Научная статья на тему 'Кичик тадбиркорликни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини модернизация қилишнинг буюк Британия тажрибаси ва ўзбекистонда ундан фойдаланиш имкониятлари'

Кичик тадбиркорликни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини модернизация қилишнинг буюк Британия тажрибаси ва ўзбекистонда ундан фойдаланиш имкониятлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
483
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кичик тадбиркорлик / давлат аралашуви / стратегик бошқаришни марказлаштириш / тартибга солишни камайтириш / давлат томонидан қўллаб-қувватлаш / самарадорликни баҳолаш. / small business / government regulation / centralization of strategic management / deregulation / government support / performance evaluation

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Курпаяниди К. И., Пайгамов Р. Р.

Мақолада Буюк Британияда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни (КБХТ) давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимининг тадрижий ривожланиши тадқиқ қилинган. Бунда кичик тадбиркорлик соҳасига давлатнинг аралашувини камайтириш дастурини тизимли таҳлил қилишга, унинг ижтимоий-иқтисодий самарадорлигини баҳолашга алоҳида эътибор қаратилган. Шунингдек, КБХТни стратегик бошқаришни марказлаштириш, кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш давлат дастурлари самарадорлигини баҳолаш институтларини ташкил этиш, КБХТ секторини тартибга солишни камайтириш бўйича Буюк Британия тажрибасини Ўзбекистонга мувофиқлаштириш зарурияти асослаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EXPERIENCE OF BRITISH GOVERNMENT FOR SMALL BUSINESS ADVANTAGES SUPPORT’S MODERNIZATION AND THAT’S USE IN UZBEKISTAN

In the article is considered evolution of the system of state support of small business in the United Kingdom. Particular attention is paid to the state system of deregulation of small business areas program’s analysis, the evaluation of the process socio-economic efficiency. The notion is necessity of adapting the experience of Great Britain’s centralization of the strategic management of small businesses, creation of the evaluation institute of the government’s program effectiveness small businesses support in deregulation of small business sector in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «Кичик тадбиркорликни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини модернизация қилишнинг буюк Британия тажрибаси ва ўзбекистонда ундан фойдаланиш имкониятлари»

Курпаяниди К.И.

ФарFона политехника институти доценти, и.ф.н. Пайгамов Р.Р.

ТДИУ хузуридаги «Узбекистон ик,тисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий-тадк,ик,от маркази катта илмий ходим-изланувчиси

КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ КИЛИШНИНГ БУЮК БРИТАНИЯ ТАЖРИБАСИ ВА УЗБЕКИСТОНДА УНДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов цукумат олдига инновацияларга, илтор технологияларга асосланган янги жамият цуриш вазифасини цуйган. Юрт-бошимизнинг таъкидлашларича: «Биз тарацциётимизнинг инцироздан кейинги даври цацида чуцур уйлашимиз, бу бора-да узоц муддатга мулжалланган дастур ишлаб чициш цацида бош цотиришимиз керак. Бу дастур ицтисодиётимизнинг асосий тармоцларини модернизация цилиш ва техник янги-лаш, мамлакатимизнинг янги марраларни эгаллаш учун куч-ли туртки берадиган ва жацон бозорида рацобатдошлигини таъминлайдиган замонавий инновацион технологияларни жорий цилиш буйича мацсадли лойицаларни узида мужассам этиши даркор. Агар биз фацат бугунги кун билан яшамай, балки эртанги кунимиз цамда келажагимиз цацида уйласак, мана шу муцим масалани, цал цилувчи стратегик вазифани эътиборимиздан чицармаслигимиз зарур»1.

Бу эса, уз навбатида, мамлакатимизнинг хозирги жах,он иктисодиёти глобаллашуви кучайиб бораётган, илмий-техник ютуклар, билимлар жадаллашаётган пайтда узгарувчан замонавий шароитларга муфовик була ола-диган иктисодиётини тубдан янги асослар-да кайта куриш лозимлигини англатади. XXI асрда х,ар кандай давлатнинг тараккиёт

1 Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т.: «Узбекистон» НМИУ, 2009.

