Научная статья на тему 'Динийлик ва дунёвилик конвергенцияси'

Динийлик ва дунёвилик конвергенцияси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
224
290
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илм-фан / таълим / тарбия / динийлик / дунёвийлик / конвергенция / диний билим / дунёвий билим / дунёқараш / тафаккур / ахлоқ / наука / образование / воспитание / религиозность / светское / кон- вергенция / религиозные знания / светские знания / мировоззрение / мышление / мораль

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мадаминова Наргиза Зухридиновна

Муаллиф ўз мақоласида бугунги кунда долзарб аҳамият касб этган диншунослик фанини ўқитишда динийлик ва дунёвийлик конвергенциясининг аҳамияти ҳамда ушбу тушунчаларнинг мазмун-моҳияти хусусидаги фикрларни илмий асослайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КОНВЕРГЕНЦИЯ СВЕТСКОГО И РЕЛИГИОЗНОГО МИРОВОЗРЕНИЙ

В статье автор научно обосновывает значение конвергенции религиозного и светского мировоззрений в преподавании актуальной в настоящее время дисциплины “Религиоведение”, а также высказывает мнения о сущности этих понятий.

Текст научной работы на тему «Динийлик ва дунёвилик конвергенцияси»

Мадаминова Наргиза Зухридиновна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика

университети

таянч докторанти

ДИНИЙЛИК ВА ДУНЁВИЛИК КОНВЕРГЕНЦИЯСИ

МАДАМИНОВА Н.З. ДИНИЙЛИК ВА ДУНЁВИЛИК КОНВЕРГЕНЦИЯСИ

Муаллиф уз маколасида бугунги кунда долзарб ах,амият касб этган диншунослик фанини укитишда динийлик ва дунёвийлик конвергенциясининг ах,амияти х,амда ушбу тушунчаларнинг мазмун-мох,ияти хусусидаги фикрларни илмий асослайди.

Таянч суз ва тушунчалар: илм-фан, таълим, тарбия, динийлик, дунёвийлик, конвергенция, диний билим, дунёвий билим, дунёкараш, тафаккур, ахлок.

МАДАМИНОВА Н.З. КОНВЕРГЕНЦИЯ СВЕТСКОГО И РЕЛИГИОЗНОГО МИРОВОЗРЕНИЙ

В статье автор научно обосновывает значение конвергенции религиозного и светского мировоззрений в преподавании актуальной в настоящее время дисциплины "Религиоведение", а также высказывает мнения о сущности этих понятий.

Ключевые слова и понятия: наука, образование, воспитание, религиозность, светское, конвергенция, религиозные знания, светские знания, мировоззрение, мышление, мораль.

MADAMINOVA N.Z. THE CONVERGENCE OF SECULAR AND RELIGIOUS VIEWS

The author scientifically grounds the value of religious and secular views convergence in teaching of very actual presently "Religious Studies» discipline, and also offers opinions of essence of these concepts.

Keywords: science, education, religiousness, society, convergence, religious knowledgе, society knowledge, worldview, thinking, moral.

Ч.

Узбекистон уз мустациллигини мустацкамлаш сари босцичма-босцич дадил одимлаётган бугунги кунда бир томондан сиёсий етук ёшларни тарбиялаш, иккинчи томондан эса улар онги шуурида миллий ва умуминсоний цадриятларга содицликни сацлаб цолиш, бир суз билан айт-ганда ацли етук, руци тетик, маънан соплом, ижтимоий фаол авлодни камол топтириш муцим ацамият касб этади.

Глобаллашув жараёнинг мураккаб жихатларининг барча халклар дунёкараши ва тараккиётига таъсири кучайиб бориши ва эртанги кун тараккиётини белгилаб берувчи авангард куч ёшлар масаласи борасида мам-лакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев "Юксак маънавиятли, замонавий билим ва касб-хунарларга, уз мустакил фикрига эга булган ёшларни миллий ва умуминсоний кадриятлар рухида тарбиялаш биз учун энг долзарб вази-фалардан биридир"1 деган фикрни билдирар эканлар, айнан таълим ва маърифат башарият фаровонлигининг асосий омилларидан экан-лигини таъкидлайдилар.

