Научная статья на тему 'Банк кредитларини ажратиш орқали аҳоли бандлигини таъминлаш масалалари'

Банк кредитларини ажратиш орқали аҳоли бандлигини таъминлаш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
666
96
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бандлик / меҳнат ресурслари / кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик / тижорат банклари / банк кредити / занятость / трудовые ресурсы / малый бизнес и частное предпринима- тельство / коммерческие банки / банковский кредит / employment / labor resources / small business and private entrepreneurship / commercial banks / bank loan

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тоғаев Салим Собирович, Тўрабеков Соҳибжон Шербой Ўғли

Мазкур мақолада аҳолининг иш билан бандлигини ошириш ва ишсизликни камайтиришнинг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти ёритилган. Аҳоли бандлигини таъминлашда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ролини ошириш ҳамда уни ривожлантириш йўллари, коллеж битирувчилари учун тижорат банклари томонидан берилаётган имкониятлар статистик маълумотлар асосида очиб берилган. Бандликни таъминлаш борасида амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF ENSURING THE EMPLOYMENT OF THE POPULATION THROUGH BANKING LOANS EXTENDING

In the article, the socio-economic importance of the population employment rate increasing and reducing the unemployment rate are discussed. Ways of increasing the role and development of small businesses and private entrepreneurship in providing employment, favorable offers for college graduates provided by commercial banks are disclosed on the basis of statistical data. Practical recommendations of the employment provision have been suggested.

Текст научной работы на тему «Банк кредитларини ажратиш орқали аҳоли бандлигини таъминлаш масалалари»

ТОfАЕВ Салим Собирович,

«Банк ва жамFарма иши» кафедраси укитувчиси, Самарканд иктисодиёт ва сервис институти;

ТУРАБЕКОВ Со^ибжон Шербой угли,

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти, тадкикотчи

БАНК КРЕДИТЛАРИНИ АЖРАТИШ ОРКАЛИ АДОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ

УДК 331.4 ББК 65.01

ТО€АЕВ С.С., ТУРАБЕКОВ С.Ш. БАНК КРЕДИТЛАРИНИ АЖРАТИШ ОРЦАЛИ АЦОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Мазкур маколада ах,олининг иш билан бандлигини ошириш ва ишсизликни камайти-ришнинг ижтимоий-иктисодий ах,амияти ёритилган. Ах,оли бандлигини таъминлашда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ролини ошириш х,амда уни ривожлантириш йуллари, коллеж битирувчилари учун тижорат банклари томонидан берилаётган имкониятлар статистик маълумотлар асосида очиб берилган. Бандликни таъминлаш борасида амалий тав-сиялар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: бандлик, мех,нат ресурслари, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, тижорат банклари, банк кредити.

ТОГАЕВ С.С., ТУРАБЕКОВ С.Ш. ВОПРОСЫ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ПУТЕМ ВЫДЕЛЕНИЯ БАНКОВСКИХ КРЕДИТОВ

В данной статье раскрыто социально-экономическое значение повышения занятости населения и снижения процента безработицы. На основе статистических данных раскрыты пути повышения роли и развития малого бизнеса и частного предпринимательства в обеспечении занятости населения, выгодные предложения для выпускников колледжей, предоставляемые со стороны коммерческих банков. Разработаны практические рекомендации по поводу обеспечения занятости населения.

Ключевые слова: занятость, трудовые ресурсы, малый бизнес и частное предпринимательство, коммерческие банки, банковский кредит.

TOGAYEV S.S., TURABEKOV S.SH. ISSUES OF ENSURING THE EMPLOYMENT OF THE POPULATION THROUGH BANKING LOANS EXTENDING

In the article, the socio-economic importance of the population employment rate increasing and reducing the unemployment rate are discussed. Ways of increasing the role and development of small businesses and private entrepreneurship in providing employment, favorable offers for college graduates provided by commercial banks are disclosed on the basis of statistical data. Practical recommendations of the employment provision have been suggested.

Keywords: employment, labor resources, small business and private entrepreneurship, commercial banks, bank loan.