истикболлари миллий хужаликнинг барча сохаларини жадал равишда тубдан янгилаш максадларида узларида мавжуд интеллектуал капиталдан унумли фойдаланиш, ишлаб чикаришнинг турли сохаларида сама-рали янгиликларни мунтазам жорий этишни йулга куя олишлари оркали белгиланади. Мавжуд маълумотларга кура, факатгина мехнат ва бошкарув жараёнларига иннова-цияларни кенг тарзда жорий этиш хисобига Узбекистонда ЯИМни тахминан 50-60%га

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

ошириш мумкин1. Узбекистон Республи-каси Президенти И.А.Каримов рах,барлиги остида инновацияларга йуналтирилган иктисодиётнинг институционал асосларини шакллантиришда кичик тадбиркорликка (КТ) алох,ида урин ажратилмокда. Саноат жих,атдан ривожланган мамлакатларда тадбиркорлик-нинг ушбу буFинининг х,иссасини йирик бизнеснинг х,иссаси билан таккослайдиган булсак, у бу борада узининг ЯИМдаги улу-ши, банд булганларнинг умумий сони, фао-лият курсатаётган корхоналарнинг умумий микдори билан етакчилик килади.

Ишбилармонлик мух,итини тубдан ях-шилаш, тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун энг к,улай шарт-шароитларни яратиш, корхоналарнинг фаолияти билан боFл и к тартиб-тамойилларнинг барча турла-рини кискартириш, соддалаштириш ва очик-ойдинлик даражасини ошириш, бизнесни юритиш шарт-шароитларини бах,олаш ме-зонларининг жах,он амалиётида умумкабул килинган тизимини жорий этиш ва шу асос-да мамлакатимиз ишбилармонлик ва инвестиция мух,ити даражасининг халкаро рей-тингини янада ошириш максадида 2012 йил 18 июлда Узбекистон Республикаси Прези-дентининг «Ишбилармонлик мух,итини янада тубдан яхшилаш ва тадбиркорликка янада кенг эркинлик бериш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-4455 сонли фармони кабул килинди. Кабул килинган х,ужжатга мувофик, Узбекистон Республикаси Иктисодиёт ва Молия вазирликлари, Марказий банк томо-нидан манфаатдор идоралар ва тузилмалар билан биргаликда, Жах,он банки х,амда унинг булинмаси булган Халкаро молия корпора-цияси томонидан кабул килинган «Бизнесни юритиш» х,исоботини шакллантириш мето-дикасига мувофик, ишбилармонлик мух,ити х,олатини омиллар асосида тах,лил килиш х,амда мамлакат рейтингини белгилаб беради-ган бах,олаш мезонлари ва курсаткичларини татбик этиш буйича катта ишлар амалга оши-рилди. Хукумат олдига «Бизнесни юритиш»

1 Абдуллаев А.М., Курпаяниди К.И. Роль инновационной составляющей в предпринимательстве. // Экономическое возрождение России. 2012. Т. 2.

х,исоботи мезонлари буйича мамлакат рейтингини ошириш вазифаси куйилди2.

Хусусан, «Бизнесни юритиш-2014» маъ-рузаси бизнесни юритишга х,ам ёрдам бе-рувчи, х,ам тускинлик килувчи тадбиркорлик фаолиятини тартибга солиш меъёрлари тадкик килинадиган йиллик маърузалар се-риясининг унинчиси х,исобланади. Маъруза-да тадбиркорлик фаолиятини тартибга солиш меъёрларини ва эгалик х,укукларининг х,имояланганлик даражасини тавсифловчи микдорий курсаткичлар такдим этилган. Бу курсаткичлардан 189 мамлакат буйича бизнес юритиш шартларини таккослашда фой-даланиш мумкин.

«Бизнесни юритиш-2014» маърузаси-даги маълумотлар 2013 йилнинг 1 июнь х,олатига кура келтирилган. Курсаткичлардан иктисодий натижаларни тах,лил килишда фойдаланилади, улар тадбиркорлик фаолиятини тартибга солиш сох,асида кайси вилоят ва мамлакатларда кандай ислох,отлар сама-рали булгани ва сабаблари х,акида хулоса чикаришга имкон яратади.

Дунё буйича 114 мамлакатда тартибга солиш тизимига доир 238 та ислох,от утказилди, натижада эса «Бизнесни юритиш» маърузаси билан улчанадиган тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун шарт-шароитлар анча ен-гиллашди. Мазкур натижа утган йили амалга оширилган ислох,отлардан 18%га купдир.

Хитой, Хиндистон ва Узбекистон муайян вакт давомида сезиларли натижаларга эри-шишга муваффак була олган мамлакатлар каторидан урин олди.

