Научная статья на тему 'Дуне динлари тарихининг фан сифатидаги назарий - методологи к асослари'

Дуне динлари тарихининг фан сифатидаги назарий - методологи к асослари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1239
66
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дунё динлари / дин тарихи / виждон эркинлиги / фан қонуниятлари / эътиқод қилиш / диний ва миллий қарашлар / қадриятлар / фуқаролик позицияси / яратувчилик роли / мировые религии / история религии / свобода совести / законы учебного предмета / убеждения / религиозные и национальные взгляды / ценности / гражданская позиция / роль созидания

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Исломов Зоҳиджон Маҳмудович, Исматова Наргиза Камаритдиновна

Мақолада мамлакатимиздаги умумтаълим мактабларида «Дунё динлари тарихи» фанини ўқитишнинг ўзига хослиги, тамойиллари, ўқитувчига қўйиладиган талаблар ҳамда педагогик маҳорат, талаблари ёритиб берилган. Шунингдек, умумтаълим муассасаларида дунё динлари тарихи фанини ўқитишда таълимнинг узлуксизлиги, узвийлиги, ўқувчи шахси ва қизиқишлари, уларнинг ёш хусусиятларига мос равишда ишлаб чиқилган таянч компетенцияларни ўқитишнинг илғор методик аспекти бериб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Исломов Зоҳиджон Маҳмудович, Исматова Наргиза Камаритдиновна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИСТОРИИ МИРОВЫХ РЕЛИГИЙ КАК УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА

В статье описываются особенности, принципы преподавания истории мировых религий, требования к преподавателю, а также педагогические навыки и требования общеобразовательных школ страны. Кроме того, преподавание исторической науки мировых религий должно быть обеспечено методологией обучения для непрерывного образования, преемственности образования, личности и интересов учащихся и обучения базовым компетенциям, разработанным в соответствии с их возрастными характеристиками.

Текст научной работы на тему «Дуне динлари тарихининг фан сифатидаги назарий - методологи к асослари»

Исломов Зох,иджон Махмудович,

Узбекистон халк,аро ислом академияси проректори, филология фанлари доктори, профессор; Исматова Наргиза Камаритдиновна,

«Ziyo-zukko ta'lim maskani» нодавлат таълим муассасаси директори, УзФА Тарих институти мустак,ил тадк,ик,отчиси

ДУНЁ ДИНЛАРИ ТАРИХИНИНГ ФАН СИФАТИДАГИ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ

УДК: 372.893

ИСЛОМОВ З.М., ИСМАТОВА Н.К. ДУНЁ ДИНЛАРИ ТАРИХИНИНГ ФАН СИФАТИДАГИ НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ

Маколада мамлакатимиздаги умумтаълим мактабларида «Дунё динлари тарихи» фанини укитишнинг узига хослиги, тамойиллари, укитувчига куйиладиган талаблар х,амда педагогик мах,орат, талаблари ёритиб берилган. Шунингдек, умумтаълим муассасаларида дунё динлари тарихи фанини укитишда таълимнинг узлуксизлиги, узвийлиги, укувчи шахси ва кизикишлари, уларнинг ёш хусусиятларига мос равишда ишлаб чикилган таянч компетенцияларни укитишнинг илFор методик аспекти бериб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: дунё динлари, дин тарихи, виждон эркинлиги, фан конуниятлари, эътикод килиш, диний ва миллий карашлар, кадриятлар, фукаролик позицияси, яратувчилик роли.

ИСЛАМОВ З.М., ИСМАТОВА Н.К. ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИСТОРИИ МИРОВЫХ РЕЛИГИЙ КАК УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА

В статье описываются особенности, принципы преподавания истории мировых религий, требования к преподавателю, а также педагогические навыки и требования общеобразовательных школ страны. Кроме того, преподавание исторической науки мировых религий должно быть обеспечено методологией обучения для непрерывного образования, преемственности образования, личности и интересов учащихся и обучения базовым компетенциям, разработанным в соответствии с их возрастными характеристиками.

Ключевые слова и понятия: мировые религии, история религии, свобода совести, законы учебного предмета, убеждения, религиозные и национальные взгляды, ценности, гражданская позиция, роль созидания.

