Научная статья на тему 'Ижтимоий ҳамкорликнинг назарий асослари'

Ижтимоий ҳамкорликнинг назарий асослари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3021
224
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фуқаролик жамияти / ахборот жамияти / социал-демократия / қонун устуворлиги / шахснинг асосий ҳуқуқлари ва эркинлиги / шерикчилик муносабатлари / ижтимоий тафовутлар / ИТР / инновацион иқтисодиёт / сivil society / information society / social democracy / supremacy of law / basic civic rights / partnership relations / social contradictions / STR / innovational economy

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров Мирякуб Таджиевич

Мақолада ижтимоий ҳамкорлик ва ижтимоий шерикчилик борасида назарий қарашлар, уларнинг вужудга келишларидаги тарихий вазият ҳамда ахборот жамияти шаклланишида бу соҳадаги ўзгаришларда юз бераётган жараёнларни ўрганишдаги маълум ёндашувлар кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETIC BASICS OF SOCIAL PARTNERSHIP

There is considered in the article the theoretical issues of social partnership, historical conditions of those appearance and some approaches to consideration of social partnership in the conditions of information society development.

Текст научной работы на тему «Ижтимоий ҳамкорликнинг назарий асослари»

Хайдаров М.Т.,

иктисод фанлари номзоди, доцент

ИЖТИМОИИ ^АМКОРЛИКНИНГ НАЗАРИИ АСОСЛАРИ

Ижтимоий цамкорлик назарияси замонавий жами-ятларнинг уз долина царакатланиши ва фуцаролик жамияти назарияси билан узвий боглицдир. Шу икки назарияниг бир-бири билан узаро боглицлиги ва мас-лакдошлигига эътибор царатиш узаро боглиц та-мойиллардан келиб чициб, ижтимоий жараёнлар тарацциётини мувофицлаштириш имконини бе-ради.

Авваллари «ижтимоий хамкорлик», деганда ишлаб чикариш жараёни катнашчилари: иш берувчилар - тад-биркор, мулкдорлар ва ёлланма ишчи-лар манфаатларининг уЙFунлашувига улар орасида борадиган хамкорлик алокалари оркали эришиш бораси-даги институционал муносабатлар ту-шунилар эди. Бу тушунча 19-асрнинг охири ва 20-асрнинг бошларига хос дунёкарашлар, ишчилар ва иш берувчилар орасидаги ихтилофларни тинч йул билан хал килишга каратилган харакатлар натижасида шаклланган эди.

Хозирги кунда ижтимоий хамкорлик тушунчасига мухим узгаришлар ки-ритилган. Ахборот жамияти шарои-тида синфлар орасидаги тафовут на-зарияларининг урнига фукаролик жамияти тушунчалари кириб келди.

Бунда жамиятни шакллантирувчи асосий синфлар сифатида факат ишчилар ва иш берувчилар эмас, балки катор бошка жамият аъзолари хам назарда тутилади. Улар орасида зиё-лилар, уй бекалари, хизмат сохаси ходимлари, давлат бюджетидан мо-лиялаштириладиган таълим,соFликни саклаш ва бошка катор сохаларда катнашувчилар хамда нодавлат-нотижорат ташкилотларининг жамият тарракиёти ва узаро шерикчиликлари билан боFлик муносабатга киришади-ган жамият аъзолари хам бор.

Жамият таркиби ва ундаги алокаларнинг мураккаблиги ижтимоий шериклик тушунчасини хам мураккаблаштириб, нафакат шериклик катнашчиларининг кенгайиши-ни, балки ундаги кескин муассасавий узгаришлар, меъёрий-хукукий таъ-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

минланганлик, ташкиллаштирилиш, нодавлат муассасалари урнининг усиши, жамият аъзоларининг узлигини англаши ва манфаатлари-га эришишдаги фаолиятларини хам ифодалай бошлади.

Хозирда «Ижтимоий шериклик» деганда ишлаб чикариш жараёни иштирокчилари булган ишчилар ва иш берувчилар манфаатларини ке-лиштириш механизмлари ва инсти-тутлари тизими, якка турдаги тад-биркорлар, нодавлат-нотижорат муассасалари, бюджет ташкилотлари, давлат бошкарув органлари, сиёсий харакатлар, касаба уюшмалари хамда бошка ташкилот ва муассасалар ора-сидаги кенг камровли шериклик ту-шунилади.