Хозирда Узбекистон бу рейтингда 146-уринни эгаллаб турибди. Тах,лил этилаётган вакт давомида мамлакатимизда «Бизнесни юритиш» тадкикотида бах,оланаётган 6 йуналишдаги тадбиркорлик фаолияти учун шарт-шароитларни яхшилашга каратилган тартибга солиш тизими буйича 4 та йирик ислох,от амалга оширилди. Маъруза-га мувофик, Узбекистон бизнесни руйхатга олиш (21-урин, +66 позиция), курилиш учун

2 О мерах по дальнейшему кардинальному улучшению деловой среды и предоставлению большей свободы предпринимательству. Указ Президента Республики Узбекистан от 18 июля 2012 г., № УП-4455. // Собрание законодательства Республики Узбекистан, 2012 г., №29, -с. 328; 2013 г., № 36, -с. 477.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

рухсат олиш (59-урин, +1 позиция), мулклар-ни руйхатдан утказиш (136-урин, +6 позиция), кредитлаш (130-урин, +24 позиция) ва халк,аро савдо (189-урин, узгаришлар йук) каби мезонлар буйича рейтингда эгаллаб тур-ган урнини маълум кадар яхшилашга эриш-ди. Бирок шуни х,ам айтиш жоизки, электр таъминоти тизимига уланиш (173-урин, -4), солик, тизими (168-урин, -3) ва инвесторлар-ни х,имоя килиш (138, -1) сох,аларида эса по-зицияларнинг пасайиш х,олати кайд этилди1.

Тадбиркорлик фаолияти учун шарт-шароитларнинг кулайлик даражаси буйича мамлакатлар рейтинги ичида 10 та мамла-катда бизнесни юритиш учун энг кулай ша-роитлар яратилган булиб, бу мамлакатлар куйидагилардир: Сингапур; САР Гонконг, Хи-той; Янги Зеландия; АКШ; Дания; Малайзия; Корея Республикаси; Грузия; Норвегия; Буюк Британия; Австралия. Сингапур саккиз йилдан бери бу борада дунё буйича энг юкори рей-тингни узлуксиз равишда эгаллаб келмокда.

2008 йилдан 2013 йилгача булган даврда Буюк Британияда корхоналарга маъмурий босимни камайтириш буйича дастур амалга оширилган булиб, натижада давлат идорала-ри томонидан берилган маълумотларга кура, амалдаги меъёр ва талабларга риоя этиш би-лан боFл и к корхоналарга тушадиган юк 25%га пасайган. Корхоналар учун пул куринишидаги тежамкорлик 3,5 миллиард GBP2 ни ташкил этган.

Биз, Буюк Британияда кичик тадбиркор-ликни давлат томонидан раFбатлантириш ти-зимининг тадрижий ривожланиши, бизнес-мух,ит сифатини оширишнинг институционал шарт-шароитлари ва воситаларини х,амда уларни Узбекистон миллий иктисодиётига мослаштириш имкониятларини урганиб чикиб, куйидаги хулосаларга келдик: 2012 йилнинг бошида Буюк Британияда фаолият юритаётган корхоналарнинг умумий сонида КТнинг улуши 99,6%ни, ЯИМда эса 50,2%ни, умумий банд булганлар сонида 53,9%ни ташкил этган3. Узбекистон хусусида тухталадиган

1 Doing Business 2014. Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises. - Washington, 2014.

2 Буюк Британия пул бирлиги (фунт-стерлинг).

3 Совершенствование государственной системы под-

держки МП в Великобритании в 2000-2013 гг. Источ-

ник: http://www.giaz.ru

булсак, ушбу курсаткичлар буйича 2012 йил-даги мониторинг 2000 йилга нисбатан кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши 31% дан 54,6%га, бу сох,ада банд булганларнинг сони эса маз-кур даврда 2 маротаба усганини ва унинг улушига иктисодиёт тармокларидаги банд-ларнинг 75,7%и туFри келишини курсатди4.

Тах,лилларнинг курсатишича, Буюк Британияда КТни давлат томонидан куллаб-кувватлаш ишлари ХХ асрнинг 70-йилларидан фаоллашган булиб, унда цукумат тадбиркор-ликнинг ушбу буFинини раFбатлантиришни кучайтириш ва миллий иктисодиётда унинг ижтимоий-иктисодий ролини оширишни устувор вазифа килиб куйган. Кичик тадбир-корликка нисбатан давлат сиёсатидаги бундай туб узгаришлар жах,он энергетика инкирози натижасида саноат ишлаб чикаришининг ке-скин тушиб кетиши, ишсизликнинг усиши ва ах,оли тадбиркорлик фаоллигининг пасайиши билан боFл и к булган.

Буюк Британияда кичик бизнесни давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизимини ривожлантиришнинг мазкур боскичидаги энг мух,им ташкилий-иктисодий чора-тадбирлар каторида куйидагиларни алох,ида таъкидлаб утиш жоиз:

■ КТ манфаатларини таъминлашда Савдо ва саноат вазирлигига алох,ида ваколатлар такдим этиш;

■ х,ар бир бошкарма ва департаментда кичик тадбиркорликни куллаб-кувватлаш стра-тегик дастурларини амалга оширишни на-зорат килиш ва бах,олаш учун масъулларни тайинлаш;

■ давлат буюртмаларининг кичик корхоналарга топшириладиган улушини ошириш;

■укув ва маслах,ат марказлари тармокларини ривожлантириш;

■ КТни куллаб-кувватлаш дастурларининг молиялаштирилишини кенгайтириш5.