ISLAMOVZ.M., ISMATOVA N.К.. THEORETICAL-METHODOLOGICAL BASES OF THE HISTORY OF THE WORLD RELIGIONS AS A SUBJECT

The article describes the features, principles of teaching the history of world religions, the requirements for the teacher, as well as the pedagogical skills and requirements of secondary schools in the country. In addition, the teaching of the historical science of world religions has to provide a teaching methodology for continuing education, continuity of education, personality and interests of students, and teaching basic competencies be to developed in accordance with their age characteristics.

Keywords: the world religions, history of religion, freedom of religion, rules of subject, belief, religious and national views, values, perfection of citizen's position, role of creativeness

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

%ар бир ота-она фарзандининг уддабурон, ташаббускор булишини, кундалик цаётда дуч келиши мумкин булган у ёки бу муаммоларни %ал этишда узидаги мавжуд билимлардан фойдалана олиши ва билимларини мунтазам ривожланти-риб бориши, зарурий ахборотларни топа олиши, жамиятда урнатилган одоб-ахлоц меъёрлари асосида узининг фикрини баён цила билишини истайди.

Жумладан, тарих фани укитувчиси тарих фанининг олдига куйилган максад вазифалар-дан келиб чиккан холда укувчиларда фанга оид компетенцияларни шакллантириши лозим.

У укувчиларда катта хажмдаги тарихий вокеалар хакида маълумотларни билиш билан бирга уларни тахлил кила олиш, вокеаларнинг сабабларини тушунтира олиш, тарихий ман-балари билан ишлаш, тарихий макон ва замон уртасидаги боFликликни англаш каби коби-лиятларни шакллантиради. Шунингдек, тарихий вокеанинг келиб чикиш сабаблари, инсо-ният, жамият ривожига таъсирини тушунтира олиш ва узининг мустакил муносабатини бил-дира олиш, тарихдан туFри сабок чикариш куникмаларини шакллантириши лозим. Хусу-сан, Хожа Самандар Термизий, «одамларни отасининг хизматлари туфайли эмас, узларида бор булган кобилиятига асосланиб тарбиялаш лозим»лигини уктирган1. Шу маънода, ёшлар-нинг уз ватани тарихига булган кизикиши ортиб боргани сари улардаги ватанпарварлик хисси хам шунга монанд усиб боради. Бунинг учун таълим муассасаларида укувчиларга куйилаётган талабларнинг хам таълимий ва тарбиявий салохиятини ошириб бориш ва бунинг натижасида укувчиларни компетент килиб вояга етказиш мохияти ойдинлашади.

Таълимга компетенциявий ёндашув нимани укитиш эмас, кандай укитиш ва кандай укишни ургатишга ёки дарс жараёнида урганган билимлари асосида уз-узини ривожлантириш, билимларини ошириб бориш куникмасини шакллантиришга йуналтирилиши зарур.

Таълим сохасини амалга оширишга кара-тилган меъёрий х,ужжатлардан бири давлат таълим стандартларидир. Давлат таълим стан-

1 Одоб бустони ва ахлок гулистони. / Араб, форс, турк, татар ва озарбайжон тилларидан М.Х,асаний таржимаси. - Т.: «Фан», 1994. -10-б.

дартлари2 барча турдаги таълим олувчилар учун мажбурий булган давлат талабларини уз ичига олади. Бу талаблар фаннинг назарий методологияси оркали амалга оширилади.

Хар бир фанда булганидек, дунё динлари тарихи фанининг х,ам уз назарияси ва методологияси мавжуд.

Назария - илмий билимлар йиFиндиси булиб, у ёки бу фаннинг шаклланиш кону-ниятлари ва бошка фанлар билан мавжуд булган алокадорликларини билиш жараёни-дир.

«Методология» сузи тадкик этиш йули, назарияси, таълимоти деган маънони англа-тади.

«Методология» икки асосий тушунчадан иборат булиб, биринчидан, фан сох,асида амалга оширилиб бориладиган маълум йул-лар, усуллар, операциялар тизимига айтилса, иккинчидан, шу тизим туFрисидаги таълимот3, метод назарияси англашилади.

Дунё динлари тарихи фанини укитиш методологияси деганда, бу борадаги илмий билим-ларнинг тузилиши ва ривожланиши, уларнинг натижаларини асослаш йулларини амалиётда мазкур фанга хос булган илмий билимлар механизмининг самарали татбик этилишига, шунингдек, мазкур фан доирасидаги илмий билимларнинг тузилиш принципларига, шакли ва илмий жих,атдан дунё динлари тарихи фани доирасида кулланиладиган таълимотга айти-лади.