Фукаролик жамиятига асосланган ахборот жамияти шароитида шериклик муносабатлари факат ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиёти шароитидагина амал килиши мум-кин булиб, бунда жамият ижтимоий хаётининг асосини мутлако уз ман-фаатини кузлаш, меркантиллик ва кандай килиб булсада фойда олиш-га интилиш ташкил килмай, балки жамият эхтиёжларини кондириш ва унинг хар бир аъзоси фаровонлиги-нинг юкори даражасини таъминлаш ташкил этади.

Халкаро тажриба тахлилининг курсатишича, ижтимоий шериклик-нинг ривожланиш даражаси имжти-моий хаётнинг барча сохалари ривожланиш даражасига мос келади ва уни акс эттиради.

Иктисодиёт сохасида куйидагилар бунга асос булиб хизмат килади:

• мулкчилик шакллари хилма-хиллиги шароитида хусусий мулкчи-ликнинг дахлсизлиги;

• илFOр технологияларга асосланган ишлаб чикарувчи кучларнинг холати;

• бозорнинг товарлар ва хизматлар билан таъминланганлиги;

• фирма ишида ёлланма ишчилар катнашиши шароитида фирма ва кор-порациялар даромадларининг адо-латли таксимланиши.

Ижтимоий сохада жамиятнинг фукаролик деб номланиши кабул килинган холати шериклик муно-сабатларининг асоси булиб хизмат килади. Бундай холатда инсон, унинг фаровонлиги, ижтимоий кулайликлар ижтимоий ривожланишнинг асосий мезонлари хисобланади. Давлат жамият устида турмайди, балки унга хизмат килади. Тузилманинг бутун ташки ноаниклигида синфлар, ижтимоий катламлар (тоифалар), гурухлар уз кизикишлари, ижтимоий ишлаб чикариш тизимидаги, даромадлар хажмидаги, жамоатчилик ишларини бошкаришдаги урни ва ролини пухта белгилайдилар.

Ижтимоий шериклик асосини ташкил этувчи фукаролик жамияти узида куйидагиларни акс эттиради: ижтимоий ва биринчи навбатда, ижтимоий-мехнат муносабатларини тартибга солувчи хукукий механизм тузилади ва самарали амал килади. «Иш бе-рувчи - иш олувчи» буFинидаги узаро

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

таъсир купинча туFридан-туFри, дав-лат органларини четлаб утган холда амалга оширилади. Факат томонлар уз муносабатларида юзага келган муаммоларни хал килишга лаёкатсиз булган вазиятлардагина давлат тар-тибга солиши (суд, маъмурий) кири-тилади.

Ижтимоий шерикликнинг сиё-сий асосини нафакат демократия-нинг ривожланган шакллари, балки конуннинг олийлиги хам узида му-жассамлаштиради. Аникланишича, диктаторлик ёки авторитар тартиблар шериклик муносабатларини таъмин-лай олмайди. Масалан, Жанубий Корея ёки Сингапур давлатларидаги тизим Fарбий дунёкараш нуктаи на-заридан, демократик тамойиллар-га балки тулик жавоб бермас. Лекин бу давлатлар конун устуворлигининг таъминланиши, ижтимоий шериклик ва ижтимоий хамкорлик борасида, мавжуд фукаролик жамияти ва уз-узича харакатланиш борасида катта ютукларга эришганликларини намо-йиш этмокдалар.

Бошкарувнинг демократик шакл-ларида ва конунчиликнинг олийли-гини таъминлашда шахснинг асосий хукуклари ва эркинликлари халкаро меъёрларга мувофик декларацияла-нади ва кафолатланади.

Бунда давлат жамият аъзолари-нинг барча хукукларини таъминлай-ди, унинг ваколатлари сохалари, жамият, шахс хаётига таъсир курсатиш тавсифи пухта ва аник белгиланган. У шериклар учун «уйин коидалари»ни

урнатади, уларнинг бажарилишини назорат килади. Жамият аъзолари бу коидаларга пухта амал киладилар, бу коидалар доирасида бир-бирлари билан узаро таъсирлашадилар.

