Научная статья на тему 'Бошланғич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни ўқитиш методикаси» ўқув фанини ўқитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммолари'

Бошланғич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни ўқитиш методикаси» ўқув фанини ўқитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммолари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1269
504
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
табиатшунослик ўқитиш методикаси / бошланғич таълим мутахассислари / узвийлик ва узлуксизлик / билиш назарияси / индуктив ва дедуктив / кузатиш / эмперик билиш / методология естественных наук / специалисты в области начального образования / непрерывность и преемственность / теория познания / индуктивное и дедуктивное наблюдение / эмпирическое знание

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ширинов Музаффар Кучарович

Мақолада бошланғич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни ўқитиш методикаси» ўқув фанини ўқитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммолари ҳақидаги фикрлар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ НЕПРЕРЫВНОСТИ И ПРЕЕМСТВЕННОСТИ В ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТА «ПРИРОДОВЕДЕНИЕ И ЕГО ПРЕПОДАВАНИЕ» ПРИ ПОДГОТОВКЕ СПЕЦИАЛИСТОВ НАЧАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье изложены вопросы непрерывности и преемственности в преподавании предмета «Природоведение и методы его преподавания» при обучении специалистов начального образования.

Текст научной работы на тему «Бошланғич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни ўқитиш методикаси» ўқув фанини ўқитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммолари»

Ширинов Музаффар Кучарович,

А.Авлоний номидаги Халк таълим тизими рах,бар ва мутахассис ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти 1-боскич таянч докторанти

БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМ МУТАХАССИСЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА «ТАБИАТШУНОСЛИК ВА УНИ УКИТИШ МЕТОДИКАСИ» УКУВ ФАНИНИ УКИТИШ МАЗМУНИДА УЗВИЙЛИК ВА УЗЛУКСИЗЛИК МУАММОЛАРИ

УДК: 372.8: 37.08

ШИРИНОВ М.К. БОШЛАНМЧ ТАЪЛИМ МУТАХАССИСЛАРИНИ ТАЙЁРЛАШДА «ТАБИАТШУНОСЛИК ВА УНИ УЦИТИШ МЕТОДИКАСИ» УКУУВ ФАНИНИ УЦИТИШ МАЗМУНИДА УЗВИЙЛИК ВА УЗЛУКСИЗЛИК МУАММОЛАРИ

Маколада бошла^ич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» укув фанини укитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммолари х,акидаги фикрлар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: табиатшунослик укитиш методикаси, бошланFич таълим мутахас-сислари, узвийлик ва узлуксизлик, билиш назарияси, индуктив ва дедуктив, кузатиш, эмперик билиш.

ШИРИНОВ М.К. ПРОБЛЕМЫ НЕПРЕРЫВНОСТИ И ПРЕЕМСТВЕННОСТИ В ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТА «ПРИРОДОВЕДЕНИЕ И ЕГО ПРЕПОДАВАНИЕ» ПРИ ПОДГОТОВКЕ СПЕЦИАЛИСТОВ НАЧАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье изложены вопросы непрерывности и преемственности в преподавании предмета «Природоведение и методы его преподавания» при обучении специалистов начального образования.

Ключевые слова и понятия: методология естественных наук, специалисты в области начального образования, непрерывность и преемственность, теория познания, индуктивное и дедуктивное наблюдение, эмпирическое знание.

SHIRINOV M.K. PROBLEMS OF CONTINUITY AND SUCCESSION IN TEACHING THE SUBJECT «NATURE SCIENCES AND ITS TEACHING» IN THE TRAINING OF PRIMARY EDUCATION TEACHERS

The article outlines the issues of continuity and succession in the teaching of the subject «Nature science and its teaching methods» in the training of primary education teachers.

Keywords: methodology of natural sciences, specialists in the field of primary education, continuity and continuity, theory of knowledge, inductive and deductive observation, empirical knowledge.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

Педагогика олий таълим тизимида «Табиатшунослик ва уни уцитиш методикаси» уцув фанини урганар эканмиз, аввало, «Табиат» ва «Табиатшунослик» тушунчаларнинг мазмун-моциятини билиб олишимиз зарур.