Дунё динлари тарихининг фан сифатида назарий-методологик асослари узида мазкур фаннинг конуниятлари ва принциплари, фактгина шу фанга хос булган катъий тушун-

2 Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2017 йил 6 апрелдаги «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиклаш туFрисида»ги 187-сон карори.

3 Узбекистан миллий энциклопедияси, 5-жилд. - Т.: «Узбекистан миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2003. -615-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

чалар мажмуи ва билиш методларини уз ичига олади.

Шунингдек, мазкур фанни укитишда куйи-даги тамойилларга амал килиш лозимлигини таъкидлаш зарур:

• бир диндан иккинчи динни устун куймаслик ёки бирор бир алохида динни тарFиб килмаслик;

• фукароларнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларида белгилаб куйилган хукук ва эркинликларини бузмаслик;

• виждон эркинлиги - фукароларнинг х,ар кандай динга эътикод килиш ёки хеч кандай динга эътикод килмасликдан иборат кафолат-ланган конститутциявий хукукини таъминлаш;

• укувчи узининг динига эътикод килишга ёки эътикод этмасликка у ёки бу тарзда маж-бур этишга йул куйилмаслик;

• бирор-бир алохида динни тарFиб килмаслик, бошка динларни камситмаслик, укув-чиларнинг диний ва миллий карашларини хурмат килиш.

Дунё динлари тарихини укитиш жараёнида таълим ва тарбиянинг уЙFунлигига эътибор каратиш асосий талаблардан хисобланади.

Ёш авлодда ватанпарварлик, одоб-ахлок, миллий мафкура, миллий ифтихор туЙFусини шакллантиришга эътибор бериш замон тала-бига айланди. Чунки ватанпарварлик, миллий ифтихор туЙFулари миллий кадриятларни ифодалайдиган тушунчалар булиб, болаларни маънавий-ахлокий тарбиялаш мезонлари хисобланади1.

Колаверса, укувчиларнинг маънавий-ахло-кий сифатлари хамда дунёкарашини бойитиб бориш билан бирга миллий кадриятларнинг мохияти, ижтимоий тараккиёт ва шахс камо-лотини таъминлашдаги урни, ахамиятини дои-мий равишда максадга мувофик ёритиб бориш лозим.

ХХ аср охири - XXI асрнинг дастлабки ун йиллигида дунёнинг диний манзарасида бир катор жиддий ва зиддиятли узгаришлар содир булди. Бундай узгаришлар замирида жахон сиёсати ва маънавиятида руй бераётган жара-ёнлар, икки кутбли дунёнинг бархам топиши, глобаллашувнинг жадаллашуви, халкаро тер-

1 Хамидова М.А. Оилани мустахкамлашда миллий кад-риятлар ва меросимизнинг урни хамда ахамияти. - Т.: <^ап va texnologiya», 2015. -32-б.

роризм хавфининг кучайиши каби омиллар ётибди. Шу сабабли бугунги кунда хавфсизлик бутун дунёда энг долзарб масала булиб кол-мокда. Йил сайин давлатлар томонидан мудо-фаа тизими ва харбий сохага ажратилаётган харажатларнинг ошиб бораётгани фикри-мизни тасдиклайди. Бирок, факатгина замона-вий курол-яроFга эга булишнинг узигина хавфсизликни таъминлаш учун етарли эмас. Чунки бузFунчи кучлар очикчасига кураш олиб бормай, балки хиёнаткорона купорув-чилик амалиётларини куллаш, тинч ахолини нишонга олиш каби кабих усуллардан фойда-ланмокдалар. Бунда эса миллий ва диний низоларни келтириб чикариш асосий восита хисобланади. Масалан, XX асрнинг иккинчи ярмида жахон микёсида давлат-хукукий, этно-худудий ва этнодемографик сабабларга кура руй берган 300 дан ортик катта-кичик низо кайд килинган.

