Научная статья на тему '«Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис ўқитувчилар билан таъминлаш муаммолари'

«Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис ўқитувчилар билан таъминлаш муаммолари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3109
523
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғоя / миллий истиқлол ғояси / ғоявий тарбия / мутахассис ўқитувчи / қайта тайёрлаш. / idea / national idea / ideological pedagogy / specialist / retraining

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Маматқулов Д. М.

Мақолада умумий ўрта таълим мактабларида «Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис ўқитувчилар билан таъминлаш масаласи ва бу борадаги муаммолар ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN REQUIREMENTS FOR TEACHERS ON ENTICING NATIONAL IDEOLOGY INTO THE ESSENCE OF THE YOUNG GENARATION

In the article is considered the issues of secondary schools’ teachers training the discipline of «National independence ideology and basics of enlightment».

Текст научной работы на тему ««Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис ўқитувчилар билан таъминлаш муаммолари»

V_/

Маматк,улов Д.М.,

А.Авлоний номидаги халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш марказий институти катта илмий ходим-изланувчиси

«МИЛЛИЙ ИСТИКЛОЛ ГОЯСИ ВА МАЪНАВИЯТ АСОСЛАРИ» ФАНИНИ МУТАХАССИС УКИТУВЧИЛАР БИЛАН ТАЪМИНЛАШ МУАММОЛАРИ

МАМАТКУЛОВ Д.М. «МИЛЛИЙ ИСТИКЛОЛ ¥ОЯСИ ВА МАЪНАВИЯТ АСОСЛАРИ» ФАНИНИ МУТАХАССИС ЩИТУВЧИЛАР БИЛАН ТАЪМИНЛАШ МУАММОЛАРИ

Маколада умумий урта таълим мактабларида «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асос-лари» фанини мутахассис укитувчилар билан таъминлаш масаласи ва бу борадаги муаммолар х,акида суз боради.

Таянч суз ва тушунчалар: Fоя, миллий истиклол Fояси, Fоявий тарбия, мутахассис укитувчи, кайта тайёрлаш.

МАМАТКУЛОВ Д.М. ПРОБЛЕМЫ ПОДГОТОВКИ СПЕЦИАЛИСТОВ УЧИТЕЛЕЙ ПО ПРЕДМЕТУ «ИДЕЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ НЕЗАВИСИМОСТИ И ОСНОВЫ ДУХОВНОСТИ»

В статье идёт речь о подготовке учителей общеобразовательных школ по специальности «Идея национальной независимости и основы духовности» и проблемах, существуюших в этой сфере.

Ключевые слова и понятия: идея, идея национальной независимости, идеологическое воспитание, специалист, переподготовка.

MAMATQULOV D.М. MODERN REQUIREMENTS FOR TEACHERS ON ENTICING NATIONAL IDEOLOGY INTO THE ESSENCE OF THE YOUNG GENARATION

In the article is considered the issues of secondary schools' teachers training the discipline of «National independence ideology and basics of enlightment».

Keywords: idea, national idea, ideological pedagogy, specialist, retraining.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

Ёш авлодга бунёдкор юяларни сингдириш, уларни миллий ва умуминсоний цадриятларга садоцат руцида тарбиялаш таълим-тарбия тизимининг энг асосий мацсади цисобланади. Бу жараён албатта жуда куп фанлар орцали амалга ошири-лади. Жумладан, мана шундай фанлар цаторига «Миллий истицлол тояси ва маънавият асослари» фани цам киради.

Маълумки, «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани мамлакатимиз таъ-лим тизими учун нисбатан янги фан х,исоб-ланади. Бу фан 2001 йил 18 январда Узбекистон Республикасининг Биринчи Пре-зиденти Ислом АбдуFаниевич Каримовнинг «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани буйича таълим дастурини яратиш ва республика таълим тизимига жо-рий этиш туFрисида»ги Фармойиши1 асосида мамлакатимиз таълим тизимига жорий этил-ган.

Мазкур фан уз мох,иятига кура жуда куп фанларнинг синтези сифатида вужудга келган. Жумладан, бу фан асосида фалсафа, тарих, адабиёт, этика, эстетика, сиёсат, иктисод, мусика, динлар тарихи ва риторика (нутк ма-данияти) каби куплаб фанлар кесишади. Шун-га кура бу фан том маънода куп киррали, му-раккаб ва чукур мох,иятга эга булган комусий фан х,исобланади.