Бирок 1990-йилларнинг урталарига келиб, Буюк Британиянинг халкаро бозорлардаги ва Европа Иттифокидаги ракобатбардошлиги жиддий тарзда пасайди. Буюк Британия х,укумати томонидан бир катор ташкилий-

4 Социально-экономическое развитие Республики Узбекистан в 2012 году. - Т.: Госкомстат, 2013.

5 Business Link - UK government's online resource for businesses. URL: http://www.businesslink.gov.uk/bdotg/ action/home.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

хукукий чора-тадбирлар кабул килиндики, улар уз навбатида, мамлакатни 2001 йилга келиб кичик тадбиркорлик учун кулай шарт-шароитларни яратиш буйича ривожланган 60 мамлакат ичида 2-уринга кутарилишига имкон берди. Бундай чора-тадбирлар ораси-да 2000 йил апрелда миллий даражада КТни куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш учун масъул махсус хукумат органи - Кичик бизнес хизмати - The Small Business Service (SBS)нинг ташкил этилишини алохида таъкидлаш за-

рур.

Мазкур тузилма агентлик хукукида Савдо ва саноат вазирлиги - Department of Trade and Industry (DTI) таркибига кирган ва Вазир-лар махкамасининг барча департаментлари билан биргаликда иш олиб боради. Хукумат томонидан SBS^ куйидаги вазифалар юкла-тилган:

- КТ сохасида давлат сиёсатини ишлаб чи-киш ва такомиллаштириш;

- хукуматда кичик ва урта бизнес манфаат-ларини химоя килиш;

- кичик тадбиркорликни раFбатлантириш буйича барча ваколатли ташкилотлар фао-лиятини мувофиклаштириш;

- расмиятчилик тусикларини камайтириш;

- КТни куллаб-кувватлаш дастурлари са-марадорлигини бахолаш.

SBSнинг вужудга келиши Буюк Британия-да кичик ва урта бизнес сектори стратегик бошкарувининг марказлаштирилиши кучай-тирилганидан далолат беради. КТни давлат томонидан раFбатлантириш тизимини модернизация килиш доирасида 2000 йил май-да Кичик бизнес кенгаши - The Small Business Council (SBC) ташкил этилган булиб, у 20 аъзо-дан иборат булган доимий фаолият курсатувчи ижтимоий орган хисобланади. Кичик бизнес кенгаши SBC КТ муаммолари буйича SBS ди-ректорига эркин маслахатлар бериш билан шугулланади, шунингдек, КТ буйича хукумат сиёсатининг самарадорлиги туFрисида саноат ва савдо масалалари буйича давлат котибига хисобот беради. Кенгаш аъзоларининг катта кисми бизнес юритиш буйича улкан тажри-бага эга булган фаолият юритаётган тадбир-корлар хисобланади. Кенгаш йиFилиши хар икки ойда бир марта утказилади. Кенгаш бир нечта ишчи гурухларни ва тадбиркорлик

фаолиятининг энг мух,им муаммолари буйича уларнинг иш мавзуларини шакллантиради1.

SBC мустакил орган булгани х,олда, SBS ва КТни раFбатлантириш дастурларини амалга оширувчи бошка хукумат тузилмалари фао-лиятини эркин танкид кила олади. Бу кенгаш-нинг мух,им хусусияти унинг бутун мамлакат буйича КТ манфаатларини х,имоя кила олиш имкониятига эгалигидир. Бунга эса КТни ри-вожлантиришнинг стратегик йуналишларини минтакавий жамоатчилик мух,окамаларини утказиш давомида уюшган мах,аллий тадбир-корлар билан х,амкорлик килиш оркали эри-шилади. Бу кенгашнинг интернет-сайти тад-биркорларга SBC^ уз савол ва таклифларини тезкор равишда жунатиш учун кенг имкони-ятлар очади. SBC уз фаолияти ва тавсиялари туFрисида Буюк Британия х,окимияти орган-ларига жунатадиган йиллик х,исоботларини мунтазам нашр этиб боради.