Халкаро майдонда мафкуравий, Fоявий ва информацион курашлар кучайиб бораётган хозирги мураккаб ва тахликали даврда маънавий-маърифий ишларни замон талаб-лари асосида ташкил этиш, ёшларимизни турли мафкуравий хуружлардан химоя килиш, юртдошларимизнинг хаётга онгли муносаба-тини шакллантириш, ён-атрофда юз бераётган вокеаларга дахлдорлик хиссини ошириш, мамлакатимиз мустакиллиги, тинч-осойишта хаётимизга хавф туFдириши мумкин булган тажовузларга карши изчил кураш олиб бориш вазифалари, ушбу сохадаги ишларни янада кучайтириш, фукароларимиз калбида миллий тафаккур ва соFлом дунёкараш асосларини мустахкамлаш, уларни онгли яшаш, уз фикрига эга булиш, турли маънавий тажовузларга карши собит тура олишга кодир булган, иро-дали, фидойи ва ватанпарвар инсонлар этиб тарбиялаш2 борасида меъёрий асослар тизи-мининг мамлакатимизда ишлаб чикилиши хам ёшларнинг ижтимоий-маънавий жараёнлар билан мунтазам кузатиб, таълим тизими оркали урганиб боришларини такозо этади.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев узининг сайловолди дастурида тинчликни таъминлаш, миллатлар ва динлараро тотувлик мухитини

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 25 августдаги «Миллий Fоя тарFиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш туFри-сида»ги ПК-451-сон карори.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

куллаб-кувватлаш, динни никоб килиб олган экстремизм ва терроризмга карши аёвсиз курашиш масалаларини асосий тамойил сифа-тида илгари сурди. Маълумотларга кура, бугун дунё буйича 500 га якин террорчилик ташки-лоти мавжуд. Бир йил мобайнида бутун Ер юзида содир этилган терактлар ва уларнинг окибатида халок булганларнинг сони бир неча ун мингни ташкил этиши терроризмнинг тинчлик ва хотиржамликни издан чикаришга каратилган асосий тахдидлардан бири эка-нини курсатади. Колаверса, давлатимиз рахбари БМТнинг юксак минбаридан туриб, «Бизнинг асосий вазифамиз - ёшларнинг уз салохиятини намоён килиши учун зарур шароитлар яратиш, зуравонлик Fояси «вируси» таркалишининг олдини олишдир. Бунинг учун ёш авлодни ижтимоий куллаб-кувватлаш, унинг хукук ва манфаатларини химоя килиш борасидаги куп томонлама хамкорликни ривожлантириш лозим»1, дея эътироф этиши замирида хам ёшларнинг илмий салохиятини ошириш оркали улардаги мафкуравий иммунитетни шакллантириш ва хар кандай ташки таъсирларга карши ривожлантириш масаласи ётади.

Юртимизда келгусида хам хотиржам яшаш, таълим олиш ва саодатли келажак куришни истар эканмиз, тинчлик, хавфсизлик, бар-карорликни таъминлаш биринчи навбатдаги масала булиб колаверади. Шунинг учун хам укувчиларнинг онги ва шуурида илм-маъ-рифат сирларини тула урганиш оркали мафкуравий тахдидларга карши тура олиш, жахо-латга карши маърифат билан кураша олиш куникмаларини шакллантириш дунё динлари тарихини укитишнинг методологик асосини ташкил этади.

Шу уринда мамлакатимиз Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг ташаббуси билан 2017-2018 укув йилидан бошлаб умумтаълим мактабла-риларинг 10-11-синфларида «Дунё динлари тарихи» фани жорий этилди. Мазкур фанлар-дан биринчи марта дарсликлар яратилиб ама-лиётга жорий этилди.

Мазкур дарсликлар Узбекистон Республи-каси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг БТМ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сузлаган нутки. 2017 йил 19 сентябрь.

6 апрелдаги «Умумий урта ва урта махсус, касб-хунар таълимининг давлат таълим стан-дартларини тасдиклаш туFрисида»ги 187-сон карорига асосан тарих фанлари учун умумий булган хамда дарсликлар учун куйилган талаб-лар асосида яратилди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 187-сон карорига кура, Узбекистон Республикаси умумий урта таълим тизимида давлат таълим стандартларига асосланган холда «Тарих» фанини шу жумладан, «Дунё динлари тарихи» фанини урганиш 1-жадвалда келтирилган боскичларда амалга оширилади.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, тарих укув фани деганда «Жахон тарихи», «Узбекистон тарихи», «Дунё динлари тарихи» фанлари назарда тутилади. Бу фанлар уз навба-тида тарихийлик асосида даврларга булинади. Масалан, энг кадимги, урта асрлар ва хоказо.

