Научная статья на тему 'Ижтимоий тараққиётнинг маърифий пойдевори'

Ижтимоий тараққиётнинг маърифий пойдевори Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
182
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий макон / меҳнат бозори / маърифий салоҳият / ижтимоий диагностика / лаёқатмандлик (компетенция) / муваффақият стратегияси / таълим муассасасининг стратегияси / ривожланиш стратегияси / назарий модель / таълим-тарбия имижи / педагог имижи / педагог шахси / талаба шахси / ишлаб чиқариш / фан-техника / таълим модернизацияси. / social situation / labour market / educational captivity / social diagnostics / in capability / the strategy of success / educational establishment’s strategy / the strategy of development / theoretical model / the image of education / the image of teacher

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Самаров Р. С.

Тараққиётни таъминлашда таълим-тарбия маънавий пойдевор сифатида амал қилиб, жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий-сиёсий соҳаларининг ҳаётини таъминлайди. Таълимтарбия миллий, минтақавий ва жаҳон меҳнат ҳамда таълим бозорларининг талабларидан келиб чиққан ҳолда вазифадорлиги жиҳатидан такомиллашиб боради. Шу тарзда меҳнат, билим ва ахборот бозорларида маънавий яратувчанликнинг ҳосиласи ҳисобланмиш – ахборот, билим, кадрлар ўз ўрнини эгаллаб боради. Мақолада шулар хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATIONAL BASIS OF SOCIAL DEVELOPMENT

It is important to consider education as spiritual basis for social development and it provides the existence of social-economic and cultural-political fields of society. According to the requirements of national, regional, world labour and knowledge markets, it makes social development improve. Information, knowledge and cadre markets coil take its own possessions as the result of spiritual creation in labour, knowledge and information markets.

Текст научной работы на тему «Ижтимоий тараққиётнинг маърифий пойдевори»

Самаров Р.С.,

Тошкент давлат техника университети «Ижтимоий фанлар» кафедрасининг профессори, фалсафа фанлари доктори, психология фанлари номзоди

ИЖТИМОИЙ ТАРА^ИЁТНИНГ МАЪРИФИЙ ПОЙДЕВОРИ

САМАРОВ Р.С. ИЖТИМОИЙ ТАРАЦЦИЁТНИНГ МАЪРИФИЙ ПОЙДЕВОРИ

Тарак,к,иётни таъминлашда таълим-тарбия маънавий пойдевор сифатида амал к,илиб, жами-ятнинг ижтимоий-ик,тисодий ва маданий-сиёсий сох,аларининг х,аётини таъминлайди. Таълим-тарбия миллий, минтак,авий ва жах,он мех,нат х,амда таълим бозорларининг талабларидан ке-либ чик,к,ан х,олда вазифадорлиги жих,атидан такомиллашиб боради. Шу тарзда мех,нат, билим ва ахборот бозорларида маънавий яратувчанликнинг х,осиласи х,исобланмиш - ахборот, билим, кадрлар уз урнини эгаллаб боради. Мак,олада шулар хусусида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ижтимоий макон, мех,нат бозори, маърифий салох,ият, ижтимоий диагностика, лаёк,атмандлик (компетенция), муваффак,ият стратегияси, таълим муассасасининг стратегияси, ривожланиш стратегияси, назарий модель, таълим-тарбия имижи, педагог имижи, педагог шахси, талаба шахси, ишлаб чик,ариш, фан-техника, таълим модернизацияси.

САМАРОВ Р.С. ДУХОВНАЯ ОСНОВА СОЦИАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ

Образование и воспитание функционируют как духовная основа развития в обеспечении социально-экономической и культурно-политической жизни общества. Исходя из потребностей национального, регионального и мирового масштаба рынков труда и знания, процесс образования и воспитания совершенствуется. Как результат духовного творения информация, знание и подготовленные кадры занимают важное место на рынке труда, знаний и информа-

Ключевые слова и понятия: социальное пространство, рынок труда, духовный потенциал, социальная диагностика, компетенция, стратегия успеха, стратегия образовательного учреждения, стратегия развития, теоретическая модель, имидж образования и воспитания, имидж педагога, личность педагога, личность студента, производство, наука и техника, модернизация образования.