Шу уринда табиий бир савол тугилади, яъни, фаннинг узи шу даражада мураккаб ва комусий мох,иятга эга булса, унинг укитувчиси, мутахассиси кандай булмоFи керак? Дарх,а-кикат, саволнинг бундай куйилиши фаннинг келажаги учун катта ах,амиятга эга. Зеро, х,ар бир фан уша сох,а вакилининг жонкуярлиги, уз фани мох,иятини англаши х,амда бошка биров-ларга англата олиши оркалигина ривож топа-ди ва юксалади. Аксинча булса, масалан, фан учун шу сох,ани фундаментал билимдони булган мутахассис етишмаса, номутахассис -фанга даъво килувчилар томонидан эса фан мох,ияти англаб етилмаса х,амда уни ёш авлодга англатиш учун жон куйдирилмаса х,ар

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2001 йил 18 январдаги «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани буйича таълим дастурини яратиш ва Республика таълим тизимига жорий этиш туFрисида»ги Фармойиши. // «Маърифат» газетаси, 2001 йил 20 январь.

кандай фан (у гарчи жиддий ва х,аётий булса-да) кишилар нигох,ида мавх,умлашиб колади.

Таъкидлаш керакки, бугунги кунда уз мо-х,иятига кура мураккаб ва комусий фан булган «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани х,ам кадрлар масаласида нисбатан мана шундай муаммоларга дуч келмокда. Аникрок килиб айтганда, ушбу фан бугунги глобаллашган давр учун кай даражада зарур булишига карамай уни мутахассис укитувчилар билан таъминлаш масаласи х,алигача долзарб масала сифатида колмокда.

Маълумки, мамлакатимизда 2001 йил 18 январь куни чикарилган Узбекистон Республикаси Президентининг Фармойиши асосида 2001-2002 укув йилидан бошлаб олий таълим муассасаларида «Миллий истиклол Fояси, х,укук ва маънавият асослари» йуналишига та-лабалар кабул килина бошланган эди. Лекин шунча вакт утган булишига карамай, республика микёсида х,алигача ушбу фан укитув-чиларига булган эх,тиёж юкорилигича кол-мокда.

Бизнингча, бугунги глобаллашув даври ху-сусиятларини, маънавий-мафкуравий хуруж-лар тобора кучайиб бораётганлигини инобат-га олган х,олда олий таълим тизимида ушбу йуналиш буйича кабул режаси кайта куриб чикилса, имкони булса унинг микдори янада купайтирилса, максадга мувофик булар эди. Бинобарин, ушбу йуналиш буйича бошка му-тахассисликлар (мисол тарикасида, «Тасвирий санъат ва мух,андислик графикаси» ва «Мусика таълими») билан солиштирилганда х,ам кабул режаси нисбатан камлиги маълум булмокда. Жумладан, биргина 2015-2016 укув йили учун мамлакатимиздаги давлат университелари ва педагогика институтлари бакалавриат боски-чига берилган кабул режасига эътибор кара-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

V_/

1-жадвал. 2015-2016 укув йили учун мамлакатимиздаги олий таълим муассасаларига «Миллий истиклол гояси, х;укук ва маънавият асослари» йуналиши учун берилган кабул режаси

Олий таълим муассасалари Йуналиш номи Таълим тили Кабул режаси (давлат гранти ва тулов шартнома)

11 давлат университети ва 3 педагогика институти Миллий истиклол Fояси, хукук ва маънавият асослари Узбекча 414

Коракалпокча 25

Русча 10

Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси Убекча 370

Русча 20

Мусика таълими Узбекча 340

Русча 15

тадиган булсак, бунга ишонч х,осил килиш мумкин (1-жадвал)1.

Жадвалда «Миллий истиклол Fояси, х,укук ва маънавият асослари» фани учун ажратил-ган кабул режаси умумий урта таълим тизи-мида укув соатлари нисбатан кам фанлар х,исобланган тасвирий санъат ва мух,андислик графикаси х,амда мусика таълими каби фанлар кабул режаси билан таккослаб берилмокда. Бунинг сабаби «Миллий истиклол Fояси, х,укук ва маънавият асослари» фани кабул режасини умумий урта таълим тизимида укув соатлари куп булган она тили ва адабиёти, чет тили (инглиз тили), математика ва бошка шу каби фанлар кабул режаси билан таккослаб бул-майди. Таккосланган такдирда уларнинг кабул режаси олдида ушбу фан учун ажратилган кабул микдори них,оятда кам эканлиги янада яккол куриниб колади.