Юкорида кайд этилган таълим боскичлари буйича таълим муассасалари битирувчилари-нинг умумтаълим фанлари буйича мажбурий тайёргарлик даражаларини хамда таълим муассасаларининг битирувчиларига нисбатан куйиладиган талабларни белгилаб беради.

Умумий урта таълимнинг малака талаблари умумтаълим фанлари буйича таълим мазму-нининг мажбурий минимуми ва якуний максадларига, укув юкламалари хажмига хамда таълим сифатига куйиладиган талаблар-дан иборат булиб, билим, куникма, малака, компетенциялардан ташкил топади.

Демак, билим - урганилган маълумотларни эслаб колиш ва кайта тушунтириб бериш. Куникма - урганилган билимларни таниш вазиятларда куллай олиш. Малака деганда, урганилган билим ва шаклланган куник-маларни нотаниш вазиятларда куллай олиш ва янги билимлар хосил килиш тушунилса, компетенция - мавжуд билим, куникма ва малакаларни кундалик фаолиятда куллай олиш кобилиятидир.

Таълим тизимида бахолаш масаласи узи-нинг мезонларига эга булиб, давлат таълим стандарти буйича умумий урта таълимнинг малака талабларининг укувчилар томонидан узлаштирилиши даражасини хамда умумий урта таълим муассасасининг фаолияти сама-радорлигини аниклайдиган мезонлар маж-муини уз ичига олади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

1-жадвал. «Дунё динлари тарихи» фанини урганиш боск,ичлари.

Таълим боск,ичи Битирувчилар Стандарт даражаси Даража номланиши

Умумий урта таълим Умумий урта таълим мактабларининг 5-синф битирувчилари А1 Тарих фанини урганишнинг бошланFич даражаси

Тарих фани чукур урганиладиган ихтисослаштирилган умумтаълим муассасаларининг 5-синф битирувчилари А1 + Тарих фанини урганишнинг кучайтирилган бошланFич даражаси

Умумий урта таълим мактабларининг 9-синф битирувчилари А2 Тарих фанини урганишнинг таянч даражаси (энг кадимги даврдан ХХ аср бошларигача)

Тарих фани чукур урганиладиган ихтисослаштирилган умумтаълим муассасаларининг 9-синф битирувчилари А2 + Тарих фанини урганишнинг кучайтирилган таянч даражаси

Урта махсус, касб-хунар таълими Академик лицей ва касб-хунар коллежлари битирувчилари Б1 Тарих фанини урганишнинг таянч даражаси давом эттирилади (ХХ аср бошларидан хозирги кунгача булган давр). Тарих фанини урганишнинг умумий даражаси

Тарих фани чукурлаштирилиб урганиладиган академик лицей битирувчилари Б1 + Тарих фанини урганишнинг кучайтирилган умумий даражаси

Юкорида айтилганидек, умумтаълим муас-сасаларида таълимнинг узлуксизлиги, узвий-лиги, укувчи шахси ва кизикишлари устувор-лигидан келиб чикиб, уларнинг ёш хусусият-ларига мос равишда куйидаги таянч компе-тенциялар шакллантирилади.

Коммуникатив компетенция - ижтимоий вазиятларда она тилида хамда бирорта хори-жий тилда узаро мулокотга кириша олишни, мулокотда муомала маданиятига амал килишни, ижтимоий мослашувчанликни, хам-корликда жамоада самарали ишлай олиш лаёкатларини шакллантиришни назарда тутади.

Ахборотлар билан ишлаш компетен-цияси - медиаманбалардан зарур маълумот-ларни излаб топа олиш, саралаш, кайта ишлаш, саклаш, улардан самарали фойдалана олиш, уларнинг хавфсизлигини таъминлаш, медиа маданиятга эга булиш лаёкатларини шакллантиришдан иборат.

Узини узи ривожлантириш компетен-цияси - доимий равишда уз-узини жисмоний, маънавий, рухий, интеллектуал ва креатив ривожлантириш, камолотга интилиш, х,аёт давомида мустакил укиб-урганиш, когнитив-лик куникмалари ва хаётий тажрибани мустакил равишда мунтазам ошириб бориш, уз хатти-харакатини мукобил бахолаш ва мустакил карор кабул кила олиш куникма-ларини эгаллашни кузда тутади.