SAMAROW R.S. EDUCATIONAL BASIS OF SOCIAL DEVELOPMENT

It is important to consider education as spiritual basis for social development and it provides the existence of social-economic and cultural-political fields of society. According to the requirements of national, regional, world labour and knowledge markets, it makes social development improve. Information, knowledge and cadre markets coil take its own possessions as the result of spiritual creation in labour, knowledge and information markets.

Keywords: social situation, labour market, educational captivity, social diagnostics, in capability, the strategy of success, educational establishment's strategy, the strategy of development, theoretical model, the image of education, the image of teacher.

Таълим-тарбия герменевтик давра тарзида амал цилиб, у дунёни англаш ва уни %ис этишга доир олдин мавжуд булган билим ва тажрибалар асосида олиб борилса-да, ХХI асрнинг бошларига келиб, таълим-тарбия масаласига булган муно-сабат узгарди. Муносабатнинг узгаришига эса жамиятнинг ижтимоий-ицтисодий, сиёсий ва маданий цаётида кечаётган жараёнлар сабаб булди.

Инсонларнинг кадриятлар тизими, узига ва предметларга булган муносабат тарзи узгарди. Яъни маънавий юксалиш, аникроFи ижтимо-ий муносабатлар доирасида индивидуал маъ-навиятнинг шаклланганлик даражасига (аник харакат тимсолида намоён булишига, функ-ционаллигига) алохида эътибор каратила бош-ланди.

Таълим-тарбиянинг мухим вазифаларидан бири кечаётган ижтимоий жараёнларнинг сабаб ва окибат алокадорлигини белгилаб, ин-сонларда шахсий маданиятнинг асосини, яъни идрок маданияти, тафаккур маданияти, эмо-ционал маданияти, нутк маданиятини шакллан-тиришдан иборат. Бу уз навбатида жамиятда уларнинг интеграциясини таъминлашни такозо этади, тадкикот предмети сифатида танланади. Натижада жамиятда таълим-тарбия масаласига янги назарий ёндашув асосида муносабат бил-дириш холатлари кузатилади. Аслида, жамият хаётида кечаётган жараёнларни идрок этишда, тараккиётни таъминлашда таълим-тарбиянинг ролини англаш учун аник ижтимоий маконда, маълум тарихий давр оралиFида фан ва техника, саноат ва ишлаб чикариш, санъат ва мада-ният, тиббиёт ва спорт каби сохаларда кулга киритилган ютукларнинг киёсий тахлилини амалга ошириш лозим булади. Айнан шу сохаларга тааллукли булган ракам ва далил-ларни тахлил этиш натижасида тараккиётни таъминлашда таълим-тарбиянинг функционал роли канчалик ижтимоий-маданий мазмун касб этиши х,акида аник тасаввурга эга булиш мумкин. Таълим-тарбия ижтимоий институт сифатида жамиятнинг ижтимоий-иктисодий, сиёсий ва маданий хаётини таъминлаш учун кадрлар тайёрлаб беради. Бунда турли фаоли-ятлар мажмуасидан иборат булган педагогик фаолият, инсоннинг жамият хаётига иштироки-ни таъминлаб, унинг максадини шакллантириб уз иктидорини намоён этишини таъминлашдай вазифаларни бажаради. Маърифат тарихига назар солсак, х,ар бир тарихий давр мобайнида

давлат рахбарлари таълим маконини шакллан-тириш ва унинг тараккий этиши учун алохида ишлар олиб борганлигини кузатиш мумкинки, бу мамлакатнинг таълим-тарбия сохасидаги сиёсати деб юритилади. Мирзо Улугбекнинг маърифий фаолияти - илмий мактаб яратгани, Самаркандда турли фан сохаларининг вакил-ларини жамлаб, уларга хомийлик килгани бун-га намуна, ибрат була олади1.