MaMnaKamuMU3da onu6 6opunaemгaн ucnoqomnapнuнг 6ow Ma^cadu u^mucoduu ycuwHUHe 6ap%apop cyp-bamnapuHU ma^MUH-naw op^anu aqonu mypMyw 0apoвoнnuгuнu nKcanmupuwdup. By мyaммонu qan эmuwдa aqonuнuнг uw 6unaн 6aндnuк Maca-nacu anoquda ypuн mymadu. Uy ca6a6nu, MaMnaKamuMu3da aqonu 6aндnuгuнu ma^мuнnaw aMama owupunaemгaн 6apna cu0am Ba Mu^dop yзгapuwnapнuнг 6ow Ma^cadu cu0amuda 6emuna^a^

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 5 октябрдаги «Тадбиркорлик фао-лиятининг жадал ривожланишини таъмин-лашга, хусусий мулкни хар томонлама химоя килишга ва ишбилармонлик мухитини сифат жихатидан яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4848 сон фар-мони энг аввало, хусусий мулкни хукукий химоя килишни янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик учун кулай шарт-шароитлар яратиш ва хар томонлама куллаб-кувватлаш, республиканинг инвести-циявий жозибадорлигини оширишга йунал-тирилган ва ушбу сохада давлат сиёсатининг сифат жихатидан янги даражага утишидан далолат беради1.

Бинобарин, юртимизда хар йили миллий иктисодиётни баркарор ривожлантириш, худудий кесимларда мехнат ресурсларидан янада тулик ва окилона фойдаланиш, ах,о-лининг ижтимоий мухофазасини таъмин-лашга каратилган дастурлар амалга ошири-лаяпти.

1 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туп-лами, 467-модда, 40(748)-сон 2016 й.

2016 йилга мулжалланган дастурни бажа-риш натижасида мехнат бозоридаги талаб ва таклиф чукур урганилгани баробарида иктисодиёт тармоклари, худудларни ижти-моий-иктисодий ривожлантириш дастурлари кабул килинган булиб, унда барча йуналиш-лар буйича карийб 1 миллионга якин, жум-ладан, максадли комплекс дастурларига мувофик 396,9 минг, якка тартибдаги тадбиркорлик, касаначиликни ташкил этиш, фермер ва дехкон хужаликларини ривожлантириш оркали 595,9 минг иш урни яратилди2.

Ахолини иш билан таъминлаш худудий дастурга асосан шахарлар ва туманлар банд-ликка кумаклашиш ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш марказларига 16141 киши иш сураб мурожаат килган. 15793 киши ишга жойлаштирилган, 200 киши кайта укитилиб, хак туланадиган жамоат ишларига 400 киши жалб килинди, буш иш уринлари сони 4870 тани ташкил этмокда.3

2016 йил давомида 107 мингдан ортик ёшлар ишга жойлаштирилгани, 19 минг

2 http://www.adolatgzt.uz/adolat/frakciya/3609

3 http://samarkand.uz/about_region/economic_ indicato rs/2016_ya ri m _yi llik

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

нафардан зиёд ишсиз ёшлар зарур касбларга тайёрлангани, 52 минг нафар йигит-киз эса х,ак туланадиган жамоат ишларига жалб этил-гани ахолининг бандлиги масаласини ечишда яна бир жиддий кадам булди1.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Респуб-ликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони кабул килинди хамда 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг 5 та усувор йунилиши буйича Харакатлар стра-тегиясини «Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастури тасдик,ланди. Ушбу харакатлар стратегиясининг «Ижтимоий сохани ривожлантириш» деб номланган туртинчи йуна-лишида Худудларни комплекс ривожлантириш дастурлари ва Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари томонидан тас-дикланган Ах,оли бандлигини таъминлаш дастурини сузсиз амалга оширилишини таъминлаш максадида 2017 йил давомида саноатни (5440 та лойих,а 131 мингта иш урни билан), кишлок хужалигини (8430 лойих,ада 55,8 мингта иш урни билан) ва хизмат курсатишни (11 мингта лойих,а 69,5 мингта иш урни билан) ривожлантириш буйича вилоятлар, туманлар ва шах,арлар хокимликларининг фаолиятини кучайтириш масалаласи кузда тутилган2.

