Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш янги иш жойларини яратишнинг муҳим омили сифатида'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш янги иш жойларини яратишнинг муҳим омили сифатида Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3092
359
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иш жойлари / янги иш жойлари / кичик бизнес / хусусий тадбиркорлик / касаначилик / the worker of the place / new worker of the place / small business / quotient enterprise

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Толаметова Зилола Абдужабборовна, Қулматов Алимжон Абдуллоевич

Мазкур мақолада Ўзбекистон Республикасида иқтисодиётни модернизациялаш шароитида янги иш жойларини яратишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ўрни ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Толаметова Зилола Абдужабборовна, Қулматов Алимжон Абдуллоевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SMALL BUSINESS AND QUOTIENT ENTERPRISE IMPORTANT FACTOR IN CREATION NEW WORKER PLACES

Role of the small business and quotient enterprise is told in this article in creation new worker places in condition of the modernizations of the economy.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш янги иш жойларини яратишнинг муҳим омили сифатида»

Толаметова З.А.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди; Кулматов А.А.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети «Макроиктисодиёт» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

кичик бизнес ва хусусии тадбиркорликни

ривожлантириш янги иш жоиларини

яратишнинг му^им омили сифатида

Ацоли бандлигини таъминлаш жамият ижтимоий-ицтисодий ривожланишининг энг муцим шартлари-дан бири цисобланади ва у ицтисодиётда алоцида ацамиятга эга. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-лик республикамизда янги иш жойларини яратиш-нинг асосий йуналишларидан бири цисобланади. Узбекистонда ацолини иш билан таъминлашни янада яхшилаш ва унинг фаровонлигини оширишнинг энг муцим йуналиши сифатида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, хизмат курсатиш ва касаначилик соцаларини цуллаб-цувватлаш ва ривожлантириш-ни рагбатлантириш, ишлаб чицариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ривожлантириш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилмоцда.

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида Узбекистон хукумати, жум-ладан, Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлиги, вилоят хокимиятлари томонидан амалга оши-рилаётган кичик бизнес ва хусусий

нидан раFбатлантирилиши, мамла-катимиз кишлокларида бозор икти-содиёти талабларига мос келувчи ижтимоий инфраструктурани вужудга келтириш дастурлари ишчи кучининг

тадбиркорликни куллаб-кувватлаш, тулик ва самарали бандлигини таъ-хусусий тадбиркорликни давлат томо- минлашга каратилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

Янги иш уринларини ташкил этиш, иктисодиёт тармоклари таркибини диверсификация килиш, малакали му-тахассислар тайёрлаш ва шунингдек, 12 йиллик мажбурий таълим тизи-мига утиш борасида курилган чора-тадбирлар ахолининг бандлик да-ражасини янада ошириш имконини берди.

Бандликни оширишда янги иш жойларини яратишдаги бугунги энг мухим хал килувчи масала кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ри-вожлантириш, уларга кенг имконият ва имтиёзлар ташкил килиб бериш хисобланади.

Хозирги вактда Узбекистонда хам кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш учун салмокли меъёрий-хукукий база яратилган, ин-ституционал узгаришлар амалга оши-рилган. Бу база мамлакатимизнинг «Узбекистон Республикасида тадбир-корлик туFрисида»ги, «Узбекистон Республикасидаги корхоналар туFри-сида»ги, «Узбекистон Республикасида мулкчилик туFрисида»ги конунлари хамда бошка конун хужжатларига асосланади.

Фан ва техника тез суръатлар билан тараккий этиб бораётган даврда ноёб саноат махсулотлари, шунингдек, узига хос ва махаллий эхтиёжларни кондиришга мулжалланган махсулот-ларга талаб юкори булади. Бундай махсулотларни ишлаб чикаришни кичик корхоналарда жойлаштириш иктисодий жихатдан самаралидир.

Республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривож-ланиши ва фаолият курсатиши соха-

сидаги тажриба уларга давлат, шунингдек, ижтимоий институтлар томонидан хам катта эътибор бери-лаётганини курсатади ва улар хозирги вактда ишлаб чикарилаётган саноат махсулотларининг умумий хажмида хам, иш билан банд ходимларнинг умумий сонида хам анча салмокли уринни эгаллайди.