Табиат - к,анак,а фан, к,ачон ва к,андай пайдо булган, унинг тарихи, таркиби ва ривожланиш жараёни к,андай бормокда, деган саволларга жавоб излаймиз. Инсонни узи яшаб турган дунёни билиш ва урганиш масаласи жуда к,адимдан к,изик,тириб келган. Шу уринда «Табиат - одамнинг пайдо булгунича х,ам, одам иштироки билан х,ам мавжуд борлик,». Умуман дунё, олам, коинот, микро-макро-мегодунёлар; жонсиз ва жонли борлик. Тор маънода - табиат фанлар урганадиган объект1.

Табиатшунослик - табиат х,ак,идаги фанлар тизими, табиий фанлар мажмуи, табиатнинг инсон онгида акси. Табиатшуносликнинг мак,-сади табиат х,одисаларнининг мох,иятини аник,лаш, табиат к,онунларини билиш, улардан амалда фойдаланиш имкониятларини очиб бериш. Табиатшунослик физика, биология, география, кимё астрономия каби фанларниг асоси х,исобланади2.

Табиатшуносликни онгли равишда органик ва ноорганик турга буламиз. Аслида, табиат-даги нарсалар тирик ва нотирикка булинади.

Табиатшуносликнинг учта бош йуналиши бор3.

1. Жуда катта, кенгни урганиш.

1. Жуда кичкинани урганиш.

2. Жуда мураккабни урганиш.

Жуда каттани астрономия фани урганади, астрономик асбоблар ёрдамида Борлик,ни урганиб, бизни нима кутаяпти, биз Борлик билан биргамизми-йукми ва бошк,а саволларга жавоб топишга х,аракат к,илади.

Жуда кичкинани физика урганади: атомлар ва зарралар дунёси, уларнинг тузилиши, х,оди-салар, куч, сак,ланиш к,онуни ва бошк,алар.

Жуда мураккабни биология фани урганади: тирик х,ужайралар, кимёвий элементлар, куп

1 Фалсафа: энциклопедик луFат. / УзР ФА, И.Муминов номидаги фалсафа ва хук,ук, ин-ти. -Т: «Узбекистан мил-лий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. -252-б.

2 Уша жойда, 253-б.

3 Ёрматова Д. Табиий фанларнинг замонавий концеп-цияси. - Т.: «Алок,ачи», 2008. -6-б.

х,ужайралилар, генетика, тафаккур, тирик ва атомлар дунёсидаги боFланиш, космоснинг таъсири ва бошкалар.

Олий таълим тизимида бошланFич таълим мутахассисларини тайёрлашда 5111700 -«БошланFич таълим ва спорт-тарбиявий иш таълими» йуналишидаги ук,ув режа ва фан дастури асосида амалга оширилади.

БошланFич таълим мутахассисларини тайёрлашда касбий фаолияти асосий объект-лари таълим жараёни, ук,итишнинг педагогик технологиялари ва методлари, таълимнинг назарий масалалари, ук,итиш методикаси, лойих,алаштириш асосида ук,ув жараёнини бошк,ариш технологиялари, маъруза, амалий ва лаборатория машFулотларини лойих,алаш-тириш ва ташкил этиш жараёни, шахсий ва касбий ахборот майдонини шакллантириш жараёни, мактабдан ташк,ари таълим муасса-салари таълим-тарбия жараёни, таълим сох,асидаги муаммолар ва уларнинг ечимла-рини топишни ташкил этиш жараёни, таъ-лимни бошк,ариш ва педагогик жараённи ташкил этиш, мос ихтисослик буйича илмий-тадк,ик,от жараёнлари, маънавий-маърифий тарFибот ишлари жараёнлари х,исобланиб, бошланFич таълим мутахассисларини тайёрлашда битирувчилар умумий урта таълим мактабларининг бошланFич синфларида куйидаги укув фанлари: «Она тили», «Ук,иш», «Математика», «Мех,нат», «Табиатшунослик», «Атрофимиздаги олам»дан дарс бериш хук,у-кини олишади.