Глобаллашув жараёни янги, инсоният учун олдин маълум булмаган имконият ва муам-моларни (шу жумладан тахдид, хавф ва хатар-ларни) хам вужудга келтирди. Уларни глобал, минтакавий ва миллий баркарорликни таъминлаш нуктаи назари билан тахлилини амалга ошириш2, инсон, таълим тизими, маданият, иктисодиёт, ахборот тизимига каратилганлиги жихатидан гурухлаштириш мумкин. Бу уз навбатида, нафакат таълим тизимини, балки ижтимоий жараёнларни бошкаришни лойи-халаштириш имконини беради хамда мехнат бозорини саклаб колиш учун турли шакл-да олиб борилаётган харакатлар, жумладан, минтакавий таълим маконини такомиллашти-риш учун хам амалий мазмун касб этади.

Назарий жихатдан караганда маърифат маконини (яъни, таълим, билим ва ахборотни ишлаб чикариш, жамлаш, саклаш ва таркатиш) минтака микёсида шакллантириш иктисодий, услубий, маданий, академик (маърифий салохият) жихатлари билан стратегик мазмун касб этади. Уни узок муддатга, маънавиятни та-комиллаштиришга, иктисодий ривожланишга каратилганлигини алохида курсатиб, куйидаги сатхларга ажратиб курсатиб утиш мумкин:

1 Убайдов Н.Э. Мирзо УлуFбек даврида хукукий маданият ва хукукий тарбия. // «Буюк ипак йулида умуминсоний ва миллий кадриятлар: тил, таълим ва маданият» номли халкаро илмий-амалий анжуман материаллари. - Самарканд: СамДЧТИ, 2016. -309-б.

2 Самаров Р. Хавфсизликнинг методологик асослари. -Т.: «Akademiya», 2010. -148-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

• биринчидан, академик жамоаларнинг мобиллиги («Б» таълим муассасасидан «Ж» таълим муассасасига бориб дарс утиши) таъ-минланади;

• иккинчидан, талабаларнинг таълим оли-ши учун имкониятлар кенгайиб, ак,лий сало-х,иятини амалий намоён этиш учун таълим муассасаларини танлаш доирасининг кенгайи-ши таъминланади;

• учинчидан, таълим муассасалари тад-кикий грантларни бажаришга иштирок этиш имкониятини кулга киритади. Таълим муасса-сасининг тадкикотчилари касбий иктидорини намоён этиш, таълим муассасаси имижини таъминлашда иштирок этиб, молиялаштирила-диган лойих,аларни кулга киритиш имконияти-га эга булади;

• туртинчидан, академик мазмунга эга булган ахборотлар билан айирбошлаш суръати тезлашиб, назарияни амалиётга куллаш фан ва ишлаб чикаришнинг алокадорлик доирасининг кенгайиши таъминланади;

• бешинчидан, таълим, билим ва ахборот бозорларида турли маърифий мах,сулотлар билан иштирок этиш таъминланади;

• олтинчидан, мех,нат бозорининг талабла-рини инобатга олиб, таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш имкониятига эга булиш таъ-минланади;

• еттинчидан, турли маконларда миллий маънавиятни тарFиб этиш (юмшок куч назария-си буйича) имкониятига эга булиш таъминланади ва бошкалар.

Бунга мисол тарикасида 1999 йилнинг 19 июнида Болония шах,рида Европа таълим ва-зирларининг бирлашиб кабул килган, таълим тарихида Болония декларацияси деб ном олган баёнотини келтириш мумкин1.

