Научная статья на тему 'Умумий ўрта таълим мактабларида психологик ёрдам кўрсатишнинг илмий- амалий жиҳатлари'

Умумий ўрта таълим мактабларида психологик ёрдам кўрсатишнинг илмий- амалий жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
4297
274
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим муҳити / психологик фаолият / педагогик муҳит / психологик коррекция / психологик ёрдам / психологик ҳолат / психологик билим / ривожланиш психологияси / ижтимоий мавқе / образовательная среда / психологическая деятельность / педаго- гическая среда / психологическая коррекция / психологическая помощь / психологическое состояние / психологические знания / психология развития / социальный статус

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Маджитова Н. Ҳ.

Психологик ёрдам кўрсатиш амалиёти ўз методологиясига эга бўлиб, бунда психологик хизмат кўрсатишнинг мақсадини белгилаб олиш муҳим ҳисобланади. Мақолада таълим муҳитида психологик ёрдам кўрсатиш масаласига доир фикр-мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОКАЗАНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ В УСЛОВИЯХ ШКОЛЫ

Практика оказания психологической помощи имеет свою методологию и при этом важным является определение цели оказания психологической помощи. В данной статье автор анализирует вопросы оказания психологической помощи в условиях образовательной среды и высказывает мнения по данной проблеме.

Текст научной работы на тему «Умумий ўрта таълим мактабларида психологик ёрдам кўрсатишнинг илмий- амалий жиҳатлари»

V_/

Маджитова Н.^.,

М.В.Ломоносов номидаги Москва давлат университетининг Тошкент филиали «Психология» факультети мустакил тадкикотчиси

УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КУРСАТИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ ЖИЩЛАРИ

МАДЖИТОВА Н.Ц. УМУМИЙ УРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КУРСАТИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ ЖИЦАТЛАРИ

Психологик ёрдам курсатиш амалиёти уз методологиясига эга булиб, бунда психологик хиз-мат курсатишнинг максадини белгилаб олиш мух,им х,исобланади. Маколада таълим мух,итида психологик ёрдам курсатиш масаласига доир фикр-мулох,азалар юритилган.

Таячн суз ва тушунчалар: таълим мух,ити, психологик фаолият, педагогик мух,ит, психологик коррекция, психологик ёрдам, психологик х,олат, психологик билим, ривожланиш психология-си, ижтимоий мавке.

МАДЖИТОВА Н.Х. НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОКАЗАНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ В УСЛОВИЯХ ШКОЛЫ

Практика оказания психологической помощи имеет свою методологию и при этом важным является определение цели оказания психологической помощи. В данной статье автор анализирует вопросы оказания психологической помощи в условиях образовательной среды и высказывает мнения по данной проблеме.

Ключевые слова и понятия: образовательная среда, психологическая деятельность, педагогическая среда, психологическая коррекция, психологическая помощь, психологическое состояние, психологические знания, психология развития, социальный статус.

MADJITOVA N.H. SCIENTIFIC-PRACTICAL ASPECTS OF PSYCHOLOGICAL AID IN SCHOOLS

Psychological aid has its own methodology, it's noteworthy to mark the aim of it. This article illustrates the matters of psychological help in education system.

Keywords: education environment, psychological profession, pedagogical environment, psychological aid, psychological condition, psychological knowledge, social reputation, developing psychology.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

Таълим соуасида утказилаётган модернизация жараёни нафацат уцув-таълим жараёнининг самарадорлигини оши-ришни мацсад цилиб олган, балки таълимнинг ахборий ва техник таъминотига цамда уцувчи шахсининг ривожлани-шини таъминлашга царатилгандир.

Укувчи шахси камол топишини таъминлаш таълимий материалларни фаол тарзда узлаш-тириш масаласига ypFy бериш лозимлигини такозо этмокда. Бу уз навбатида таълим жа-раёнини таъминлашга кумакловчи мутахас-сисларнинг функционал ролига талаб ошиб борилаётганлигини курсатмокда1. Таълим жа-раёнини таъминлашга кумакловчи мутахас-сислар деганда, педагог, укувчилар ва улар-нинг ота-оналарининг касбий-педагогик, индивидуал-шахсий мазмунларга эга булган муаммоларини илмий методикалар ёрдамида урганиб, мутахассис сифатида таклиф ва тав-сияларни берибгина колмасдан, аникланган нуксоннинг психологик коррекциясини амал-га ошириш учун фаолият юритувчи психолог, дефектолог ва логопедларни тушуниш лозим. Гарчи улар фаолиятининг максади ва шакли бир-биридан фаркланса-да, аммо фаолият объекти укувчи шахси х,исобланади. Улар фао-лияти давомида укувчи шахсини урганиб, мак-таб таълимининг амалиётига психологик би-лимларни киритиб, педагог томонидан укувчи шахсининг ички дунёсини чукур билиш учун амалий ёрдам курсатадилар.

