Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ТАЪЛИМНИНГ МЕТОЛОГИК ТАВСИФИ'

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ТАЪЛИМНИНГ МЕТОЛОГИК ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
147
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Ижтимоий-гуманитар фанлар / таълим / тадқиқот предмети / потенциал.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муҳайё Эгамбердиевна Иноятова

Ушбу мақолада ижтимоий-гуманитар фанларни жамият ҳаётидаги ўрни, таълим принциплари, шунингдек, ижтимоий-гуманитар фанлар таркибига кўра қандай тавсифланиши ҳақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ТАЪЛИМНИНГ МЕТОЛОГИК ТАВСИФИ»

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ТАЪЛИМНИНГ МЕТОЛОГИК ТАВСИФИ

Мухайё Эгамбердиевна Иноятова

УзПФИТИ булим мудири

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада ижтимоий-гуманитар фанларни жамият хаётидаги урни, таълим принциплари, шунингдек, ижтимоий-гуманитар фанлар таркибига кура кандай тавсифланиши хакида суз юритилган.

Калит сузлар: Ижтимоий-гуманитар фанлар, таълим, тадкикот предмети, потенциал.

2021 йил 19 январь куни Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев рахбарлигида утказилган йигилишда давлат рахбаримиз жамиятда ижтимоий-гуманитар фанлар самарадорлигини оширишнинг заруриятига алохида эътибор каратди: "Миллий маънавиятимизни ривожлантириш, уни халкимиз, айникса, ёшларимиз хаётига сингдиришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг ахамияти жуда катта. Афсус, бу фанлар ривожи замондан ортда колмокда. Хусусан, биз учун нихоятда долзарб булган тарих фани хам бундан мустасно эмас. Тарихга оид илмий тадкикот ишлари асосан баёнчилик, публицистик усулда олиб борилмокда. Натижада, олис ва якин утмишимиздаги купгина вокеалар мохияти, уларни юзага келтирган омиллар ва тарихий конуниятлар очилмасдан колмокда. Бир хакикатни барчамиз чукур англаб олишимиз зарур: миллий тарихни миллий рух билан яратиш керак. Акс холда, унинг тарбиявий таъсири булмайди. Биз ёшларимизни тарихдан сабок олиш, хулоса чикаришга ургатишимиз, уларни тарих илми, тарихий тафаккур билан куроллантиришимиз зарур. Бунинг учун, аввало, Узбекистонда тарих фанини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини ишлаб чикишимиз вакти-соати келди, деб уйлайман. Тарих институтини бу фанни ривожлантириш буйича таянч илмий муассаса этиб белгилаш керак"1, — деб уктирди у.

Ижтимоий фанлар - жамият ва ижтимоий муносабатларни урганувчи фандир. Ижтимоий фанлар туркумига кирувчи укув предметларида жамиятнинг ижтимоий муаммолари, инсон турмуш тарзи унинг ижтимоий фаолияти билан уйгунликда урганилади. Яъни, шунчаки, кайсидир вокеанинг нечанчи йили булиб утгани эмас, балки унинг инсон хаётига таъсири, дунёкарашида кандай узгаришлар руй бергани, кандай хулосага келингани, натижада нималар амалга оширилгани тахлил этилади.

1 https://daryo.uz/k/2021/01/20/shavkat-mirziyoyev-ijtimoiy-gumanitar-fanlar-rivoji-zamondan-ortda-qolmoqda/

Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 392

Ижтимоий-гуманитар фанлар ижтимоий хаёт конуниятлари, кадриятлар, субъектларнинг мотивларини тадкик этади. Ижтимоий-гуманитар тафаккурнинг предмети — инсоннинг турли шакллардаги фаолият сохаларини урганишдан иборат. Бошкача килиб айтганда, ушбу предмет — ижтимоий реаллик булиб, у (табиий борликдан фаркли равишда) инсон фаолиятидан ташкарида амал кила олмайди.

Ижтимоий-гуманитар фанлар предмети инсоният олами, умумий ижтимоий конунлар, жамият тузилмаси ва унинг конунларидан иборат. Ижтимоий фанларни укитишда тушунтириш методидан хам фойдаланилиб, бунда тушунтириш методи гуманитар жихатдан асос методологик восита хисобланади. Ижтимоий фанларда унга мос тушунтириш моделининг натуралистик дастури кулланилади. Аксинча, гуманитар фанлар антинатуралистик маданиятга марказлаштирилган тадкикот дастурига, унга хос субъект-объект карама-каршиликларини баратарф этишга, объектнинг субъектив характеристикасини очиб беришга ва "тушунувчи" методологияни куллашга асосланади. Х,ар иккала стратегия — натуралистик ва маданиятга марказлаштирилган стратегия сифатида потенциал жихатдан хамкорликда кулланилиб, бир-бирини рагбатлантиради. Иижтимоий-гуманитар билимлар ягона муаммога 2 хил нуктаи назардан каралишини хисобга олишни назарда тутади: бири субъектнинг максадидан, бошкаси — объектив жараёнлардан келиб чикади.