Болония жараёнининг ибтидосини ХХ аср-нинг 70-йилларида Европа иттифокининг ва-зирлар Кенгаши томонидан таълим сох,асида х,амкорлик килиш учун кабул килинган резолюция билан боFлаш мумкин. 1998 йилда Париж университетининг 800 йиллигини нишонлашда катнашган Европа давлатларининг турт нафар таълим вазири (Клод Аллегр (Франция), Юрген Ройттерс (Германия), Тесса Блэкстон (Буюк Бри-

1 The Bologna Declaration of 19 June 1999. Реализация Болонского процесса в странах проекта Tempus (2009/2010). - Брюссель, 2010. Т. 2.; Болонский процесс: проблемы и перспективы. / Под ред. М.М.Лебедевой. -М.: «Оргсервис-2000», 2006.

тания) ва Луижи Берлингуэр (Италия)) Европа Олий таълимининг сегментацияси таълим ва фан ривожига халакит берилаётганлиги х,акида мулох,аза юритиб, бир тухтамга келгач, Сорбон декларациясини (Sorbonne Joint Declaration) имзолашди. Декларациянинг максади - Европа олий таълим макони учун умумий низомни ишлаб чикиб, талабалар ва битирувчилар х,амда персоналнинг малака ошириши мобиллигини раFбатлантириш, мех,нат бозорининг замона-вий талабларига мос тушадиган ихтисосликлар билан таъминлашдан иборат.

Болония декларациясининг барча коида-лари юридик мажбурият тарзида эмас, балки ихтиёрий келишувнинг меъёри куринишида урнатилган. Болония жараёнининг асосий мак-сади олий таълим олиш имкониятини кенгай-тириш, Европа олий таълимининг сифатини ошириш, талаба ва укитувчиларнинг мобиллигини таъминлаш, академик даражалар ва бош-ка ихтисосликларнинг мех,нат бозори усишига каратилганлиги х,исобидан, олий таълим муас-сасасини битиргач муваффакиятли тарзда ишга жойлашиш, олий касбий таълим модернизация-сини амалга ошириш учун туртки булиш, таълим муассасаларини Европа комиссияси томонидан молиялаштириладиган лойих,аларда иштирок этишини таъминлаш, олий таълим муас-сасаларининг талаба ва укитувчилари учун Европа университетлари билан академик ал-машинувни таъминлашдан иборат.

Декларация олтита асосий коидадан иборат булиб, унда ёзилишича, сиёсий ва академик дунёда якин алокаларни таъминловчи эх,тиёжларни кондирувчи, интеллектуал, ма-даний, ижтимоий ва илмий-техник салох,иятни шакллантирувчи ва мустах,камловчи асос х,исобланади2. Болония жараёнига кушилган мамлакатлар ихтиёрий тарзда декларацияни имзолаб, айрим мажбуриятларни зиммасига олади ва уларнинг баъзиларини бажариш муд-дати чегараланган. 2015 йил маълумотларига кура, Болония жараёнида 48 мамлакат ва Европа комиссияси иштирок этмокда.

Агарда таълим жараёни ижтимоий тизим доирасида кечса, бунда жамиятда таълим олишга булган эх,тиёжнинг ифодаланганлиги, устоз ва мураббийларнинг ижтимоий мавкеи,

2 Болонская декларация зона Европейского высшего образования. Совместное заявление европейских министров образования. г. Болонья, 19 июня 1999 года.

1-чизма.Тараккиётни таъминлашда таълим-тарбия.