Мазкур долзарб вазифаларни хал этишда ижтимоий соха фан вакиллирининг урни бекиёс хисобланади. Ижтимоий фан соха вакиллари томонидан диний таълим муам-мосининг назарий-методологик жихатлари хозиргача атрофлича тадкик этилмай келмокда. Бу албатта, мамлакатимиз диншу-нослик олимлари олдида турган мухим вази-фадир. Шунинг учун хам биз ушбу сохада тадкикот олиб боришни уз олдимизга максад килиб куйдик. Тадкикот ишимизнинг мавзуси "Педагогика олий таълим муассасаларида дин-шунослик фанини укитишни такомиллаштириш технологиялари" деб номланади. 2015 йил-дан ушбу мавзу доирасида илмий изланишлар олиб бормокда.

Тадцицотнинг объекти - педагогика олий таълим муассасаларида диншунослик фанини укитиш технологияларини такомиллаштириш жараёни.

Тадцицотнинг предмети - педагогика олий таълим муассасаларида диншунослик фанини укитиш самарадорлигини оширишнинг услу-бий -ташкилий парадигмалари ва механизм-лари.

1 Ш.М.Мирзиёев. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-том. -Т.: "Узбекистон", 2017. - Б. 88-89.

XIX асрда жахон микёсида билим олиш, укиб изланишга нисбатан эътибор кучайди, фанлар тармоFини кенгайиб, технологик ва экзистен-циал ёндашувдан универсал билимларни тур-лари вужудга келди. Жараёндаги интеграция-лашув, оптималлаштириш, унификациялашга карамасдан, билимларни узлаштиришни мав-жуд шакли, фалсафий мохиятига кура, илмий, аклий ва хиссий билиш шакллари сакланиб колди.

Инсоният эвоюциясида кашф килинган энг буюк ихтиро хеч шубхасиз, билим ва унинг манбаи булган китоб туфайли, аср-лар оша башарият кандай ютук ва марра-ларга эришган булса, албатта, бунинг зами-рида билимга булган мехр ва китоб мутолаа-сига иштиёк мужассамлашган. Китоб мутола-аси, билим олиш инсонни комиллик ва камо-лат сари етаклаб, инсон тафаккур хазинасини бойитиб, зехнини уткир килиб, мушохадасини теран килувчи мухим воситадир. Буюк тарих катламида не-не сиру-синоатлар яширин булса, унга калитни билимдан топиш мумкин.

Илм (арабча - билим, фан, назария) укиш-урганиш, тадкик ва тахлил этиш туфай-лигина билим олиш, уни куникмага айлан-тиришдан маълумотлар базасига эга булиш. Агар сузнинг этимологик асосига таянадиган булсак, илм - бу укиб урганиш, фикр юритиш ва тахлил килиш жараёни булиб, демак, инсон бутун онгли умри давомида укиб урганиши, тадкик ва тахлил килиши лозим булади.

Фан тушунчаси эса (арабча санъат, махорат, эркин касб, илм, билим ва тармок) табиат ва жамиятнинг тараккиёт конуниятларини очиб берувчи хамда узи эришган натижалар билан атроф мухитга таъ-сир курсатувчи билимлар тизими. Демак, илм-фан бизни ураб турган дунёдаги барча нарса ва ходисаларнинг ички сабаб-окибатини узвий алокадорликларини ифодалаб, табиат

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

вa жaмиятнинг тapaк1к1ий этишигa тaъcиp ^^тувчи янги билимлapни шaкллaнтиpaди.

Taълим (apaбчa ypгaтиш, укитиш,

илм бepиш вa мaълумoт) тушунчacигa эca кeнг Kaмpoвли тapздa тypттa изoх бepилгaн. Биpин-чидaн, билим oлиш вa бepиш жapaëни инcoндa мaлaкa вa кyникмaлapни х^ил килишдaн, инcoнни хaëтдa мeхнaтгa тaйëpлaшнинг aco-cий вocитacи булиб хиcoблaнaди. Иккинчидaн, илм-фaн ёки кacб-хунap coхacидa э^лляня-дигaн вa oлинaдигaн мaълумoтлap кyникмacи, билим юзaгa кeлaди. Учинчидaн, тapбия вa oдoб-aхлoк тизими ypгaниш туфaйли шяклля-нaди. Typтинчидaн, ^^тмя вa йyл-йypик бepиш хaм ypгaтиш булиб, ypгaтувчини билим куникмя^ муcтaхкaмлaнaди1.