Ижтимоий шериклик тизими синф-лар, гурухлар ва катламларнинг ижтимоий-сиёсий уз-узини белги-лашини, жамиятнинг турли аъзолари манфаатларини ифодаловчи ёки кузловчи ташкилотлар (сиёсий партиялар, нохукумат ва хусусий ташкилотлар, харакатлар, касаба уюш-малари ва х.к.)ни тузиш ва фаолияти эркинлигини кузда тутади. Бунда шериклик муносабатларининг таркибида сиёсий жихат гарчи мавжуд булса-да, аммо ижтимоий жихат устуворлигича колади.

Шериклик муносабатларининг маънавий, ижтимоий-рухий жихати жамият рухиятини «синфий душман» эмас, балки бир жамоа аъзолари ва уларга ёрдам курсатаётган, уз ишчиларининг эхтиёжларига эъти-бор каратувчи Fамхур хужайиннинг образи етакчи роль уйнашини ом-мавий тарзда англашдан иборат. Кундалик хаётда оммавий ахборот воситалари оркали хар бир киши-нинг шахсий фаровонлиги фирма муваффакиятига, корпорациялар, худудий бошкарув органлари ва бу-тун жамият фаолиятига боFлик, деган фикр фаол илгари сурилади. Жамият аъзоларини хар бир ташкилот ва бутун жамиятнинг гуллаб-яшнашига олиб келадиган ишларда катнашишга раFбатлантирадиган тизим яратилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

Бевосита корхона, фирма, ташкилот даражасидаги шерикликнинг ривож-ланишида инсонийлик муносабатла-ри тизими, унинг инсонпарварлашуви мухим роль уйнайди.

Ижтимоий шериклик курсатилган омилларининг ялпи харакати ри-вожланган мамлакатларда жамиятга, энг аввало, ижтимоий баркарорлик, ижтимоий-сиёсий баркарорлик билан тавсифланадиган сифат жихатдан янги холатни беради. Шериклик муноса-батлари жамиятни уткир ва мураккаб муаммолардан холи килмайди, аммо уларни хал килиш йулларидан бири хисобланади.

Ижтимоий-сиёсий карши туришдан шерикликка утиш икки нуктаи назар-дан урганилиши керак. Бир томон-дан, бу Узбекистонда амалга оши-рилаётган ислохотларнинг стратегик максадларидан бири, уларнинг пиро-вард натижасидир. Бошка томондан, шериклик муносабатларини шакллан-тириш, эътироф этиш ислохотларни муваффакиятли амалга оширишнинг зарурий шарти сифатида намоён булади.

Ижтимоий шериклик назарияси за-монавий жамиятларнинг уз холича харакатланиш назарияси билан узвий боFлик. Ижтимоий ривожланиш-нинг бурилиш боскичларига эътибор каратиш ижтимоий ривожланиш-ни тартибга солиш зарурлигининг икки, узаро боFл и к тамойилларидан OFиш имкониятини беради. Бирин-чидан, хозирги боскичда иктисодий, сиёсий ва ижтимоий жараёнлар дав-

лат муассасалари томонидан тегиш-ли назоратсиз амал килиши мумкин эмас. Иккинчидан, фукаролик жамияти учун ижобий жараёнлар «умумий фаровонлик давлати»ни яратишни таъминлай оладиган ижтимоий ту-зилмалар «жамланиши»сиз амалга оширилмайди.

Куплаб Fарб мамлакатларида ижтимоий шериклик FOяси ва сиёсати, асо-сан, мехнат хукуки меъёрлари оркали хукукий жихатдан мустахкамлаб куйилди. Ижтимоий шериклик ижтимоий ходиса сифатида 19-асрнинг ик-кинчи ярмида вужудга келди, бунда индустрлаштиришнинг ривожланиши натижасида ёлланма ишчилар армия-сининг усиши кузатилди, буржуа жа-миятида синфий зиддиятлар кучайди. Бу даврда дунёнинг катор мамлакатларида сиёсий партиялар, ишчи клуб-лари, манфаатлар (босим) гурухлари, касбий ва депутатлик бирлашмала-ри вужудга келди. 20-асрнинг бош-ларида буржуа тузумини инкилобий узгартиришга чакирган Европадаги радикал окимлар билан бир каторда, Рим Папаси Лев XIII нинг «Рерум Но-варум» (1891) мурожаатномасида баён килинган нуктаи назарларни аж-ратувчи дунё партиялари хам шакл-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

ланди1. Бунда рухоний-ота ишчи-ларни зуравонликни кулламасликка, мавжуд ижтимоий интизом ва сиёсий тартибни аFдаришга уринмасликка, кучларини жамиятнинг инкилобий эмас, балки тадрижий ривожлани-шини таъминлайдиган ижтимоий шериклик томонига йуналтиришга чакирди.

