Научная статья на тему 'Бизнес-тузилмалар, олий ўқув юртлари ва давлат ўртасидаги ижтимоий шерикликнинг минтақада таркибий ишсизликни енгиллатишдаги аҳамияти'

Бизнес-тузилмалар, олий ўқув юртлари ва давлат ўртасидаги ижтимоий шерикликнинг минтақада таркибий ишсизликни енгиллатишдаги аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
135
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий шериклик / бизнес-тузилмалар / давлат органлари / олий ўқув юртлари / касаба уюшмалари / иш берувчи ташкилотлар / ишчилар / иш берувчилар / меҳнат бозори мувозанати / таркибий ишсизлик / social partnership / business structures / public organizations / higher education institutions / labor unions / employers / workers / balance of labor market / structural unemployment

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мирзакаримова М., Олимжонова Ш. О.

Ушбу мақолада давлат, бизнес-тузилмалар ва олий ўқув юртлари ўртасида ижтимоий шериклик алоқаларини ривожлантириш зарурати ва имкониятларини ўрганиш масалалари тадқиқ этилган. Мақолада ижтимоий шериклик тизимини яратишнинг илмий-назарий асосларини ривожлантириш бўйича фикр-мулоҳазалар ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE OF SOCIAL PARTNERSHIP BETWEEN BUSINESS BY STRUCTURES, HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS AND THE STATE IN ELIMINATION OF STRUCTURAL UNEMPLOYMENT IN THE REGION

There are considered in the article needs and opportunities of social partnership relations development between public organizations, business structures and higher education institutions. In the article is studied scientific-theoretical basis of social partnership system, as well practical recommendations of these development suggested.

Текст научной работы на тему «Бизнес-тузилмалар, олий ўқув юртлари ва давлат ўртасидаги ижтимоий шерикликнинг минтақада таркибий ишсизликни енгиллатишдаги аҳамияти»

Мирзакаримова М.,

Инновацион технологиялар маркази катта илмий ходими, иктисод фанлари номзоди, доцент; Олимжонова Ш.О.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети катта укитувчиси, иктисод фанлари номзоди

БИЗНЕС-ТУЗИЛМАЛАР, ОЛИЙ УКУВ ЮРТЛАРИ ВА ДАВЛАТ УРТАСИДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ МИНТАКАДА ТАРКИБИЙ ИШСИЗЛИКНИ ЕНГИЛЛАТИШДАГИ А^АМИЯТИ

МИРЗАКАРИМОВА М., ОЛИМЖОНОВА Ш.О. БИЗНЕС-ТУЗИЛМАЛАР, ОЛИЙ УЦУВ ЮРТЛАРИ ВА ДАВЛАТ УРТАСИДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ МИНТАЦАДА ТАРКИБИЙ ИШСИЗЛИКНИ ЕНГИЛЛАТИШДАГИ АЦАМИЯТИ

Ушбу маколада давлат, бизнес-тузилмалар ва олий укув юртлари уртасида ижтимоий шериклик алокаларини ривожлантириш зарурати ва имкониятларини урганиш масалалари тадкик этилган. Маколада ижтимоий шериклик тизимини яратишнинг илмий-назарий асос-ларини ривожлантириш буйича фикр-мулох,азалар ва амалий тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: ижтимоий шериклик, бизнес-тузилмалар, давлат органлари, олий укув юртлари, касаба уюшмалари, иш берувчи ташкилотлар, ишчилар, иш берувчилар, мех,нат бозори мувозанати, таркибий ишсизлик.

МИРЗАКАРИМОВА М., ОЛИМЖОНОВА Ш.О. РОЛЬ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА МЕЖДУ БИЗНЕС СТРУКТУРАМИ, ВУЗАМИ И ГОСУДАРСТВОМ В ПРЕОДОЛЕНИИ СТРУКТУРНОЙ БЕЗРАБОТИЦЫ В РЕГИОНЕ

В статье проанализированы необходимость и направления развития отношений социального партнерства между государством, бизнес структурами и ВУЗами. В статье также изучены научно-теоретические основы системы социального партнерства и разработаны практические предложения.