Психологик ёрдам олиш, биринчидан, ота-оналар умумий маданиятининг таркибий кис-ми х,исобланмиш психологик маданиятга, ик-кинчидан, педагогнинг (синф рах,барининг) укувчи шахсига булган муносабатига, учинчи-дан, мактаб шароитида психологик ёрдам кур-сатишнинг талаб даражасида йулга куйилган-лигига боFликдир.

Психологик ёрдам курсатиш амалиётида кулланиладиган услублар сифатида психологик тренинг (назарий жих,атдан психологик тренинглар шакллантирувчи, ривожлантирув-чи, ургатувчи каби турларга ажратилади), эр-кин ассоциациялар, йуналтирувчи интервью, видеоёзувлар тах,лили, аудио мулокот, дилдан сух,бат, яхши курган жонзот, чалкашлаштириш,

1 Хребина С.В. Организационная психология образования: феноменология и концепция развития. // Автореф... диссертации доктора психологических наук. - Сочи: Научно-образовательный центр РАО, 2007. -С.27.

релаксация, х,иссий кечинмаларни жонлашти-риш, ижтимоий ролни мустах,камлаш, тасав-вур этиш, психодрама, психологик моделлаш-тириш, жисмоний фаоллик, арт-терапия, уч-лик самараси кабиларни курсатиб утиш мум-кин. Булар каторида психологик тренинг Т.В.Зайцеванинг таъкидлашича, «маданий курол»2 сифатида укувчининг ривожланиши-ни таъминлаш учун функционал ах,амият касб этади.

Аммо психологик ёрдам олишга барча х,ам тайёр эмаслигини, гох,ида психологнинг фао-лиятини тиббиёт ходимининг фаолиятидан ажрата олмаётганликда х,ам кузатиш мумкин. Мутахассислар буни шахсий маданият тизими-да психологик маданиятни етарлича шакллан-маганлиги деб бах,олашади3. Мазкур масалани мактаб психологининг фаолияти мисолида урганиш максадида биз томонимиздан 20152016 укув йили давомида Тошкент шах,рида амалий тадкикот утказилди. Тадкикот «Халк таълими тизимида фаолият юритадиган пси-хологларнинг касбий фаолиятини такомил-лаштиришнинг психологик асослари» мавзуси доирасида амалга оширилди. Мазкур мавзу 2015 йилнинг сентябрь ойида Москва давлат университети Тошкент филиалининг Психология йуналиши буйича утказилган Илмий-услубий кенгашда тасдикланган. Илмий мав-зунинг назарий ва амалий жих,атларини ино-батга олиб бир катор илмий вазифаларни ба-жариш максад килиб олинди. Жумладан, ижтимоий-психологик суровнома таёрлаш ва унинг воситасида тадкикот утказиш белгилаб олинди. Режага мувофик, «Мактаб психологининг фаолиятини ижтимоий-психологик урганиш суровномаси» тайёрланди. Суровнома 45 та саволдан иборат булиб, унинг биринчи ва-рианти экспертлар гурух,ига такдим этилди. Экспертлар гурух,ининг тавсиялари асосида

2 Зайцева Т.В. Теория психологического тренинга (Психологический тренинг как инструментальное действие). - СПб.: «Речь», М.: «Смысл», 2002. -С. 2.

3 Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. / Учеб. пособие в 2-х кн. - М.: УРАО, 2000. -С. 56-71.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

х,ар бир савол мактаб психологининг касбий фаолиятини урганишга каратилиши лозимли-ги инобатга олинди ва таъминланди. Суров-номани экспертлар гурух,ига тавсия этишдан кузланган максад мактаб укувчилари ва улар-нинг ота-оналарига юкори даражада психологик ёрдам курсатишни таъминлаш механиз-мини такомиллаштиришдан иборат эди.

