Научная статья на тему 'Қашқадарё вилоятида аҳоли бандлигини таъминлашнинг устувор йўналишлари'

Қашқадарё вилоятида аҳоли бандлигини таъминлашнинг устувор йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
211
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тавакалов Ж. Т.

Ўзбекистонда жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг салбий оқибатларини бартараф этиш бўйича 2009-2012 йилларга мўлжаллаб қабул қилинган “Инқирозга қарши чоралар дастури”да аҳолининг иш билан бандлигини таъминлаш энг устувор ижтимоий масалалар қаторида белгиланган. “Навбатдаги энг муҳим устувор вазифа, деб кўрсатди Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов – бу мамлакатни модернизация қилиш ва аҳоли бандлигини оширишнинг муҳим омили сифатида ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ривожлантиришдан иборат”.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Қашқадарё вилоятида аҳоли бандлигини таъминлашнинг устувор йўналишлари»

Тавакалов Ж.Т.

ТДИУ стажёр-тадк,ик,отчи-изланувчиси

КАШКАДАРЁ ВИЛОЯТИДА АДОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ

Узбекистонда жацон молиявий-ицтисодий инцирозининг салбий оцибатларини бартараф этиш буйича 2009-2012 йилларга мулжаллаб цабул цилинган "Инцирозга царши чоралар дастури"да ацолининг иш билан бандлигини таъминлаш энг устувор ижтимоий масалалар цаторида белгилан-ган. "Навбатдаги энг муцим устувор вазифа, - деб курсатди Узбекистон Президенты Ислом Каримов -бу мамлакатни модернизация цилиш ва ацоли бандлигини оширишнинг муцим омили сифатида ишлаб чицариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ри-вожлантиришдан иборат "1.

Узбекистонда мехнат бозорини дав-лат томонидан тартибга солишда х,ук,ук,ий ва иктисодий чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Бу тадбирлар ишсизлик да-ражасини пасайтириш, мехнат ресурсла-ридан самарали фойдаланиш, мехнат хиз-матига кондирилмаган талабни йукотиш ва унинг таклифи энг макбул нисбатига эришиш максадларига йуналтирилади.

Жах,он молиявий инкирози ташки мехнат миграциясининг камайиши-га олиб келади. Натижада, бошка салбий окибатлар хам миллий мехнат бозо-рига таъсир курсатмай колмайди. Шунинг учун Узбекистонда "Инкирозга карши чоралар дастури"да мехнат ресурсларидан самарали фойдаланиш, мехнатга лаёкатли ахолини иш билан таъминлаш даражаси-ни оширишнинг асосий йуналишлари сифатида куйидагилар кузда тутилган:

- жахон бозорида талаб пасайиб бора-ётган бир шароитда ички бозорда талабни раFбатлантириш оркали махаллий ишлаб чикарувчиларни куллаб-кувватлаш. Бу мамлакатда иктисодий усишнинг

1 Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. -Т.: Узбекистон. 2009. - 48 б.

юкори суръатларини саклаб колишда Fоят мухим ахамиятга эга эканлиги билан бир каторда янги иш уринлари яратишга хам хизмат килади;

- кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликни жадал ривожлантириш; Бугунги кун-да мамлакатимизда иш билан банд булган жами ахолининг 76,0 фоиздан купроFи айнан шу сохада мехнат килмокда. 2010 йилда мамлакатимизда жами 950 минг-дан ортик иш урни ташкил этилгани-ни мамнуният билан таъкидлашимиз ло-зим. Бу янги ташкил килинган умумий иш уринларининг 600 мингдан зиёди ёки 65 фоизи кичик бизнес сохаси ва фермер хужаликларига, 210 мингдан ортиFи каса-начилик сохасига туFри келади. Бизнинг бу борадаги энг катта ютугимиз ялпи ички махсулот таркибида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши купайгани хамда мамлакатимиз иктисодиётини ри-вожлантиришда унинг роли сезиларли да-ражада ошганлиги намоён булмокда.