Жaмият тapaккиëтигa мунocиб хиcca кушувчи бapкaмoл шaхcни тapбиялaшдa зapуp булгян мaънaвий вa aхлoкий фязилят-лap уз-узидян пaйдo булмяйди. 3epo, мяъня-вий тapбиянинг зaмини билим булиб, билим бopликни идeaл oбpaзи cифaтидa нaмoëн буляди.

Динийлик вa дунёвийлик кoнвepгeнция-cигa тухтялишдян oлдин динийлик вa дунёвийлик тушунчaлapигa изoх бepaдигaн бул^к, динийлик - дингя oид, дингa aлoкaдop булгян, pуXoниятгa тeгишли дeгaн мaънoлapни бepaди. Дунёвийлик э^ - (бутун жaхoнгa, peaл хaëтгa) Рeaл, мoддий дунëгa, xaë^a oид, хaëтий дeгaн мaънoлapни билдиpaди2.

"Кoнвepгeнция - (кonvergo-лoтинчa) якинлик жapaëнидa биpлaшишдaн кeлишув вa янгилaниш вужудгя кeлиши мaънocини бил-диpaди. Дacтлaб, бу тушунчa биoлoгия фaнидa тaбиий opгaнизмлapни нoaник cиcтeмaтик гуpухлapи ypтacидa эвoлюциoн ухшяшлик мaвжудлиги мaънocидa куллянилгян булиб, ижтимoий-гумaнитap фaнлapдa эca, ин^ният эвoлюцияcидa якинлик вa ухшяшлик мявжуд-лиги мaънocи cифaтидa кyллaнилaди"3.

Диншунocликни укитишдя динийлик вa дунёвийлик кoнвepгeнцияcи дунёвий илм-фaн, тapих, фaлcaфa, coциoлoгия вa мядяниятшу-нocлик кaби гумaнитap фaнлapгa диний мян-

1 Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи. Узбeк тили изoхли луFaти, IV тoм. - T.: 2006. - Б. 592,-608, 692.

2 К^янт. А.Мaдaлиeв тaхpиpи ocтидa Узбeк тилининг изoхли луFaти.Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи. T.: 2006.-623-644-бeтлap.

3 www. Vikipidiya.Ru Toлкoвый cлoвapь пo coциoлoгии.

бaлap билян узвий (интeгpaцияcи)ликдa ёндя-шиш янги биp илмий мaълумoтлapни юзягя кeлишигa acoc буляди.

Динийлик вя дунёвийлик муaммocи кядимги мутaфaккиp вя диний улaмoлap тoмoни-дян биp-биpигa зид вя инкop этувчи, кapaмa-кapши тaмoйил вя a^e^, дуaлиcтик тяъли-мoт cифaтидa кapaлгaн вя хoзиpдa хям ушбу кapaш мявжуд. Ижтимoий-гумaнитap фaнлap, хуcуcaн диншунocлик фянини укитишдя диний, дунёвий, мяънявий вя aхлoкий билимлap мяж-муи шях^ билим oлиш куникмя^ни хocил килишнинг зapуpий кoмпoнeнтлapидaн биpи. Шунин^к, укитиш мeтoди, тapбия уcлуб вя вocитaлapидиp.

