Научная статья на тему 'Янги иш ўринларини яратишда ижтимоий ҳамкорликнинг ўрни ва аҳамияти'

Янги иш ўринларини яратишда ижтимоий ҳамкорликнинг ўрни ва аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
164
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Маматурдиева Д. Р.

Касб-ҳунар таълимида ижтимоий ҳамкорлик ғояси 1970 йилда Европа Иттифоқида туғилди. Иш билан таъминлаш масалалари бўйича доимий комиссияларда ижтимоий ҳамкорлар барча қатнашчиларнинг манфаатларини ҳисобга оладиган биргаликда ижтимоий сиёсатда қарорлар қабул қилишда тенг имкониятларга эга бўлиши зарур, деган ягона фикрга келинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Янги иш ўринларини яратишда ижтимоий ҳамкорликнинг ўрни ва аҳамияти»

Маматурдиева Д.Р.

Андижон машинасозлик институти ассистенти

ЯНГИ ИШ УРИНЛАРИНИ ЯРАТИШДА ИЖТИМОИИ ХАМКОРЛИКНИНГ УРНИ ВА АДОМИЯТИ1

Касб-цунар таълимида ижтимоий цамкорлик тояси 1970 йилда Европа Иттифоцида ту*илди. Иш билан таъминлаш масалалари буйича доимий комиссия-ларда ижтимоий цамкорлар барча цатнашчиларнинг манфаатларини цисобга оладиган биргаликда ижтимоий сиёсатда царорлар цабул цилишда тенг имко-ниятларга эга булиши зарур, деган ягона фикрга ке-линди.

Касб-хунар таълими иш билан таъмин-лашнинг таркибий кисми булгани холда ушбу тизимда етакчи уринда туриши ва умуман, мехнат ресурсларининг ривожла-ниши касб-хунар таълимининг канчалик ривожланганлигига боFлик эканлиги умум томонидан эътироф этилган.

Касб-хунар таълимида ижтимоий хамкорлик Fояси касб-хунар таълими, малака ошириш ва кайта тайёрлаш ти-зимини иш билан таъминлаш тизимига уЙFунлаштиришдан иборат. Уз навбати-да, касб-хунар таълими муассасалари ва малака ошириш муассасаларида малака-га эга булиш мехнат бозори эхтиёжларига мувофик булиши керак. Мазкур хаётий мухим узаро алокада давлат, жамият, иш берувчилар, касаба уюшмалари ва ишга жойлаштириш субъектлари алохида урин эгаллайди.

Ижтимоий хамкорлик самарадорли-ги жамият, давлат масъул муассасалари, таълим муассасалари, иш берувчи-лар, касаба уюшмалари ва иш билан таъ-минлаш билан боFлик бошка ижтимоий гурухлар ижтимоий хамкорлар сифати-да канчалик узаро хамкорлик килишига, ушбу тизимда уз урнини топишларига, узаро хамкорлик килишга интилишига ва

1 ДФТК А2-ФК-0-17304 А2-042 "Ижтимоий-иктисодий тараккиёт иктисодий муносабат-лар либераллашувида ижтимоий хамкорликнинг мохияти"

бунинг учун уз саъйи-харакатларини ая-масликларига, жамиятни ривожланти-ришнинг мухим омили сифатида бундай хамкорликнинг зарурлигини англаб етиш-ларига боFл и кдир.

Касб-хунар таълимини ташкил этиш ва уни амалга оширишда барча ижтимоий хамкорлар иштирок этиши учун бо-зор иктисодиёти ривожланган купчилик мамлакатларда ушбу максадлар учун хиз-мат киладиган муассасалар ташкил этилган. Яъни касб танлашда булажак таълим олувчилар, уларнинг ота-оналари, дустлари, иш берувчилар ва давлат муассасалари ва бошка катнашчилар таъмин-лашга харакат килинмокда.