Хусусан, ушбу харакатлар стратегиясининг туртинчи йуналиши «Ижтимоий сохани ривожлантиришнинг устувор йуналишлари»га батишланган булиб, биринчи («Ахоли банд-лиги ва реал даромадларни ошириш») бан-дида куйидаги масалаларга алохида эътибор каратилган:

• ахолининг реал пул даромадлари ва харид кобилиятини ошириш, кам таъминлан-ган оилалар сони ва ахолининг даромадлари буйича фаркланиш даражасини янада камай-тириш;

1 www.uza.uz

2 www.uzreport.uz

• бюджет муассасалари ходимларининг иш хаки, пенсия, стипендия ва ижтимоий нафак,алар хажмини инфляция суръатларидан юкори микдорда боскичма-боскич ошириш;

• янги иш уринлари яратиш хамда ахолининг, энг аввало, урта махсус ва олий ук,ув муассасалари битирувчилари бандлигини таъминлаш, мехнат бозори инфратузилма-сининг мутаносиб ривожланишини таъминлаш, ишсизлик даражасини камайтириш;

• мехнатга лаёкатли ахолининг мехнат ва тадбиркорлик фаоллигини тулик амалга ошириш учун шароитлар яратиш, ишчи кучи сифатини юксалтириш, ишга жойлаштиришга мухтож шахсларни касбга тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини кенгайтириш.

Маълумки, хозирги кунда тижорат банк-лари томонидан нафакат иктисодиётнинг реал сектори субъектларини кредитлашни янада кенгайтириш ва шу оркали мамлакатда ишлаб чикариш хамда инвестицион фаол-ликни раFбатлантириш, балки ахолини иш билан бандлигини таъминлаш хам банк тизими олдидаги мухим вазифалардан бири булиб хисобланади.

2016 йилда касб-хунар коллежларини тамомлаган 511,5 минг битирувчи бандлигини таъминлаш, ёшларни тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб этиш максадида 13 триллион сум банк кредитлари ажратилди3. Бу иш уринлари янги йирик саноат объект-ларини ишга тушириш, ишлаб турган корхо-наларни реконструкция килиш ва кенгайтириш, кичик бизнес, хусусий ва оилавий тадбиркорлик, хизмат курсатиш ва сервис сохаларини ривожлантиришни бундан буён хам раFбатлантириш, касаначилик имкони-ятларини, шу жумладан, йирик корхоналар билан кооперациялашган касаначилик имко-ниятларини кучайтириш хисобидан ташкил этилди.

3 2016 йилда иш уринларини ташкил этиш ва ахоли бандлигини таъминлаш Дастури.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

Шунингдек, тижорат банклари томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохаси ривожланишини молиявий куллаб-кувватлаш, экспорт салохиятини ошириш хамда республика худудларида янги иш уринларини яра-тиш максадларига 2017 йилда жами 18,8 триллион сум ёки 2016 йилга нисбатан 25 фоиз куп микдорда кредит маблаFларининг ажратилиши кузда тутилмокда. Жумладан, оилавий тадбиркорлик ва хунармандчиликни ривожлантириш учун 455,4 миллиард сум микдорида ёки 2016 йилга нисбатан 27 фоизга куп, хотин-кизлар тадбиркорлигини ривожлантириш учун 2 триллион сум (25 фоизга куп), хизмат курсатиш ва сервис сохасини ривожлантириш учун 3,1 триллион сум (28 фоизга куп) хамда касб-хунар кол-лежлари битирувчиларининг бизнес лойиха-ларини молиялаштириш учун карийб 401 миллиард сумлик (19 фоизга куп) кредит маблаFлари ажратилади1.