Ключевые слова: социальное партнерство, бизнес структуры, государственные органы, ВУЗы, профсоюзы, работодатели, рабочие, равновесие рынка труда, структурная безработица.

MIRZAKARIMOVA M., OLIMZHONOV SH.O. ROLE OF SOCIAL PARTNERSHIP BETWEEN BUSINESS BY STRUCTURES, HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS AND THE STATE IN ELIMINATION OF STRUCTURAL UNEMPLOYMENT IN THE REGION

There are considered in the article needs and opportunities of social partnership relations development between public organizations, business structures and higher education institutions. In the article is studied scientific-theoretical basis of social partnership system, as well practical recommendations of these development suggested.

Keywords: social partnership, business structures, public organizations, higher education institutions, labor unions, employers, workers, balance of labor market, structural unemployment.

Цозирги вактда глобаллашув ва жацон иктисодиётидаги инновацион узгаришлар билан боглик, равишда Узбекистон минтакаларида мецнат ва инсон капитали билан таъмин-ланганлик цамда унинг сифатига булган талаблар ошиб бормоцда. Республиканинг турли цудудларини таккослаган цолда куйидаги тавсифларни кайд этиш зарур: бу фаркланиш тугилиш курсаткичларининг юцорилиги ва умр куриш даври узунлиги, ацоли бандлик даражаси ва турли хилдаги даромадлар нисбатида намоён булади. Бу эса мецнат бозори курсаткичлари паст булган цудудларда катор муаммолар мавжудлигидан далолатдир.

Республика худудлари мехнат бозорлари-нинг асосий муаммолари ва хусусиятларига куйидагиларни киритиш мумкин: ахолининг уз-узича бандлигининг юкори даражаси; мутахассисликлар буйича ишчи кучига булган талаб ва таклифнинг номувофиклиги; баъзи худудларда яширин ишсизликнинг мавжудлиги; ахолининг маълум гурухлари ишга жойлашишининг муаммолилиги (иш тажрибасига эга булмаган ёшлар, аёллар, ногиронлар); давлат бандлик хизмати сама-радорлигининг пастлиги; таълим тизими-нинг аник иш берувчилар талабларидан узи-либ колганлиги. Мамлакат мехнат бозорини инновацион ривожланиш йулига утказиш даврида юзага чикадиган бу муаммолар иктисодиётда талаб килинмайдиган мутахас-сисларни тайёрлашга бархам бериш хамда замонавий касб ва билимларга эга булган, техник йуналишдаги кадрларни тайёрлаш талабини куймокда.

Мехнат бозорларида ишчи кучига булган талаб ва таклифнинг худудлараро номувофиклиги худудлар буйича ишчи кучи харакатчанлигининг уларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиш даражасига мос холда бормаслиги окибатида келиб чикмокда. Бунда локомотив минтакалар (Андижон, Бухоро, Навоий, ФарFона вило-ятлари) ва маълум муаммолар кузатила-ётган худудлар (К1оракалпоFистон Респуб-ликаси, Сурхондарё, Жиззах вилоятлари) фаркланади. Колган минтакаларни утиш боскичидаги худудларга киритиш мумкин.

Ишловчиларга булган талаб ва таклифда-ги таркибий номувофикликларни юмшатиш учун инновацион иктисодиёт ривожланишига

мос ишчи кучи сифати даражасини ошириш мухим ахамият касб этади. Мехнат бозорида-ги бундай номувофикликлар, бир томондан, касбий таълим хизматларига булган талаб-ни мехнат бозори эхтиёжларидан келиб чиккан холда ошириб бориш зарурлигини курсатади.