Буюк Британияда кичик ва урта тадбиркорликни давлат томонидан куллаб-кувватлаш турт асосий йуналиш буйича олиб борилади:

■ соликка тортишни оптималлаштириш;

■ конуний ва расмий х,ужжатларни экспертиза килиш йули билан маъмурий тусикларни камайтириш;

■ молиявий ресурсларга эга булишни яхши йулга куйиш;

■ консалтинг ва юридик хизматлар курсатиш.

Соликка тортиш тартиби тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлаш ва раFбат-лантиришнинг умумэътироф этилган, нисба-тан самарали воситаси булиб хисобланади. Буюк Британияда бир катор соликлар буйича солик солишнинг куйи чегаралари кичик ва урта корхоналарни бу тоифадан тулик чикариб ташлаш ёки уларга максимал имти-ёзли шартлар бериш даражасида белгилана-ди. Масалан, ККС (кушимча киймат солиFи) айланма маблаFи 80 минг GBPдан юкори булган корхоналардан олинади, бунда бутун йил учун бир марталик ККС туловига йул куйилади. Фойдадан олинадиган солик фой-даси 500 минг GBP дан ошмаган корхона учун

1 Совершенствование государственной системы поддержки МП в Великобритании в 2000-2013 гг. Источник: http:// www.giaz.ru.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

24%ни ташкил этади1. Шунингдек, кичик кор-хоналар учун инвестициялар билан боFлик1 айланмада булмаган (ноайланма) активлар буйича солик солинадиган сумма учун хам чегирмалар мавжуд. Масалан, солик имтиёз-лари куйидаги холатларда такдим этилади:

■ венчур капитал фондларини инвестиция-лашда;

■ кичик корхоналар учун бизнес-кучмас мулклар курилишига маблаFлар сарфлан-ганда;

■ янги иш уринлари яратаётган корхо-наларга, бу айникса турFунлик холатидаги худудларни ривожлантириш ва иктисодиётни умумий соFломлаштириш учун жуда мухимдир;

■ махаллий шароитларга ва устуворлик-ларга боFл и к равишда кичик корхоналар учун давлат ижтимоий сугурта фондларига бадалларнинг нисбатан паст ставкалари бел-гиланган;

■ кичик корхоналар учун кучмас мулк солиFининг янги тизимига утиш даврида.

Бундан ташкари, SBS томонидан конун талабларига мувофик келиш учун кичик корхоналар харажатларини камайтириш-ни таъминлаб берадиган бир катор низом-лар ишлаб чикилган булиб, улар каторида куйидагиларни курсатиш мумкин:

- уз кучи билан ишлайдиган (ёлланма иш-чилардан фойдаланмаган холда) тадбиркор-ларни соликка тортиш коидаларини содда-лаштириш;

- айланма маблаFи 500 минг GBP дан кам булган корхоналарни бир катор аудит талаб-ларини бажаришдан озод килиш;

- кичик корхоналар учун молиявий х,исо-ботнинг янги соддалаштирилган шаклларини жорий этиш.

1995-96 йилларда кичик корхоналар-га маслахат хизматлари такдим этиш янги тармок - Business Link зиммасига юклатил-ди. Мазкур тармок, асосан, давлат бюджети томонидан молиялаштирилади ва махаллий савдо-саноат палаталари, тадбиркорлик буйича кенгашлар ва иш берувчиларнинг ман-

1 Business Link - UK government's online resource for businesses. URL: http://www.businesslink.gov.uk/bdotg/ action/home.

фаатларини ифода этувчи бошка органлар томонидан назорат килинади2.

Business Link - бу тадбиркорларга бизнес юритишда барча ташкилий-иктисодий ва ^укукий масалалар буйича масалахатлар бериш буйича ягона ахборот марказидир. Business Link тармоFи кичик корхоналарга уч поFонада ёрдам курсатади3:

1-поFона. Бепул телефон оркали маслахат хизмати конунлар, бозорлар (махаллий, минтакавий ва халкаро), махсулотлар ва таъминотчилар туFрисида маълумотларга туFридан-туFри эга булиш хизматини таъмин-лайди.

2-поFона. Ривожланаётган кичик корхоналарга бизнес юритиш масалалари буйича ху-сусий маслахатчилар штати томонидан индивидуал ёрдам курсатиш. Хар бир маслахатчи кичик корхоналар гурухи билан ишлайди, уларга самарали ривожланишлари ва уз ракобатбардошликларини оширишда ёрдам курсатади.

3-поFона. Кичик корхоналарга махсус хиз-матлар такдим этиш:

- корхонани комплекс диагностика килиш ва маслахат ёрдами;

- инновацион технологиялар ва мах,-сулотларни жорий этиш буйича маслахатлар;

- экспортни ривожлантириш маслахатчи-лари тармоFи оркали ташки бозорларга чи-кишга ёрдам курсатиш;

- энди иш бошлаётган ва фаолият кур-сатаётган кичик ва микрокорхоналарга техник ёрдам курсатиш;

- корхоналарнинг таъминотчилар тармо-Fига чикишини таъминлаб бериш.