Олий таълим тизимида ушбу йуналиш бу-йича битирувчилар сонининг камлиги боис умумий урта таълим мактабларида «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани-ни укитувчилар билан таъминлаш масаласи 2010 йилда х,ам кутарилган эди. Уша вактда Халк таълими вазирлиги томонидан олиб бо-рилган урганиш натижаларига кура республика микёсида «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанлардан умумтаълим муассасаларининг кадрлар билан таъминланганлик даражаси тах,лил килинганида K1оракалпоFистон Респуб-ликаси умумтаълим муассасаларида 403 на-

1 Муаллиф томонидан http://dtm.uz/?mod = passing-scores2015 сайт материаллари асосида тузилган. Сайтга 2016 йил 19 апрелда мурожаат этилган.

фар, Бухоро вилоятида 201, Жиззах вилоятида 830, Наманган вилоятида 39, Навоий вилоятида 56, Самарканд вилоятида 523, Сирдарё вилоятида 53, Сурхондарё вилоятида 182, Тош-кент шахрида 130, Тошкент вилоятида 1092, ФарFона вилоятида 120, Хоразм вилоятида 244, К,ашк,адарё вилоятида 95 нафар укитувчи номутахассис (кайта тайёрловдан утмаган) кадрлар эканлиги аникланган2.

Ушбу масалани хал этиш юзасидан 2010 йил 2 мартда Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги томонидан «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанларни укитиш жа-раёнида укувчиларга ватанпарварлик ва миллий ^урур туЙFуларини сингдириш самарадор-лиги туFрисида» 2/1-ХБ-сонли буйрук3 кабул килинган. Ушбу буйрукнинг 2-сонли иловаси-га кура, урта умумтаълим мактабларида «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанлардан куйи-даги мутахассисликка эга булган укитувчиларга дарс утиш х,укуки берилган (2-жадвал).

2 Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги-нинг «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанларни укитиш жа-раёнида укувчиларга ватанпарварлик ва миллий Fурур туЙFуларини сингдириш самарадорлиги туFрисида» 2/1-ХБ-сонли буйрури. // «Таълим тараккиёти». Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг ахборотно-маси, 2010, 3-сон. -31-32-б.

3 Узбекистон Рес публикаси Халк таълими вазирлигининг «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанларни укитиш жа-раёнида укувчиларга ватанпарварлик ва миллий Fурур туЙFуларини сингдириш самарадорлиги туFрисида» 2/1-ХБ-сонли буйрури. // «Таълим тараккиёти». Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг ахборотно-маси, 2010, 3-сон. -26-38-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

3-жадвал. «Миллий истиклол гояси ва маънавият асослари» фани мутахассислигига к,айта тайёрловдан утиш ^У^У^ига эга булган номутахассис педагоглар

2-жадвал. «Миллий истиклол гояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанлардан дарс бериш ^УКУ^ига эга булган педагоглар таркиби.

Т/р Фанлар Синф Фан укитувчилари

1 «Одобнома» 1-4 синфлар - Миллий истиклол Fояси, хукук, ва маънавият асослари; - бошланFич таълим укитувчилари

2 «Ватан туЙFуси» 5-6 синфлар - Миллий истиклол Fояси, хукук ва маънавият асослари; - тарих; - Давлат тили; она тили ва адабиёти;

3 «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» 7-8-9-синфлар - Миллий истиклол Fояси, хукук ва маънавият асослари; - тарих; - Давлат тили; она тили ва адабиёти

Кайта тайёрланадиган педагогик мутахассислик номи Диплом буйича мутахассислиги

Миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчиси 1. Хукук фани укитувчиси. 2. БошланFич синф укитувчиси. 3. Тарих фани укитувчиси. 4. Тил ва адабиёт укитувчиси. 5. Педагогика ва психология укитувчиси.

Куриб турганингиздек, ушбу буйрук ва унинг 2-сонли иловасига кура, «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанлардан бу соха-нинг мутахассиси етишмаган такдирда бош-ланFич синфларда «Одобнома» фанидан бош-ланFич таълим укитувчилари, юкори синфларда «Ватан туЙFуси» ва «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фанларидан эса та-рих, давлат тили, она тили ва адабиёти фани укитувчиларига дарс утишга рухсат берилган.