Хуллас, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, ай-никса, кишлок жойларида янги иш жойларини очиш хамда ёшлар ораси-да иш билан бандлик масаласини хал этиш билан боFлик мухим ижтимоий ролни бажаради.

Ахоли бандлигини таъминлаш ва иш уринларини ташкил этиш муаммо-ларини изчил хал этишга каратилган тизимли чора-тадбирларнинг амалга оширилиши натижасида 2012 йилда иктисодиётдаги банд ахоли сони 2,5 фоизга усди ва деярли 12,5 миллион кишига етди, иктисодиётнинг нодав-лат секторидаги банд булган кишилар улуши 81 фоизни ташкил этди1.

2007-2011 йилларда республика буйича юридик шахс макомига эга булмаган, лекин лицензияга эга тад-биркорликда банд булганлар сони 140,8 минг кишидан 698,4 минг кишига ёки 4,96 марта купайган2.

2012 йилда 83 та корхона хусусий-лаштирилди, энг куп хусусийлашти-рилган объектлар Тошкент шахри улушига туFри келган булиб, улар 48 та объектдан иборат булди. Мулкни давлат тассаруфидан чикариш ва хусу-

1 Узбекистан в цифрах 2012. Государственный Комитет Республики Узбекистан по статистике. -Т., 2012 . -С. 39.

2 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

1-расм. Кичик корхона ва микрофирмаларнинг ЯИМдаги улуши1

сийлаштириш натижасида 32,1 млрд сум пул маблаFлари келиб тушган2.

Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корликни хар томонлама куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш реал иктисодиётни ислох этишнинг энг мухим йуналиши хисобланади.

2012 йилда кичик тадбиркорлик то-монидан ЯИМ умумий хажмининг 54,6 фоизи ишлаб чикилган булиб, бу 2011 йилга нисбатан 0,6 фоиз купрокни ташкил килган. Кичик корхоналар ва микрофирмаларни ЯИМ ишлаб чикаришдаги улуши 33,9 фоизни ташкил этган булиб, бу курсаткич 2011 йилда 33,7 фоиздан иборат булган3. (1-расм).

2012 йилда кичик тадбиркорлик субъектларида банд булганлар сони 9252,9 минг кишини, шунинг-дек, хусусий секторда банд булганлар 6851,8 минг кишини, кичик корхона ва микрофирмаларда банд булганлар

1 Узбекистан в цифрах 2012. Государственный Комитет Республики Узбекистан по статистике. -Т., 2012 .

2 Уша манба.

3 Уша манба.

сони 2401,1 минг кишини ташкил килган4. Кичик тадбиркорликда ишлаб чикарилган саноат махсулотлари хажми 11253,1 млрд сумга етиб, ре-спубликадаги саноат ишлаб чикари-шининг 22,2 фоизини ташкил этган5. Шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик томонидан узлаштирилган инвестициялар 7767,3 млрд сумдан иборат булиб, республи-кадаги жами инвестицияларнинг 35,2 фоизини ташкил этгани холда 2011 йилга нисбатан 123,0 фоизга усган6. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан экспорт килинган махсулотлар хажми 2238,1 млн АК.Ш долларини, яъни умумий экспорт хажмининг 15,7 фоизини, умумий импортдаги улуши 37,6 фоизни, яъни 4518,5 млн АКШ долларини ташкил этди7. 2000 йилда ЯИМ-нинг 31 фоизи мазкур сохада ишлаб чикарилган булса, 2013 йилда бу

4 Уша манба.

5 Уша манба.

6 Уша манба.

7 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

курсаткич 55,8 фоизни ташкил этди1. 2014 йилда ЯИМни шакллантиришда кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-лик сохасининг улуши 2000 йилдан буён 31 фоиздан 56 фоизга, саноат махсулотлари ишлаб чикаришда 12,9 фоиздан 31,1 фоизга усди2.

Хозирда кичик бизнес сохасида яратилаётган янги иш уринларининг асосий кисми хизмат курсатиш ва сервис сохаси улушига туFри келмокда. Кичик бизнесда банд булганлар 2000 йилда 49,7 фоизни ташкил этган булса, 2013 йилда бу курсаткич 75 фоизга етди3.

2014 йилда эса кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасида 480

1 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистан Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/ news/144.

2 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистан Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

3 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-

кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган

ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/ news/144.