Тадкикотнинг объекти сифатида Тошкент шах,рида истикомат килувчи, фарзандлари Шайхонтох,ур туманидаги 102-мактабда тах,сил олувчи 40 нафар ота-оналар олинди. Суров-номада «Фарзандингизнинг укиши масаласи буйича мактаб психологидан маслах,ат сураб турасизми?» деган савол киритилди. Бу савол-ни киритишдан максад ота-оналарни психологик ёрдам олишга булган реал тасаввурини психологик бах,олашдан иборат эди. Таъкид-лаш жоизки, укув жараёнида педагог ва психолог х,амда ота-оналарнинг х,амкорлиги яго-на максад - укувчи шахсини тарбиялашга каратилган булиши лозим1. Шу сабабли тад-кикот предмети сифатида мактаб психологи-нинг фаолияти танланди. Чунки мактаб психологи вазифалари доирасида укитувчи ва укувчилар фаолиятининг самарадорлигини таъминлаш учун таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш лозим булади.

Тадкикотда катнашган респондентларнинг 21 нафари бу саволга «Ха, вакти-вакти билан мактаб психологига мурожаат этиб, фарзан-димни мактаб дастури буйича материалларни узлаштириши, хулкига доир маслах,ат олиб ту-раман» деган жавобни келтирган. Бу тоифада-ги ота-оналар психологик ёрдам олиш мо-х,иятини англовчилар х,исобланади ва улар уз вазифалари доирасида масъулиятни х,ис эта-дилар. Тадкикот натижаларининг хулосалари бу ота-оналар индивид, шахс, жинс ва ёш ху-сусиятлари, инсоннинг психологик х,олати, уйин, укув ва мулокот фаолияти кабилар х,акида етарлича тасаввурга эга эканлигини курсатди. Бу ота-оналарни психологик савод-хонлиги юкори булганлар сирасига киритиш мумкин. Мактаб психологининг фаолияти ме-ханизимини такомиллаштириш максадида бу тоифадаги ота-оналарнинг тажрибаларини

1 Родионов В.А., Ступницкая М.А. Взаимодействие педагога и психолога в учебном процессе. - Ярославль: «Университет», 2001. -С.45.

оммавийлаштириш масаласини уйлаб куриш даркор. Тадкикотда катнашган ота-оналардан яна 18 нафари бу саволга «Жавоб беришга кийналаман», 2 нафари эса «Йук» деган жавобни келтирган. Бу курсаткич ота-оналарнинг психологик саводхонлигини кутариш масаласини долзарблаштиради ва мактаб психологининг вазифалари куламида психологик маъ-рифат мавзуси алох,ида урин тутиши лозимли-гини курсатади.

Ижтимоий-психологик суровномада «Мактаб психологига кайси масалалар юзасидан куп мурожаат этасиз?» деган савол жойлашти-рилди. Кузланган максад эса ота-оналарнинг фарзандларини аклий, х,иссий-иродавий, ког-нитив каби психологик сох,алари динамикаси-ни кузата олиш ёки кузата олмаслигини бел-гилашдан иборат эди. Суровнома саволига жавоб берган 45% ота-оналар болани деза-даптацияси, куркув х,олатига тушиши, ахлокий меъёрларни бузиши, фаолиятини бошкариш кийинлиги, сабрсизлиги х,амда уйинни бошка фаолият туридан мух,им деб х,исоблаши каби х,олатлар юзасидан безовта булганликлари учун мактаб психологига мурожаат этганлик-ларини курсатиб утганлар. Бу курсаткич ота-оналарнинг айримлари фарзандларининг ри-вожланиши х,акида каЙFуришларини курсатади. Психология фанлари доктори, Россия фанлар академиясининг академиги А.А.Реан психологияда ривожланиш инсонни психика-си ва хулкидаги сон ва сифатли структуравий кайтарилмас конуниятли узгаришларнинг жа-раёни х,исобланади, деб таъкидлаган2. Шундай экан, бу тоифадаги ота-оналар фарзанд тар-бияси буйича тажрибага эга эканликлари, таълим-тарбия динамик жараён х,исоблани-шини англай олишларини билдиради. Мактаб психологи бу тоифадаги ота-оналар билан ишлашда, уларга боланинг психологик ривож-ланишига таъсир курсатадиган омиллар хусу-сидаги психологик маърифат ишларини олиб бориши максадга мувофикдир.