Ижтимоий фаол фукаролик компетен-цияси - жамиятда булаётган вокеа, ходиса ва жараёнларга дахлдорликни х,ис этиш ва уларда фаол иштирок этиш, узининг фукаролик бурч ва х,укукларини билиш, унга риоя килиш, мехнат ва фукаролик муносабатларида муомала ва х,укукий маданиятга эга булиш лаёкатларини шакллантиришни талаб этади.

Миллий ва умуммаданий компетенция -ватанга садокатли, инсонларга мехр-окибатли хамда умуминсоний ва миллий кадриятларга эътикодли булиш, бадиий ва санъат асарла-рини тушуниш, ораста кийиниш, маданий коидаларга ва соFлом турмуш тарзига амал килиш лаёкатларини шакллантиришни назарда тутади.

Математик саводхонлик, фан ва техника янгиликларидан хабардор булиш ^амда фойдаланиш компетенцияси - аник хисоб-китобларга асосланган х,олда шахсий, оила-вий, касбий ва иктисодий режаларни туза олиш, кундалик фаолиятда турли диаграмма, чизма ва моделларни укий олиш, инсон мех,-натини енгиллаштирадиган, мехнат унумдор-лигини оширадиган, кулай шарт-шароитга олиб келадиган фан ва техника янгиликларидан фойдалана олиш лаёкатларини шакллантиришни назарда тутади. Мазкур компетенция-лар умумтаълим фанлари оркали укувчиларда шакллантирилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Жумладан, «Дунё динлари тарихи» фани дарслиги1даги «Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш» мав-зусининг таълимий максади куйидагиларни назарда тутиши мумкин:

• тарихий вокеликни тушуниш ва уни ман-тикий изчилликда тушунтира олиш компетен-циясини куйидаги маълумотлар асосида шакллантириш;

• ХХ асрнинг иккинчи ярми XXI аср бошла-рида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш хакидаги мухим вокеа ва жараёнлар хакида маълумот бера олиш;

• мустакиллик йилларида мамлакатимизда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш юзасидан амалга оширилган ижти-моий-иктисодий, сиёсий, маданий, диний-маърифий жараёнлар хакида маълумот бера олиш;

• Узбекистон давлатининг хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантиришда ташки сиёсий фаолияти хакида маълумот бера олиш;

• XX асрнинг иккинчи ярми - XXI аср бош-ларида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш юзасидан урганилган тарихий даврларга муносабат бил-дириб, хулоса чикара олиш;

• тарихий вокеалар натижаси юзасидан муносабат билдириш, умумлаштириш, баён килиш ва хулоса чикариш;

• мавзуга алокадор тарихий манба ва ада-биётлар билан ишлаш компетенциясини ривожлантириш;

• XX асрнинг иккинчи ярми - XXI аср бош-ларида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш хакидаги тарихий вокеликни баён килишда мухим бул-ган тарихий топонимик атамалар мазмунини тушунтириш;

• XX асрнинг иккинчи ярми - XXI аср бош-ларида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш хакидаги тарихий жараён ва вокеалар хакида маълумот беришда кушимча адабиёт ва манбалардан фойдалана олишни ургатиш;

1 Дунё динлари тарихи. 10-синф учун дарслик. Муал-лифлар жамоаси. - Т.: «Шарк», 2017.

• XX асрнинг иккинчи ярми - XXI аср бош-ларида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш хакида оммавий ахборот воситаларида берилаётган маълумот-лардан фойдаланиш ва уларга муносабат бил-диришда ахборот маданиятига риоя килишни шакллантириш.

Мавзунинг тарбиявий максади.

Таянч компетенцияларнинг куйидаги эле-ментлари шакллантирилади:

Коммуникатив компетенция - «Узбекис-тонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш» мавзусини тушунарли баён кила олиш, саволлар бера олиш ва берилган саволларга нутк маданиятига риоя килган холда жавоб бера олиш. Дарс жараёнида муо-мала маданиятига амал килиш, хамкорликда жамоада самарали ишлай олиш лаёкатларини шакллантириш.

Ахборотлар билан ишлаш компетен-цияси - XX асрнинг иккинчи ярми - XXI аср бошларида Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш хакида оммавий ахборот воситаларида берилаётган маълумотларни излаб топа олиш, саралаш, кайта ишлаш, саклаш, улардан самарали фойдалана олиш, маълумотларнинг хавфсизли-гини таъминлаш, медиа маданиятга эга булиш лаёкатларини шакллантириш.