Бошка томондан эса олий таълим тизими мавжуд ва яратилаётган вакансияларга (ишчи уринларига) булган эхтиёждан келиб чикиб, укитилаётган мутахассисликлар буйича мала-ка талаблари катъий куйилмаётганлиги билан боFл и к равишда минтакавий иктисодиёт талабларига жавоб бермайдиган мутахас-сислар таркиби шаклланмокда. Натижада, катор олий укув юртларининг битирувчила-ри мутахассислиги буйича ишламасликлари ёки олий маълумот талаб килмайдиган лаво-зимларда банд булган холларни учратиш мумкин. Таълим тизимининг мехнат бозори-га нисбатан муртлиги окибатида таркибий кайта куришлар ва мутахассислик таркиби уртасида катта вакт лаги1 (кечикиши) юзага келмокда. Узбекистон иш берувчилари бити-рувчиларнинг олий укув юртларида олган билимларининг реал вазиятдан узилганлиги, олий укув юртида олган билимларини ама-лиётда куллаш тажрибаси мавжуд эмасли-гини кайд этган холда, уларнинг тайёргар-лик даражасига норозилик билдирмокдалар. Буни тадбиркорлар орасида олиб борган суровларимиз натижаларидан хам куриш мумкин. ФарFона вилояти саноат корхона-лари рахбарлари ва менежерлари орасида

1 Лаг (ингл. lag - кечикиш, ушланиш) - икки узаро боFланган иктисодий ходиса орасидаги вакт буйича кечикиш, мисол учун, харажатни амалга ошириш ва иктисодий самара олиш орасидаги кечикиш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

1- жадвал. Сизнинг фикрингизча, корхонангизда мутахассислар так,чиллигининг асосий сабаблари к,айсилар

(респондентлар салмоги, % да)

Сабаблар Олий ва урта махсус маълумотга эга мутахассислар Малакали ишчилар

1. Уларни таълим тизимида тайёрлаш даражаси етарли эмас. 28,4 63,9

2. Биз таклиф килган иш х,ак,ига рози булмайдилар. 63,8 61,2

3. Бошк,а корхоналар юкорирок, иш хаки таклиф этадилар. 36,2 39,3

4. Керакли мутахассислар тайёрлаш учун касб курслари кам. 13,5 -

5. ОFир мехнат, 0Fир ва зарарли мехнат шароитлари, к,изик,арли булмаган мехнат. 25,5 18,7

6. Бизнинг шахримизда ишлашни хохлашмайди. 7,1 2,7

7. Уй-жой муаммоси. 38,3 22,8

8. Корхонада кадрлар тайёрлаш тизими мавжуд эмас. - 7,8

9. Бошк,а сабаблар 1,3 10,5

Жами: 141 219

олиб борган социологик тадкикотларимиз натижалари шуни курсатдики, битирувчилар касб-малакасининг пастлиги окибатида ишчи кучига булган талаб кондирилмай колмокда (суров иштирокчиларининг 42,1%и).

Олий ва урта махсус маълумотли мутахассислар такчиллиги муаммоси 5% корхона-ларда, факат малакали ишчилар такчиллиги муаммоси эса 31% корхоналарда мавжудли-ги аникланди. 40% дан ортик (41,1%) мене-жерлар хам унисининг, хам бунисининг такчиллиги мавжудлигини кайд этдилар. Бандлар сони етишмовчилиги кузатилаёт-ган корхоналар орасида бу курсаткич 66% га етди, яна 32%и малакали ишчилар етишмов-чилигини курсатдилар. Хатто меъёрида ком-плектлашган корхоналар учун хам шундай таркибий такчиллик хосдир. Уларнинг ораси-дан 23%и хам мутахассисларга, хам малакали ишчиларга мухтож булмокдалар, 31%и факат ишчиларга, 8%и эса факат мутахассисларга мухтождирлар.

Келтирилган маълумотлардан шу келиб чикадики, саноатда инсон омилининг махаллий такчиллиги, яъни зарур билим, малака ва куникмаларга эга булган киши-ларнинг етишмовчилиги кузатилмокда. Респондентларнинг фикрига кура, бу ишлаб чикариш ривожланишининг чекланиши-да хам, мехнат харажатларининг усишида хам намоён буладиган катта иктисодий йукотишларга олиб келади.

Биз респондентларга «Сизнинг фикрингизча, мутахассислар ва малакали ишчилар такчиллиги, энг аввало, нима билан

боFлик?», деган савол билан мурожаат килдик. Жавоблар мехнат таклифи паст да-ражасини хам (масалан, «керакли мутахассислар тайёрланмаяпти ва етарли тайёрлан-маяпти» ва бошк.), корхоналарнинг талаб чекловлари («биз таклиф кила оладиган иш х,акига ишламайдилар»ва бошк.)ни хам кузда тутади.