Илмий ижтимоий билимлар — жамият хакидаги нисбатан анча объектив хамда табиий фанларга якин билимлар булиб, жамият хамда алохида ижтимоий сохаларнинг ривожланиш хамда амал килиш конунларини урганади. Бунда субъект-объект уртасидаги карама-каршиликлар, тадкикотчи ва у урганаётган борлик уртасидаги зиддиятлар тадкик этилади. Бунда фаннинг тавсифланиши ва изохланиши умумий холда, тушунча шаклида такдим этилади.

Гуманитар фанлар — инсон, тарих в маданиятга оид билимларни урганади. Улар мавжудиятини конструкциялаш зарур (бунда инсон, тарих, маданият хакидаги билимлар нафакат гуманитар, балки ижтимоий шаклда узатилади), тадкикот объекти табиатининг маданиятга марказлаштирилган тадкикот дастурини сайлаш, объективлик (илмий билимларга тегишли) ва субъективлик (тадкикот объектига тегишли) диалектикасини назарда тутади. Бунда ижтимоий билимларга тегишли тадкикот предметини объектив конструкциялаш амалга оширилади.

Ижтимоий-гуманитар таълимда маълумотларни укувчиларга етказишда мобиллик, ихчамлик, технологик кулайлик, дидактик ранг-баранглик, компьютер технологияларидан самарали фойдаланиш имкониятларининг мавжудлиги каби тамойиллар етакчи уринни эгаллайди. Ушбу дидактик тамойиллар барча фанларни укитишда бирдек асос - негиз хисобланади.

Ижтимоий-гуманитар таълим принциплари:

• концептуаллик — ижтимоий-гуманитар билимларга тегишли назарий концепциялар далилларга таянади, шу сабабли хар бир ижтимоий-гуманитар далил уни юзага келтирган концепция билан бакамти амал килади (масалан, бирор бир вазият хар кайси давлат конуниятларига кура, меъёрий холат, хукукбузарлик, тартиббузарлик сифатида бахоланиши мумкин);

• интегративлик — ижтимоий-гуманитар билимлар уз ичига илмий, диний, бадиий, хаётий ва б. тушунчаларни камраб олади (масалан, хар кандай ижтимоий-гуманитар тушунчалар бир канча хаётий тажрибаларни назарда тутади);

• вазиятлилик — ижтимоий-гуманитар фанларга оид ягона билим ва тушунча муайян контекстда иштирокчи ёки тадкикотчи илгари сурган вазиятга кура тугри, ижобий хисобланиши мумкин; ушбу контекстдан ташкарида у тушунарсиз булиши ёки бошкача мохиятга эга булиши мумкин;

• диалогиклик — ижтимоий-гуманитар ходисаларнинг мазмун-мохияти диалог жараёнида аникланади;

• хар-хиллик — табиатнинг умумий конунларини урганувчи илмий билимларга караганда, ижтимоий-гуманитар билимлар доимий равишда куриб чикиш, ривожлантириш, рад этишни талаб этадиган турли харакатлар, интерпретациялардан иборат булади.

Ижтимоий-гуманитар фанларнинг асосий хусусияти субъектив реалликнинг зарурияти билан изоуланади. Ижтимоий-гуманитар фанлар барча объектларининг асосий компоненти субъектив реаллик - яъни инсон тафаккуридир.

Ижтимоий-гуманитар фанлар таркибига кура турлича таснифланади.

Тадкикот предмети нуктаи назаридан куйидаги тасниф умумкабул килган тасниф хисобланади:

- тарихий фанлар (тарих, археология, этнография, историография ва б.);

- ицтисодий фанлар (иктисод назарияси, иктисод ва халк хужалигини бошкарув, бухгалтер хисоби, статистика ва б.);

- фалсафий фанлар (фалсафа тарихи, мантик, этика, эстетика кабилар.);

- филологик фанлар (адабиётшунослик, тилшунослик, журналистика ва б.);

- юридик фанлар (давлат ва хукук назарияси ва тарихи, хукукий таълимотлар тарихи, конституцион хукук асослари ва б.);

- педагогик фанлар (умумий педагогика, педагогика ва таълим тарихи, таълим-тарбия тарихи ва методикаси ва б.);

- психологик фанлар (умумий психология, шахс психологияси, ижтимоий ва сиёсий психология ва б.);

- ижтимоий фанлар (назария, методология ва социология тарихи, иктисодий социология, демография ва б.);

- сиёсий фанлар (сиёсат назарияси, сиёсат фани тарихи ва методологияси, сиёсий конфликтология, сиёсий технологиялар ва х.к.);

- маданиятшунослик (маданият назарияси ва тарихи, музейшунослик ва б.).

REFERENCES

1. https: //daryo .uz/k/2021/01/20/shavkat-mirzivovev-ijtimoiv- gumanitar-fanlar-rivoj i-zamondan-ortda-qolmoqda/

2. Елизова, Е. А. Смыслы гуманитарного образования в условиях инноватики / Е. А. Елизова // Молодой ученый. - 2010. - №4. - С. 326-329.

3. Родина Мария Петровна. Методика преподавания гуманитарных дисциплин -https://infourok.ru/user/1295072/blog/metodika-prepodavaniva-gumanitarnih-disciplin-102723.html

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.