Fарбда ижтимоий шериклик наза-рияси ва амалиёти ишланмаларини фаоллаштиришга собик Иттифокдаги ижтимоий инкилоб ва социализм курилиши жиддий таъсир курсатди. Ижтимоий ютукларни эътироф эт-ган холда Fарб мамлакатлари мехнат ва капитал уртасидаги муносабат-лар стратегияси ва тактикасини узгартиришга, давлат, тадбиркорлар ва ёлланма ишчилар вакилларининг келишилган, узаро кабул килинган хулк-атвор йуналишини ишлаб чикишга мажбур булдилар.

Саноати ривожланган мамлакат-ларда хам, халкаро майдонда хам касаба уюшмалари ва тадбиркорлар уюшмалари сингари жамоат бир-лашмалари, оммавий ахборот воси-талари, демократик муассасаларни

1 Rerum Novarum — Рим Католик Черкови барча епископларига йуллаган, уларнинг эътиборини ишчилар синфининг ахволига каратган очик хат. Вильгельм Эммануэль фон Кеттелер ва кардинал Генри Эдвард Мэннинг бу номанинг мазмунига катта таъсир курсатдилар. Энцикликада хукумат, бизнес, ишчилар ва черковь уртасидаги муносабатлар урганилган. Рим Папаси ишчиларнинг касаба уюшмаларини тузиш хукукини социалистик Fояни инкор килган ва хусусий мулкчилик хукукини эътироф этган холда куллаб-кувватлашини айтган. Rerum N0-varum нинг купгина бандлари энцикликлар Пий XI «Quadragesimo Аппо» (1931), Иоанн XXIII «МаЬ ег et Magistra» (1961) ва Иоанн Павел II «Centesi-mus Annus» (1991) лар томонидан тулдирилган.

ривожлантирмаган холда бу жара-ёнларнинг юз бериши мумкин эмас эди. 1919 йилдан бошлаб фаол амал килаётган Халкаро мехнат ташкило-ти (ХМТ) ана шундай ташкилотлардан бири булди.

Бирок халкаро ташкилотлар фаолиятининг самараси етарли булмагани, уларнинг таъсири доимо чекланган ташки омиллиги билан изохланади. Мамлакатда ижтимоий шериклик муносабатлари вужудга келишининг асосий омили, бирин-чи навбатда, ишлаб чикариш, хизмат курсатиш сохасида юз бераётган реал узгаришларни, бюджет сохаси сама-радорлигини, ислохотларини ва энг мухими, тегишли конунчилик асоси-нинг шаклланишини акс эттирадиган ички омил хисобланади.

Фан-техника инкилоби (ФТИ) ижтимоий шерикликнинг вужудга келиши-да кучли туртки булди. Бир томондан, ФТИ натижасида жамият ахоли турли катламларининг хаётий эхтиёжларини кондириш учун янги имкониятлар-га эга булди. Бошка томондан, ФТИ томонидан ишчи кучи сифатига куйилаётган нихоятда юкори талаб-лар шароитида ишлаб чикариш жа-раёни иштирокчилари уртасидаги муносабатларнинг ижтимоий-рухий таркибий кисми, бу муносабатлар-ни инсонпарварлаштириш зарурати мухим ахамиятга эга булиб борди.

Ишлаб чикариш ва хизмат кур-сатишга фан-техника инкилоби на-тижаларини жорий этишнинг усиб бораётган куламлари юкори мала-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

кали мехнатга булган талабни анча оширди. Юкори малакали кадрларни тайёрлаш ва улардан окилона фой-даланиш иш берувчилар ва ёлланма ишчилар уртасида уларнинг узаро таъсири жараёнида юзага келадиган тубдан бошкача муносабатларни хам талаб килди. Уларга ва бошкаларга, охир-окибатда эса бутун жамиятга сезиларли иктисодий ва ижтимоий-рухий ютуклар келтирадиган ижтимо-ий шериклик ва хамкорлик ана шун-дай муносабатлар булиб колмокда.