Респондентлар алохида хам мутахассислар учун, хам малакали ишчилар учун сабаб-лар тупламини бахоладилар (1- жадвал).

1-жадвал маълумотларига кура, мутахассислар такчиллигининг асосий сабаби корхоналарнинг ракобатбардош иш хаки тулашга лаёкатсизлигидир.

Малакали ишчилар такчиллигини кайд этган рахбарлар орасидан 64%и касб-хунар таълими тизими керакли касб ишчилари-ни тайёрламаяпти (ёки етарли булмаган даражада тайёрлайди), деб курсатишди. Суралганларнинг тахминан шунча салмоFи (61%) улар таклиф килишлари мумкин булган иш х,акининг ракобатбардошмаслигига тая-нишди. Бирок 1-жадвалдаги 2- ва 3-х.олатлар мазкур масалада талаб чекланишларини тавсифлайди. Барча жавоб берганларнинг 3/4 кисми ё икки холатдан бирини танлади-лар, ёки хар икки холатни бир вактда тан-ладилар. Бу саноат корхоналаридаги талаб-нинг чекланганлигини малакали ишчилар такчиллиги сабабларининг асосийси сифати-да кайд этдилар.

Биз менежерлардан, умуман, малакали мехнатнинг такчиллиги туFрисида эмас, балки 7 та аник касбларни санашни сурадик.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

2-жадвал. Так,чилликни тулдириш учун сиз к,андай чоралар курмок,дасиз? (Респондентлар салмоги, % да)

Чоралар Олий ва урта махсус маълумотга эга мутахассислар Малакали ишчилар

1. Бевосита корхонада иш жойида узимиз кайта укитамиз. 56,4 79,0

2. Корхонадан ташкарида киска муддатли курсларга жунатамиз. 51,8 38,4

3. Корхона укув марказлари ва курсларида узимиз кайта укитамиз. - 26,5

4. Уз ишчиларимизни ишлаб чикаришдан ажралмаган холда узок муддатли укишга жунатамиз. 25,5 9,1

5. Уз ишчиларимизни ишлаб чикаришдан ажралган холда узок муддатли укишга жунатамиз. 7,1 7,8

6. Иш хакини оширамиз. 58,9 53,0

7. Мехнат шароитларини яхшилашга харакат киламиз. 41,8 52,1

8. Ижтимоий масалаларни хал килишда ёрдам берамиз. 33,3 26,9

9. Бошкалар 7,8 2,7

Жами: 141 219

Бу касб эгаларини, айникса, бозорда топиш мушкул. Биз улардан мазкур мутахассис-лик ишчиларини излашда улар дуч келади-ган кийинчиликларнинг асосий сабабини хам курсатишларини сурадик. Бир томон-дан, «бу касблар буйича укув юртларида мутахассислар етарли тайёрланмайди ёки тайёрланмаяпти», бошка томондан эса «бу касблар буйича мутахассислар етарли тайёр-ланади, аммо улар биз таклиф кила оладиган иш х,акига рози булмайдилар». Барча кел-тирилган мутахассисликлар буйича жавоб-лар нисбати иш хакининг мос булмаган даражасини кузда тутадиган изох фойда-сига тахминан 1:2 нисбатда булди. «Нима деб уйлайсиз, ... агар сиз унга хозиргидан 2-3 марта куп иш хаки таклиф килсангиз, мутахассислик буйича ишчини бирдан топа оласизми?» деган саволга жавоблар янада кизикарлирок булди. Жавоб берганларнинг / кисми бундай вазиятда керакли ишчилар-ни излаш ва ёллашда хеч кандай муаммони курмасликларини таъкидладилар.

Бундай танлов мехнат бозорида ракобат мавжудлигини ва мазкур корхонанинг унда катнашишга лаёкатсизлигини эътироф этиш-ни билдиради. Буни куйидагича изохлаш мумкин: иш хаки канчалик юкори булса, шунчалик кам ишчилар керак ва номзод-ларга талаблар шунчалик каттик булади. Иш хаки даражаси уртачадан анча юкори булган корхоналар стандарт билим ва куникмаларга эга булган ишчиларни ёллаш муаммосига эга булмайдилар.