Коллеж битирувчиларини кредитлаш куйи-дагича тартибда амалга оширилади2:

- кредит тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун давлат руйхатидан утган ёки юридик шахс устав фондида (устав капита-лида) 50 фоиз ёки ундан ортик акцияга (улушга) эга булган Узбекистон Республикаси касб-хунар коллежларида укишни якунлаган кунидан бошлаб 3 йилдан ортик вакт утмаган битирувчиларга берилади;

- кредит тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун микрокредитлар банклар томонидан туловлилик, муддатлилик хамда пул маблатларини муайян максадда ишлатиш ва кайтариш шартлари асосида:

• юридик шахс ташкил этмаган холда фао-лият юритаётган карз олувчиларга — энг кам ойлик иш хакининг 200 бараваригача;

1 http://cbu.uz/uzc/monetarnaya-politika/doklad-o-monetarnoy-politike/

2 Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2016 йил 3 февралда 2758-сон билан давлат руйхатидан утказилган «Тижорат банклари томонидан касб-хунар коллежлари битирувчила-рига микрокредитлар бериш тартиби туFрисида»ги Низом.

• юридик шахс ташкил этган холда фао-лият юритаётган карз олувчиларга — энг кам ойлик иш хакининг 300 бараваригача микдорда кайтариш муддатини узайтириш хуку-кисиз берилади;

• фаолиятни бошлаш учун айланма маб-лаFларни шакллантириш, инвестиция лойи-хасининг техник-иктисодий асосини ишлаб чикишга — 12 ой муддатгача;

• кишлок хужалиги махсулотларини етиш-тириш ва кайта ишлашни ташкил этиш учун айланма маблатларини тулдириш, шунингдек асбоб-ускуналарни сотиб олишга — 2 йил муддатгача;

• инвестиция лойихаларини молиялаштириш учун — 3 йилдан ортик муддатга берилади.

Кредитлар куйидаги максадларга бери-лади:

• уруFликлар, минерал уFитлар ва усимликларни кимёвий химоя килиш воси-таларини сотиб олиш, чорвачилик, куён бокиш, паррандачилик, баликчилик ва асал-аричиликни ривожлантириш, кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш ва кайта ишлаш буйича курсатиладиган техник хиз-матлар учун туловларни амалга ошириш;

• енгил конструкцияли ва мукобил ёкилти манбалари хисобига ишлайдиган иссикхона-ларни куриш, мева-сабзавотчиликда ишла-тиладиган кишлок хужалик техникалари ва механизмларини сотиб олиш;

• бевосита ишлаб чикариш сохаси — махсулотлар ишлаб чикариш, хом ашё ва материалларни тубдан кайта ишлаш, хунармандчиликни ривожлантириш, касаначилик мехнатини ташкил этиш, бинокорлик мате-риаллари ишлаб чикариш ва куриш;

• хизматлар курсатиш ва сервис сохасини ривожлантириш — ахолига маиший, тиббий, сайёхлик-экскурсия ва мехмонхона хизмати курсатиш, автомобиллар ва бошка техника-ларни таъмирлаш буйича хизмат курсатиш, транспорт хизмати курсатишни ривожлантириш;

• янги боF ва токзорларни барпо этиш, илтор замонавий технологиялар, шу жумла-дан томчилатиб суториш технологияларини жорий этиш.

Микрокредитдан фойдаланганлик учун фоиз ставкаси микдори Марказий банкнинг кайта молиялаш ставкаси даражасидан юк,ори булмаган микдорда, банкнинг имтиёзли кре-дитлаш жамтармаси хисобидан микрокредит ажратилган такдирда Марказий банкнинг кайта молиялаш ставкасининг 50 фоизи микдорида белгиланади.

Куйидаги хужжатлар такдим килиниши лозим:

• карз олувчининг банк хисобвараFига пул тушумлари (пул окими) прогнози курса-тилган бизнес-режа;

• карз олувчининг тегишли давлат солик инспекциясига такдим килган охирги хисобот даври учун бухгалтерия баланси (1-сон шакл), 90 кундан ортик муддатдаги карзларга доир солиштириш далолатномалари, молиявий натижалар туFрисида хисобот (2-сон шакл), янги ташкил этилган юридик шахслар хамда якка тартибдаги тадбиркорлар, юридик шахс ташкил этмаган холда фаолият юритаётган дехкон хужаликлари бундан мустасно;

• карз олувчига тегишли касб-хунар коллежи дипломининг нотариал тасдикланган нусхаси;

• тегишли кредит таъминоти турларидан бири.