БошланFич таълим мутахассисларини тайёрлашда «Табиатшунослик ва уни ук,итиш методикаси» фаннинг мух,им урни бор. «Табиатшунослик ва уни ук,итиш методикаси» фани иккита асосий булимдан иборат булиб, биринчи булимда «Табиатшунослик» асосла-рига оид илмий-назарий ва амалий тушунча-лар, иккинчи булимида «Табиатшунослик»ни укитиш усуллари ва методлари масаласи ёри-тилган булиши лозим.

Умумий урта таълим мактабларининг бош-ланFич синфларида укувчиларга ук,иш, ёзиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

ва х,исоблашга ургатиш, теварак-атроф ва табиат билан таништириш, ижодий ва манти-к,ий фикрлаш хислатлари, нутк ва хулк-атвор маданияти, шахсий гигиена ва соFлом турмуш тарзи асосларини шакллантириш х,амда шахсий имкониятларини руёбга чикаришда «Табиатшунослик» укув предметининг урни мух,им ах,амиятга эга булиб, фанни укитишда бошланFич таълим мутахассисларини тайёр-лашда узлаштириш керак булган билим, куникма ва малакалар мазмуни куйидаги булимлардан иборат булиши лозим.

Биринчи булимда «Табиатшунослик» асос-ларига оид назарий ва амалий тушунчаларда талабалар куйидаги билим, куникма ва мала-каларни узлаштиришлари лозим:

- куёш системаси, сайёралар ва улардаги табиий жараёнлар;

- ер шарининг йиллик, суткалик х,аракати-даги узгаришлар;

- жой плани, карта, жойни ориентирлаш ва горизонт томонларининг х,олати;

- литосфера ва ундаги табиий жараёнлар;

- фойдали казилмалар ва уларнинг тур-лари;

- гидросфера, дунё океани, курукликдаги сувларнинг ах,амияти;

- атмосфера, унинг тузилиши, куёш радиа-циясининг хусусиятлари;

- об-х,аво элементлари, х,аво х,арорати, ёFинлар, шамоллар ва улардаги табиий узгаришлар;

- атмосфера экологиясини мух,офаза килиш;

- биосферада моддалар алмашуви, организм ва мух,ит;

- тупрок ва унинг табиий хусусиятлари;

- усимлик туркумлари, уларнинг табиий жойлашиши;

- х,айвонлар ва уларнинг географик мух,итда яшаш тарзи;

- табиий географик зоналардаги табиий узгаришлар ва фаркли х,олатлар;

- экологик муаммолар, инсон ва географик мух,ит;

- усимлик ва х,айвонот олами системати-каси;

- маданий усимликлар ва уларнинг инсон х,аётидаги ах,амияти каби билим ва малака-ларни узлаштиришлари талаб этилади.

Иккинчи булимда «Табиатшунослик»ни укитиш методикасига оид булган хусусий методикага оид тушунчалар, куйидаги билим, куникма ва малакаларни узлаштириши лозим:

• табиатшуносликни укитиш методлари;

• мутафаккирларимизнинг табиат х,акидаги карашлари;

• атрофимиздаги олам х,акидаги фаннинг мазмуни;

• «Атрофимиздаги олам» ва «Табиатшунослик» фанларининг максад ва вазифалари;

• табиатшуносликни укитиш методлари;

• табиатшуносликни укитиш шакллари;

• табиатшунослик фанидан синфдан таш-кари ишлар;

• табиатшунослик дарсларида амалий ишларни ташкил этиш;

• табиатшуносликтаълим ва тарбиясининг мазмуни ва тамойиллари х,амда табиатшунос-ликдан синфдан ташкари ишлар;

• экскурсияларни ташкил килиш;

• фанлараро алокадорликни укув жараё-нига татбик этиш;

• табиат билан таништиришда усул ва воситаларни мувофиклаштириш;

• дарсларни ташкил этиш шакл ва методлари, табиатшунослик дарслари жараёнидаги интерфаол методлар.