Биз иш берувчилардан нафакат такчиллик сабаблари туFрисида, балки уларнинг окибатларини бартараф килиш буйича олиб бораётган харакатлари туFрисида хам сурадик (2-жадвал).

Респондентларнинг жавобларида таклиф ва талаб томонида ётган тадбирлар курса-тилган. Шуни тахмин килиш мумкинки, иш берувчилар томонидан такчиллик сабабла-рининг манбалари уларнинг харакатлари билан туFриланиши мумкин. Олий ва урта махсус маълумотли мутахассислар такчиллиги шароитида тахминан тенг сонли корхоналар кайта укитишга (52-56%) ва иш хакини оширишга (59%) чора изламокдалар.

Керакли касб, малакали ишчилар такчиллиги шароитида корхоналарнинг бу борадаги купрок типик жавоби - бу ишчи урнидаги укитишдир (79%). Иш хакини ошириш ва мехнат шароитларини яхши-лаш оммавий тадбирлар каторига киради (53-52%).

Республика мехнат бозорининг хозирги холати корхоналарни «давлат тасарруфидан чикариш» билан боFлик равишда ишчилар-нинг ижтимоий химояланмаганлиги муам-мосининг вужудга келиши хавфи билан бел-гиланади. Шунинг учун хам худудлар мехнат бозорининг келтириб утилган муаммолари мехнат муносабатларини давлат томонидан тартибга солиш заруратини такозо этади.

Бирок минтакавий мехнат бозорини давлат томонидан тартибга солиш билан бир каторда, яна олий касбий таълим сохасига таъсир курсатишнинг бошка шакллари (иш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА 23

1-расм. Минтак,а мех,нат бозори субъектларининг узаро таъсири чизмаси.

Иш берувчилар уюшмалари (савдо-саноат палатаси, "Хунармандлар уюшмаси")

Давлат органлари

(Олий Мажлис, Вазирлар Мадкамаси)

Иш берувчилар

Касаба уюшмалари

Ишловчилар

Мехрат биржалари, бандлик хизматлари

берувчилар уюшмалари (савдо-саноат палатаси, «Хунармандлар уюшмаси» каби), касаба уюшмалари, мех,нат биржалари, бандлик хизматлари) х,ам мавжуд. Уларнинг узаро таъсири куйидаги 1-расмда тасвирланган.

1-расмдан куринадики, Узбекистонда иш берувчилар уюшмалари ва касаба уюшмалари муассасалари х,али етарли даража-да ривожланмаган, уларнинг мавжудлиги купрок расмий тавсифга эга булмокда. Иш берувчилар уюшмаларининг фаолияти нис-батан анча жонли, лекин ишловчилар ман-фаатларини х,имоя киладиган касаба уюшмаларининг фаолияти унчалик сезилмаяпти.

Уз навбатида, икки субъект «иш берувчилар - ишчилар» алох,ида сох,ага ажратилган, чунки улар купинча давлат органлари ара-лашувисиз бир-бирларининг манфаатларига мослашмокдалар. Уларнинг узаро таъсири учун бандлик ва мех,нат биржаси хизмати катта ах,амиятга эга булади. Чунки мазкур муассасалар мавжуд вакансиялар ёки иш изловчилар х,акидаги долзарб маълумотлар-ни керакли вактда такдим этадилар.

Айрим адабиётларнинг тах,лили мех,нат бозорини давлат томонидан тартибга солиш максад ва вазифаларининг узаро

алокадорлигини 2-расмда келтирилганидек тасвирлаш имконини берди.

Хозирги вактда республикада олий укув юртлари ва бизнес-тузилмалар уртасида шериклик муносабатларини шакллантириш буйича олиб борилаётган тадбирлар тизимли эмаслиги ва максадга йуналтирилмаганлиги билан тавсифланади. Ривожланган мамла-катлар тажрибасининг курсатишича, асосан, иш берувчи корхоналар талабаларга ишлаб чикариш амалиётини уташ жойи ва иш берувчилар манфаатлари нуктаи назаридан диплом ишлари, курс ишларининг маълум мавзуларига буюртмаларни такдим килиш оркали олий укув юртлари билан узаро алокада буладилар. Бизнинг мамлакатимизда эса х,али бундай алокалар йулга куйилмаган.