Касб-хунар таълимида ижтимоий хамкорлик Fояси, юкорида кайд этилгани-дек, касб-хунар таълими, малака ошириш ва кайта тайёрлаш тизимини иш билан таъминлаш тизимига уЙFунлаштиришдан иборатдир. Шу муносабат билан биз-нинг фикримизча, мехнат бозори субъ-ектларини фаол ишга жойлаштиришга кумаклашадиган шарт-шароитлар яратиш, иш билан бандлик камраб олинишини кенгайтириш ижтимоий хамкорликнинг асосий вазифаси хисобланади. Уз на-вбатида, касб-хунар таълими муассасаларида ва малака ошириш муассасаларида малакага эга булиш мехнат бозори эхтиёжларига мувофик булиши, унинг шарт-шароитларини кониктириши ва ун-

даги узгаришларга тезликда муносабат билдириши керак.

Купчилик мамлакатларда ижтимоий х,амкорлик Fояси касб-х,унар таълимининг таркибий кисми х,исобланади. Ижтимоий х,амкорликни амалга оширишнинг таш-килий шакллари ва механизмлари мав-жуд эмас, бирок х,ар бир мамлакат ижтимоий х,амкорлик Fоясини уз имкониятла-ри ва эх,тиёжларидан келиб чикиб амалга оширади.

Хозирги вактда дунёда х,ар хил сох,аларда ишга жойлаштириш техноло-гиялари ва методикаси буйича улкан таж-риба тупланган. Купчилик мамлакатларда ишга жойлаштириш ва иш билан таъ-минлашнинг бутун бир тизими мавжуд ва фаолият курсатмокда. Бу тизим банд-ликка кумаклашиш ва ах,олини ижтимоий мух,офаза килиш маркази, х,ар хил ма-лака ошириш ва кайта тайёрлаш курс-ларини, маслах,ат бериш марказлари ва ишга жойлаштириш фирмаларини, маъ-лумотларнинг электрон базасини, ушбу мавзулар буйича турли адабиётлар-ни ва куплаб бошка нарсаларни уз ичига олади. Ишга жойлаштириш индустри-яси ишлаб чикариш, урбанизация, ах,оли нуфузининг усиши билан баб-баровар ривожланмокда.

Республика касб-х,унар таълими тизими иш билан машFул булиш тизимининг таркибий кисми сифатида давр талабла-рига аник муносабат билдириши, мутахас-сисларни сифатли тайёрлаш ва битирув-чиларнинг мех,нат бозорига интеграция-си масалаларини чукур ва кескин куйиши, ижтимоий х,амкорлар ва иш берувчилар билан узаро муносабатларга ёндашувлар ва принципларни тах,лил килиши ва тако-миллаштириши зарурлиги мутлако аён-дир.

Ушбу муаммони камида икки узаро боFл и к йуналишларда куриб чикиш ло-зим. Биринчиси - бу кадрлар тайёрлаш жараёнининг барча иштирокчилари: урта махсус, касб-х,унар таълими тизими, ишлаб чикариш, жамоат ташкилотлари, жой-лардаги давлат х,окимияти ва мах,аллий узини-узи бошкариш органларининг ^акикий ижтимоий х,амкорлигини таъмин-лаш. Иккинчиси - биринчи йуналиш би-

лан узаро боFланган булиб - урта махсус, касб-х,унар таълим тизимининг имконият-лари, унинг давлат ва жамият, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сох,анинг дои-мий равишда узгариб турувчи талаблари-га тезкор мослашиш кобилияти.

Биринчи йуналиш доирасида урта махсус, касб-х,унар таълим сох,асидаги муайян ижобий тажриба тупланган. Кадрларнинг асосий истеъмолчилари билан доимий алокада иш олиб бориб, нафакат у ёки бу йуналишлар ва ихтисосликлар буйича абитуриентларни кабул килишнинг микдорий курсаткичларини шаклланти-ради, балки кадрлар тайёрлашнинг сифат параметрларига узлуксиз равишда туза-тишлар киритади.