Тадкикотда катнашган 30% ота-оналар фарзандларини укув материалларини узлаш-тира олмаслиги, уятчанлиги, агрессияни намо-ён этганлиги х,амда жуда х,ам х,аракатчан (ги-перфаол) эканлиги сабабли мактаб психоло-

2 Реан А.А. Практическая психодиагностика личности. / Учеб. пособие. - СПб: «Питер», 2001. -С.54.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

гига мурожаат этганликларини курсатиб утган. Бу ота-оналар фарзанд тарбияси буйича та-саввурга эга булсалар-да, аммо улар ёш давр-ларининг психологик хусусиятлари х,акида етарлича тажрибага эга эмаслигини курсатади. Шунинг учун бу тоифадаги ота-оналарга педа-гогик психологияга доир маълумотлар етка-зиб, уларга ёш даврлари психологияси, уйин ва укув фаолиятининг структураси, ирода психологияси, x1ис-туЙFу мавзулари буйича тре-нинглар утказиб, психологик ёрдам курсатиш лозим булади. Бу вазифа мактаб психологи-нинг касбий вазифаларидан бири саналади.

Аслида, психологик ёрдам курсатиш укувчи шахси ривожланишини таъминлаш йулида тусик булувчи турли шакл ва мазмундаги психологик нуксонларнинг диагностикасини амалга ошириши ва уларнинг коррекциясини бажариш учун кулланиладиган билим, услуб ва психотехникаларнинг натижаси х,исоблана-ди. Уни илмий-методологик, назарий-услубий, амалий-техник, касбий-ахлокий, миллий-маданий, х,укукий жих,атлари мавжуд1. Мактаб психологи уларга катъий амал килиб, ота-оналарнинг амалий ёрдами билан укувчиларга психологик ёрдам курсатиши максадга муво-фикдир. Шунда мактаб укувчиси шахсининг психологик ривожланиши таъминланади.

Ижтимоий-психологик тах,лиллар натижаси шуни курсатмокдаки, жамиятда психологик ёрдам курсатиш шакли институтционаллашиб бормокда. Бу уз навбатида мактаб психологи-нинг фаолиятига х,ам таъсир курсатмокдаки, унинг институтционаллашувининг куйидаги сабаблари мавжуд:

• психологик билимлар ривожланиб, мактаб психологи укувчи шахсига тааллукли бул-ган х,ар бир психологик элементни уз функция-си буйича амал килишини, динамик жих,атдан укувчининг хулкида ифодаланишини психологик услублар воситасида белгилаб бериш им-кониятига эга эканлиги;

• ота-оналар уз фарзандларининг такдири учун каЙFуриб, уларнинг шахсий кадриятлари-ни туFри шакллантириш уларнинг вазифаси эканлигини англаганлиги сабабли психологик билимга, жумладан психологик ёрдам олишга

1 Джига Н.Д. Психолого-акмеологическая концепция созидания продуктивного субъекта образования. // Ав-тореф...дисс....доктора психологических наук. - Кострома: «Университет», 2014. -С.32.

эх,тиёж ошиб, мактаб психологи билан х,амкор-ликда ишлашга киришаётганликлари шулар жумласидандир.

Таъкидланишича, тарбиявий фаолиятнинг максади, укувчи (фарзанд) шахсининг ривожланишини таъминлаб, тарбиявий жараён иш-тирокчиси сифатида унга аник, бир машFулот (вазифа, фаолият тури) билан шугулланишни, атрофдагилар ва узига нисбатан макбул муно-сабатда булиш тарзини шакллантиришдан иборат2. Бу уз навбатида тарбиявий фаолият-да маълум бир ижтимоий-психологик муноса-батлар мажмуасининг амал килишини такозо этади. Мактаб психологининг фаолияти функ-цияларини инобатга олган х,олда уни куйидаги ижтимоий алокадорлик тарзида курсатиб утиш мумкинки, натижа бевосита ибратли укувчи шахсини тарбиялашга йуналтирилган-дир: «Мактаб (ижтимоий институт сифатида) о Мактаб психологи (фаолият субъекти сифатида) о Укитувчи (синф рах,бари, таълим бе-рувчи) о Укувчи о Укувчилар жамоаси о Укувчиларнинг ота-оналари о Педагогик жа-моа о Мах,алла (ижтимоий педагог, тарбиячи) + Тарбиявий фаолият (максад, мотив, х,аракат) = Ибратли укувчи шахси».