Иш берувчи корхоналар билан олий укув юртларининг узаро алокаларида куйидаги камчиликлар мавжуд:

1) корхоналарнинг олий укув юртлари билан узаро молиявий алокаларга тайёрмас-лиги;

2) иш берувчиларнинг олий укув юртлари билан х,амкорлигида самарали амал килувчи тартиб жорий килинмаганлиги;

3) корхоналарда янги ишга жойлаш-ган олий укув юртларининг битирувчилари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

2-расм. Мех,нат бозорини давлат томонидан тартибга солиш ма^сад ва вазифаларининг узаро алок,адорлиги

Мехнатга щ тулаш ва мотивациялаш, ахоли бандлиги ва миграциясини тартибга солиш, мехнат цонунчилиги, турмуш даражаси ва мехнат шароитлари, мехнатни ташкил этиш ва низоли вазиятлар масалалари ва х.к.

Узок муддатли:

Циклик ишсизликни келтириб чщарувчи сабабларни юмшатиш

билан иш олиб боришга каратилган махсус дастурлар ишлаб чикилмаганлиги;

4) иш берувчиларнинг олий укув юртла-ри билан узаро алокаларнинг мумкин булган услублари туFрисида етарли маълумотга эга эмасликлари;

5) мехнат бозорига чикарилаётган мутахассисларни тайёрлаш жараёнида иш берувчи корхоналар ролининг камлиги ва бошкалар.

Шу билан боFл и к равишда, Узбекистонда бугунги кунда олиб борилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар шароитида мехнат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

бозори мутаносиблигига эришиш максадида «бизнес-тузилмалар», «олий укув юртла-ри» ва «давлат» учлигининг узаро таъсир моделини яратиш зарурлиги ва долзарблиги масаласи вужудга келмокда.

Курсатилган учлик заруратининг эътиро-фини Стенфорд университети ва Эдинбург университети бизнес-мактабининг тадбир-корлик сох,асидаги тадкикотлар Маркази профессори Генри Ицковичнинг асарларида х,ам учратиш мумкин1. У инновацион жара-ённи ташкил килишнинг «уч карра занжир» деб номланган янги модели муаллифи ва тарFиботчиси х,исобланади.

Мазкур модель замонавий жамиятдаги инновацион фаолиятда олий укув юртлари марказий урин тутиши туFрисидаги коидага асосланган. Айнан олий укув юртлари бизнес билан узвий х,амкорликда чикади, куп жих,атдан унинг булими вазифасини уз зим-масига олади х,амда инновацияларни ривож-лантириш буйича давлат саъй-х,аракатларини такдим килишнинг бош маркази булиб колади. Илгариги олий укув юртларида бар-ча академик таркибий кисмларнинг саклаб колиниши айни вактда тадбиркорлик муно-сабатларини ривожлантириш х,амда талаба-ларда тадбиркорлик куникмаларининг шакл-ланишига устуворлик беради.

«Уч карра занжир» модели университет-ларга марказий роль берган х,олда олий укув юртлари, бизнес-тузилмалар ва давлатнинг инновацион кучларини бирлаштиради ва Г.Ицковичнинг фикрича, бозор ва нобозор жамияти учун мос келади.

Бизнес инновацияларга асосланган стра-тегияни тушуниб етмокда, х,укумат эса (давлат шахсида) «уч карра занжир» модели-да кучсиз буFин х,исобланади. Г.Ицкович «дастлабки боскичларда у биринчи кадамни куйиши керак. ЯИМ нинг 3-3,5%и фанга ва инновацияларга ажратилиши керак -

1 Medvedev Y. The professor entered into a threefold spiral. What innovative model suits Russia? // Russian newspaper. Federal issue No. 5368 (289). URL: http:// www.rg.ru/2010/12/22/innovacii.html

х,укуматга куйилган талаблардан бири мана шу2» деган фикрни илгари суради.