Юкоридаги талаблардан келиб чиккан холда, «Табиатшунослик ва уни укитиш мето-дикаси» фани булFуси бошланFич синф укитувчиларига табиатшуносликни укитиш асослари, унга хос булган шакл, метод ва услублар, укувчиларнинг билиш фаолиятла-рига рах,барлик килишни урганиб олишларига ёрдам килиш каби илмий-амалий масала-ларни уз ичига олади.

Хар кандай укув фанини укитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик масаласи ута долзарб х,исобланади. Педагогикага оид изошли лугатда бу тушунчаларнинг шарх,и келтириб утилган. Узвийлик - дидактик тамойил (укув жараё-нининг мазмуни, ташкилий усул ва шаклларни белгилаб берувчи асосий коида), шароит (таълим жараёнини самарали ташкил этишга кумаклашувчи х,олатлар), ^аракатга келти-рувчи куч (таълим жараёнини амалга оши-ришга ёрдам берувчи омил). Узвийлик таълим мазмунининг муайян кетма-кетлик, тизимли жойлаштирилиши, янги мавзуни узлаштиришда мавжуд билимларга таяниш, укув материали-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

нинг маълум даражада навбатдаги боскич-ларида кулланилиши, укув-тарбия жараёни боскичларининг давомийлигини ифодалайди1.

«Табиатшунослик ва уни укитиш методи-каси» укув фанини укитиш узвийлиги, узлук-сизлигини таъминлаш масаласига куйидагича ёндашиш мумкин2:

• талабалар томонидан билимлар тизими тулик узлаштириб олиниши учун бериладиган билимларни мантикий тугалланган билим булакларига ажратиб укитиш;

• укув фани - катта бир соха йуналишининг модели эканини тушунтириб, фанлараро боFликликни курсатиб бериш;

• укитишда укув фани манбасидаги матн-нинг мантикан туFри тузилиши, мавзуларнинг кетма-кетлиги таъминланганлиги;

• мавзуларни укитишда купрок иннова-цион технологиялардан фойдаланиш;

• укув кургазмали куролларнинг замона-вийлашган холати, жумладан, компьютер тех-никаси, турли фанларга доир хужжатли фильмлар, ускуна ва бошка техник воситалар-дан самарали фойдаланиш;

• мавзулар баёнида талабаларнинг билиш даражаси, уларнинг тахсил олиш шароитлари ва кобилиятларининг эътиборга олиниши;

• дарсликдаги мавзулар мазмунини ёри-тувчи билимлар, амалий машклар ва назорат саволларининг талабаларни фаоллика ундаш даражаси;

• укитишда талаба шахсининг ёш психологик хусусиятларининг инобатга олиниши.

Табиатшунослик курси таълим тузилиши-нинг бир кисмидир. Шунинг учун хам бош-ланFич таълим табиатшунослик курсининг мазмуни талабаларга мос х,олда яратилиб, курснинг таълим-тарбиявий масалаларига жавоб бера олиш даражасида белгиланади.

«Табиатшунослик ва уни укитиш методи-каси» укув фани иккита асосий кисмга були-ниб укитилишини юкорида келтириб утдик. Биз куйида дидактиканинг узвийлик ва узлуксизлик тамойили асосида тузилган мав-

1 Хасанбоев Ж., Туракулов Х. ва бошкалар. Педагогика фанидан изох,ли луFат. - Т.: «Фан ва технология», 2009. -519-6.

2 Ширинов М.К. Табиатшунослик фанни укитишда узвийлик, узлуксизлик тамойили таълим самарадорли-

гини ошириш механизми сифатида. // «Замонавий таълим» журнали, 2018 йил, 3-сон. -57-62-б.

зулар мазмуни буйича тухталиб утамиз. Куйида мавзулараро боFланишнинг мазмуни келтириб утилган3 .

Куёш системаси. Коинот. Галактика, унинг турлари ва тузилиши. Юлдузлар тизими. Куёш системаси ва сайёралар. Ер. Меркурий. Венера. Марс. Юпитер. Нептун. Сатурн. Уран. Куёш системасидаги сайёраларнинг урганил-ганлик даражаси. Сайёраларнинг кобиклари. Сайёралар ва Куёш орасидаги масофа. Юлдуз, астероид ва метеоритлар.