Шу билан биргаликда, республикамиз худудларида ахоли бандлигини таъминлаш хамда кушимча даромад манбаини яратиш максадида тижорат банклари томонидан фукароларнинг шахсий ёрдамчи хужалик-ларида к,ишлок, хужалиги махсулотлари етиш-тириш, корамол, куй, эчки, куён бокиш ва гушт етиштириш, паррандачилик ва асал-аричиликни ривожлантириш, ихчам иссик-хоналар ташкил этиш, шунингдек уруF ва кучатлар учун микрокредитлар ажратиш хажмини янада ошириш, хизмат курсатиш ва сервис сохасини янада ривожлантириш оркали ахоли бандлигини таъминлаш макса-

дида тадбиркорлик субъектларига кредит маблаFлари ажратиш ишлари амалга оши-рилмокда.

Кичик корхона ва микрофирмалар ташкил этиш, фаолият курсатаётган корхоналарни кенгайтириш хамда реконструкция килиш хисобидан янги иш уринларини яратиш ахоли бандлигини таъминлаш ва фаровонлигини оширишда мухим ахамият касб этади.

Шу сабабли тадкикот натижаларидан келиб чиккан холда, ахоли бандлигини таъ-минлашнинг асосий йуналишларини аниклаб олиш зарур деб хисоблаймиз.

Тадкикот натижаларидан келиб чиккан холда, ахоли бандлигини оширишнинг куйи-даги мухим йуналишларини келтириш мум-кин:

- биринчидан, хак туланадиган жамоат ишларини кенгайтириш - иш топишда кийналаётган, ишлашга мухтож ахолини ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузил-мани ривожлантириш, шу жумладан, йуллар куриш ва таъмирлаш, ободонлаштириш ишларида банд этиш;

- иккинчидан, касбга укитиш, кайта укитиш ва кайта тайёрлаш - мехнат бозорида уз мутахассисликлари буйича иш топа олмай колганда фукароларни янги иш уринларига жойлашиш имконини берадиган касбларга укитиш ва ургатиш;

- учинчидан, ишловчиларни мехнат хукукларини таъминлаш - асоссиз оммавий равишда ишдан бушатилишнинг олдини олишга алохида эътибор каратиш, мехнат конунчилиги назоратини кучайтириш;

- туртинчидан, мехнат бозорида рако-батдошлиги паст ахоли тоифаларига эъти-борни кучайтириш - касаначиликни ривожлантириш, квотали иш жойларини таъминлаш, кам таъминланган оилаларни куллаб-кувватлаш.

Шу билан биргаликда, электрон ахборот алмашинуви имкониятларини кенгайтириш - буш иш уринлари ва иш кидирувчилар хакидаги маълумотлар базаси имкониятларини кенгайтириш максадга мувофикдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

1-расм. А^оли бандлигини таъминлашнинг асосий йуналишлари.

Хак туланадиган жамоат ишларини ташкил этиш куламларини янада кенгайтириш

Мех,нат бозорида ракобатдошлиги нисбатан паст а^оли тоифаларига эътиборни кучайтириш

А^оли бандлигини таъминлашнинг асосий

йуналишлари

Ишловчиларнинг мех,нат Хукукларини таъминлашни кучайтириш

Касбга укитиш, кайта укитиш ва кайта тайёрлаш

Худудий ахборот тизимининг зарурий-тузилмавий элементлари булиб, худудда кадрлар тайёрлаш тизими хак,идаги мавжуд давлат ва нодавлат иш билан бандлик хиз-мати органлари, иш берувчилар, уларнинг асосий тавсифи ва ривожланиш тенденция-лари хак,идаги маълумотлар базаси хисоб-ланади.

Миллий ик,тисодиётда кенг куламли ва чукур таркибий узгаришлар шароитида иш билан бандлик сиёсатининг асосий восита-ларидан бири - ишсизларга ихтисос бериш-дир. Ишсизларга ихтисослик бериш ва уларни ишга жойлаштиришга кумаклашиш максадида ишлаб чикиладиган махсус дастурлар худудий ахборот тизимлари кумаги билан худудий иш билан бандлик хизмати органлари ёрдамига мухтож булган ва мехнат бозорида кам рак,обатли булган ишсизлар категориясини аниклаш имкониятини тезлаштиради. Мехнат бозори худудий ахборот тизимида тупланган ишончли ва тулик ахборотлар бундай ишсиз-лик муаммоларини ечишни энг самарали ёндашувлар асосида хал этиш учун имконият яратади.