Тарбиявий фаолиятнинг натижаси курини-шида укувчи шахсида шаклланган янги шахсий сифатлар ифодаланиши мумкинки, уларнинг мух,имлари сифатида куйидагиларни курсатиб утиш мумкин:

• ахлокий меъёрлар, маиший ва ижтимоий х,аёт тарзида амал килувчи коидаларни урган-ганлиги;

• дунёкарашнинг шаклланиши, англанган х,аётий кадриятларни эгаллашга уринишлар-нинг амалга оширилиши;

• фаоллик курсатиб, атроф-мух,ит ва узига нисбатан эътиборли булишининг ифодалан-ганлиги;

• мех,р курсатиш, х,иссиётларни намоён этиш тарзини эгаллаш ва уларни намоён эта олиш;

• билим олиш учун мустакил тарзда ахбо-рот технологияларидан фойдалана билиш;

• мулокотга киришиш ва бошкалар билан х,амкорликда фаолият юрита олиш;

2 Kessel M., Kratzer J., Schultz C. Psychological safety, knowledge sharing, and creative performance in healthcare teams // Creativity and innovation management. 2012. Vol. 21, N 2. - P. 147-157.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

• функционал саводли булиб, максадга эришишни ташкил эта олиш;

• касб танлашга тайёр туриб, касбий мухит шароитига мослаша олиш ва бошкалар.

Маълум булишича, тарбиявий фаолиятнинг натижаси ибратли инсон ва фидойи касб сохибини тарбиялаш учун зарур хисобланиб, унинг мазмундорлигини таъминлашда мактаб психологининг иштироки мухим хисобланади. Мактаб психологи диагностика утказиш ва маслахат бериш, касбга йуналтириш ва психологик коррекция утказиш каби функцияларни бажариб, Д.И.Фельдштейннинг таъкидлашича, бу масалалар психологик тадкикотларнинг истикболдаги долзарб вазифалари хисобла-нади1. Бу таъкид уз навбатида мактаб психологининг касбий фаолиятини илмий урганиш назарий ва амалий ахамиятга эга эканлигини курсатади.

Тадкикотда катнашган 24% ота-оналар мактаб психологининг таклифи буйича у билан учрашганликларини курсатиб утганлигини инобатга олсак, айрим ота-оналар таълим ти-зимида жорий этилган психологик хизмат курсатиш тизимидан хабардор эмаслигини куришимиз мумкин. Бу курсаткич ота-оналар психологик ёрдам олиш хакида тасаввурга эга эмаслигини ёки ота-оналар фарзандларининг муаммоларидан етарлича хабардор эмаслигини курсатади. Шунинг учун мактаб психологи фаолияти давомида ота-оналарга психолог-нинг вазифалари, кайси масалалар буйича укитувчи ва укувчиларга амалий ёрдам курсата олиши мумкинлигини билдириши тав-сия этилади. Шу тарика ота-оналарда психологик маданиятни шакллантириш жараёни ибратли кечиши таъминланади. Бунинг учун мактаб психологи психологнинг касбий ахло-кига риоя этган холда уз функцияларини ба-жаришга киришиши талаб этилади2.

Мактаб психологи фаолияти давомида укувчилар хамда уларнинг ота-оналарига индивидуал ва гурухий тарзда амалий психоло-

1 Фельдштейн Д.И. Приоритетные направления развития психологических исследований в области образования и самообразования современного человека. // Журнал «Вопросы психологии», 2003, № 6. -С. 98.

2 Рыданова И.И. Педагогические конфликты: пути

преодоления. / Учебное пособие для студентов педагогических специальностей вузов. - Минск: БГУ, 1998. -С.25-41.

гик ёрдам курсатиши лозим булади. Мактаб шароитида тезкор психокоррекция ва фаол психокоррекция каби психологик ёрдам курсатиш турларидан фойдаланиш тавсия этилади. Бунда психокоррекция услублари ва кулланиладиган воситалари бир-биридан фарк-ланади.