Давлат томонидан кичик тадбиркорликни куллаб-кувватлаш тизимини янада такомил-лаштириш максадларида DTI ва SBS агентли-ги томонидан 2004 йилда «Хукуматнинг кичик бизнес буйича хатти-харакатлари режаси» -A Government Action Plan for Small Business (GAPSB) ишлаб чикилди. 2005 йилдан бош-лаб минтакаларда КТни куллаб-кувватлаш инфратузилмаси фаолиятининг асосий мувофиклаштирувчилари булиб Минтакавий

2 Business Link - UK government's online resource for businesses. URL: http://www.businesslink.gov.uk/bdotg/ action/home.

3 Уша жойда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

тараккиёт агентликлари - RDA х,исобланади (х,озирда уларнинг сони 9 та).

Бирок, бу кабул килинган чора-тадбирлар етарли булмади. Мех,нат унумдорлиги жуда секин усди, ЯИМнинг усишидаги силжиш-лар ва мамлакатнинг жах,он бозорларидаги ракобатбардошлигининг усиши сезилмас да-ражада эди. Буларнинг барчаси куп жих,атдан иктисодий фаолиятни давлат томонидан тартибга солиш тизимининг юк,ори даража-даги расмиятчилиги билан боFлик1 булиб, бу эса, уз навбатида, КТни давлат томонидан куллаб-кувватлаш самарадорлигини пасай-тириб юборарди. Буюк Британияда, эксперт-ларнинг х,исоб-китобларига кура, маъмурий тусикларни бартараф этиш учун кичик бизнес харажатлари х,ар йили 8,2 млрд. GBPни ташкил этган1.

2007 йилда DTI вазирлиги томонидан идо-ралараро «The Business Support Simplification Programme» (BSSP) (Тадбиркорликни куллаб-кувватлаш тизимини соддалаштириш дастури) ишлаб чикилган булиб, унинг максади КТни раFбатлантириш давлат тизимини тубдан соддалаштириш ва бир вактнинг узида унинг самарадорлигини оширишга каратилган эди. BSSP дастурининг бош максади КТни давлат томонидан куллаб-кувватлаш буйича талаб энг катта булган, юкори ижтимоий-иктисодий натижаларни таъминлаб бера оладиган дас-турлар учун бюджет маблаFларини чеклан-ган микдорларда туплаб беришдан иборат булган. BSSP дастури доирасида КТни давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизимини яна-да такомиллаштириш буйича куйидаги мух,им йуналишлар аниклаб олинди:

1. «Ишбилармонлик алок,алари» (BL) х,уку-мат агентлигига давлат бюджетидан молия-лаштириладиган КТни куллаб-кувватлаш буйича энг мух,им дастурларни амалга ошириш юзасидан устувор х,ук,ук,лар бериш, уларни зарур ахборотлар, диагностик ва воситачи-лик хизматлари мажмуи билан таъминлаш, бу хизматларни бошк,а тузилмалар томонидан такрорланишини бартараф этиш.

2. КТни куллаб-кувватлаш давлат да-стурларини мувофик,лаштириш ва уларни

1 Impact Assessment of the Business Support Simplification Programme (BSSP). 2007. URL: http://www. bis.gov.uk/files/file42813.pdf.

ижтимоий-иктисодий бах,олаш максадларида «The Strategic Management Board» - SMB (Стратегик бошкарув кенгаши)ни таъсис этиш.

3. Тадбиркорларга давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг янги дастурлари доирасида ёрдам курсатиш чора-тадбирларини соддалаштириш, маъмурий тусикларни ми-нималлаштириш. Стратегик бошкарув кен-гашининг (SMB) ташкил этилишига КТни куллаб-кувватлаш тузилмаларини бюджетдан молиялаштириш сох,асидаги жорий х,олатни бах,олаш сифатини кутариш зарурати сабаб булди. SMB - бу коллегиал (бамаслах,ат) орган булиб, унинг таркибига миллий даражада КТни куллаб-кувватлаш тизимини молиялаштириш билан шугулланувчи давлат ташки-лотлари вакиллари; минтакавий тараккиёт агентликлари (RDA) ва мах,аллий маъмурият кирган. Шундай экан, SMB кенгаши ёрдами-да умуммиллий даражада кабул килинадиган стратегик карорлар минтакавий ва муниципал бошкарув даражасида трансляция килинади. Бунда бошкарувнинг турли поFоналари уртасида тезкор алмашинув алокаси таъмин-ланади. Бу эса минтакаларда КТни ривожлан-тиришнинг хусусиятларига мувофик х,олда стратегик карорларни уз вактида тузатишга имкон беради.