! Инсон камолотини таъминлаш >

i i

профессор-укитувчилар ва талабаларнинг х,ам-корлиги, таълимни ташкил этишда иштирок этаётганларнинг лаёкатмандлиги (компетент-лиги), илмий тадкикотлар натижасини амали-ётга жорий этишга талабларнинг мавжудлиги, ишлаб чикариш ва фан-техника алокадорлиги, миллий сиёсат тизимида таълим сиёсати ишлаб чикилганлиги ва унинг амал килиши кабилар тараккиётнинг маънавий асосини ташкил эта-ди. Бу уз навбатида жамиятнинг ижтимоий, иктисодий, сиёсий ва маданий сох,аларининг ривожланиши таълим-тарбиянинг сифатига боFлик эканлигини курсатади (1-чизма). Бунда таълим ва тарбия учун ажратилаётган маблаF, миллий сиёсат тизимида таълим-тарбия сиёса-тининг тутган урни, жамиятда таълим ва тар-бияга булган талаб ва эх,тиёж, профессор ва укитувчиларнинг ижтимоий мавкеи, илмий тадкикотлар натижасининг ишлаб чикаришга татбик этилиши, таълим муассасаларида ишлаб чикилаётган билим, ахборотларга минтака ва жах,он бозорларидаги талаб, тайёрланаётган кадрларнинг ракобатбардошлиги, таълим-тарбия сох,асидан олинаётган даромад, таълим муассасаларига тушаётган буюртмалар, буюрт-мачиларнинг буюртма натижасидан кониккан-лиги каби омилларга алох,ида эътибор каратиб, улчов бирлигига эга булган методикалар воси-тасида урганиш лозим.

Фанда ижтимоий институт сифатида таълим-тарбиянинг турли илмий таълимотлар асосида урганиш кузатилмокда. Чунки таълим аник бир ижтимоий макондаги бирликнинг сифат, сон ва мазмундорлигини ошириш учун хизмат килиб,

натижада жамият х,аёти такомиллашиб, галдаги ривожланиш боскичига эришиш учун маънавий замин яратилади. Баъзи манбаларда1 таълим бериш услуби, таълимда янги технология-ларни куллаш, педагогик мах,оратга эга булиш, педагогик фаолият мониторингини амалга ошириш, таълим бериш жараёнида компьютер технологияларини куллаш кабиларга урFу бе-риб, таълим олувчининг шахсига таълим жара-ёнининг иштирокчиси сифатида ёндашилмокда. Вах,оланки, педагогнинг уз функцияларини ма-ромига етказиб бажаришида таълим олувчи-лар асосий манба сифатида иштирок этади. Бунда уларнинг укув мотиви, таълим жараёни-дан кутаётганлари, шахсий кадриятларининг шаклланганлиги, таянч маданият сох,иби экан-лиги, шахсий максадининг туFри шаклланганлиги, маънавиятлилик даражаси таълим олиш ва таълим бериш жараёнининг самарали (мак-садли) кечишини таъминлайди.

Педагогик тизим ягона максад сари, аник-роFи инсон камолотини таъминлаш учун узаро алокадор булган, бир-бирини тулдирувчи, та-комиллаштирувчи, сон ёки сифат курсаткичи

1 Алыневская А. Пусть возможности совпадают с желаниями. Исследование проблемы развития ИКТ компетенции современного учителя. // Ж. «Первое сентября: управление школой», 2006, № 20. -С. 3-5; Джураева Б.Р. Формирование педагогической культуры будущих учителей в процессе изучения дисциплин педагогического цикла. - Т.: «Фан», 2003. -С. 177; Коджаспирова Г.М. Технические средства обучения и методика их использования. - М.: «Academia», 2001. -С. 98; Турдикулов Э.О. Укитувчиларни интеграллаш таълим технологияси асосида кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш. - Т.: УзПФИТИ, 2006. - 126-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

буйича бир унсур узгарса, албатта иккинчи ун-сур хам узгарадиган, турли тузилмавий таркиб-лардан иборат булган мажмуа (яхлитлик) хисобланса-да, унинг таркиби педагогик жара-ён, педагогик фаолият, педагогик хамкорлик, педагогик амалиёт кабилардан иборат булиб, фаолият сифатида амал килишини таъминлаш учун бевосита иштирок этади. Масалан, педагогик жараён аслида тизимости, аммо автоном (яъни, алохида, мустакил тарзда) тизим сифатида хам урганилиши мумкин. Натижада унинг тузилиши, вазифадорлиги аникланиб, узаро боFликликнинг даражавий курсаткичи белги-лаб олинади:

• таълимнинг максади (нима учун укитиш керак?);