Жумлядян, динийлик тушунчacигa ^pa, ябя-дий дунё мявжуд вя диндopлap бoкий (peaл) дунёдяги хяётини ябядий дунёгя утиш йулидяги биp вocитa дeб биляди. Илм oлaмидa эca бу кяби ишoнч вя кapaш туЙFуcигa Faйpитaбиий Xoдиca ^фятидя кapaб, мявжудликни acocи булгян бу peaл дунёни фянни oбъeкти ^фя-тидя кapaлaди. Мoддий oлaмни ypгaниш, уни yзгapтиpишгa булгян хapaкaт дeб бaхoлaнaди. Диндopлap эca "Олямни Аллoх яpaтгaн, унинг cиp-acpopлapи унгягиня яён, уни yзгapтиpишгa булгян хapaкaт Lua^oi^^' дeб кapaшaди, бу acлидa aкидaпapacтликдaн узгя нapca эмac.

"Динийлик" вя "дунёвийлик" тушун-чacи ypтacидaги кapaмa-кapшилик мутлoк йyкoлмaйди, илгapиги дaвpлapдa илмий вя диний, дунёвий вя динийликнинг aco-cий тaмoйиллapи yзapo зид булиб, кapaмa-кapшилик куpaши хoзиpдa хям aйpим мя^-лaлapдa туpличa, яъни oчик вя яшиpин тapздa дaвoм этмoкдa. Ушбу фикp диний вя дунё-вийликнинг paдикaл финиши булмиш aкидaпapacтлик вя aтeизмгa ниcбaтaн тyFpи булиши мумкин, aммo том мaънoдa эмac. Чунки acpлap дaвoмидa oлaмнинг дунёвий (тapихий, coциaл-фaлcaфий вя пcихoлoгик) мaнзapacи бяъзи динлapнинг бopлик (oнтaлo-гия) хякидяги тacaввуpлapигa acoc булиб хиз-мят килгян, диний китoблapдaги мaълумoт (тeoлoгик)лap дунёвий билимлapнинг pивo-жигя хиcca кушгян"4.

4 Дунёвийлик вя динийлик: Бoбoeв А. X1oзиpги дaвpдa динийлик вя дунёвийликнинг yзapo мунocaбaти хякидя. II Дунёвийлик (^бл^фя™. мaкoлaлap туплями. - T.: "ГДИУ, 2007. - б. 119.

ЗAМОHAВИЙ ТAЪЛИМ / CОВPЕМЕHHОЕ ОБPAЗОВAHИЕ 2018, 9

Ч.

Глобаллашув шароитида диний таъ-лимга булган эътибор кучайиб бормокда. Чунки хозирда дин никоби остидаги Fаразли максадлар йулидаги хатти-харакатларнинг олдини олиш, соFлом диний маърифатни ривожлантиришни такозо этади. Уз навба-тида, диний маърифат диний таълим оркали амалга ошади. Албатта, таълим-тарбия -онг махсули, лекин айни вактда онг дара-жаси ва унинг ривожини хам белгилайди-ган, яъни, халк маънавиятини шакллантира-диган ва бойитадиган энг мухим омилдир. Бинобарин, таълим-тарбия тизимини ва шу асосда онгни узгартирмасдан туриб, маънави-ятни ривожлантириб булмайди. Ушбу муам-мони хал этишда Диншунослик фанининг урни бекиёсдир. Шунинг учун хам мустакилликка эришганимиздан сунг Республикамизда Диншунослик фани бир канча ижтимоий фанлар каторида укитила бошланди.

Диншунослик фани республикамизнинг барча олий таълим муассасаларида 18 соат маъруза 18 соат семинар машFулоти хажмида укитилади. Жумладан, Низомий номидаги Тош-кент давлат педагогика университетида хам. Ушбу олий таълим муассасасида мазкур фанни укитиш Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлигининг 2015 йил 21 августаги 303-сонли буйруFига асосан 110000 -Педагогика таълим сохасининг давлат таълим стандарти талабларида белгиланган.

Диншунослик фанини укитишдан максад талабаларга диннинг келиб чикиши, эволю-цияси, хозирги даврдаги холати, инсоният хаётида тутган урни хакида умумий илмий тушунчалар беришдан иборат.