Ер, унинг шакли ва ^аракати. Ер. Ернинг шакли. Ернинг уз уки атрофида ва Куёш атро-фида айланиши. Кун ва тун алмашиши. Йил фаслларининг алмашиши. Экватор. Меридиан ва параллел чизиклари. Глобус. Харита. Ой. Унинг фазалари. План ва карта. Ориентировка хакида тушунча, Компас ёрдамида горизонт томонларини аниклаш. Харитада паралел ва меридианлар. Масштаб. Градус тури. Глобус.

Литосфера. Ернинг тош кобиFи. Ернинг пайдо булиши. Ер мантияси ва ядроси. Ер юза-сини узгартирувчи эндоген ва экзоген кучлар. Ер юзаси рельефи. ТоFлар, текисликлар. Мате-риклар ва океанлар. Ороллар ва яриморол-лар. Узбекистон рельефи.

Гидросфера мавзусида Дунё Океани, Ерда сувнинг айланиши, денгизлар, дарёлар, кул-лар, ер ости сувлари, музликлар, Узбекистон-нинг ички сувлари, сувни мухофаза килиш, инсоннинг халк хужалигида сувдан фойдала-ниши каби билимларни эгаллаш лозим.

Атмосфера мавзусини урганиш, унинг тар-киби, Ер шари хаво кобиFининг тузилиши, унинг тропосфера, стратосфера, мезосфера ва экзосфера катламларга булиниши хакидаги билимларни урганишдан бошланади. Шамол-нинг пайдо булиши, унинг тезлиги, харака-тининг йуналиши сабабларини билган холда узи яшайдиган жойдаги фасллар давомида куп содир буладиган шамоллар тавсифини аниклаш. Атмосферадаги ёFингарчилик, унинг турлари ва йил фаслидаги холати. Об-хаво эле-ментлари ва турар-жой об-хавоси элемент-лари ва ходисалари; иклимнинг метереологик тавсифи, маълум график, диаграмма, хаво тур-

3 Ширинов М., Абдуазимова Д. «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» фан дастури. - Т.: Низомий номи-даги ТДПУ. 2015.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

лapининг тaъpифи acocидa ишлaнгaн oб-x1aвo тyFpиcидaги кyзaтишлapни билиб oлиши.

Биосферa Еpнинг х^т кoбиFи тиpиклик белгилapи мaвзycини ypгaнишдa x1yжaйpaнинг oзиклaниши, pивoжлaниши вa кyпaйиши; биo-cфеpaдa мoддaлap aлмaшyви, opгaнизм вa мух,ит, тyпpoк1 вa унинг тaбиий xycycиятлapи, тaбиий геoгpaфик зoнaлapдaги тaбиий уз^-pишлap вa фapкли x^a^ap, экoлoгик мyaм-мoлap, инcoн вa геoгpaфик мух,ит x1aкидaги билимлap yзлaштиpилaди.

Уcимликлaр олaми rçarçидa мaвзyсидa флopaнинг инcoн x1aëтидaги axaмияти; ycимликлapнинг opгaнлapи; генеpaтив вa вегетaтив aъзoлap; гулли ycимликлapнинг кyпaйиши; yлapнинг тypлapи, oилaлapи, xycy-cиятлapи; ycимликлap х^тий шaкллapи; тyбaн ycимликлap; юкcaк ycимликлap; ycимлик тyp-кyмлapи, yлapнинг тaбиий жoйлaшиши, мaдa-ний ycимликлap вa yлapнинг инcoн x1aëтидaги ax1aмияти; ycимликлap oлaмини мyx1oфaзa килиш x1aкидaги билимлap yзлaштиpилaди.