Лекин мазкур масалага янада теранрок назар соладиган булсак, хозирда хам умумтаъ-лим мактабларида юкорида тилга олинган меъёрий хужжатларнинг ижроси билан боFлик муаммолар мавжуд эканлиги маълум бул-мокда. Жумладан, 2015 йил ноябрь ойида Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оши-риш институтида «Тошкент вилояти умумтаъ-лим мактабларидаги «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани укитувчилари-нинг таркиби: уларнинг сифати хамда бу соха-даги муаммо ва ечимлар» мавзусида утка-зилган семинар-тренинг олдидан олиб борил-ган урганишлар натижасига кура мазкур маса-ла юзасидан ушбу худудда хам муайян тушунмовчилик ва камчиликлар борлигини аникланди. Хусусан, Чирчик шахрида 26 та урта умумтаълим мактаби мавжуд булса, шун-дан 8 та мактабда ушбу фандан номутахассис

ва айни вактда нопедагоглар дарс бериш-мокда1. Жумладан, ушбу номутахассис ва нопедагоглар ичида хукукшунос-юрист, кутубхо-нашунослик ва библиография, геокимё минералогия ва ретрография, куруклик гидрология-си (эътибор беринг!) каби соха вакиллари фаолият олиб борётганлиги маълум.

Бундай холат вилоятнинг Урта Чирчик ту-манида хам мавжуд булиб, туманда жами 73 та урта умумтаълим мактаби мавжуд булса, шулардан 19 тасида номутахассис ёки нопеда-гог укитувчилар «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фанидан дарс бериб келмокда2. Жумладан, улар рус тили, козок тили ва адабиёти, фалсафа, педагогика, психология, француз ва грек тили, психолог, амалий сиёсатшунос, тарбиявий иш методисти, кутуб-хонашунослик каби мутахассислардир. Айнан шунга ухшаш холатларни вилоятнинг бошка туман ва шахарлари кесимида хам куриш мумкин.

Умуман олганда, «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис укитувчилар билан таъминлаш масаласини нафакат Тошкент вилоятида, балки бошка ви-

1 Маълумотлар 2015 йил ноябрь ойида амалга оширил-ган суров асосида тайёрланган, суровга жавоб Чирчик шахар Халк таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш булими томонидан такдим этилган.

2 Уша манба.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

V_/

4-жадвал. «Миллий истиклол гояси ва маънавият асослари» фани мутахассислигига кайта тайёрловдан утиш КУКУКига эга булган олий маълумотли, нопедагог мутахассислар.

К,айта тайёрланадиган педагогик мутахассислик номи Диплом буйича мутахассислиги номи

Миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчиси 1. Хукукшунослик (сох,алар). 2. Фалсафа. 3. Диншунослик. 4. Журналист. 5. Сиёсатшунослик.

лоятларда хам мавжуд булган долзарб муам-мо сифатида кайд этиш лозим.

Шу уринда табиий бир савол туFилади. Таъ-лим тизимида мутахассис укитувчилар етиш-мовчилиги олдини олиш ёки бундай муаммо-ни бартараф этишда халк таълими ходимлари-ни кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтларидаги кайта тайёрлов йуналишининг имкониятларидан фойдаланиб булмайдими?

Албатта, «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани мутахассисларининг етишмовчилиги билан боFлик ушбу муаммони кайта тайёрлов курслари оркали нисбатан хал этиш мумкин. Бунинг учун Халк талими вазир-лиги тизимидаги марказий ва барча х,удудий халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтларида етарлича моддий-техник шароит ва имкони-ятлар яратилган. Лекин шунга карамай хозир-да ушбу фан кесимида педагог ходимларни кайта тайёрлаш масаласи айрим сабаблар ту-файли ортда колмокда.

Бундай холатнинг келиб чикишини албатта бир катор сабаблари мавжуд. Улар, биринчи-дан, уз вактида Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг 2007 йил 3 апрелдаги 90-сонли буйруFи билан тасдикланган «Халк таълими муассасаларида фаолият курсатаётган номутахассис кадрларни тегишли педагогик мутахассисликка кайта тайёрлаш х,акида Ни-зом»нинг 1- ва 2-иловаларида «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани мутахассислигига укиш хукукига эга булган номутахассис педагоглар ва нопедагог мутахассислар руйхати белгилаб берилган эди. Ушбу меъёрий-х,укукий хужжатнинг 1-ило-васига кура «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани мутахассислигига куйидаги номутахассис педагоглар кайта тайёрловдан утишга х,акли хисобланганлар (3-жадвал).