Бундан ташкари, диншунослик фанини укитиш талабаларда ибтидоий динлардан тор-тиб яхудийлик, хиндуийлик, конфуцийчилик, синтоизм, жайнизм, сикхизм каби миллий дин-лар хамда буддавийлик, христианлик, ислом каби жахон динлари хакида тушунча ва тасав-вурларга эга буишларига, хар бир дин инсонни ёмон амаллардан сакланиб, факат яхши амал-ларни бажаришликка, илм олишликка даъват этиши хакидаги билим ва куникмаларни шак-ллантиради.

Диншунослик фанидан таълим берувчи педагог таълимни самарали ташкил этиши ва кафотлатланган натижага эришиш учун

куйидаги вазифаларни амалга ошириши зарур булади:

• аввало, талабаларда динийлик ва дунё-вийлик тушунчаси туFрисида холис, адолатли ва туFри дунёкарашни шакллантириш;

• талабада дин туFрисида мустакил ва мантикий фикрлашни юзага келтириш;

• машFулот жараёнида олган билимла-рини конкрет вокеа ва ходисаларга нисбатан киёслаш ва тахлил килиш;

• талаба онгли равишда уз шахсий фикрига эга булишини таъминлай олиш.

Диншунослик фанини укитиш талаба ёшлар эътикоди, дунёкараши, биоэмоционал рухияти ва турмуш тарзи билан бевосита боFлик масала булгани боис фанни укитишга узига хос педагогик ёндашувни талаб килади. Бир катор олимлар таъкидлашича, "таълим бериш жараёнида фанга чукур илмийлик, тарихийлик ва холислик билан ёндашиш ва талабаларнинг диний онг даражасини хисобга олиш, уларнинг диний хис-туЙFуларига эхтиёткорлик билан муносабатда булиш"ни1 такозо этади.

Мустакилликни дастлабки йилларида диншунослик фанидан яратилган дарсликларда "фанга чукур илмийлик, тарихийлик ва холислик билан ёндашиш" талаби куйилган, аммо, бу бир томонлама, яъни дунёвий илм-фан нуктаи назаридан ёндашишни талаб этади. Диншунослик фанини укитишда диний ва дунёвий жихатидан киёсий урганиш шахсда хар жихатдан тафаккур ва тасаввурини шакллан-тириб, бойитишга асос булади. Урганилаётган мавзуга оид янги илмий ва теологик манба-лардан фойдаланиш, укув материалларини мазмунан бойитади. МашFулот жараёнида динийлик ва дунёвийлик жихатидан ёндашув укитиш тизимига самарали таъсир курсатувчи интерфаол методларни тадбик этиш, талабада укиб-урганиш тафаккурини чархлаб, унда хозиржавобликни фаоллаштиради.

Куп асрлар мобайнида халкимизга хаётнинг маъно-мазмунини англаши, унга нисбатан эъзоз туЙFусини калбидан чукур жой олиши, урф-одат ва анъаналаримизни безавол саклашда диннинг урни юксак булган.

Диншунослик фанини укитишни такомил-лаштиришда авввало, ижтимоий-гуманитар фанлар яъни, тарих, фалсафа, маданиятшунос-

1 Муминов А. ва бошкалар. Диншунослик. Дарслик. - Т.: "Мехнат", 2002, - Б. 6.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

лик, тилшунослик ва социология каби фан-ларни диншунослик фани билан узвий (инте-грация)лигида чукур урганиш, талаба-ёшларни диншунослика доир билим ва тафаккурини бойитади.

Диншунослик фанида укитилаётган мавзуга нисбатан диний билим, эътикод манбаи була оладими, деган саволга Ислом дини мисолида жавоб излаб курмокчимиз.

Ислом динида суннат - паЙFамбар Мухаммад (с.а.в.) томонидан бажарилган амал булиб, уни бажариш ихтиёрий, бажарган шахс кушимча савоб (ажир)га нозил булади. Фарз эса, адо этилиши шарт деб белгиланган амал булиб, билим олишда хам дунёвий ва диний билим олиш назарда тутилган.

"Гарчи чинда булса хам илмга интилинглар, чунки илм олишга интилиш хар бир мумин учун фарздир"1 деган хадисда хам барча инсонларнинг билим олиши фарз амаллардан эканлиги уктирилади.