^йвонот олaмининг xилмa-xиллиги мaвзyсидa x1aйвoнoт oлaми; биp xyжaйpaли opгaнизмлap; x1aйвoнoт oлaмидa ^нф, тyp вa aвлoд; бaликлap; cyдpaлиб юpyвчилap; кyшлap; cyт эмизyвчилap; x1aйвoнoт oлaмининг xилмa-xиллиги, тузилиши, x1aйвoнлapнинг x1yлк-aтвopи, кyпaйиши, pивoжлaниши, reo-гpaфик тapкaлиши вa келиб чикиши, х^й-вoнлap вa yлapнинг гeoгpaфик мух.и^ яшaш тapзи, yлapнинг тaбиaтдaги вa oдaм x1aëтидaги ax1aмиятини ypгaнилaди.

Бошлaнfич синф yrçyвчилaридa тaбиaт-шунослик борaсидa TacaBByp Ba тyшyнчa-лaрни шaкллaнтиришнинг методик acoc-лaри мaвзycидa тaбиaтшyнocлик тacaввyp вa тyшyнчaлapини шaкллaнтиpиш acocлapи; тaбиaтшyнocлик тyшyнчaлapининг клaccифи-кaцияcи; бoшлaнFич cинфлapдa тaбиaтшyнoc-лик тacaввyp вa тyшyнчaлapининг тизими, yлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaниш шapoити; тaбиaтшyнocлик тyшyнчaлapини шaкллaнтиpиш бocкичлapи; тaбиaтшyнocлик тyшyнчaлapини yзлaштиpиш жapaëни (^a-тиш, кaбyл килиш, кoнкpeтлaштиpиш, умумий-лaштиpиш, aниклaш); тaбиaт вa aтpoфимиз-дaги oлaм x1aкидaги билимлapни oшиpишнинг изчиллиги; умумий, гeoгpaфик вa биoлoгик тyшyнчaлapни шaкллaнтиpиш; тaбиaтшyнoc-лик тyшyнчaлapи, Foялapит, нaзapиялapи; aco-

cий Foялap вa yлapни Укyвчилap oнгигa ^нг-диpиш йyллapи; yмyмтaбиий вa xycycий тyшyнчaлap; тyшyнчaлapни шaкллaнтиpиш вa pивoжлaнтиpиш ycyллapи.

Ma^a6 геoгрaфия мaйдoнчacи, yrçyB-тaжрибa yчacткacи Ba тирик тaбиaт 6yp4a-гини жиrçoзлaш Ba yлaрдa мaшfyлoтлaрни тaшкил цилиш мaвзycидa тeoгpaфия мaй-дoнчacидa тaбиaтни ypгaтиш ycyллapи вa унинг ax1aмияти; мaктaб тaжpибa мaйдoнчacи вa yндa ишлapни тaшкил этишгa кУйилaдигaн тaлaблap; ycимликлapни тaнлaш, cepмax1cyл нaвлapини экиш вa пapвapиш килиш; мaктaб тaжpибa мaйдoни зooлoгия 6УЛИМИНИ тaшкил этиш вa жиx1oзлaш; Укyв-тaжpибa yчacткacи-нинг acбoб-ycкyнa вa вocитaлapи; мaктaб тaж-pибa мaйдoнидaн oлинaдигaн мaтepиaллap-дaн УКУВ жapaëнидa фoйдaлaниш; мaктaб тaж-pибa мaйдoнчacидa yткaзилaдигaн УКУВ мaш-Fyлoтлapининг узи^ xoc xycycиятлapи; тиpик тaбиaт бypчaги; тиpик тaбиaт бypчaгини тaш-кил этиш, жиx1oзлaш, yлapнинг тaбиaтшyнoc-ликни Укитишдaги ax1aмияти; ycимликлap вa x1aйвoнлap, тaнлaш вa жoйлaштиpиш; тaбиaт бypчaгини тaшкил этиш вa жиx1oзлaшдa ул^-шyнocлик xycycиятлapни х.игоб^ oлиш; тиpик тaбиaт бypчaгидa Укyвчилapни тaбиaт билaн тaништиpиш ycyллapи вa унинг ax1aмияти; ycимликлap вa x1aйвoнлapнинг тacнифини тузиш, yлapни пapвapиш килиш; тиpик тaбиaт бypчaгидa кyзaтиш вa тaжибaлap ут^зиш, дapcдaн тaшкapи ишлapни тaшкил этиш; бoшлaнFич мaктaбдa yлкaшyнocлик бypчaги; ул^нинг ycимлик вa x1aйвoнoт oлaми, дaвлaт мyx1oфaзacидaги ycимликлap вa x1aйвoнлap; Узбекиетоннинг кизил китoби.