2000 йилда ялпи ички махсулотнинг карийб 31 фоизи иктисодиётнинг фаол ривожланиб бораётган ушбу сектори улу-шига туFри келган булса, 2010 йилда бу курсаткич 52,5 фоизни ташкил этди. Утган йил давомида кичик бизнес субъектлари-

га ажратилган кредитлар хажми 1,4 ба-робар купайди ва 2 триллион 700 миллиард сумни ташкил этди. Жумладан, микро-кредитлар хажми 485 миллиард сумдан ортиб, бу курсаткич 2009 йилга нисбатан 1,5 баробар купайди.

Тасдикланган давлат бюджетида ялпи солик юкини 1,2 фоизга, кичик бизнес субъектлари ва микрофирмалар учун яго-на солик туловини эса 2010 йилдаги 7 фоиздан 2011 йилда 6 фоизга тушириш мулжалланган.

- сервис ва хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш. Мазкур секторга доир худудий дастурларни кайта куриб чикиш ва кишлок жойларда уларни ахоли, айникса ёшлар бандлигининг, кишлокда хаёт даражасининг оширишининг мухим омили сифатида жадал ривожлантириш-га доир кушимча чора-тадбирлар ишлаб чикилиши белгиланган;

- ишлаб чикариш ва ижтимоий инфра-тузилмани янада ривожлантириш. Бу куп мехнат талаб киладиган кенг куламли соха хисобланади. Ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилмани янада ривожлантириш янги иш уринларини ташкил этиш, ахолининг, айникса ёшларнинг иш билан бандлигини таъминлаш, оилаларнинг да-ромадлари ва фаровонлигини ошириш максадига хизмат килади;

- кишлокда саноат ишлаб чикариш ва курилишни жадал ривожлантириш, дехкончилик ва чорвачилик махсулотларини кайта ишлаш буйича за-монавий техника ва технологиялар билан жихозланган ихчам корхоналарни ташкил этиш. Бу иш уринларига талаб доимо катта булган кишлокларда ахоли, айникса ёш-ларни иш билан таъминлаш муаммосини хал этиш имкониятини беради.

Кашкадарё вилоятида хам 2008-2010 йилларда демографик вазиятни хисобга олган холда, шунингдек мамлакатда кабул килинган инкирозга карши чоралар дасту-ри асосида мехнат ресурсларидан фойда-ланиш чора-тадбирлари ишлаб чикилган. Белгиланган режаларга мувофик вилоятда 2008 йилда 59191 та, 2009 йилда 85734 та,

2010 йилда эса 72122 та янги иш уринлари ташкил этилди1.

Янги иш уринлари янги ишлаб чикариш кувватларини ишга тушириш, мавжуд саноат корхоналарини реконструкция килиш (2008 йилда -7494 та, 2009 йилда -7116 та, 2010 йилда - 4685 та), кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик (тегишли ра-вишда - 31682 та; 24014 та; 20820 та), шунингдек, касаначилик (тегишли равишда - 7286 та; 6374 та; 5253 та)ни ривожлантириш хисобига ташкил этилган.

Янги ишуринларинингаксарияти кичик бизнес ва хусусий тадбикорлик сохасига туFри келади. Бу янги кичик корхоналар ва микрофирмалар ташкил этиш, фермер хужаликларини ривожлантириш, бо-зор инфратузилмасини ривожлантириш хисобига амалга оширилмокда.

Кашкадарё вилоятида мехнат ресурс-ларини бошкаришни такомиллаштиришда ахолини иш билан таъминлаш худудий да-стурларини илмий асослаган холда ишлаб чикиш хамда унинг тулик ижро этилиши-ни таъминлаш алохида ахамиятга эгадир.