Сузсиз, бу борада килинадиган ишлар х,али талайгина. Биринчи навбатда ижтимоий х,амкорлик механизмларини ривож-лантириш доирасида урта махсус, касб-х,унар укув юртлари битирувчиларини ишга жойлаштириш мониторингини юри-тиш жараёнини такомиллаштириш зарур. Битирувчиларни ишга жойлаштиришнинг самарали тартиботларини ишлаб чикиш ва жорий этиш вазифаси олдинда туриб-ди ва бу ишни 2-3-боскич талабалари билан бошлаш лозим; иш берувчилар билан тайёрланаётган мутахассисларнинг сони, номенклатураси ва сифати учун туFридан-туFри шартномалар тузишнинг меъёрий-х,укукий ва ташкилий шарт-шароитларини ишлаб чикиш; урта махсус, касб-х,унар укув юртларининг иш берувчилар буюр-тмаларига тезкор мослашишини таъмин-лаш даркор.

Ушбу масалада жойларда ривож-ланаётган ишлаб чикариш субъектла-ри мух,им роль уйнайди. Минтакани ижтимоий-иктисодий ривожлантириш-нинг истикболли режаларини ишлаб чикишда, шубх,асиз, зарур малакали мута-хассислар тайёрлашнинг сони ва сифати параметрлари асос килиб олиниши керак.

Иккинчи йуналиш буйича х,озирда ви-лоятлардаги барча урта махсус, касб-х,унар укув юртларида кадрлар тайёрлаш-ни чукур ва х,ар томонлама инвентариза-циялаш, микдорий ва сифат параметрлари буйича республика ва минтакалар ри-вожининг истикболларини х,исобга олган

х,олда, иктисодиёт тармоклари ва ижти-моий сох,а буйича кадрлар буюртмачила-рининг маълумотларини йиFиш тадбирла-ри амалга оширилди. Мазкур йуналишда бажарилган ишларнинг натижалари урта махсус, касб-х,унар таълим тизими фао-лият курсатишига доир меъёрий-х,укукий х,ужжатларга тузатишлар киритиш, таълим жараёнини ташкил этиш ва унинг мазму-ни х,амда укув-услубий, ресурс ва кадрлар билан таъминлашни такомиллаштириш, кадрлар тайёрлаш йуналишлари ва ихти-сосликлари руйхатини кайта куриб чикиш учун асос булади. Бунда жорий этилган ушбу янгиликлар нафакат тармокка, балки умуман кадрлар тайёрлаш йуналишининг узига хос хусусиятини ва мамлакатнинг му-айян минтакасида жойлашувини х,исобга олган х,олда х,ар бир таълим муассасаси-га тааллукли булади. Бошкача айтганда, ушбу тадбирларнинг амалга оширилиши натижасида мамлакатимиз урта махсус, касб-х,унар таълимининг стратегик тен-денцияларидан бири - минтакалаштириш жараёнини чукурлаштириш, республика минтакаларининг малакали кадрлар-га булган эх,тиёжларини кондириш, мам-лакатимиз х,ар бир х,удуди иктисодиёти ва ижтимоий сох,асининг ривожланиш истикболларига мувофик кадрлар тайёр-ланади.

Касб-х,унар таълими муассасаларининг асосий йуналишлари минтакадаги мех,нат бозори тах,лилидан ва ишчи кучига булган талаб ва таклифдан келиб чиккан х,олда иш берувчиларни талаблари даражасида-ги мутахассис кадрлар билан таъминлаш-га каратилиши даркор.

Касб-х,унар таълимида ижтимоий х,амкорликни кенг йулга куйиш, касб-х,унар коллежлари укув режа ва дастур-ларини ишлаб чикишда иш берувчилар-нинг иштирок этишини таъминлаш, ишлаб чикариш амалиёти ва укув амалиёти соат-ларини купайтириш ута му^им масаладир.

Иш берувчи корхоналарнинг урта махсус, касб-х,унар таълими муассасалари битирувчиларини иш билан таъминлаш жараёнидаги иштирокининг ах,амияти бекиёсдир. Улар сало^иятидан туFри фой-даланиш битирувчиларнинг иш билан бандлигини тулик таъминлайди. Иш бе-

рувчилар билан таълим муассасаларининг узаро фойдали х,амкорлигини йулга куйиш максадида Молия вазирлиги, Иктисодиёт вазирлиги, Мех,нат ва ах,олини ижтимоий му^офаза килиш вазирлиги, Халк таълими вазирлиги ва Урта махсус, касб-х,унар таълими маркази томонидан тасдикланган "Таълим муассасалари ва корхоналар уртасидаги шерикчилик муносабатла-ри туFрисидаги Низом" адлия вазирлиги руйхатидан утказилди ^амда амалиёт-га жорий этилди. Ушбу Низом урта махсус, касб-х,унар таълими муассасалари би-тирувчиларининг бандлигини таъминлаш борасидаги ишларни тартибга солиш билан бир каторда, ишлаб чикариш корхо-налари, ташкилот ва идораларга ижтимоий масъулият юклайди.