Шуни таъкидлаш жоизки, мех,нат бозори, таълим тизими ва бизнес-тузилмалар дои-мий х,амкорлиги муаммосининг долзарблиги халкаро даражада х,ам тасдикланмокда. Шунингдек, ижтимоий-мех,нат муносабат-ларининг мазмуни, мех,нат шароитлари, унинг бах,оси, иш жойи, тавсифига талаблар Халкаро Мех,нат ташкилотининг Муносиб мех,нат Концепциясида расмийлаштирилган3. Инсон тараккиёти Концепцияси (БМТ ривож-ланиш дастури буйича ишлаб чикилган) инсон салох,иятини ривожлантириш индек-сини, олинаётган таълимнинг сифатини х,исоблаш учун таълим устуворликлари маса-лаларига баFишланган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Давлат, олий укув юртлари ва бизнес-тузилмалар уртасидаги курсатилган узаро муносабатларнинг мувозанатини таъминлаш учун мех,нат бозори курсатилган субъектлар-нинг узаро боFл и к манфаатларини ва улар-нинг узаро таъсиридан олинадиган сама-раларни кондирадиган ^удудлар ижтимоий шериклик моделини таклиф этамиз (3-расм).

«Ижтимоий шериклик» тушунчасининг узи давлат х,окимияти органлари, олий укув юртлари ва бизнес-тузилмалар билан курсатилган субъектлар узаро таъсири ва улар муносабатларининг самарали меха-низмларини шакллантириш ва ривожлан-тиришга каратилган кенгайтирилган узаро фойдали х,амкорликни англатади.

3-расмда тасвирланганидек, ижтимоий шерикликнинг бундай моделини яратишдан асосий максад бизнес-тузилмалар, давлат ва олий укув юртлари томонидан республика х,удудлари мех,нат бозори мувозанатлаш-ганлигини таъминлашга каратилган аник тадбирларни биргаликда амалга ошириш х,исобланади.

2 Litvinova A. Scientists did not find the catalyst for innovative economy // RBC Daily: Daily Business Newspaper. URL: http://www.rbcdaily.ru/2010/12/07/ focus/562949979256628; Dezhina I.G., Kiselyova V.V. The state, science and business in innovative system of Russia // Proc. of Institute of Economy in Transition Period. No. 115Р. M.: IEPP Publishing House, 2008

3 Dezhina I.G., Kiselyova V.V. The state, science and business in innovative system of Russia // Proc. of Institute of Economy in Transition Period. No. 115Р. M.: IEPP Publishing House, 2008.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 7

26 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

3-расм. Узбекистан х,удудлари мех,нат бозорида ижтимоий шериклик модели

БИЗНЕС-ТУЗИЛМАЛАР

Илмий тадкик;отларга буюртмалар, илмий конференциялар ва олимпиадаларда катнашиш

■4—

к-

Модций ва уцув

базасини мустахдамлаш

<

Битирувчиларга амалиёт уташ ва ишга жойлашиш учун жой бериш

Талабаларга стипендиялар таъсис этиш, васийлик кенгашларида катнашиш

О

Бизнес-тузилмалар вакилларининг укув жараёнидаги иштироки

ДАВЛАТ

Бизнес-тузилмаларга

солик ва бонща имтиёзларни, карзлар буйича кафолатларни такдим этиш

<- >

Бизнес-тузилмалардан молиявий ресурсларни олиш

<- >

Турли тоифадаги мутахассисларга булган иктисодиёт эхтиёжини прогнозлаш

Фан ва таълимни молиялаштириш

<

Давлат томонидан назорат, тартибга солиш

олии ук;ув

ЮРТЛАРИ

Илмий тадкикотлар олиб бориш, НИОКР

Бизнес-тузилмалар ва давлат буюртмаси б^йшча талабаларни тайёрлаш

->

>

Консалтинг хизматлар, эксперт хизматлар, аудит

Бизнес- тузилмалар вакилларини укдтиш ва малакасини ошириш

Давлатнинг илмий-тадкицот ишлари, укув жараёнини молиялашти-ришдаги иштироки

Шериклик натижалари

Субъектлар ;'учлиги"нинг узаро фойдали хамкорлиги

Мехнат бозорида талаб килинган мутахассисларни тайёрлаш

Битирувчилар ва бизнес-тузилмалар ракобатбардошлигининг ошиши. Ижтимоий-иктисодий ва инновацион ривожланиш