Бундан ташкари, жамиятда ижодий зиёлилар, фан ходимлари, таълим маърифатпарварлари ва бошка, ФТИ манфаатларига хизмат килувчи мухим аъзоларни раFбарлантирмаслик, фан-техника тараккиётининг боришини ва фукаролик жамияти шаклланишини тухтатиш хатарлари юзага келди. Бу гурухларнинг раFбарлантирилиши ах-борот жамияти вакиллари каби янги ижтимоий гурухлар шаклланишига асос солди. Айнан келтирилган сабаб-лар туфайли ривожланган мамлакат-ларда ижтимоий таркиб (синфлар, ижтимоий гурухлар, катламлар) турли унсурлари уртасидаги узаро муносабатлар бугунги кунда куп даражада конфронтацион карши туриш асосида эмас, балки ижтимоий шериклик асосида курилади.

Ахборот жамиятини шакллантирган мамлакатлар тажрибаси курсатишича, ижтимоий шериклик тизими ва унинг механизмлари хозирги шароитда му-нозарали масалаларни иш ташлаш ёки баррикадалардаги чикишлар

йули билан эмас, балки музокаралар столига утириш, узаро келишув, турли ахоли ижтимоий гурухлари манфаатларига карши туриш урнига уларни мувозанатлаштириш йули билан хал килиш имконини беради.

Турли ижтимоий-сиёсий кучлар-нинг шериклиги боши берк кучага олиб кириб куядиган конфронтация урнига окилона муросани, бир то-монлама харакатлар урнига келишув-ни, радикализм урнига чидамлилик-ни, инкилоб урнига тадрижийликни кузда тутади. У баркарорлаштирувчи роль уйнайди, ижтимоий, иктисодий ва сиёсий баркарорликка ёрдам бе-ради.

Аксинча, бу омиллар инобатга олинмаган холларда, «Уолл-стритни эгаллаймиз» кабилидаги шиорлар остида ижтимоий портлашлар юзага келиши хам кузатилиши мумкин.

Шериклик ва хамкорликни ижтимоий узаро таъсир тарафлари томо-нидан муроса асосида эришиладиган манфаатлар мувозанати сифатида кенг маънода тушуниш, жамиятда ижтимоий ва сиёсий баркарорликка эришиш, иктисодий осойишталик учун яратиладиган таъсирчан шароит бугунги куннинг ютуFи хисобланади.

Шу билан бирга, сиёсий шериклик ижтимоий шериклик ва ижтимоий хамкорликнинг мухим шарти хисобланади. Фукаролик жамияти хукм сураётган шароитдаги сиёсий шериклик куйидаги тамойилларга су-янади:

а) томонларнинг тенг хукуклилиги;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

б) мажбуриятларни ихтиёрий ра-вишда зиммасига олиш;

в) мажбуриятлар бажарилиши усти-дан жавобгарлик;

г) конунчилик меъёрларига риоя килиш;

д) узаро кизикиш уЙFOтадиган муаммоларни мухокама килиш эр-кинлиги;

е) шериклик нуктаи назарлари-ни, мавкеини хурмат килиш ва бошкалар.

Сиёсий шерикликнинг хилма-хил шакллари орасида музокаралар, маслахатлар, «давра сухбатлари», ке-лишувлар, конун лойихалари, бошка сиёсий карорларни ишлаб чикишда эксперт гурухларининг фаолияти энг таркалганлари хисобланади. Одатда, сиёсий шериклик томонлар шартно-масига асосланади. Шартнома сиёсий хаёт асосий масалалари буйича келишилган нуктаи назарлар ва уни бажариш буйича биргаликдаги харакатларни белгилайди; тарафлар-нинг мажбуриятлари, турли фикрли-ликни хал килиш тартиби, шериклар жавобгарлиги, амалга ошириш ме-ханизмидан иборат. Шериклик узаро муносабатларининг тавсифи тараф-ларнинг эхтиёжлари, кизикишлари ва максадини аниклайди. Шундан келиб чикиб, сиёсий шериклик сиёсий жараёнларни ё прогрессив, ёки деструктив ривожлантиришга каратилиши мумкин. Шу сабабли шериклар томонидан хукукий меъёр-ларга риоя килиниши, уз фаолиятида конунга катъий амал килиш мухим

хисобланади. Шундай килиб, сиёсий шериклик фикрлаш ва харакатларда прагматизмни талаб килади. Бу, хусу-сан, сухбат (полилог), консенсус каби шериклик усулларидан фойдаланиш-да мумкин булади. Консенсус кели-шуви биринчисидан охиригача пре-ференцияларни хисобга олиш йули билан мунозарали масалаларнинг узаро кабул килинувчан ечимларини излашни кузда тутади.