2007 йил июль ойида КТни давлат томонидан раFбатлантириш тизими самарадорлигини бах,олаш максадида «The Economics of Business Support group» - EBS (Бизнесни куллаб-кувватлашнинг иктисодий самара-дорлиги) махсус гурух,и тузилди. EBS BSSP дастурини амалга ошириш доирасида КТни куллаб-кувватлаш хизматлари ва мах,сулотлар сифатини таъминлаш буйича асосий талаб-ларни ишлаб чикди, улар каторида:

- давлат аралашувини талаб этувчи объ-ектларни аник идентификациялаш;

- давлатнинг турли ёрдам дастурлари ва тадбирларининг иктисодий самарадорлигини бах,олаш;

- давлат аралашувининг мукобил вариант-ларини аниклаш ва тах,лил килиш.

Буюк Британияда КТни раFбатлантириш буйича давлат тизимини такомиллаштиришда 2007 йил июнда Савдо ва саноат вазирлиги -DTI ни «The Department for Business, Enterprise and Regulatory Reform» -BERR (Тадбиркорлик,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

саноат ва бошкарув ислохотлари вазирлиги) килиб кайта ташкил этилиши мухим боскич булди. Шунингдек, 2007 йилда «Кичик бизнес хизмати» (Small Business Service - SBS) дав-лат агентлиги «Тадбиркорлик директорати» (Enterprise Directorate - ED^6 узгартирилди. BSSP дастурларини амалга ошириш хамда КТни раFбатлантириш давлат сиёсатини яна-да такомиллаштириш буйича таклифлар иш-лаб чикиш вазифалари Тадбиркорлик директорати зиммасига юклатилди. 2009 йил июнь ойида BERR вазирлиги «The Department for Business, Innovation and Skills» - BIS (Бизнес, ин-новациялар ва касбий тайёргарлик вазирлиги) этиб кайта ташкил килинди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

BSSP дастурини амалга ошириш буйича асосий харажатлар тахминан 10 млн. GBP микдорида бахоланди. Шу жумладан, хар йили «Стратегик бошкарув кенгаши» фаолия-тини таъминлаш учун 360 минг GBP; BLда иш-лаш учун жалб этиладиган маслахатчиларни укитиш ва амалий иш тажрибасини ошириш учун бир марталик харажатлар 2,6 млн. GBP, шунингдек, штатдаги ходимлар ва операцион харажатлар учун 6 млн. GBP сарфланади1.

BSSP дастурининг амалга оширилиши на-тижасида КТ сектори хар йили тахминан 1,4 млрд. GBP иктисодий фойда олади. «Иктисодий фаолиятни тартибга солишни соддалашти-риш» дастури маъмурий тусикларни енгиш билан боFл и к харажатларни 25%га камайти-ришга, КТ субъектларига эса хар йили 1 млрд. GBP тежаб колишга имкон берди2.

Куйида Буюк Британия ва Узбекистонда кичик бизнесни давлат томонидан куллаб-кувватлаш тизимларининг принципиал фарк-ларини куриб чикамиз. Хозирги вактда биз-нинг давлатимизда кичик тадбиркорликни раFбатлантириш буйича давлат сиёсатини амалга ошириш ишлари билан Иктисодиёт вазирлиги таркибидаги катор тузилма-лар хамда яна 5 та вазирлик ва идоралар шуFулланмокда. Яъни КТни давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг марказлашган стра-

1 Business Link - UK government's online resource for businesses. URL: http://www.businesslink.gov.uk/bdotg/ action/home.

2 Enterprise & Business Support. URL: http://www.bis.

gov.uk/policies/enterprise-and-business-support.

тегик бошкарувини амалга оширувчи SBS га ухшаш ягона орган мавжуд эмас.

2011 йил Узбекистонда «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» деб эълон килинди. Шу даврда мамлакатимиз Пре-зиденти ИА.Каримов томонидан кабул килинган «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастурини фаол амалга ошириш ишлари давом эттирилди3. Кичик тадбиркорликни куллаб-кувватлаш давлат дастурларини ишлаб чикиш, амалга ошириш ва самарадорлигини бах,олаш республика да-ражасида - Иктисодиёт вазирлиги; вилоят ва муниципал даражада - вилоят ва туманлар мах,аллий маъмурияти (х,окимиятлари) дара-жасида амалга оширилади. Шундай килиб, уз иш сифатларини дастур ишлаб чикувчилар (ижрочилар)нинг узлари бах,олайдилар. Эс-латиб утамиз, КТни куллаб-кувватлаш давлат дастурларини мувофиклаштириш ва улар-нинг ижтимоий-иктисодий самарадорлигини бах,олаш буйича вазифалар Буюк Британияда «Стратегик бошкарув кенгаши» ^МВ) зиммасига юклатилган.