• таълимий ахборотнинг мазмуни (нима-га укитиш керак, кайси ахборот манбасига бирламчи ёки иккиламчи манба сифатида ён-дашиш лозим?);

• таълим бериш усуллари (педагогик коммуникация воситаларидан нима максадда фой-даланиш керак, кандай тартиб асосида укитиш керак?);

• таълим берувчининг шахси (кандай инсон-мутахассис таълим бериши керак, наза-риётчи укитиши керакми ёки назариётчи-амалиётчи укитиши керакми?);

• таълим олувчининг шахси (талаба/ укувчи кайси ихтисослик буйича мутахассис-инсон булиб чикиши керак?).

Утказилган эмпирик тадкикотлар хамда педагогик амалиётнинг киёсий тахлили асосида таъкидлаш лозимки, педагог талаба максади-нинг синтезлашуви, ижтимоийлашуви ва объектлашуви каби жараёнларни таъминлаш билан бирга, уларнинг шахсий «Мен»ини1, шу жумладан, касбий «Мени»ни хам шакллантира олади. Шу сабабли, педагог уз ихтисослигининг назарий ва амалий ахамиятини англаган булиши билан бирга, унинг ижтимоий-маданий мазмундорлигини талабага етказа олиши лозим. Бу уз навбатида педагогнинг функциялари сон ва мазмун жихатидан кенгайиб бориши та-биий холат эканлигини курсатади.

Малакали мутахассисларни тайёрлаш сифа-тини яхшилашга каратилган чора-тадбирлар мажмуаси илмий, услубий, техник, х,укукий,

тиббий, экологик каби таркиблардан иборат булиб, бунда таълим берувчи, яъни профессор-укитувчиларнинг вазифадорлиги жихатидан ролини алохида курсатиб утиш билан бирга, таълим олувчилар, яъни талабаларнинг таълим олиш максади, таълимдан кутишлари кабилар х,ам алох,ида инобатга олиниши лозимлигини курсатиб утамиз. Бу уз навбатида педагогнинг касбий лаёкатга (компетенцияга) эга булишини такозо этади.

Педагогик фаолият тизимида индивидуал касбий лаёкатлилик (компетенция)нинг ифода-ланиши куйидаги максадларда кузатилади:

- эгаллаган касбий мах,оратини таълим му-ассасасига мослаштиришга иштиёкмандлиги;

- таълим муассасасида эгаллаб турган иш жойини (лавозимини) саклаш кафолати;

- таълим муассасасида касбий усиш учун аник асосларнинг мавжудлиги;

- худудий мех,нат бозорига мутахассис си-фатида кириб бориши;

- таълим муассасаларида юкори мехнат хакини олишга интилиши;

- педагогик жамоада шахсий нуфузни кутариш имкониятининг мавжудлиги;

- таълим муассасасида фаолият юритаётган мутахассислар томонидан касб устаси сифатида эътироф этилиши;

- таълим муассасасида кабул килинган анъаналарни давом эттириши;

- таълим муассасасида тахсил олаётганлар (талабалар) томонидан устоз сифатида эътироф этилиши ва бошкалар.

Куриниб турибдики, касбий лаёкатмандлик нафакат жамоа, балки алохида мутахассис фао-лияти самарадорлигини ошириш учун хизмат килади. Шу боис касбий лаёкатмандликни ошириш шахсий ва жамоавий ахамият касб этади, деб курсатсак хато килмаган буламиз. Касбий лаёкатмандликни ошириш деганда, касбий фаолият самарадорлигини таъминлаш учун таянч хисобланган шарт-шароитларни яратиб, касбий таълим, касб сохаси ва йуналишини бошкариш, тренинг ва семинар-лар, намунавий укув машклар ёрдамида стра-тегияни амалга оширишни тушуниш лозим булади2.

1 Самаров Р. Психологик ёрдам курсатиш такомилла-шувининг концептуал жихатлари. // «Таълим муаммола-ри» журнали, 2013, 1-2 сон. -64-70-б.