Сиёсий шерикликнинг натижавий-лик даражаси куп жихатдан томон-ларнинг хамкорликдан манфаатдор-лигига, кучларнинг узаро таъсири ва кооперациясига, уларнинг маълум ёнбосиш, муросага бориш лаёкатлари ва интилишларига боFлик булади. Са-марали сиёсий шериклик ошкоралик, хукук ва эркинликларга катъий риоя килиш холатларини такозо килади. Бу конун чикарувчи, ижро этувчи, суд хокимияти органларига жиддий масъулият юклайди.

Сиёсий шерикликда сиёсий етакчи-лар алохида роль уйнайди. Уларнинг ваколатлари, етуклиги, конструктив сухбат олиб бориш, уз сиёсий кизикишларидан жамоатчилик, дав-лат манфаатларини юкори куйиш лаёкати куп жихатдан сиёсий шерикликнинг йуналишига боFлик булади. Бундан ташкари, халкаро хукукнинг мустакил субъектлари сифатида мил-лий давлатлар, БМТ ва унинг ихти-сослашган ташкилот ва муассасалари (ЮНЕСКО, ЮНЕП, ЮНИДО, МАГАТЭ, УСТ, ХМТ, Жахон соFликни саклаш ташкилоти ва бошкалар) чикишлари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

мумкин. Улар уртасидаги сиёсий шериклик вактинчалик ёки дои-мий асосда амалга оширилади. Бун-дай шерикликдан максад тинчлик, баркарорликни саклаш, халкаро хамкорликни, халкаро муносабатлар-нинг бутун тизимини ривожланти-ришдан иборат.

Купгина мамлакатларда ижтимоий шериклик FOяси ва сиёсати, асосан, мехнат хукуки меъёрлари оркали хукукий мустахкамлаб куйилди. Ижтимоий шерикликни хам миллий, хам минтакавий ва халкаро даражаларда институционаллаштириш юз берди.

«Фордизм» деб номланган ижтимоий жараёнларни бошкариш ва на-зорат килиш тахлили ижтимоий шериклик назариясини ривожлантириш нуктаи назаридан кизикарлидир. «Оммавий истеъмол учун оммавий ишлаб чикариш» - Fарбда таркалган ижтимоий концепциялардан бирига уз номини берган америкалик йирик тадбиркорнинг шиори ана шундай кискачадир. Фордизм жамиятдаги сиёсий ва иктисодий хокимиятнинг уч асослари мавжудлигини кузда ту-тади: касаба уюшмалари шаклида ташкил килинган ишчи кучи, тадбир-корлик уюшмалари шаклида ташкил килинган капитал хамда «умумий фа-ровонлик» тарафдори булган давлат. Кам таъминланганларга ёрдам дас-турлари, жамоа мехнат шартномала-ри тизими, пенсия таъминоти, тиббий хизмат, кадрлар тайёрлаш каби ижтимоий регуляторлар ягона организм-

нинг кейинги унсурлари булиб хизмат килади.

Сиёсий нуктаи назардан олган-да, фордизм асосий ижтимоий куч-лар орасидаги муросани англатса, иктисодий жихатдан у мехнат унум-дорлиги ва иш хаки усишининг узвий узаро алокадорлигига таянади. Социал демократия ва кейнс FOялари коришмаси булган фордизм оммавий микёсда умумий фаровонлик-нинг хакконийлигига, иктисодий усиш ва ижтимоий эгалитаризмнинг чекланмаган имкониятларига ишонч уЙFOтди. Бирок фордизм «умумий фа-ровонлик давлати» концепциясининг инкирозини бартараф килишга хам, бу FOяларни бошка мамлакатларга самарали экспорт килишга хам эриша олмади.