Илму толиб билим берувчининг диний эътикодига тобе булмай, ундан факатгина билим урганиши толибни эътикодда собит-лигини синовдан утказади. Билим берувчи хам уз билим олувчисини диний эътикодига дах,л килмаслик, билимни беFараз беришлик мукаддас китобларда эътироф этилган.

Ислом таълимотига биноан билим хакикий эътикоднинг зарурий шартидир. Билим урта аср мусулмон цивилизациясининг усту-вор кадриятидир. Мусулмонлар билимга уз вокеликларининг олий кадрият сифатида муносабат билдирганлар, чунки у мусулмонлар маънавий хаётининг барча томонларида, уларнинг сиёсий ва диний фаолиятида, оддий мусулмоннинг кундалик хаётида хам уз ифода-сини топди. "Мухаммаднинг "билим" концеп-цияси исломнинг маънавий хаётини унинг асо-сий узгармас узанига йуналтирди"2.

Куръони Каримда "Илм" сузи асо-сида "Алима" - билмок феъл негизига таян-ган калималар 750 маротаба учраши илмий тадкикотларда кайд этилган3. Ислом таълимоти

1 Абдусамедов А. Диншунослик. Укув кулланма. - Т.: УзМУ, 2008. - Б. 151.

2 Роузентал Ф. Торжество знания. Концепция знания в средневековом исламе.- М.: "Наука", 1978. - 37 б. (Тар-жима макола муаллифи томонидан бажарилган)

3 Утамуратов С. ва бошкалар. Маънавият асослари.

Укув кулланма. - Т.: "Халк мероси", 2002. - Б .96.

хар доим инсонни укиб-урганишга, дунёни илм оркали англаб етишга тарFиб килади. Билим ёлFизликда дуст, яккаланиб колганда

- улфатдир. Хар кандай шароитда билим йул курсатувчи юлдуз, дустлар орасида фахр, бего-налар ичида узиники. Билим орттириш хар бир мусулмоннинг дин билан боFлик масъ-улиятидир. Бунга Мухаммад паЙFамбарнинг: "Илмни Чинда булса хам бориб урганинглар" деган даъвати асос булди. Билим орттириш, уни излаш жаннатга йул очиб беради. Абу Мансур ал-Мотуридий илмга куйидагича таъ-риф беради: "...илм шундай сифатки, илм эгаси булган зот унга тажалли килади (уша сифат оркали намоён булади)"4. Шунинг учун х,ам билим мусулмон маданиятининг энг олий кадриятларидан бири х,исобланади. Юкорида келтирилган фикрлар урта аср мусулмон маданиятининг инсоният маънавий ва илмий ривожланишига кушган бебах,о ^иссасининг энг мух,им, асосий негизларидан биридир.

"Билим" концепцияси мусулмон маданиятининг илох,иёт ва илм-фан сох,аларидаги ютуклари асосли эканлигини уша даврда илох,ий ва илмий билимларнинг ривожида намоён этади. "Хар ким илм талабида йулга чикса, Худованд унга жаннатга йул очади. Ёки "Эх,сонларнинг энг макбули мусулмон киши-нинг билим олиши ва мусулмон бирода-рига илм ургатишидир", - дейдилар Набий алайх,иссалом. Бу ^адиси шарифни эса Али ибни Абутолиб, Хусайн ибн Ос, Ибн Умар, Ибн Маъсуд ва Абу Саид х,азратлари Аллох, улардан рози булсин, ривоят килганларки, ПаЙFамбар (с.а.в.) "Мен илм фазилатини ибодат фазилати-дан хам ортик кураман", - деб айтган эканлар"5.

Дунёвий ва диний карашлар бир-бирини бойитиб борсагина тараккиёт юксалади. Бунга 1Х-Х11 асрларда нафакат Марказий Осиё мада-нияти ривожига балки, бутун бир жахон мада-нияти ривожига улкан хисса кушган Форобий, Ибн Сино, ат-Термизий, ал-Бухорий каби бир канча олиму фузалолар яшаб ижод этган давр мисол була олади.