2 Самаров Р., Садриддинов С. Баркамоллик тизимида касбий лаёкатлилик. // «Замонавий таълим» журнали, 2013, 6-сон. -10-14-б.

Назарий жихатдан стратегия, муассасанинг узок, муддатли истикболи билан боFлик1 булган максад ва вазифаларини узида мужассамлаш-тириб, аник сиёсатни белгилаб беради. Унинг иккита бир-бири билан узвий боFлик1 булган кисмлари мавжуд булиб, улар муваффакият стратегияси (муваффакият стратегияси де-ганда, муассасанинг (шу жумладан, таълим муассасасининг) кучли томонларига асослан-ган цолда уни ривожлантиришга каратилган царакат дастурини назарда тутиш лозим) ва ривожланиш стратегияси (ривожланиш стратегияси бу муассасанинг (шу жумладан, таълим муассасасининг) умумий ривожланишини белгилайдиган, асосан кучсиз томонларини ривожлантиришга каратилган царакат дас-тури цисобланади) деб юритилади. Максад жихатидан х,ар иккала стратегия хам таълим муассасасининг фаолиятини ривожлантиришга каратилган булади.

Таълим муассасасининг (шу жумладан, ка-федранинг) стратегияси куйидаги тузилишга эга булиши мумкин: «Таълим муассасасининг жорий ва истикболдаги вазифаларини белгилаб олиш^белгиланган вазифаларни бажариш учун дастур ишлаб чикиш^мавжуд ресурслар-ни (илмий, услубий, кадрлар ва б.) инобатга олиш^педагогик жамоанинг маънавий-рухий холатини белгилаб олиш^педагогик жамоа аъзоларининг уз касбига булган муносабати, касбий коникканлик даражасини белгилаб олиш^педагогик тизим доирасида мавжуд булган муаммоларни белгилаб олиш^муаммо-ларни тааллуклилиги жихатидан гурухларга ажратиш (касбий, шахсий, ташкилий, услубий, х,укукий, экологик, иктисодий ва б.)^таълим муассасасининг етакчи мутахассисларидан ижодий (услубий) гурух тузиш ва унинг вазифаларини аниклаш^касбий вазифалар тахли-лини амалга ошириш^муассасанинг касбий-техник воситалар билан таъминланганлик холатини урганиб чикиш^ педагогларнинг их-тисослик тайёргарлиги тахлилини амалга ошириш^таълим муассасасини битирган му-тахассисларнинг мехнат бозорида ракобатбар-дошлигини аниклаш^таълим муассасасида ишлаб чикилаётган билим ва ахборотдан фой-даланилаётганлигини белгилаш^манзилли тав-сияларни ишлаб чикиш (жумладан, таянч мо-делларни ишлаб чикиш)^мажмуавий ёнда-шилган холда педагогик фаолиятнинг назора-

тини амалга ошириш^барча ахборотни яхлит тарзда шархини амалга ошириш+таълим муассасасининг йуналишлар буйича ривожланишини белгилаш = макбул карор чикариш».

Таъкидлаш лозимки, таълим муассасасининг стратегияси миллий таълим-тарбия манфаати-ни химоялаш нуктаи назари асосида мавжуд талаб ва эхтиёжлардан келиб чиккан холда (тайёрланадиган кадрларнинг сифат жихатидан ракобатбардошлигини таъминлаш максадида) стратегик режалаштиришни (стратегик режа-лаштириш, бу мавжуд ва истикболли имкони-ятларни киёслаш йули билан бутун муассаса ёки унинг булинмаси учун узок муддатли максадлар ва стратегияларни шакллантириш жараёни хисобланади) амалга ошириши лозим булади, бунинг учун:

- таълим муассасасида мавжуд булган хар бир лавозим учун вазифалар мажмуасини аник белгилаб олиш;

- таълим муассасасида касбий лойикликни белгилаб берувчи, фаолият натижасига каратилган курсаткичлар мажмуасини ишлаб чикиш;