мингдан ортик янги иш урни ташкил этилди ва бу сохада банд булган ахо-лининг 76,5 фоиздан зиёди мехнат килмокда4.

Бу эса кичик бизнес субъектлари-нинг ахоли бандлигини таъминлаш ва янги иш уринларини ташкил килишда мухим уринга эгалигини курсатади. 2013 йилда ишлаб чикарилган жами саноат махсулотларининг 23 фоизи, курсатилган бозор хизматларининг деярли барчаси, махсулот экспорти-нинг 18 фоизи кичик бизнес улушига туFри келган5 (2-расм).

Узбекистон бизнесни руйхатга олиш шартлари буйича жахон микёсида 66 позиция юкорига кутарилиб, рейтинг утказилган 189 мамлакат ораси-да 21-уринни эгаллади, кредит ажра-тиш буйича рейтингда эса 24 позиция

4 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

5 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистон Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/ news/144.

2-расм. Ик,тисодиёт тармок,ларида ишлаб чи^арилаётган мах,сулот х,ажмида кичик бизнес ва

хусусий тадбиркорликнинг улуши

120

саноат кишлок асосий капи- курилиш савдо пуллик

хужалиги талга инвести- хизматлар

циялар

■ 2011 ■ 2012

юкорига кутарилди1. Махсулот экспорт киладиган корхоналарни куллаб-кувватлашга оид чора-тадбирларнинг амалга оширилгани экспорт фаолия-тига 450 дан зиёд янги корхонани жалб этиш имконини берди2. Бу бо-рада Ташки иктисодий фаолият мил-лий банки хузурида барча худудларда уз филиалларига эга булган Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари экспорт фаолиятини

1 Каримов И.А. 2014 йил юк,ори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистан Республикаси Прези-денти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/ news/144.

2 Уша манба.

куллаб-кувватлаш жамFармасининг ташкил этилгани мухим ахамият касб этмокда.

Ушбу жамFарманинг асосий вази-фаси мамлакатимизда ишлаб чика-рилаётган махсулотларни экспорт ки-лишда зарур хукукий, молиявий ва ташкилий ёрдам курсатишдан ибо-ратдир. Мазкур жамFарма томонидан тадбиркорларга ташки бозорлар-ни урганиш ва хорижий шерикларни топиш, халкаро тендер савдоларида иштирок этиш, экспорт шартномала-рини тузиш, халкаро сертификатлар, рухсат беришга оид хужжатларни олиш ва божхона расмийлаштируви буйича амалий ёрдам курсатилмокда. ЖамFарманинг утган киска даврдаги фаолияти давомида 153 та тадбиркорлик субъектига умумий киймати 56

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

миллион доллардан зиёд булган экспорт шартномаларини тузишда ёрдам курсатилди.

2014 йилда эса 500 дан ортик янги корхона, биринчи навбатда, кичик бизнеснинг экспорт фаолиятига жалб этилди. ЖамFарма томонидан 2 минг 400 та тадбиркорлик субъектларига уз махсулот ва хизматларини ташки бозорларга чикариш буйича хукукий, ташкилий ва молиявий хизматлар курсатилди. Шунингдек, жамFарма ёрдами натижасида республикамиз-даги тадбиркорлик субъектлари томонидан 1 миллиард 250 миллион доллар микдоридаги экспорт шарт-номалари тузилди1. Натижада 2014 йилда 840 миллион доллардан ортик махсулотлар экспорт килинди2.

2013 йилда 26 мингдан зиёд кичик бизнес субъекти иш бошлаган булиб, ушбу секторда фаолият курсатаётган корхоналарнинг умумий сони 190 мингтага етди3. 2014 йилда кичик

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистан Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

2 Уша манба.

3 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръат-лари билан ривожланиш, барча мавжуд им-

кониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажли-сидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/ news/144.

бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни раFбатлантириш буйича олиб борилган чора-тадбир-лар натижасида 20 мингдан зиёд янги кичик бизнес субъектлари ташкил этилиб, уларнинг сони 195 мингдан ортикни ташкил этди4.

«Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастури, кичик бизнесни ривожлантириш худудий дастурлари чора-тадбирларини амалга ошириш, кулай ишбилармонлик мухитини шакллантириш, кичик бизнес субъектларига солик имтиёзлари-ни бериш янги иш уринларини ташкил этиш имкониятини кенгайтирди.