4 Бойназарова А.Б. Ислом фалсафасида диний ва дунёвий илмлар уЙFунлиги масаласи. Фалс. фан. ном. ... дисс. автореф. - Т.: Тошкент ислом университети, 2009.

- 13-бет.

5 Фитрат. Нажот йули. - Т.: "Халк мероси", 2001. - 87 бет.

Урта асрларда мусулмон халклари тафак-курининг ривожланиши аввало, икки асосий йуналишда: диний илмлар (улум наклийа) ва дунёвий илмларнинг (улум аклийа) шаклла-нишида уз аксини топади. Fарб шаркшуноси У.К. Читтик Шарк алломаси Жалолиддин Румий карашлари хакида гапириб, бу суфий-мутафаккир билимларни икки турга булади, дейди. Биринчиси учун факат шакл мавжуд, иккинчиси шакл ортидаги маънони куради. Биринчиси баъзан "баданга оид билим" (илми абдон), иккинчиси "диний билим" (илми адйан) деб аталади. Илми абдонга хозирги замонда биз "фанлар", "билимлар" тушунчаси таркибига киритадиган нарсалар, яъни барча тизимли равишда урганишни, ёдлашни талаб килувчи нарсалар, шу жумладан илохиёт ва метафизика хам кириб кетади. Бу билимлар инсон калбида хакикий маъно ёки Худонинг Узини куриш натижасига айланмагунча, нур (яъни натижа, фойда берувчи билим) булолмайди. Бевосита маънони англашсиз билим факат шакл булиб колаверади. Албатта, уни хакикий билимга айлантириш имкони мавжуд, лекин бунинг учун узок вакт давомида рухий машклар килиш зарур1.

Дин билим ва эътикод манбаи була ола-дими, деган саволга юкоридагилардан келиб чиккан холда, дин талаба-ёшларга илм-маърифат, тарбия ва ибрат намунаси экан деган хулосага келдик. Аммо, илм урганишга

факатгина Ислом динигина хайрихок десак хакикатдан булмас, Насронийлик, Яхудийлик ва Буддизм каби динларда хам билимга нис-батан баFрикенг ва хайрихок муносабатда булинади.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш лозимки, диний таълим -диний билим, кадрият, хаёт ва дунёни тушуниш тарзини малакали педаго-глар томонидан укувчиларга тизимли равишда етказишга каратилган фаолиятни ифода этади. Диний таълим жараёнини алохида эмас, балки диний билимларни таркатишга боFлик булган диний маърифат, диншунослик таълими билан узвий боFл и к феномен сифатида тушунтириш зарур.

Чунки, диний ва дунёвий кадриятлар уЙFунлигидаги меъёрларнинг бузилиши диний ва дунёвий кадриятларнинг кадрсизланишига, яъни одамларнинг ахлокий ва аксиологик жихатдан таназзулга учрашга олиб келади. Ёшлар хар маънода навнихол кабидир. Уни кай томонга эгсалар, шунга мойил булиб усади. Нихолга яхши парвариш керак, совуклардан асраш, новдаси эгилса, унга тиргак куйиб, узини тутиб олишига кумаклашиш зарур. Онгли инсонни хам камолотга етказишда уни ёмон-ликлардан химоялаб, яхшиликка йуналтирувчи инсонлар даркор. Бу ишда ота-она, устоз мураббийнинг масъулияти ва хамкорлигини янада кучайтириш керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Ш.М.Мирзиёев. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-том. - Т.: "Узбекистон", 2017. - Б. 88-89.

2. Узбекистон миллий энциклопедияси. Узбек тили изохли луFати, IV том. - Т.: 2006. - Б. 592,-608, 692.

3. Каранг. А.Мадалиев тахрири остида Узбек тилининг изохли лугати.Узбекистон миллий энциклопедияси. Т.: 2006.-623-644-бетлар.

4. www.Vikipidiya.Ru Толковый словарь по социологии.

5. Дунёвийлик ва динийлик: Бобоев А. Хозирги даврда динийлик ва дунёвийлик-нинг узаро муносабати хакида. // Дунёвийлик фалсафаси. маколалар туплами. - Т.: ТДИУ, 2007. - б. 119.