Буюк Британияда КТни раFбатлантириш давлат сиёсатининг устувор йуналиши тартибга солишни камайтиришдан иборат. 2011 йилда Давлат дастурининг амалга ошири-ла бошланиши билан маъмурий ислох,отлар доирасида тартибга солувчи таъсирни чек-лаш (ТСТЧ) буйича вазифалар Иктисодиёт вазирлиги, Узбекистон Республикаси хусу-сийлаштириш, монополиядан чикариш ва ракобатни ривожлантириш Давлат кумитаси, Адлия вазирлиги ва прокуратура органла-ри зиммасига юклатилди. Тартибга солувчи таъсирни бах,олаш - бу шундай тадбирки, бунда ортикча маъмурий тусикларни келти-риб чикарувчи, КТ субъектларида асослан-маган харажатларнинг юзага келишига са-баб булувчи ^олатларни аниклаш максадида Президент конунлари, меъёрий х,ужжатлар, ^укумат карорлари, идоравий ^ужжатлар юкорида кайд этилган тузилмаларнинг му-тахассислари томонидан тах,лил этила-ди. Бизнинг фикримизча, юкорида айтиб

3 О Государственной Программе «Год малого бизнеса и частного предпринимательства». Постановление Президента Республики Узбекистан от 7 февраля 2011 г., № ПП-1474 // Собрание законодательства Республики Узбекистан, 2011 г., № 6, с. 47.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

утилган муассасалар х,укуматнинг таркибий булинмалари булса-да, КТнинг институцио-нал мух,итини шакллантирувчи х,укуматнинг меъёрий-х,ук,ук,ий х,ужжатларини тартибга со-лувчи таъсир даражасини, унинг иктисодий манфаатларини тулаконли эътиборга олган х,олда, х,акконий бах,олаб бера олмайдилар. КТ секторига тартибга солувчи таъсирни чек-лаш буйича махсус, факат Узбекистон Прези-дентига х,исобгар нодавлат органини ташкил этилиши максадга мувофик булади.

Шундай килиб, Буюк Британия тажриба-си тах,лили КТ секторининг стратегик бошка-

рувини марказлаштириш, КТни давлат то-монидан куллаб-кувватлаш дастурларини бах,олаш институтини шакллантириш, кичик тадбиркорлик сох,асини тартибга солишни камайтиришнинг зарур эканини курсатмокда. Мазкур тажрибани Узбекистон иктисодиётига мувофиклаштириш нафакат кичик бизнес-ни раFбатлантиришнинг самарали тизимини яратиш ва КТ бизнес-мух,ити сифатини яхши-лашга, балки модернизация килиш стратегия-сининг кенг куламли вазифаларини амалга оширишга х,ам ёрдам беради.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Жах,он молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т.: «Узбекистон» НМИУ, 2009.

2. Абдуллаев А.М., Курпаяниди К.И. Роль инновационной составляющей в предпринимательстве. // Экономическое возрождение России. 2012. Т. 2.

3. О мерах по дальнейшему кардинальному улучшению деловой среды и предоставлению большей свободы предпринимательству. Указ Президента Республики Узбекистан от 18 июля 2012 г., № УП-4455. // Собрание законодательства Республики Узбекистан, 2012 г., № 29, -с. 328; 2013 г., № 36, -с. 477.

4. Doing Business 2014. Understanding Regulations for Small and Medium-Size Enterprises. - Washington, 2014.

5. Совершенствование государственной системы поддержки МП в Великобритании в 2000-2013 гг. Источник: http:// www.giaz.ru.

6. Социально-экономическое развитие Республики Узбекистан в 2012 году. - Т.: Госкомстат, 2013.

7. Business Link - UK government's online resource for businesses. URL: http://www. businesslink.gov.uk/bdotg/action/home.

8. Impact Assessment of the Business Support Simplification Programme (BSSP), 2007. URL: http://www.bis.gov.uk/files/file42813.pdf.

9. Enterprise & Business Support. URL: http://www.bis.gov.uk/policies/enterprise-and-business-support.

10. О Государственной Программе «Год малого бизнеса и частного предпринимательства». Постановление Президента Республики Узбекистан от 7 февраля 2011 г., № ПП-1474 // Собрание законодательства Республики Узбекистан, 2011 г., №6, -с. 47.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.