Бoшлaнfич мaктaблaрдa тaбиaтшyнoc-лик фaнининг мaзмyни, yrçyB дacтyрини режaлaштириш тaмoйиллaри мaвзycидa бoшлaнFич cинфлapдa тaбиaтшyнocликни укитиш x^a™, мyaммoлap вa yлapни бapтa-paф этиш йyллapи; бoшлaнFич мaктaблapнинг тaбиaтшyнocлик тaълими шнцепция^; тaбиaтшyнocликдaн дaвлaт тaълим cтaндapт-лapи мaзмyни, тapкибий киcмлapи, тaбaтшy-нocликни Укитишдa кoмпeнтeнциявий ëндa-шув; тaбиaтшyнocлик фaнини Укитишдa xopи-жий тaжpибaнинг ютук вa кaмчиликлapи тax1лили; дacтypнинг тузилиши вa мaзмyни. дacтypнинг acocий бyлимлapи вa yлapнинг Узapo бoFликлиги; мaктaб укув peжacидa

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗAMOHABИЙ TAMMM I COBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE 2019, 1(74)

«Атрофимиздаги олам» предметининг урни; «Атрофимизда олам» укув дастуридан урин олган атроф олам предметлари, уларнинг хусусиятлари, теварак-атроф билан танишиш, табиат ва одамлар мехнатидаги мавсумий узгаришлар каби мавзулар, вакт таксимоти, лаборатория ва амалий машFулотлар, экскур-сиялар; табиатшунослик курсининг асосий Fоялари (жонли ва жонсиз табиат бирлиги, жонажон улкамиз табиати); табиатдаги фасл-лар алмашуви, турларнинг хилма-хиллиги; укув дастуридан урин олган мавзулар, вакт таксимоти, лаборатория ва амалий машFулот-лар, экскурсиялар; укув дастурини режалаш-тириш тамойиллари; табиатшунослик курсининг предметлараро боFликлиги; мактабгача таълим муассалари ва бошланFич синф табиатшунослик дастурларининг изчиллиги; табиатшуносликни мактабнинг бошланFич ва юкори синф фанлари билан предметлараро боFлилиги; укув материалларни танлашда улкашунослик коидалари; табиатшуносликдан лаборатория ва амалий машFулотларнинг максади, вазифалари, таълим-тарбия жараё-нида тутган урни; лаборатория ва амалий машFулотларнинг синфлар буйича мазмуни, тузилиши ва уларни утказиш методикаси.

Табиатшунослик дарслари, дарсдан ва синфдан ташцари машгулотлар ^амда экскурсиялар ташкил этиш мавзусида табиатшуносликни укитишда Fоявий йуналтирил-ганлик; табиатшунослик дарслари, дарсдан, синфдан ташкари машFулотлар ва экскурсия-ларда укувчилар онги ва калбига миллий Fоя асосларини сингдириш йуллари; укувчиларни миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тарбиялаш йуллари.

Табиатшуносликни уцитишда фойдала-ниладиган дарс турлари мавзусида янги инновацион педагогик технология методлари асосида дарс ишланмаларини тузиш; табиатшуносликни укитишда дарс турлари; янги билим бериш, мустахкамлаш, аралаш дарс-ларда фаол методларни куллаш; муаммоли изланиш (муаммоли сухбат, муаммоли хикоя, муаммоли маъруза, аклий хужум) методлар гурухи; мантикий (индуктив, дедуктив, тахлил, киёслаш, асосий Fояни ажратиш, умумлашти-риш) методлар гурухи; мустакил (дарслик, илмий-оммабоп) манбалар, АКТнинг (таъли-мий, моделлаштирилган дастурлар, мультиме-

диалар устида) ишлаши; укувчиларнинг укув фаолиятларини раFбатлантириш ва асослаш (укишга булган кизикишларини орттириш, дидактик уйин, укув мунозаралари, бурч ва масъулиятини шакллантириш) йуналтириш; назорат ва уз-узини назорат ^заки ва ёзма) лаборатория ва амалий иш узаро назорат вараFи ёрдамида, актнинг назорат дастурлари воситасидан тизимли фойдаланиш.