Мазкур дастурларни тайёрлаш х,ар бир туман ва шахарда ахолининг иш билан бандлиги холатининг чукур тахлил килишдан бошланади. Бунда х,удуддаги демографик вазият, мехнат ресурслари баланси, ижтимоий-иктисодий ривожлан-тиришнинг жорий ва истикболли режа-лари тулик хисобга олиниши керак. Шун-дан сунг туман ва шахарлардаги иш билан бандликка кумаклашувчи марказлар иш кучи хамда унга талабни бахолашлари керак булади. Бу мехнат бозорида кутила-ётган вазиятни прогноз килиш имкониятини беради. Ахолини иш билан таъминлаш худудий дастури ижроси кайси муд-датга мулжалланганидан келиб чиккан холда иш кучи талаби билан унинг такли-фи уртасидаги фаркка мос равишда янги иш жойлари яратиш чора-тадбирлари белгиланади.

Ахолини иш билан таъминлаш худудий дастури ижросини таъминлаш молиявий манбаларини аниклаш хам жуда мухимдир. Бу давлат бюджети ва махаллий бюджет-

1 Кашкадарё вилояти Иктисодиёт бош бошкармаси маълумотлари (2010 йил 9 ой холати буйича берилган).

лар, бюджетдан ташкари, иш билан банд-ликка кумаклашувчи марказлар, иш билан бандликка кумаклашиш жамFармаси, тижорат банклари, корхона, ташкилот ва муассасаларнинг, ахолининг маблаFлари, инвестициялар, шу жумладан чет эл инве-стициялари булиши мумкин.

Худудий дастур лойихаси туман (шахар) мехнат булимлари томонидан уз хокимликлари билан келишилган холда ишлаб чикилгандан сунг вилоят Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш бош бошкармасига такдим этилади. Бош бошкарма уз навбатида вилоят хокимлиги билан келишган холда хар бир туман (шахар)нинг ахолини иш билан таъмин-лаш дастурини тасдиклайди. Худудий да-стурлар эса Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирлиги билан келишилган холда вилоят хокимлиги томонидан тасдикланади. Ахолини иш билан таъминлаш худудий дастурлари ижроси-ни назорат килиш хокимликлар ва мехнат органлари зиммасидадир.

Вилоятда мехнат ресурсларини бошкаришни такомиллаштиришда мехнат органлари олдида мухим вазифалар тура-ди. Улар мехнат бозорида фаол иш олиб бориш ахолининг иш билан бандлиги да-ражасини ошириш учун барча имконият-ларни ишга солишлари керак. Кашкадарё вилояти шароитларида хам бу кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, касаначи-лик, сервис ва хизмат сохасини ривож-лантиришдир. Тадбиркорларга уз биз-несларини йулга куйишда молиявий ёр-

дам курсатиш, оилавий тадбиркорлик-ни ва уз-узини иш билан таъминлашни раFбатлантириш жуда мухимдир.

Вилоят мехнат ресурслари-ни бошкаришни такомиллаштириш ахолининг иш билан бандлиги даража-сини оширишга хизмат килади. Бу эса мамлкатда изчил амалга оширилаётган кучли ижтимоий сиёсатнинг энг устувор йуналишидир.

Шунингдек, ахолини иш билан таъминлаш сохасидаги давлат сиёсати куйидаги асосий тамойилларга асосланиши зарур:

- мехнат килишни эркин тан-лаш хукукини амалга оширишда барча фукаролар тенг имкониятларини таъмин-лаш;

- кишиларнинг мехнат ва тадбиркорлик ташаббусларини куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш, уларда мехнат килиш ва хаёт кечиришда муносиб шароит-ни таъминлайдиган унумли ва ижодий мехнат кобилиятларини ривожлантириш-га кумаклашиш;

- мехнат килишнинг ихтиёрийлиги;

- иш билан таъминлаш сохасида ижтимоий кафолат бериш ва ахолини ишсиз-ликдан химоя килишни таъминлаш;

- ижтимоий химояга ута мухтож ва иш топишда кийналаётган фукаролар учун мавжуд иш жойларини саклаб колаётган хамда янги иш жойларини яратган иш бе-рувчиларни раFбатлантириш;

- мехнат бозори инфратузилмаси органлари фаолиятини такомиллаштириш ва хоказолар.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шарои-тида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. -Т.: Узбекистон. 2009.

2. Кашкадарё вилояти Иктисодиёт бош бошкармаси маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.