Президент Ислом Каримовнинг 2011 йилнинг асосий якунлари ва 2012 йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ри-вожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузасида, "Бу йил юр-тимизда 516 минг нафардан зиёд йигит-киз коллеж ва лицейларни тамомлай-ди. Уларнинг каерга ишга жойлашишини ^озирданок аник белгилаб олиш, корхоналар билан ишлаб чикариш амалиёти-ни уташ ва ундан сунг ишга кабул килиш буйича шартномаларнинг уз вактида ту-зилишини таъминлаш-бундай масалалар-ни алох,ида назоратга олиш лозим"1- деган фикр билдирганлар. Ушбу фикрдан келиб чиккан х,олда, иктисодиётнинг мувозанат-ли ривожланишини, урта махсус малака-га эга булган мутахассисларнинг иш билан окилона бандлигини таъминлаш, бозор талаби буйича етарли даражада ишчи ку-чини тайёрлаш, ишчи кучи ортикчалигини олдини олиш х,озирги куннинг долзарб масалаларидан бири х,исобланади.

Узбекистон Республикаси Президен-ти И.А.Каримов томонидан мамлакат-да урта махсус малакага эга булган ки-чик мутахассисларни иш билан таъминлаш иктисодий тараккиётни таъминлашда устувор вазифалардан бири эканлиги бел-

1 Каримов И.А. "2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади".-"Халк сузи", 2012 йил 20 январь, № 14 (5434). 3- бет.

1-расм.

Касбга йуналтиришни мувофи^лаштириш1.

Касбга йуналтиришни мувофиклаштириш

гиланиб, ушбу сохадаги долзарб муаммо-ларни хал этиш нафакат иктисодий, балки сиёсий ахамиятга хам эга эканлигига алохида эътибор каратилмокда.

Хозирги шароитда урта махсус, касб-хунар таълими ва ишлаб чикаришнинг узаро хамкорлигини кучайтириш энг асо-сий масалалардан биридир. Энг мухими, таълим сифати иктисодиёт тармокларининг эхтиёжларига, хамда давлат сиёсатининг устувор йуналишларига мувофик келиши лозим. Бунинг учун нафакат билим ва ма-лакаларни эгаллашга йуналтирилган, аник касбий фаолиятни бажариш учун зарур булган, балки шахс дунёкарашини шак-ллантиришга, унинг жадал ривожланаёт-ган ижтимоий-иктисодий тизим шарои-тида яшаши ва ишлашига, доимий тарзда уз-узини фаоллаштиришга имкон берув-чи, узлаштирилиши осон ва амалий асо-си кучли таълим тизими яратилиши зарур.

Бундай муаммоли масалани ечими-ни топиш максадида Андижон вилояти хокимлиги урта махсус, касб-хунар таълими бошкармаси тасарруфидаги таълим муассасалари бир катор саноат корхона-лари, курилиш ва транспорт ташкилотла-

1 Муаллиф томонидан тузилган.

ри билан хамкорликда ишламокда. Касб-хунар коллежлари ижтимоий хамкорлар, яъни 20285 та корхоналар билан мехнат шартномаларини тузган.

Шу сабабли бозор муносабатлари ша-роитида иктисодиётнинг мутахассис-ларга булган талабини кондириш, мала-кали мехнат бозорида ракобатбардош кадрларни тайёрлашда ёшларни касбга йуналтириш тизимини янада такомилаш-тириш зарур.

Касбга йуналтириш касб-хунар буйича ахборот бериш, маслахат, касбий танлов ва касбга мослашув тадбирларини камраб олади (1-расм).