Низомнинг 2-иловасида эса нопедагог, олий маълумотли мутахассисларни «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани укитувчилигига кайта тайёрлашнинг йуна-лишлари берилган (4-жадвал).

Куриниб турганидек, 2015 йил ноябрига кадар «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани укитувчиси мутахассислигига юкоридаги Низомнинг 1-иловасига мувофик беш турдаги номутахассис педагогларга, 2-иловасига мувофик эса яна беш турдаги но-педагог мутахассисларга кайта тайёрловдан утиш имконияти берилган. Бу уринда Халк таълими вазирлиги томонидан «Халк таълими муассасаларида фаолият курсатаётган номутахассис кадрларни тегишли педагогик мутахассисликка кайта тайёрлаш х,акида Низом» асо-сида «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани буйича мутахассис укитувчилар сони ва сифатини ошириш учун катта шароит ва имконият яратиб берилганлигини таъкидлаб утиш зарур. Лекин уз вактида иш берувчилар хисобланмиш туман (шахар) халк таълими муассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш булими мутасад-дилари х,амда мактаблар рах,барияти томонидан ушбу масалага алох,ида этибор каратил-маганлиги, яратиб берилган шароит ва имко-ниятлардан унумли фойдаланилмаганлиги х,амда номутахассис ёки нопедагог мутахассисларга бу фандан дарс бериб куйилган булса-да, уларни кайта тайёрловдан утишга ундалмаганлиги боис шу кунгача «Миллий Fоя ва маънавият асослари» мутахассислигига кайта тайёрловдан утишга талаб кучаймаган ва уз навбатида бу фан буйича кайта тайёрлов деярли амалга оширилмай колган.

Иккинчидан эса бугунги кунга келиб кайта тайёрлов сох,асида бир катор узгаришлар амалга оширилди. Жумладан, мазкур узгариш-ларга сабаб булган Халк таълими вазирлигининг 2015 йил 2 ноябрдаги 290-сонли буйруFи-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

5-жадвал. «Миллий гоя, маънавият асослари ва х,укук таълими укитувчиси» мутахассислигига кайта тайёрловдан утиш х,ук,ук,ига эга булган номутахассис педагоглар

Фаолият юритиш учун хукук бериладиган касбий кайта тайёрлаш йуналишлари Диплом буйича мутахассиссислиги, академик даража

Олий маълумотли куйидаги мутахассислар Бакалаврлар

Миллий Fоя, маънавият асослари ва хукук таълими укитувчиси 1. Хукукшунослик укитувчиси. 2. Миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчиси. 3. Тарих укитувчиси. 1. Тарих.

нинг 1-иловасига мувофик, эндиликда ушбу фандан кайта тайёрловдан утиш хукукига эга булган номутахассис укитувчиларнинг тарки-би белгиланди (5-жадвал).

Куриниб турганидек, ушбу хукукий-меъё-рий хужжатда «Миллий Fоя, маънавият асослари» фани олдига «хукук таълими» фани хам киритилди ва буни алохида таъкидлаш лозим-ки, бу оркали ушбу йуналиш янада мукаммал-лаштирилди.

Халк таълими вазирлигининг 2015 йил 2 ноябрдаги 290-сонли буйруFи (1-илова)га асосан, «Миллий Fоя ва маънавият асослари» йуналиши «хукук таълими» билан мукаммал-лаштирилган булса-да, лекин эндиликда «Миллий Fоя, маънавият асослари ва хукук таълими укитувчиси» мутахассислиги учун кайта тайёрловдан утишга булган (бошка фан укитувчилари учун) имконият аввалги меъё-рий хужжатларга солиштирилганда нисбатан кискартирилди. Унга кура эндиликда бака-лаврлар даражасидаги тарих укитувчиси, олий маълумотли (беш йиллик олий таълимни ту-гатган) тарих, хукукшунослик хамда миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчилари бу имкониятга эга булишди.

