Научная статья на тему 'ЎҚИТИШДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

ЎҚИТИШДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
129
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқитиш / андрагогика / ахборотлар технологияси / таълим тарбия / компьютерлар / глобал тармоқлар – интернет / техник воситалар / тингловчилар / педагогик жараёнлар. / Образование / андрагогика / информационные технологии / обучение воспитание / компьютеры / глобальные сети интернет / технические средства / слушатели / педагогические процессы.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нажмудинов Халим Гулямович

Мазкур мақолада катта ёшдаги тингловчиларни ўқитиш жараёнида ахборот технологияларини кўллашнинг баъзи йўналишлари уларнинг роли ва аҳамияти, вазифалари, айрим шароитларда улардан самарали фойдаланиш йўллари тўғрисидаги айрим фикр ва мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ПРИМЕНЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННОЙ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ

В данной статье рассматриваются аспекты применение информационных технологий в процессе обучения взрослых, некоторые направления и размышления эффективного использования информационных технологий при определенных условиях, объясняются их роль и значение в андрагогике.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТИШДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

Нажмудинов Халим Гулямович,

Бухоро давлат тиббиёт институти, "Биофизика ва тиббиётда ахборотлар технологияси" кафедрасининг доценти, физика - математика фанлари номзоди

УКИТИШДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ КУЛЛАШНИНГ АЙРИМ ЖИЩЛАРИ

УУК: 371.321.

НАЖМУДИНОВ Х.Г. УЦИТИШДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ЦУЛЛАШНИНГ АЙРИМ ЖИЦАТЛАРИ

Мазкур маколада катта ёшдаги тингловчиларни укитиш жараёнида ахборот технологияларини куллашнинг баъзи йуналишлари уларнинг роли ва ах,амияти, вазифалари, айрим шароитларда улар-дан самарали фойдаланиш йуллари туFрисидаги айрим фикр ва мулох,азалар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: Укитиш, андрагогика, ахборотлар технологияси, таълим - тарбия, ком-пьютерлар, глобал тармоклар - интернет, техник воситалар, тингловчилар, педагогик жараёнлар.

НАЖМУДИНОВ Х.Г. НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ПРИМЕНЕНИЯ ИНФОРМАЦИОННОЙ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ

В данной статье рассматриваются аспекты применение информационных технологий в процессе обучения взрослых, некоторые направления и размышления эффективного использования информационных технологий при определенных условиях, объясняются их роль и значение в андрагогике.

Ключевые слова и понятия: Образование, андрагогика, информационные технологии, обучение - воспитание, компьютеры, глобальные сети - интернет, технические средства, слушатели, педагогические процессы.

NAJMUDINOV KH.G. SOME ASPECTS OF THE INFORMATION TECHNOLOGIES IMPLEMENTATION IN EDUCATION

In the article is discussed the information technologies implementation issues in the process of adult education, some directions and reflections of the effective use of information technologies under certain conditions, explains their role and significance in andragogy.

Key words and concepts: Education, andragogy, information technologies, training-education, computers, global networks - the Internet, technical means, listeners, pedagogical processes.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

Кириш.

Илмий-тадкикот, услубий ва педагогик вази-фаларни хал этишда ахборот технологияларининг улуши ва ахамиятини ошириш тенденцияси билан боFлик холда, укитиш услубларини такомиллаш-тиришга булган эхтиёж жуда зарур булди. Таъ-лим муассасалари ва олий укув юртларида компьютер техникаси ва бошка ахборот технологияларининг элементлари пайдо булиши билан, уз - узидан укув жараёнини компьютерлаштириш каби мустак,ил йуналиш ажралиб чикди. Ушбу технологиями ахборот технологиясига боFлаш мум-кин булган асосий мезон - бу укитувчи томони-дан кулланиладиган замонавий техник воситалар тупламидир.