Уз навбатида мутахассис кадрлар тай-ёрлаш, ёшларни касбга йуналтириш жа-раёнида тадбиркорлик, ишбилармон-лик фазилатларини шакллантириб бориш хам алохида урин тутади. Мутахассис-лар хисоб-китобларига караганда, бунинг окибатида шахар ахолисининг ишлаб чикариш билан банд булмаган кисмининг 10-15 фоизини кишлокда яшовчилар-нинг хатто 80 фоизгача кисмини тадбиркорлик фаолияти билан шугуллантиришга йуналтириш мумкин булар экан.

Бозор муносабатлари шароитида ишлаб чикариш, савдо, транспорт хизма-

ти, алока тизимини мутахассислар би-лан жадал таъминлаш, кадрларни иш-лаб чикариш мухитига тез мослашувчан иктидорли килиб тарбиялашда академик лицей, касб-хунар коллежлари билан бир каторда олий таълим хам мухим урин ту-тади.

Маълумки, ишлаб чикаришнинг кад-рларга булган эхтиёжини, шунингдек уларнинг тайёргарлик сифати ва сави-ясига нисбатан куйиладиган талаблар-ни белгиловчи асосий буюртмачи, кад-рлар тайёрлаш тизимини маблаF ва моддий-техника билан таъминлаш жараё-ни катнашчисидир. Ушбу долзарб масала ишлаб чикариш корхоналари билан таъ-лим муассасалари уртасида узаро манфа-атли хамкорликни йулга куйишни такозо этади.

Юкоридагиларга асосланиб куйидаги йуналишларни амалга ошириш максадга мувофик:

• вилоятлар мехнат бозорлари тала-бларидан келиб чиккан холда урта махсус малака даражасидаги ишчи кучига булган талаб ва уни таклиф килиш буйича маълу-мотлар базасини шакллантириш;

• коллежлар фаолиятини самарали ташкил килишда минтака мехнат бозори тахлилига асосланиш;

• мехнат бозорида ишчи кучига талаб ва таклиф уртасидаги мувозанатни таъминлаш учун малакали кадрлар тайёр-лаш тизимини такомиллаштириш;

• урта махсус малакага эга булган кичик мутахассисларни маълум фао-

лият тури билан шуFулланиши учун за-рур рухий, жисмоний, аклий ва касбий-ихтисослик, малака хусусиятлари, уларнинг иш жойига эга булиши учун мехнат бозоридаги талаб буйича мутахассислар-ни тайёрлаш;

• кичик мутахассисларнинг мехнат бозоридаги ракобатбардошлигини оши-ришда урта махсус таълим муассасала-рининг ахамиятини ошириш, бунда янги йуналишлар буйича мутахассисларни тай-ёрлашни йулга куйиш, уларнинг моддий-техникавий таъминотини яхшилаш, укув жараёнларида янги технологияларни жо-рий килишни йулга куйиш;

• мехнат бозори талабидан келиб чикиб, керакли кадрлар тайёрлаш максадида ижтимоий хамкор ташкилот-ларнинг хар йили талаб ва эхтиёжларини тахлил килиб бориш;

• тайёрланган мутахассислар сифати жахон андозаларига мос булиши учун мехнат бозорида ракобат мухитини яра-тиш максадга мувофик.

Хулоса килиб айтганда, урта махсус, касб-хунар таълими сохасида ижтимоий хамкорликнинг максади-таълим муасса-саларнинг мехнат бозори субъектлари ва институтлари, давлат органлари, жамо-ат ташкилотлари билан узаро таъсир ме-ханизмларини барпо этиш оркали мехнат бозори талаб-эхтиёжларини хисобга ол-ган холда юкори малакали кадрларни самарали тайёрлашга кумаклашишдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. "2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади".-"Халк сузи", 2012 йил 20 январь, № 14 (5434). 3- бет.

2. Зиявуддинова А.Х. "Совершенствование системы подготовки экономических кадров в условиях развития рынка труда в Узбекистане" Автореферат к.э.н. Ташкент-1997. - с. 2.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.