ИТИ нинг ривожланиши

Таркибий ишсизликни бартараф килиш, республика худудлари мехнат бозорининг мувозанатини таъминлаш

Шуни таъкидлаш жоизки, минтакада ижтимоий шериклик моделига минтакадаги ижтимоий-иктисодий вазият, меъёрий-^укукий асоснинг х,олати, ижтимоий шериклик субъектларининг салох,ияти каби омил-лар таъсир курсатади. Бундай модель мех,нат бозори субъектларининг узаро боFлик ман-фаатларини руёбга чикаради.

Республика х,удудларида ижтимоий шериклик моделини шакллантириш натижа-сида куйидаги натижаларга эришиш мумкин:

- субъектлар (бизнес-тузилмалар, давлат ва олий укув юртлари) «учлиги» х,амкорлиги узаро фойдали булиб колади;

- олий укув юртларида илмий-тадкикот ишлари ривожланади;

- энг асосийси - мех,нат бозори конъюнктурам томонидан талаб билдирилган мута-хассислар чикарилади.

Шуни таъкидлаш жоизки, республика х,удудларида бизнес-тузилмалар, давлат ва олий укув юртлари уртасидаги ижтимоий шерикликнинг таркибий ишсизликни барта-раф килиш буйича таклиф килинган модели х,ам куйидаги тадбирларни амалга оширишга ёрдам бериши мумкин:

1) минтакада ишчи кучига булган эх,тиёжни касб-малака жих,атдан прогнозлаш тизимини яратиш;

2) таълим сифати назорат тизимини яратиш, у минтака мех,нат бозори эх,тиёжлари остида таълим тизимини «ташкил килиши» лозим;

3) ах,оли бандлигига кумаклашиш дастур-ларининг етарли даражада молиялаштири-лишини таъминлаш;

4) минтака маълумотлар базасида мав-жуд буш ишчи уринлари туFрисида ишсиз-ларни максимал даражада хабардор килиш максадида мех,нат биржалари ва ах,оли банд-лик марказлари билан иш берувчиларнинг доимий алокасини таъминлаш.

Шундай килиб, келтирилган тах,лил нати-жалари бизнес-тузилмалар, давлат ва олий укув юртлари узаро таъсири буйича ишлаб чикилаётган ва амалга оширилаётган дастур-нинг паст самарадорлиги ва тизимлилик-нинг йуклигини х,амда курсатилган субъект-лар манфаатларидаги келишмовчиликларни тасдиклайди.

Бунинг окибатида республика х,удудлари ме^нат бозорининг мувозанатлашмаганлиги муаммоларини х,ал килиш усулларидан бири «Бизнес-давлат-олий укув юртлари» ижтимоий шериклик тизимини шакллантириш лозим булиб, уни амалга оширишдан олина-диган самара республика иктисодиёти инно-вацион таркибий кисмининг ривожланишига ёрдам беради.

Адабиётлар:

1. Евсеев Б.О. Человеческие ресурсы: оценка факторов конкурентоспособности. - М.: «Гардарики», 2007. -С. 47-48.

2. Нещадин А.А. Бизнес и общество: выгодное партнерство. - М.: «Вершина», 2006. -С. 30-35.

3. Модернизация Российского образования: ресурсный потенциал и подготовка кадров. / Под. Ред. Т.Л.Клячко. - М.: ГУ ВШЭ, 2002.

4. Medvedev Yu. The professor entered into a threefold spiral. What innovative model suits Russia? // Russian newspaper. Federal issue No. 5368 (289). URL: http://www. rg.ru/2010/12/22/innovacii.html

5. Litvinova A. Scientists did not find the catalyst for innovative economy // RBC Daily: Daily Business Newspaper. URL: http://www.rbcdaily.ru/2010/12/07/ focus/562949979256628.

6. Dezhina I.G., Kiselyova V.V. The state, science and business in innovative system of Russia // Proc. of Institute of Economy in Transition Period. No. 115Р. M.: IEPP Publishing House, 2008.

7. http://cyberleninka.ru/viewer_images/14005040/f/2.png

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.