Шу уринда айтиш лозимки, бу холатда олий маълумотли (беш йиллик олий таълимни ту-гатган) хукукшунос укитувчи ва миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчиларига умид боFлаб булмайди. Бунинг асосий сабаби, би-ринчидан, олий маълумотли (беш йиллик олий таълимни тугатган) соф хукукшунос уки-тувчилар умумий урта таълим тизимида кам учраши булса, иккинчидан, миллий Fоя ва маънавият асослари укитувчилари (умумий урта таълим тизимида бундай мутахассислар хам деярли йук булиб, борлари хам уз мутахассислигига кайта (биргина хукук предмети

борлиги учун) шартнома асосида укишни ло-зим топмасликлари мумкин. Шундан келиб чиккан холда айтиш мумкинки, хозирда Халк таълими вазирлигининг 2015 йил 2 ноябрдаги 290-сонли буйруFи асосида «Миллий Fоя, маънавият асослари ва хукук таълими укитувчиси» фани буйича кайта тайёрловдан утиш имко-нияти факат тарих фани укитувчиларидагина колдирилди.

Куриниб турганидек, умумтаълим мактаб-ларида «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис укитувчилар билан таъминлаш ёки номутахассис укитувчи-ларни бу фанга кайта тайёрлаш масаласида хам талайгина муаммолар мавжудлиги маъ-лум булмокда.

Хуш, бу йуналишдаги муаммоларни кандай бартараф этиш мумкин?

Ушбу масала буйича таклиф урнида шуни айтиш мумкинки, биринчидан, хар бир педагог ходим айникса, педагог ходимларни тайёрлаш ва уларни иш билан таъминлаш масала-сига бевосита масъул булган мутасадди шахс-лар, энг аввало, Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов томони-дан «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани нима максадда таълим тизи-мига жорий этилганлигини ва бу фан Узбекистон халки, улFайиб келаётган ёш авлод учун кандай ахамиятга эга эканлигини чукур англашлари лозим. Иккинчидан, глобаллашиб, маънавий-мафкуравий тахдидлар табора ку-чайиб бораётган хозирги даврда бундай мута-хассисларга эхтиёжнинг кучайишини инобатга олиб, олий таълим муассасаларида уларнинг кабул режаси (микдори)ни купайтириш маса-ласини уйлаб куриш ва уларни тайёрлашнинг сифатига алохида эътибор каратиш максадга мувофикдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

Учинчидан эса «Миллий истиклол Fояси, хукук ва маънавият асослари» мутахассислиги буйича кайта тайёрлаш сохасини чукуррок тахлил этиш, кайта тайёрлаш оркали бу фанга (номутахассис ёки нопедагог мутахассислар-ни) утиш имкониятини кенгайтириш, жумла-дан, факатгина Халк таълими вазирлигининг 2015 йил 2 ноябрдаги 290-сонли буйруFида курсатилган номутахассис укитувчиларгагина эмас, балки вазирликни аввалги 2007 йил 3 апрелда 90-сонли буйруFи асосида тас-дикланган Низомида тилга олинган номутахассис ва нопедагог мутахассисларга хам «Миллий истиклол Fояси, хукук ва маънавият асослари» фанига кайта ихтисослашиш имко-нини бериш максадга мувофикдир.

Туртинчидан, давр талабларини инобатга олган холда таълим муассасаларида ушбу фан соатларига «колдик» соатлар сифатида карашга бархам бериш хамда иш берувчилар хисобланмиш туман (шахар) халк таълими му-ассасалари фаолиятини методик таъминлаш ва ташкил этиш булими мутасаддилари хамда мактаб директорлари масъулиятини кучайти-риш оркали бу фанни уз мутахассиси билан таъминлашга эришиш лозим.

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, хар бир фан албатта фан билимдони булган, жонкуяр, уз фани мохиятини англаган ва айни дамда бу мохиятни бошка кишиларга хам англатишга кодир булган кучли мутахассисларга эхтиёж сезади. Мана шундай мутахассисларгина ав-вало уз фани ривожи ва шу фан ривожи оркали жамият тараккиётини таъминлаб бе-ради.