Кичик корхона ва фермер хужалик-ларида иш билан банд булган ахоли сонининг усиш суръати Тошкент шах-ри, ФарFOна, Сурхондарё, Сирдарё, Самарканд, Кашкадарё ва Жиззах ви-лоятларида республикадаги уртача курсаткичдан юкори булмокда.

Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2011 йил 11 мартдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига кредит беришни купайтиришга оид кушимча чора-тад-бирлар туFрисида»ги ПК-1501-сонли карори, 2011 йил 24 августдаги «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун кулай

4 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

ишбилармонлик мухитини шаклланти-ришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4354-сонли фармони ва бошка бир катор меъёрий-хукукий хужжатларга мувофик, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектла-ри учун турли имтиёз ва кулайликлар берилди, имтиёзли кредитлаш тизими кенг йулга куйилди.

Хусусан:

- кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг кредитлар ажратиш хакидаги аризаларини куриб чикиш муддати уч банк иш кунидан ошмайдиган муддат килиб белгиланди;

- тижорат банкларига кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларига кредит беришда кредитнинг умумий суммасида карз олувчининг гаров таъминотини расмийлаштириш билан боFл и к харажатларни хисобга олиш хукуки берилди;

- кичик бизнес субъектларидан тижорат банкларида миллий валютада хисобварак очгани учун тулов унди-риш бекор килинди;

- имтиёзли кредитлаш хажмини кенгайтиришни раFбатлантириш макса-дида тижорат банкларининг Имтиёзли кредит бериш махсус жамFармаси маблаFлари хисобидан кредитлар ажратишдан оладиган даромадлари 2016 йилнинг 1 январига кадар фойда солиFидан озод килинди.

Ортикча мехнат ресурсларига эга булган туман ва шахарларда жой-лашган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг лойи-халарини молиялаштириш учун имтиёзли кредитлар ажратилмокда.

Республикамизнинг ахоли зич жойлашган ва ортикча мехнат ресурсларига эга булган худудларда касаначилик, косибчилик ва халк хунармандчилиги, шунингдек, оила-вий тадбиркорликни ривожлантириш максадида Мехнат ва ахолини ижти-моий мухофаза килиш вазирлиги то-монидан максадли ва манзилли иш-латилиш учун маблаFлар, шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига тижорат банклари то-монидан Имтиёзли кредитлаш махсус жамFармаси маблаFлари хисобидан имтиёзли кредитлар ажратилмокда.

2012 йил 1 январь холатига кура, тижорат банклари томонидан тадбиркорлик субъектларига ажратил-ган кредитлар хажми жами 4,1 триллион сумни ташкил этгани холда, 2010 йилга нисбатан 1,5 баробар ошди ва ушбу маблаFлар хисобига худудларда 291 мингтадан ортик янги иш урни яратилди1. «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастури доирасида амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида кичик бизнес субектларига ажратилган микрокре-дитлар хажми эса 752,3 миллиард сумни ташкил этди2.

2014 йилнинг 1 январидан бошлаб Марказий банкнинг кайта молиялаш ставкаси 12 фоиздан 10 фоизга туши-рилди. 2014 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига тижорат банклари томонидан 9 триллион сумдан ортик, шу жумладан, 2 триллион сумга якин микрокредит-лар ажратилди. Умуман, охирги беш

1 Узбекистан в цифрах 2012. Государственный Комитет Республики Узбекистан по Статистике. -Т., 2012.

2 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

йил ичида кичик бизнесни кредитлаш хажми 5 баробар ошди1.

Шунингдек, хом ашё ва зарурий ма-териалларни товар ва хом ашё биржа-ларида сотиш хажмини кенгайтириш хисобидан хусусий тадбиркорларнинг хом ашё ресурсларидан фойдаланиш имконияти кенгайди. Натижада 2014 йилда улар томонидан Республика товар хом ашё биржасида 3 триллион сумлик хом ашё ва материаллар со-тиб олинди, шунингдек, улар узлари ишлаб чикарган 1 триллион 500 миллиард сумлик махсулотни биржа сав-долари оркали сотишга муваффак булдилар2.

Иктисодиётни модернизация килиш жараёнида янги иш уринларини таш-кил этиш максадида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига янада янги замонавий банк хизматла-ри курсатиш такомиллаштирилиб бо-рилиши зарур.