Ижтимоий фаол фуцаролик компетен-цияси - «Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш» мавзуси оркали укувчиларда жамиятда булаётган вокеа, ходиса ва жараёнларга дахлдорликни хис этиш ва уларда фаол иштирок этиш, узининг фукаролик бурч ва хукукларини билиш, унга риоя килиш лаёкатларини шакл-лантириш.

Миллий ва умуммаданий компетенция -

«Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик мухитини шакллантириш» мавзусида берилган топшириклар ва ижодий фаолият оркали ватанга садокатли, умуминсоний ва миллий кадриятларга эътикодли булиш, соFлом тур-муш тарзига амал килиш лаёкатларини шакл-лантириш.

Тарих фанининг мазмуни ва унинг тизими биринчи навбатда укувчилар билиб олишлари керак булган маълум хронологияга оид тарихий билимлар, мактабдаги дунё динлари тарихи фанининг асосий мазмуни, тарихий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

вокеаларнинг узаро алокадорлиги ва кону-ниятлари, аник маълумотлар, тасаввур ва тушунчалар тизимидан иборат булмоFи лозим.

Табиийки, бу талаблар умумтаълим мактаб-ларида урганиладиган дунё динлари тарихи фани укув дастури, дарсликлари, укув-методик кулланмаларида узининг тула ифодасини топ-ган булиши керак.

Дунё динлари тарихи фани укитувчиси хам узининг кундалик педагогик фаолиятида урга-нилаётган мавзу мазмунини тушунтириши, укувчилар билимини маълум тарихий хулоса-ларга келтиришда энг асосийси урганилаётган тарихий материални давр талаби даражасида баён этиш, хамда укувчиларда туFри дунё-караш, фаол фукаролик, дахлдорлик фазилат-ларини шакллантиришда самарали метод-ларни куллаш билан амалга оширмоFи лозим.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тарихий материални танлаш масалалари, унинг хажми ва кисмлари, мактаб дунё динлари тарихи фанининг структурасини белги-лаш, тарихий фактларни баён этиш усуллари, бу тушунчаларни дарснинг кандай урни, муд-датида куллаш масалалари ва унинг йуллари факат тарих фанини укитиш методикаси воси-тасидагина амалга оширилади.

Методика сузига илмий-назарий берилган таърифларни умумлаштириб шуни айтиш мумкинки, дунё динлари тарихи фанини укитиш методикаси укитиш жараёни конуният-ларини янада такомиллаштира бориб, унинг хар томонлама ривожланган, комил инсонни тарбиялаб вояга етказиш жараёнига самарали таъсир курсатадиган педагогик фан хисоб-ланади.

Дунё динлари тарихи фанини укитишнинг методологик асосини педагогик фан сифатида билиш назарияси ташкил этади. Педагогикага нисбатан хусусий дидактикани ташкил этган дунё динлари тарихи фанини укитиш методикаси умумий тарих, педагогика, психология фанларининг умумий принциплари ва хулоса-лари билан ички алокадор.

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримов таъкидлаганидек, «Сир эмаски, хар кайси давлат, хар кайси миллат нафакат ерости ва ерусти табиий бойликлари билан, харбий кудрати ва ишлаб чикариш салохияти билан, балки биринчи навбатда

узининг юксак маданияти ва маънавияти билан кучлидир»1.

Бу том маънода, бугунги таълим тизимида дунё динлари тарихи фанини хам укитиш методикаси маълум бир статусга олиб чикиш ва бунинг натижасида тарихни укитувчиларга сингдириш оркали амалий тажрибаларини ортиб боришига эришиш талаби устуворлик килади. Яъни, укитувчилар олдида бу фанни укитишнинг илFор тажрибаларини умумлаш-тиради ва келажакда дунё динлари тарихи дарсларида укув-тарбия ишларини янада такомиллаштириш, укувчиларнинг узлигини англаш ва фаол фукаролик позицияларини камол топтиришда яратувчилик ролини уйнайди.

Хулоса.