Таъкидлаш керакки, жамиятда фундамен-тал билим, куникма ва малака талаб этилмай-диган айрим ишларда ишчи-ходимлар томо-нидан вазифаларни алмаштириш, бирининг вазифасини иккинчиси томонидан бажарили-ши оFир окибатларга олиб келмайди. Бирок, фундаментал билим, куникма ва малака талаб этиладиган вазифани бажаришда, жумладан бир фан сохаси буйича дарс бериш масаласи-да бундай тартибни куллаб булмайди. Агарки, таълим муассасаларида бундай тартиб кулланилса, биринчидан, дарснинг таълимий,

тарбиявий ва ривожлантирувчи максадлари йукка чикади. Иккинчидан, номутахассис укитувчининг коникарсиз дарси унинг узидан хам кура купрок у кирган фаннинг обрусизланишига олиб келади. Учинчидан эса бу ишлар оркали катта ёшли авлод ёш авлод-ни хаёт учун зарур булган билимлар билан куроллантириш урнига укувчи-ёшларнинг кимматли вактларини хавога совурадилар. Катта авлоднинг бундай эътиборсизлиги нати-жаси ёки «зарарсиз ёлFон»ининг натижаси эса якин келажакда ёш авлод шахсиятида салбий иллатлар намоён булишига олиб келади.

Такрор ва такрор айтиш лозимки, «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани XXI аср талаблари асосида вужудга келган, маънавий ва мафкуравий муаммоларнинг ечимига каратилган янги давр фанидир. Бу фан уз вазифасига кура укувчи-ёшларда гло-баллашув ва ахборот алмашинуви тобора жа-даллашиб бораётган хозирги даврда яшаш куникмаси ва малакасини хосил эта олиши, уларнинг миллий ва умуминсоний рухда ка-мол топишига хисса кушиши лозим.

Куриниб турганидек, бу фанга жуда катта илмий ва ижтимоий вазифа юкланган. Лекин шуни билишимиз лозимки, фан уз холича унга юклатилган вазифани амалга ошира олмайди. Хар бир фанга юклатилган вазифанинг бажа-рилишида, аввало, иш бошида инсон, яъни шу фаннинг билимдони, укитувчиси туради.

Жонкуяр ва билимдон мутахассис-укитув-чисиз хеч бир фан ёш авлод онги ва калбига кириб бора олмайди. Шу нуктаи назардан олиб караганда, «Миллий истиклол Fояси ва маънавият асослари» фани оркали ёш авлод-ни мустакил фикрга эга, мафкуравий иммуни-тети кучли, ватанпарвар шахслар килиб тар-биялашда катта ютукларга эришиш учун ишни энг аввало бу фанни мутахассис кадрлар билан таъминлашдан бошлаш максадга мувофикдир. Зеро, маънавий ва мафкуравий маса-лада катта авлоднинг, укитувчи ва мураббий-ларнинг салохиятини оширмасдан туриб, ёш авлоднинг Fоявий ва маънавий даражасини юксалтириб булмайди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

с 72 V МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ л У

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2001 йил 18 январдаги «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани буйича таълим дастурини яра-тиш ва республика таълим тизимига жорий этиш туFрисида»ги фармойиши. // «Маъ-рифат» газетаси, 2001 йил 20 январь.

2. Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг «Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар» туркумига кирувчи фанларни укитиш жараёнида укувчиларга ватанпарварлик ва миллий Fурур туЙFуларини сингдириш самарадорлиги туFрисида»ги 2/1-ХБ-сонли буйруFи. // «Таълим тараккиёти». Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг ахборотномаси. 2010, 3-сон.

3. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон х,аёт - пировард максадимиз. - Т.: «Узбекистон», 2000.

4. Миллий истиклол Fояси: асосий тушунча ва тамойиллар. - Т.: «Узбекистон», 2000.

5. Маматкулов Д. Сиёсий онг ва тарихий мафкура. // «Жамият ва бошкарув», Т., 2010, 3-сон. -103-б.

6. Маматкулов Д., Козокбоев А. Миллий мафкура асосида жамият сиёсий мадания-тини юксалтирувчи субъектив омиллар. // «Мугаллим х,ам узликсиз билимлендириу», Нукус, 2011, 5-сон. -27-б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Маматкулов Д. Мафкура тушунчаси, унда Fоя ва категорияларнинг тутган урни. // «Замонавий таълим», 2015, 11-сон. -3-б.

8. Маматкулов Д. Семья в качестве идеологического учреждения. // «Учёный XXI века», научный журнал. № 2-2 (15), Россия, г. Йошкар-Ола, 2016. -С. 28.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.