Ишчи кучининг кайта таксимланиши

унинг мехнат бозоридаги харакати, биноба-рин, ишчи кучига булган талаб ва таклиф уртасидаги мик,дор-сифат жихатидан муво-фикликка эришиш куламларига бевосита таъ-сир этувчи омиллар ижтимоий-ик,тисодий ривожланишнинг янгича шароитларини шакллантирадиган макро даражадаги омил-ларга боFл и к. Шунинг учун хам ишсизлик даражасининг хаддан ташк,ари ошиб кети-шининг олдини олиш ва ишсизларни ишга жойлаштиришга ёрдам бериш буйича амалга ошириладиган чора-тадбирлар, бизнингча, куйидагилардан иборат булмоFи лозим:

• мехнат муносабатлари сохасида ижти-моий хамкорликнинг уч томонлама механиз-мини такомиллаштириш;

• мамлакатнинг хар бир худудида мехнат ресурслари ва иш жойларининг хам сифат, хам сон жихатидан узаро мутаносиблигига эришиш;

• истик,болли тармок,ларни жадал ривож-лантириш йули билан куплаб янги иш жой-ларини барпо этиш.

Ташкилий жихатдан мехнат бозори ижти-моий институтлар тизими сифатида майдонга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

2-расм. Ах,оли бандлигини таъминлашнинг такомиллаштирилган механизми.

чикар экан, мазкур бозор инфратузилмаси ривожланиши ахолининг о^илона иш билан бандлигининг шаклланишида мухим ташкилий тузилмалар мажмуи хисобланади. Мехнат бозори инфратузилмаси ривожлани-шининг асосий максадлари мехнатдан фой-даланиш муаммолари, унинг самарадорли-гини ошириш билан боFликдир.

Амалиётда ахолининг окилона иш билан бандлиги ишчи кучига талаб ва таклиф уртасидаги бозор мувозанатига эришишни билдиради. Бундай холда ишсизликнинг йул куйилиши мумкин булган (табиий) даражаси вужудга келади. Бундай мувозанат иш берув-чилар ва ёлланма ишчиларнинг иктисодий манфаатларининг энг мукобил даражада амалга оширилишини, уларнинг узаро уйтун-лигини таъминлайди. Бунда ишчи кучига кас-бий малака тайёргарлиги ва мехнат коби-лияти буйича мос нархлар белгиланади ва аста-секин ахолини муносиб иш уринлари ва иш хаки билан таъминлаш муаммоси хал этилади.

Ахолининг окилона иш билан бандлигини таъминлашнинг такомиллаштирилган янги механизми 2-расмда келтирилган асосий шарт-шароитларнинг таъсирини тартибга солиши лозим.

Узбекистонда замонавий мехнат бозори хали таркиб топиш жараёнидадир. У хали мезон асосида узининг яккол киёфасига эга булиб улгурганича йук. Мазкур бозорнинг шу жихатларини эътиборга олган холда, унинг инфратузилмаси ривожланишининг барча демографик, ижтимоий, иктисодий ва бошка жихатлари куйидаги мезонларда уз аксини топади:

• ишчи кучига талаб ва таклиф уртасида бозор мувозанатига эришиш; мехнат бозо-рининг сифат курсаткичларини таъминлаш;

• ахолининг иш билан бандлигига оид ахборотлар тизимини такомиллаштириш;

• кадрларнинг касбий харакатчанлигини ривожлантириш;

• ишсизликни камайтириш; малакали мехнат бозорини шакллантириш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 2

1-жадвал. Узбекистан Республикасида мех,нат ресурсларидан фойдаланиш курсаткичлари,

минг киши

№ Курсаткичлар 2013 йил 2014 йил 2015 йил 2015 йилни 2014 йилга нисбатан фарки, %да

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Мехнат ресурслари сони 17365,5 17841,0 18329,5 105,5

2 Иктисодий фаол ахоли сони 12929,9 13275,8 13658,0 105,6

3 Иш билан банд ахоли сони 12303,1 12644,2 13014,1 105,8

4 Ишсизлар сони 626,8 631,6 643,9 102,7

5 Ишсизлик даражаси, фоизда 4,8 4,8 4,7 -0,1

Манба: 2015 йилда иш урни ташкил килиш ва ахоли бандлигини таъминлаш дастури.