6. Саликов Р.А., Калядин Л.И. Во имя возрождения и согласия.// Евроазия: народы, культуры и религии // Конгресс тюркских народов РФ. - М.: Зарубежная наука, 1995.1996, 1-выпуск. - С.23-37.

1 Читтик У.К. В поисках скрытого смысла. - М.: «Ладомир», 1995. - 49- бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 9

7. Абдусамедов А. Диншунослик.Укув кулланма. Т.: УзМУ, -2008. -Б.151.

8. Муминов А. ва бошкалар. Диншунослик. Дарслик. - Т.: "Мех,нат", 2002, - Б. 6.

9. Роузентал Ф. Торжество знания. Концепция знания в средневековом исламе. - М.: "Наука", 1978. - 37-б.

10. Утамуратов С. ва бошкалар. Маънавият асослари. Укув кулланма. Т.: Халк мероси, -2002. -Б.96.

11. Бойназарова А.Б. Ислом фалсафасида диний ва дунёвий илмлар уЙFунлиги маса-ласи. Фалс. фан. ном. ... дисс. автореф. - Т.: Тошкент ислом университети, 2009. - 13-бет.

12. Фитрат. Нажот йули. - Т.: Халк мероси, 2001. - 33-бет.

13. Читтик У.К. В поисках скрытого смысла. - М.: «Ладомир», 1995.- 49- бет.

14. Зардуштийлик фалсафасида инсон маънавияти тавсифи. / "Фалсафа ва х,укук" журнали. Т.: 2015/2 (№6), 62-64 бетлар.

15. Зороастризм - философская культура узбеков. / "Новый Университет" № 3, 2015, Россия. 49-51 бетлар.

16. Толеранность - феномен духовной культуры. / «Вестник магистратуры» № 3, 2015, Россия. 60-62 бетлар.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

17. Глобаллашув шароитида ижтимоий фанларни укитиш тизимини такомиллаш-тиришнинг зарурлиги. Узбекистонда хавфсизлик ва баркарорлик - тараккиёт таянчи мавзуидаги Вазирлик микёсида утказилган илмий маколалар туплами. Т.: 2017 йил 29 март. 196-199 бетлар.

18. Педагогика олий таълим муассасаларида "Диншунослик" фанини укитиш тизимини такомиллаштиришнинг самарали метод ва воситалари. БошланFич таълим ва жисмоний маданият йуналишида сифат ва самарадорликни ошириш: муаммо ва ечим-лар мавзуидаги халкаро илмий конференция 2017 йил 25 май. 24-25 бетлар.

19. Texnology of teaching to social stydies. Молодёжь и наука - шаг к успеху. Сборник научных статей Всероссийской научной конференции перспективных разработок молодых ученых 23-24 марта 2017 года. Стр. 13-15.

20. Педагогика олий талим муассасаларида ижтимоий фанларни укитишнинг дол-зарб масалалалари. - ТДПУ илмий ахборотлари № 1 (10)/2017 й. 211-214 бетлар.

21. Methods of teaching of stydies. Norvegian journal of development of the international science. № 9, 2017 part 3. 54-55 бетлар.

22. Диншуносликни укитиш тизимини такомиллаштиришнинг талаба-ёшлар дунёкарашига таъсири муаммолари. "Диншуносликнинг долзарб муаммолари" мавзуидаги утказилган илмий-амалий конференция материаллари туплами. - Т., 2018 йил 7 апрель, 42-44 бетлар.

23. Узбек халк педагогикаси ва шарк мутафаккирлари таълимий Fояларида ижтимоий фанлар, диншуносликни укитишнинг педагогик хусусиятлари. "Замонавий узлук-сиз таълим муаммолари: инновация ва истикболлар" номли халкаро илмий конференция материаллари туплами. - Т.: 2018 йил 27 апрель, 404-406 бетлар.

24. Peculiarities of Teaching Social Subjects at High Educational Pedagogical Organizations. Eastern European Scientific Journal. №2, 2018. 263-266 бетлар.

25. Диншунослик фанидан электрон дарслик. № DGU 03806. 25.05.2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.