Дунё динлари тарихи фанини укитишнинг методологик асосларини инобатга олган холда, бугунги глобал жараёнлар кескин усиб бораётган даврда мос холда фаннинг узак-мохиятига чукур эътибор каратиш лозим булади. Бунинг учун, жумладан:

- назарий билимлар ва хаётий мисоллар-нинг узаро мослиги, уларнинг бир-бирини тулдиришига эътибор каратган холда, дарс жараёнида берилаётган билимлар ва келти-рилаётган асосларнинг аниклигига риоя килиш;

- интеграциялашувнинг фандаги урнини хисобга олган холда, фанлараро алока тамо-йилига риоя килиш;

- дастурда белгиланган мавзуларнинг тулик ёритилишини таъминлаш натижасида укувчининг дастурда белгиланган мавзулар буйича кушимча илмий-назарий маълумот-ларга эга булиши ва зарур булганда фойда-лана олишига эришиш;

- дастур вазифаларини тулик амалга оши-риш учун зарур булган амалий машFулотлар, мустакил ишлар, саволлар, таянч иборалар луFати, кушимча адабиётлар ва ёрдамчи ман-балардан фойдаланиш;

- фанни укитиш жараёнида миллий ва уму-минсоний кадриятларни шакллантириш учун тарихий бой маънавий меросимизга доир билимлар беришга эътибор каратиш, хусусан, халк педагогикаси ва буюк алломаларимиз-

1 Каримов И.А Баркамол авлод - Узбекистон тарак-киётининг пойдевори. - Т.: «Шарк» НМК, 1997.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

нинг фaлcaфий кapaшлapи Ba мyлоx1aзaлapидaн фойдaлaниш;

- мycгaкилликкa эpишгaндaн кейинги y^aH дaвp мобaйнидa бapчa cоx1aлapдa (cиёcий, ижтимоий, иктишдий, мaънaвий-мaдaний) aмaлгa ошиpилгaн yлкaн yзгapишлap x1aкидa тyшyнчa бepиш Ba мaмлaкaтни янaдa pивож-лaнтиpиш бyйичa Xapaкaтлap cтpaтeгияcининг 5-йyнaлиши мох,иятини фaн тaлaбидaн келиб чик,иб yкyвчилapгa тyшyнтиpиб боpиш;

- иолом дини отa-боболapимиз томонидaн Kyn acpлap дaвомидa aвлоддaн aвлодгa УТИ6 кeлaётгaн мaънaвий кaдpият экaнлигини тyшyнтиpиш билaн биpгa, 6у динни дyнёдaги зУpaвонлap, тeppоpиcтлap Ba экcтpeмиcтлap-нинг Fоялapи билaн биp кaтоpгa кУйи6 бyлмacлигини тyшyнтиpиш кyзлaнгaн мaкcaдгa якинлaштиpaди.

Aдaбиëтлap pyйхaти:

1. Узбеки^он Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2006 йил 25 aвгycтдaги «Миллий Fоя тapFиботи Ba мaънaвий-мaъpифий ишлap caмapaдоpлигини ошиpиш тyFpиcидa»ги ПК.-451-шн кapоpи.

2. Узбеки^он Рecпyбликacи Вaзиpлap Мax1кaмacининг 2017 йил 6 aпpeлдaги «Уму-мий ypтa Ba ypтa мaxcyc, кacб-x1yнap тaълимининг дaвлaт тaълим cтaндapтлapини тacдиклaш тyFpиcидa»ги 187-cон кapоpи.

3. Узбеки^он Рecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Миpзиёeвнинг БTМ Бош Accaмблeя-cининг 72-ceccияcидa cyзлaгaн нутки. 2017 йил 19 ceнтябpь.

4. Кapимов И.A. Бapкaмол aвлод - Узбекиа"он тapaккиётининг пойдeвоpи. - T.: «^apK», 1997.

5. Одоб бycтони Ba axлок ^ли^они. I Apaб, фоpc, тypк, тaтap Ba озapбaйжон тиллa-pидaн М^^ний тapжимacи. - T.: «^am», 1994.

6. Узбеки^он миллий энциклопeдияcи 5-жилд. - T.: «Узбекин^ миллий энциклопедиям» Дaвлaт илмий нaшpиёти, 2003. -704-б.

7. Xaмидовa M.A. Оилaни мya"ax1кaмлaшдa миллий кaдpиятлap Ba мepоcимизнинг Уpни x1aмдa ax1aмияти. - T.: «Fan va texnologiya», 2015. -48-б.

8. Дунё динлapи тapиxи. 10-мнф учун дapcлик. Мyaллифлap жaмоacи. - T.: <^apK», 2017.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.