Табиатшуносликни уцитиш воситалари: дарсларнинг конкрет мавзуларида график кургазмали куроллар, таянч схемалар, жадвал, расм, слайд, видеофильм, мультимедиа, тар-катма ва дидактик материллар, дастурлашти-рилган компьютер воситаларидан фойдаланиш методикаси.

Синф ва синфдан ташцари машгулот-ларда дидактик уйинларни цуллаш методикаси мавзусида табиат билан таништириш жараёнида дидактик уйинларнинг ахамияти; мактаб ёшдаги болалар учун дидактик уйинлар тузиш ва синфдан ташкари машFулотларда уринли куллаш; оммавий синфдан ташкари ишларни ташкил этиш; турли мавзулардаги байрам ва тадбирларни утказиш сценарийла-рини тайёрлаш мавзули кечалар, байрамлар ва анжуманлар утказиш тартиби ва уларда укувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил этиш йуллари.

Табиатшунослик дарсларида уцувчилар билимини назорат цилиш ва ба^олашнинг замонавий усуллари мавзусида билим ва куникмаларни текшириш тизими (расм, жадвал, дидактик карточкалар, дастурлаштирил-ган топширикларни тахлил килиш); кузатиш кундалиги, ижодий иш дафтар юритиш, амалий масалалар ечиш; тест топшириклари ва дастурлаштирилган дидактик карточкаларни тузишни билиш лозим.

БошланFич таълим мутахассисларни тайёр-лашда «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» укув фанини укитиш мазмунида узвийлик ва узлуксизлик муаммоларини бар-тараф этишда куйидагиларни хулоса киламиз:

• «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» укув фанини укитишда урганилаётган мавзуларнинг бошка фанлар мазмун-мохияти билан интеграциялашувини таъминлаш;

• «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» укув фанига оид билимлар беришда кургазмали, савол-жавоб, тажриба усуллари-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

дан, малака ва куникмаларни шаклланти-ришда билимларнинг тушунарли, энг мух,им жих,атларига алох,ида эътибор бериш, олинган билимларга синаш усулини куллаш;

• «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси»^ доир тафаккурни ривожлантиришда билимларнинг индукция ва дедукция усуллари

ва тажриба синов-кузатиш усулларидан тизимли фойдаланиш;

• «Табиатшунослик ва уни укитиш мето-дикаси»ни укитишда укитишнинг усул ва воси-таларини туFри танлашга алох,ида эътибор каратиш керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Хамидов А., Тухтаев А. ва бошкалар. Ботаникадан укитувчилар учун кулланма. -Т.: «Укитувчи», 1999.

2. Ёрматова Д. Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. - Т.: «Алокачи», 2008.

3. Хошимов К., Очил С. Узбек педагогика антологияси. Педагогика олий укув юрт-лари талаблари учун кулланма. - Т.: «Укитувчи», 2010.

4. Мавлонова Р., Рахманкулова Н., Матназарова К., Холматов П., Ширинов М. Уму-мий педагогика. - Т.: «Навруз», 2016.

5. Нуритдинова М. Табиатшунослик укитиш методикаси. - Т.: «Укитувчи», 2005.

6. Фалсафа: энциклопедик лугат. / УзР ФА И.Муминов номидаги фалсафа ва хукук ин-ти. - Т: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010.

7. Хасанбоев Ж., Туракулов Х. ва бошкалар. Педагогика фанидан изох,ли лугат. - Т.: «Фан ва технология», 2009.

8. Ширинов М.К Табиатшунослик фанни укитишда узвийлик, узлуксизлик тамойили таълим самарадорлигини ошириш механизми сифатида. // «Замонавий таълим» жур-нали, 2018 йил, 3-сон.

9. Ширинов М., Абдуазимов Д. «Табиатшунослик ва уни укитиш методикаси» фани дастури. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2015.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.