Бу эса тадбиркорлик субъектларига ажратиладиган кредитлар фоиз став-каларининг пасайишига олиб келиб, натижада ушбу субъектлар томонидан банк кредитларидан фойдаланиш оркали уз бизнесларини ривожланти-риш учун янада купрок имкониятлар яратади.

1 Узбекистан в цифрах 2012. Государственный Комитет Республики Узбекистан по Статистике. -Т., 2012.

2 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистан Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

«Микрокредитбанк» томонидан 2011 йилда кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик ва якка тартибдаги мехнат фаолияти, оилавий бизнес ва касана-чиликни фаоллаштириш йули билан янги иш уринларини яратиш хамда республика кишлокларида микро-молиявий хизматларни кенгайтириш максадида 159,7 миллиард сум мик-доридаги микромолиявий хизматлар курсатилиб, 104 мингдан ортик, 2012 йил давомида ажратилган кредитлар хисобидан 105 мингдан ортик янги иш урини ташкил этилди (3-расм).

Хуллас, тижорат банклари томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка, уларнинг модернизация килиниши, технологик янгиланишига молиявий ёрдам берган холда янги иш уринлари яратиш ва ахолининг бандлиги таъминлашга имкониятлар яратилмокда.

Республикамизда кичик бизнес субъектлари фаолиятини ривожлантириш ва раFбатлантириш максадида солик тизимидан фойдаланилмокда. 2011 йилда иктисодиётнинг барча тармокларидаги корхоналар, микрофирма ва кичик корхоналар учун ягона солик туловининг амалдаги 7 фоизли ставкаси 1 фоизга камайтири-либ, 6 фоиз килиб белгиланди. 2012 йилда хам кичик бизнес субъектлари учун солик юки даражаси камайти-рилди, яъни ягона солик тулови ставкаси 6 фоиздан 5 фоизга туширилди (4-расм).

Узбекистон Республикасида окилона иктисодий сиёсат олиб борилиши на-тижасида ахолининг мехнатда банд-лигини таъминлашнинг кичик бизнес, касаначилик, оилавий тадбиркорлик

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

82 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

V_/

3-расм. "Микрокредитбанк" очик акциядорлик тижорат банки томонидан курсатилган микромолиявий хизматлар эвазига яратилган иш уринлари сони.

120000

100000

80000

60000

40000

20000

40566

102845

104500 105000

97062

56075

2007 й

2008 й 2009 й

2010 й 2011 й

2012 й

40 ЗО 20 Ю

38

4-расм. Кичик бизнес субъектлари учун ягона солик тулови ставкаси

31

4-5-

8

1996 2000 2005 2009 2010 2011 2012

□ Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун солик ставкаси

ва хунармандчилик каби самарали шакллари ривожланди.

Бирок хозирги кунда хам хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликни ри-вожлантириш йулида маъмурий FOв ва тусиклар сакланиб колмокда1.

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш -устувор вазифамиздир. // Узбекистан Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлиси-даги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

Республикамиз олдида турган энг мухим масалалардан бири - кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йулидаги баъзи бир маъмурий тусикларни бар-тараф этишдан иборат.

Узбекистон Республикасида ахоли-ни самарали мехнатда бандлигини таъминлашнинг асосий йули янги иш жойларини яратиш булгани холда янги иш жойларини яратишнинг мухим омили кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик хисобланади. Республи-камизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

учун куйидагиларни амалга ошириш зарур:

- кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик, кишлок хужалиги махсулот-ларини кайта ишлаш, шунингдек, хиз-мат курсатиш сохаларида янги иш жойлари яратилишини такомиллашти-риш, оилавий тадбиркорликни янада ривожлантириш, хизмат курсатиш ва сервис сохаси, айникса, кишлок жой-ларида ривожлантириш, касаначилик фаолиятини янада кенгайтириш, улар-нинг йирик корхоналар билан бирга-ликда фаолият юритадиган шакллари-ни купайтириш;

- хусусий мулк, хусусий тадбиркор-лар манфаатларини химоя килувчи хукукий базани янада мустахкамлаш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-лар хукук ва кафолатларини конуний химоя килиш меъёрларинини кучай-тириш;