- лавозим ва ихтисосликлар орасидаги алокадорликни таълим йуналишлари буйича аниклаш;

- таълим муассасаси ва буюртмачининг мажбуриятларини аник белгилаб, сунггисининг талабларига этибор каратиб, таълим жараёни-ни такомиллаштириш;

- турли компонентлардан таркиб топган таълим-тарбия имижининг жамиятда амал килиш конуниятларини аниклаб, тараккиёт жа-раёнини истикболли максад асосида бош-кариш;

- таълим-тарбиянинг турли фанларнинг тадкикот объекти хисобланишини инобатга олиб, миллий таълим-тарбия стратегиясини ишлаб чикиш максадга мувофикдир. Бунда таълим фалсафаси, таълим социологияси, таълим психологияси, таълим хукуки, таълим тиб-биёти, таълим иктисоди каби фан сохалари буйича илмий изланишларнинг натижасидан фойдаланиш;

- «Таълим-тарбия имижи шаклланишида таълим муассасасининг роли», «Таълим-тарбия имижини бахолашнинг ижтимоий диагностикам», «Олим шахси ва илмий мактаб» каби мавзулар буйича илмий лойихалар эълон килиш лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 12

Адабиётлар:

1. Алыневская А. Пусть возможности совпадают с желаниями. Исследование проблемы развития ИКТ компетенции современного учителя. // Ж. «Первое сентября: управление школой», 2006, № 20. -С. 3-5.

2. Болонская декларация зона Европейского высшего образования. Совместное заявление европейских министров образования, г. Болонья, 19 июня 1999 года.

3. Болонский процесс: проблемы и перспективы. / Под ред. М.М.Лебедевой. - М.: «Оргсервис», 2000, 2006.

4. Джураева Б.Р. Формирование педагогической культуры будущих учителей в процессе изучения дисциплин педагогического цикла. - Т.: «Фан», 2003. -С. 177.

5. Коджаспирова Г.М. Технические средства обучения и методика их использования. - М.: «Academia», 2001. -С. 98.

6. Реализация Болонского процесса в странах проекта Tempus (2009 / 2010). - Брюссель, 2010, Т. 2.

7. Самаров Р. Инсон камолотини таъминлашда адабиётнинг роли (структуравий-функционал ёндашув). // «Буюк ипак йулида умуминсоний ва миллий кадриятлар: тил, таълим ва маданият» номли халкаро илмий-амалий конференция материаллари. -Самарканд: СамДЧТИ, 2016. -175-178-б.

8. Самаров Р. Психологик ёрдам курсатиш такомиллашувининг концептуал жих,ат-лари. // «Таълим муаммолари» журнали, 2013, 1-2 сон. -64-70-б.

9. Самаров Р. Хавфсизликнинг методологик асослари. - Т.: «Akademiya», 2010. -148-б.

10. Самаров Р., Садриддинов С. Баркамоллик тизимида касбий лаёкатлилик. // «За-монавий таълим» журнали, 2013, 6-сон. -10-14-б.

11. Суворов А.В. Человечность как фактор саморазвития личности. // Автореф. дисс. ... докт. психол. наук. - М.: МГУ, 1996. -С. 57.

12. Турдикулов Э.О. Укитувчиларни интеграллаш таълим технологияси асосида кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш. - Т.: УзПФИТИ, 2006. -126-б.

13. Убайдов Н.Э. Мирзо Улугбек даврида хукукий маданият ва хукукий тарбия. // «Буюк ипак йулида умуминсоний ва миллий кадриятлар: тил, таълим ва маданият» номли халкаро илмий-амалий анжуман материаллари. - Самарканд: СамДЧТИ, 2016. -309-б.

14. Biggs J., Tang C. Teaching for quality learning at university. Open University Press, 2007.

15. Ramsden P. Learning to teach in Higher Education. Rutledge Falmer, 2003.

16. The Bologna Declaration of 19 June 1999.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.