Назарий жихатдан психокоррекция мактаб-гача таълим муассасалари ва мактаб тизимида болани объектив реалликни идрок этишида тенгкурларига нисбатан уйин, турли машк-ларни бажаришида оркага колиш холатлари кузатилганда, аникланган нуксонларни туза-тишда кулланилиши тавсия этилади. Психо-коррекциянинг максадини инобатга олиб, уни уч гурухга ажратиш мумкин. Булар уз навбатида мактаб шароитида амалий психологик ёрдам курсатиш турини белгилаш жараёни са-марадорлигини таъминлаш учун хизмат килади:

• мактаб укувчисини психик ривожлани-шини таъминловчи психокоррекция;

• мактаб укувчисининг уйин, укув ва мех,-нат фаолиятида кузатиладиган нуксонларини тузатишга каратилган психокоррекция;

• оилавий муносабатларда кузатилган муаммоларни тузатишга (мулокот формаси, узаро муносабатлар характери ва шунга ухшаш) каратилган психокоррекция.

Мактаб шароитида психологик ёрдам курсатиш амалиёти шуни курсатадики, хар бир мутахассис психокоррекция утказишда субъектда кузатилган нуксонларни инобатга олган, турли психологик концепцияларга та-янган холда психокоррекция утказиши лозим3. Психокоррекцияни амалга оширишда психодинамик, структурали, регулятив, субъектив-фаолиятли илмий таълимотлар асосида тад-бирларни ташкил этиши лозим. Психокоррекция психологик нуксоннинг характеридан ке-либ чиккан холда хамда нуксоннинг ифодаланиш динамикасини инобатга олган холда индивидуал ва гурухий тарзда утка-зилиши маъкул. Лекин бу жараёнда психологик ёрдам олувчиларнинг функционал холати бир хил даражада булиши шарт. Мактаб шароитида психологик ёрдам курсатишнинг мак-

3 Белова О. Общая психодиагностика. / Методические указания. - Новосибирск: НГУ, 1996.; Акимова М. Психологическая диагностика . / Учебное пособие. - СПб.: «Питер», 2005.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

садидан келиб чиккан холда, психокоррекция-нинг иккита вазифасини ажратиб курсатиш мумкин:

• биринчиси, илмий-тадкикотли вазифа, бунда психокоррекция учун мулжалланган во-ситалар, услублар, тренинглар, техникалар ишлаб чикилади, уларни психологик ёрдам курсатиш амалиётида куллаш учун тавсиялар ёки йурикномалар тайёрланади;

• иккинчиси, амалий-психологик вазифа булиб, бунда мутахассислар томонидан психокоррекция услубларини психологик ёрдам курсатиш жараёнида куллаб, психологик ёр-дам курсатиш тизимини такомиллаштириб, психологик маданиятни (психологик ёрдам олиш, психологик ёрдам курсатиш) ошириш учун таъсир курсатади. Бу уз навбатида мак-таб психологи илмий-психологик марказлар билан алокадорликда фаолият юритишини такозо этади.

Шу уринда психологик сохаларнинг тасни-фидан келиб чиккан холда, назарий жихатдан психокоррекцияни куйидаги тизимларда куллаш мумкинлигини курсатиб утиш максадга мувофикдир:

• таълим-тарбия тизимида (оила, боFча, мактаб, лицей, коллеж ва олий таълим муас-сасаси, психолог хизмат курсатиш доирасида);

• тиббиёт тизимида (психоневрологик, жаррохлик клиникаларида, она ва бола мар-казларида);

• ижтимоий таъминот тизимида (никох, уй-лари, мехрибонлик уйлари, мурувват уйлари, талабалар турар жойида ва б.);

• хукук-тартибот тизимида (жазони уташ муассасалари, вактинчалик озодликдан махрум этилганларни саклаш жойларида);

• ишлаб чикариш тизимида (саноат ва ишлаб чикариш корхоналари, фавкулодда вази-ятлар каби муассасаларнинг ходимларига психологик ёрдам курсатишда).

Мактаб шароитида амалий психологик ёрдам курсатиш амалиётида ахборот омилининг урни ва уни етказадиган каналларнинг уз функциясини туFри бажариши инобатга оли-ниши лозим. Яъни, психологга мактаб укув-чисига доир булган ахборотларнинг ота-оналар, синф рахбари ёки фан укитувчиси томонидан етказилиши каби омиллар психологик ёрдам курсатишнинг максадини белгилаб олиш учун мухим хисобланади. Бу уз навбати-

да психологик ёрдам курсатиш самарадорли-гини таъминлаб, мактаб психологининг кас-бий фаолияти йуналишларини белгилаб олиш учун таъсир курсатади. Натижада:

• яхши хулк намунасини психологик ёрдам олувчининг нигохи билан белгилаб, уни узлаштиришни максад килиб олишга ундаш;