- хусусий тадбиркорлар томонидан хом ашё ресурсларидан фойдаланиш механизмини соддалаштириш, бунинг учун ресурсларни очик биржа ва ярмарка савдоларида сотиш хажмини кенгайтириш;

- кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш хисобига банд-ликни устириш учун хар бир туман ва шахарлардаги махаллий минерал хом ашё, моддий-техник ва мехнат ре-сурслари, ички бозор сиFими, кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш имкониятларини аниклаш;

- хар бир вилоят марказида хамда йирик туманлар марказларида лизинг компаниялари филиалларини янада купайтириш, улар томонидан ки-

чик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини технологик восита-лар, кичик механизациялар, станок-лар ва бошка хилдаги унча мурак-каб булмаган воситалар, шунингдек, транспорт воситалари билан таъмин-ланиши;

- тадбиркорларга уз ишларини ташкил килиш ва ривожланитириш-да ёрдам берувчи, бозордаги вазият, коньюктура узгаришлари туFрисида ахборот берувчи «Маслахат марказ-лари»ни куплаб яратиш;

- хусусий тадбиркорларни микро-кредитлар билан таъминлаш жараён-ларини доимий равишда давом этти-риш, бунда республикадаги тижорат банклари ва бюджетдан ташкари жамFармалар маблаFларидан кенг фойдаланиш;

- ишчи кучига талабнинг ошиши ва ишсизликнинг камайишини таъмин-ловчи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини узлуксиз ривожлантириш;

- ёшларни халк хунармандчилигига ургатишда «Устоз-шогирд» индивидуал укитиш услубларидан фойдала-нишни кенгайтириш;

- халк хунармандлари ва усталарига устахоналарни кенгайтириш ва замо-навий куринишдаги янгиларини ташкил этиш учун микрокредитлар олиш жараёнини янада такомиллаштириш;

- узок кишлок туманларида янги иш уринларини яратувчи лойихаларни молиялаштириш учун имтиёзли кредит ресурсларини жалб этишни такомиллаштириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

- иктисодиётни модернизациялаш шароити талабларига мос холда рес-публиканинг барча худудларида тайёр махсулотлар ишлаб чикаришга ихти-сослашган кичик корхоналарни янада купайтириб бориш;

- касаначиликнинг барча турлари, мехнат шартномаларига асосланган корхоналар билан хамкорликдаги шакллари хамда оилавий тадбиркор-ликни ривожлантириш; касаначилик фаолиятига аёллар ва оиланинг банд булмаган бошка аъзоларини жалб этиш; уйда килинадиган ишларнинг турли куринишларини ривожланти-ришда «Корхона-Махалла» иктисодий хамкорлик тизимини амалга ошириш;

- тайёр кишлок хужалиги махсулот-ларини ишлаб чикариш ва кайта иш-лаш, сабзавот-полиз махсулотларини саклаш, иссикхона хужаликларини ташкил этишга ихтисослашган кишлок

хужалиги субъектларини ривожлантириш ва кенгайтириш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш; кишлок хужалиги махсулотларини йиFиш ва кайта ишлашни ташкил этиш, саклаш, кадоклаш, шунингдек, тайёр кишлок хужалиги махсулотларини истеъмол-чиларга етказишда воситачи тизим-ларни янада купрок яратиш;

- гушт-сут ва мева-сабзавот махсу-лотлари ва бошка турдаги махаллий хом ашёни кайта ишлаш, терига ил-шов бериш, халк истеъмол молларини ишлаб чикариш буйича кичик корхоналарни ташкил этиш буйича иннова-цион лойихаларни раFбатлантиришни давом эттириш, микрокредитлар билан таъминлашни янада такомиллаш-тириб бориш зарур.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узга-ришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жа-раёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусу-сий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

2. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожла-ниш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. // Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // Манба: http://www.lex.uz/news/144.

3. Каримов И.А. Бош максадимиз - кенг куламли ислохотлар ва модернизация йулини катъият билан давом эттириш. - Т.: «Узбекистон», 2013.

4. Каримов И.А. Ватанимизнинг боскичма-боскич ва баркарор ри-вожланишини таъминлаш - бизнинг олий максадимиз. 17-жилд. - Т.: «Узбекистон», 2009.

5. Узбекистан в цифрах 2012. Государственный комитет Республики Узбекистан по статистике. - Т., 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.