Шу билан боFл и к равишда, «ижтимоий шериклик»нинг назарий жихатлари юзасидан корпоративизм концепциясини урганиш максадга мувофик. Бунда йирик ижтимоий куч-лар: сиёсий элита, армия, черковлар, ишбилармон доиралар, касаба уюшмалари, ёшлар, аёллар ташкилотлари, манфаатдор гурухлар ва бошкаларни окилона уЙFунлаштириш асосида жа-миятни ташкил килиш тамойиллари тушунилади.

Fарб демократиясида корпора-тивизмга ижтимоий-сиёсий жара-ённинг таркибий кисми сифатида каралади. У тегишли муассасалар доирасида расмий хокимият орган-ларини конунийлашган ижтимоий кизикишларга эга етакчи кучлар би-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

лан узвий мувофиклаштиришни кузда тутади. Fарб назариётчилари корпо-ративизмни жамиятда манфаатлар мувозанатини, жумладан, хам гори-зонтал, хам вертикал механизмларни урнатишдаги хамкорлик тизими си-фатида талкин киладилар.

Амалиётда бу хукумат томони-дан у ёки бу карорларнинг кабул килинишига таъсир утказадиган тур-ли «корпоратив кучлар»нинг сиёсий, иктисодий ва ижтимоий карорларни кабул килишда иштирок этишида узини намоён килади. «Демократ-лар» томонидан тарFиб килинаётган таъсир утказиш амалиёти маълум ижтимоий гурухларнинг манфаат-ларини кондиради. Шунга карамай, купинча алохида ижтимоий гурухлар кизикишлари, худудлар ёки хатто умуммиллий манфаатлар зарарига йирик корпорацияларнинг манфа-атларини химоя киладиган ва илга-ри сурадиган карорларнинг кабул килинишига олиб келади.

Fарб демократияси шароити-да корпоративизм давлат ролининг анча пасайиши ва турли минтакалар автономлигининг ошиши билан бир-га борди. Бунинг негизида турли шаклдаги «лобби» харакатлари сал-бий окибатлари иктисодиёт ва ижтимоий хаёт таянч сохаларига давлат таъсир даражасининг камайиши, давлат мухим карорларининг кабул килинишига турли корпорациялар, шу жумладан, ижтимоий гурух ва уюш-маларнинггина эмас, балки мамлакат манфааатларига зид булган, йирик

халкаро капитал манфаатларини акс эттирадиган трансмиллий корпорациялар мухим карорларининг кабул килинишига таъсирининг усишига олиб келди.

Ижтимоий-иктисодий ва сиёсий ислохотлар даврини бошдан кечира-ётган Шаркий Европа мамлакатлари тажрибасининг курсатишича, сиёсий баркарорлик давлатнинг ижтимоий ривожланиш мураккаб жараёнларини тартибга солиш, мувофиклаштириш лаёкатига боFлик. Давлат сиёсий, ижтимоий ва иктисодий ислох килиш вазифаларини уддаламаган мамла-катларда сиёсий тизим ташки кучлар таъсирига тортилади, бу эса жамият ва хатто давлат тузилмаларининг фа-ровонлиги ва баркарорлиги даража-сига кескин салбий акс этадиган куч-ли ижтимоий силкинишлар, сиёсий бурилишлар ва бошка салбий жара-ёнларга олиб келади.

Узбекистон Республикаси шарои-тида ижтимоий шериклик ва ижтимоий хамкорликни ривожлантириш, албатта, махаллий анъана ва урф-одатларни, турмуш тарзи ва бу жа-раёнларнинг институционаллашув даражасини хисобга олиши зарур. Куйидагилар бу жараёнларнинг таянч омиллари булиб хизмат килишлари мумкин:

- сиёсий баркарорлик сакланишини таъминлаш;

- фукаролик жамиятининг яна-да ривожланишини таъминлайдиган конунчилик мухитининг вужудга ке-лиши ва ривожланиши;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

- ижтимоий гурухлар, минтакалар ва фукаролик жамияти ижтимоий институтларининг уз-холича ривож-ланиш тамойилларининг шаклланиши ва ривожланиши;

- турли ижтимоий гурухлар томо-нидан уз манфаатларини англашлари, бу ижтимоий шериклик ва ижтимоий хамкорлик иштирокчиларининг маъ-

лумот даражаси ва дунёкарашининг кенгайиши билан бирга боради.

Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан «Ижтимоий шериклик туFрисида»ги Конуннинг кабул килинганлиги мамлакатда ижтимоий шериклик ва ижтимоий хамкорликнинг ривожланиш имкони-ятларини янада кенгайтирди.

Адабиётлар:

1. Михеев А.Н. Многосторонние партнерства: определение, принципы, типология, процесс осуществления. // «Информационное общество», 2005, № 3. -С. 18-25.

2. Михеев В.А. Основы социального партнерства: теория и политика: Учебник для вузов. / Рос. акад. гос. службы при Президенте Российской Федерации. - М.: «Экзамен», 2001. -С. 447.

3. Wilson А., Charlon К. Making partnership work. // J. Roundtree Foundation, 1998, № 1. Р. 4-15.

4. Frank A., Smith A. The Partnership Handbook. URL: http://www1. servicecanada.gc.ca/eng/epb/sid/cia/comm_devesid/cia/comm_deve/ cdhbooke.pdf

5. Иванов С.А. Социальное партнерство как феномен цивилизации. URL: http://www.jourssa.ru/2005/3/4aIvanov.pdf

6. Михеев В.А. Социальное партнерство и пути совершенствования публичной политики. URL: http://www.transpress.ru/vlast/0507/13.html

7. Инновационное развитие — основа модернизации экономики России. Национальный доклад. http://rosmu.ru/activity/attach/ events/453/nac_doclad.pdf

8. Кузнецова О.Б. Стратегия развития региона и совершенствование института социального партнерства. // «Управление общественными и экономическими системами», 2006, №1. -С. 87-110.

9. Арцер Т.В. Социальное партнерство государства, бизнеса и некоммерческих организаций — основа инновационного развития России. Журнал «Проблемы современной экономики».

10. Skrzeszewski S., Cubberley M. A new vision of community and economic development: a multidimensional convergence of government, business, and the social sectors with the Internet. URL: http://www.jourssa. ru/2005/3/4aIvanov.pdf.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 8

11. Waddock S. Building Successful Social Partnership. // Sloan Management Review, 1988, №4 (Vol. 29). P. 20.

12. Po.nb HeKOMMep^ecKoro ceKTopa b экономuмеском pa3BUTuu Poc-ci/ii/i. http://www.socpolitika.ru/rus/ngo/research/document4693.shtml

13. ToMCKaa oö^acTb. O$u^a.nbHbm HHTepHeT nopTa^: http://tomsk. gov.ru/

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14. flкммeц B.H. MexceKTopHoe co^a.nbHoe napTHepcTBo: bo3mox-hoctu i orpaH/MeHifl. - M.: POO «CogeiïcTB/e coTpygH/MecTBy hhctm-TyTa um. Ax KeHHaHa c y^eHbiMM b oö^acTi co^a.nbHbix i ryMaH/TapHbix HayK», 2001. -C. 40.

15. Co^a.nbHbie TexHo-nomi MexceKTopHoro B3aiMogeMcTBMfl b coBpe-MeHHow Poccuu: y^eÔHiK. / Peg. A.C. Abtohomob. M-bo Tpyga i coц. pa3-BiTifl PO, Hh-t rocygapcTBa i npaBa PAH, Poc. ö^aroTBop. $oHg «HeT a^Koro^/3My u HapKoMaHii». - M.: Poc. 6-naroTBopuTe.nbHbm $oHg HAH, 2003. -C. 411.

16. MexceKTopHbie B3aiMogeMcTBifl (MeTogo-noma, TexHo-nomi, npaBoBbe HopMbi, MexaH/3Mbi, np/Mepb): A^bMaHax. / nog o6^. peg. H.^.XaHaHamBi^i; Poc. ö^aroTBop. 0oHg «HeT a^Koro^/3My i HapKoMa-Hi/ii/i». - M.: Poc. 6.naroTBopi/iTe.nbHbm <£oHg HAH, 2002. 368 c.

17. Multi-Stakeholder Partnerships. URL: http://www. globalknowledgepartnership.org

ИК1ЖОД ВА MОЛИЯ I ЭKОНОMИKA И ФИНАН^! 2014, В

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.