• ижтимоий маъкулланган ва маъкуллан-маган хаёт тарзи мохиятини тушунтириб, психологик коррекциянинг максадидан келиб чиккан холда йул курсатиш;

• ён атрофдагилар билан хамкорлик килиш максадида мулокотга киришнинг макбул йул-лари мавжудлигини курсатиш;

• мактаб укувчиларини мустакил хаётга тайёрлаш учун хаёт тарзи ва мазмунига оид ахборот жамлаш хамда намунавий хаётий тажриба кераклигини уктириш;

• хаёт тарзини мазмунан бойитиш максадида турли хулк намуналари мавжудлигини курсатиб, уларнинг макбули бу ижтимоий маъкулланганлигини курсатиш учун хизмат килади.

Утказилган тадкикот натижаларидан келиб чикиб шуни таъкидлаш лозимки, мактаб шароитида психологик ёрдам курсатиш амалиётида бир катор муаммолар мавжуд ва уларни куйидагича белгилаш мумкин:

• биринчидан, укувчилар билан ишлашда кулланиладиган психологик услубларда жид-дий тафовутлар кузатилмокда. Хаттоки баъзи бир кулланиладиган психологик услублар психологик ва этнопсихологик меъёрларга эга эмас. Бу уз навбатида психологнинг этномада-ний омилларни инобатга олган холда психологик тест ва методикаларни куллаш масъу-лиятини янада долзарблаштиради;

• иккинчидан, ёрдам олиш учун психологга мурожаат этадиганларнинг хулкида тез-кор психологик ёрдам олиб, киска муддат да-вомида аник бир натижага эга булиш учун психолог шахси масъул эканлиги яккол ифо-даланган. Бу холат психологик фаолият билан шуFулланиш жараёнини мураккаблаштириб-гина колмасдан, психологнинг иш жараёнига салбий таъсир курсатиши мумкин;

• учинчидан, мактаб шароитида психологик ёрдам курсатишнинг илмий-амалий ахамиятини таъминлаш максадида психолог «Юксалиш мотивлари» мавзусида укитувчилар жамоаси иштирокида хамда «Инсон психоло-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

гияси» мавзусида ота-оналар билан психологик маърифат ишларини утказиши максадга мувофикдир. Бунда укувчи шахсининг шакл-ланишида укитувчининг роли, ота-оналарнинг иштироки ва укувчи тарбия топаётган оила-вий мух,итнинг таъсири масаласига алох,ида

урFу бериш тавсия этилади. Натижада барка-мол авлодни тарбиялашдек масъулиятли ва-зифани бажаришда психология фанининг ютукларидан амалий жих,атдан фойдаланиш самарадорлиги таъминланади, бу назария ва амалиёт бирлиги принципини таъминлайди.

Адабиётлар руйхати:

1. Джига Н.Д. Психолого-акмеологическая концепция созидания продуктивного субъекта образования. // Автореф... диссертации д-ра психологических наук. - Кострома: «Университет», 2014. -С. 47.

2. Зайцева Т.В. Теория психологического тренинга (Психологический тренинг как инструментальное действие). - СПб.: «Речь», М.: «Смысл», 2002. -С. 80.

3. Реан А.А. Практическая психодиагностика личности. / Учеб. пособие. - СПб.: «Питер», 2001. -С.54.

4. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. / Учеб. пособие в 2-х кн./ - М.: УРАО, 2000. -С. 56-71.

5. Родионов В.А., Ступницкая М.А. Взаимодействие педагога и психолога в учебном процессе. - Ярославль, 2001. -С. 45.

6. Рыданова И.И. Педагогические конфликты: пути преодоления. / Учебное пособие для студентов педагогических специальностей вузов. - Минск: БГУ, 1998. -С. 25-41.

7. Фельдштейн Д.И. Приоритетные направления развития психологических исследований в области образования и самообразования современного человека. // Журнал «Вопросы психологии», 2003, №6.

8. Хребина С.В. Организационная психология образования: феноменология и концепция развития. // Автореф. диссертации д-ра психологических наук. - Сочи: Научно-образовательный центр РАО, 2007. -С. 45.

9. Kessel M., Kratzer J., Schultz C. Psychological safety, knowledge sharing, and creative performance in healthcare teams // Creativity and innovation management. 2012. Vol. 21, N 2. - P. 147-157.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.