Шунингдек, иш уринларига булган эхтиёжларга демографик омил сезиларли ва бевосита таъсир утказишни давом эттир-мокда. 1985-1990 йилларда туFИЛИШ юкори даражада булиб, уша даврда 37 промиллини ташкил этгани, яъни хозирги вактдагига нис-батан 1,7 баробар куп булгани натижасида мехнатга лаёкатли ёшга кираётган ахолининг илдам усиш суръатлари сакланиб кол-мокда.

Жадвал маълумотларидан куриниб туриб-дики, 2013-2015 йилларда мехнат ресурслари сони 17365,5 минг кишидан 18329,5 минг кишига, яъни 5,5 фоизга купайган. Шу даврда иктисодий фаол ахоли сони 6,1 фоизга купайган ва тахмин килинаётган даврда унинг мехнат ресурслари таркибидаги улуши 74,3 фоиздан 74,5 фоизгача кутарилган.

Хулоса урнида шуни таъкидлаймизки, ишсизлик даражасининг хаддан ташкари ошиб кетишининг олдини олиш ва ишсиз-ларни ишга жойлаштиришга ёрдам бериш буйича амалга ошириладиган чора-тадбирлар бизнинг фикримизча, куйидагилардан иборат булмоFИ лозим:

• иш билан бандликнинг тармок ва профессионал таркибини такомиллаштириш, айникса кишлок жойларида;

• мамлакатда окилона иш билан банд-ликни таъминлаш;

• мехнат бозорида ракобат механизмини йулга куйиш самарадорлигини ошириш, ишчи кучининг сифат курсаткичларини тухтовсиз ошириб бориш мазкур механизмнинг асоси булиб хисобланади;

• самарали ва «эгилувчан» мехнат бозо-рини шакллантириш, янги мехнат бозори инфратузилмасининг фаолиятини такомиллаштириш, мехнат бозорининг алохида сег-ментларига таъсир курсатиш оркали ишсиз-ларда янги касбларга кизикиш уЙFотиш;

• мехнат бозорида амалга оширилаётган чора-тадбирлар борасидаги ривожланган мамлакатлар тажрибасидан кенг фойдала-ниш;

• ишсизларни укитиш ва кайта укитиш тизимини жорий этиш ва такомиллаштириш;

• ёшлар уртасида ишсизликни камайти-риш буйича чора-тадбирларини ишлаб чикиш%

• олий укув юртлари битирувчиларини Хам кредитлаш механизмини жорий этиш хамда коллеж битирувчиларини кредитлаш механизмини такомиллаштириш;

• мехнат биржаси иш фаолиятини янада жонлаштириш;

• янги иш уринлари ярмаркаларини хар ой ташкил этиб бориш ва улар фаолиятни давлат назоратига олиш;

• янги иш уринларини яратиш буйича комплекс чора-тадбирлар ишлаб чикиш, айникса республикамизнинг чет туманлари ва кишлокларида.

Бизнинг фикримизча, ушбу тадбирларнинг амалга оширилиши ахоли бандлигини таъ-минлашнинг мухим омили булиб хизмат килади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2016 йил 3 февралда 2758-сон билан давлат руйхатидан утказилган «Тижорат банклари томонидан касб-хунар коллежлари битирувчиларига микрокредитлар бериш тартиби тутрисида»ги Низом.

2. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 467-модда, 40(748)-сон 2016 й.

3. 2016 йилда иш урни ташкил килиш ва ахоли бандлигини таъминлаш Дастури.

4. www.adolatgzt.uz

5. http://samarkand.uz

6. www.uza.uz

7. www.uzreport.uz

8. www.cbu.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.