Ахборот технологиялари - технологик зан-жирда бирлаштирилган усуллар, ишлаб чикариш жараёнлари ва дастурий-техник воситалар туплами, таълим натижаларига эришиш учун укитувчи ва тингловчи уртасида амалга оши-рилиши мумкин булган хамкорликни тизимли асосда ташкил этиш имконини берувчи, ахбо-ротни йиFиш, кайта ишлаш, саклаш, узатиш ва намойиш этишни таъминлайди.

Хар канака илмий тадкикот ишлари, хар кандай илмий техникавий узгаришлар, юксалиш, ривожланиш даврига утган хар кандай мамла-катни замонавий информацион технологиялар-сиз тасаввур килиш кийин1.

Уз навбатида, хар кандай замонавий визуал-лаштирилган педагогик технологияни ахборотлар технологияси дейиш мумкин, чунки технологик укув жараёнининг асосини ахборот ва унинг кайта ишлов берилган куриниши ташкил этади. Амалда эса ахборот технологияси деганда укитишнинг техник воситалари булган компьютер, аудио ва видео аппаратуралар кулланиладиган техноло-гиялар кузда тутилади.

Хозирги вактда жахон таълим жараёнини ривожлантиришнинг энг мухим ва баркарор тенденцияларидан бири укитишда замонавий ахборот технологияларидан фойдалана билиш хисобланади. Укув жараёнининг тобора усиб бораётган ахборотлашуви шароитида белгиланган эхтиёжларни кондириш зарурати, укитувчидан энг янги педагогик технологияларни куллаш буйича

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 6 сентябрдаги "Ахборот технологиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни 1Т-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК.-4851 сон карори. - https://lex.uz/docs/5032128

билим ва куникмаларни талаб килади, улар-дан замонавий илм-фаннинг илFор усуллари ва воситаларига эга булиш талаби куйилади. Шун-дай килиб, ушбу ахборот технологиялари укитиш технологиясидан олинган булиб унинг ажралмас холатларидан бири сифатида эътироф этилади.

Мавзунинг долзарблиги Маълумки, юкори маълумотли етук инсонларга булган талаб мам-лакат иктисодиётининг юксалиши даврида ёки унинг инкироз ва пасайиш даврларида айникса катта булади. Бозор иктисодиётига утиш жараё-нида иш билан банд булмаган куплаб ахолини керакли касбга кайта тайёрлаш амалиёти куза-тилади, бунинг натижасида катталар таълими, уларни бошка касбга кайта тайёрлаш ишлари алохида ахамиятга эга. Шу сабабли катталарни укитиш техникаси, технологияси ва бу сохада компьютер техникасидан фойдаланиш долзарб масала булиб колмокда.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг к,иск,ача та^лили. Катта ёшли тингловчи-ларни укитиш жараёни, мактаб укувчилари, хамда ёшларни укитиш жараёнидан тубдан фарклайдиган узига хос булган хусусиятларига эга. Е.И.Степанова таъкидлаганидек, катталарни фик-рлаш кобилияти ёшларга нисбатан аник батафсил, мантикий, самарали компонентларни уз ичига олган мослашувчан утиш холатлари билан харак-терланади2. Б.Г.Ананьев, психологларнинг куплаб тадкикотларини умумлаштириб, «Катталарнинг ривожланиши давомида интеллектуал реакциялар тезлигининг муайян пасайиши билан таълим дара-жаси доим ошиб боради» деган фикрни олдинга суради3. Шундай килиб, 20 ёшдан то 60 ёшгача булган катталарнинг урганиш кобилиятлари сези-ларли даражада узгармаслигини турли олим-ларнинг тадкикотлари ва хаётнинг узи исботла-ган деб хисоблаш мумкин. Аклий мехнат билан шугулланувчи интеллектуал одамлар, нуфузли олимлар Ю.И.Виноградов ва Е.И.Степанова

2 Степанова Е.И. Возраст как социальная проблема жизнедеятельности человека. Сборник научных трудов №3 /Под ред. Б.Ф. Кваши. - СПб.: МАНЭБ, МПИ, 2002.С.55-57.

3 Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды : в 2 т. / Акад. пед. наук СССР. — М. : Педагогика — (Труды действительных членов и членов-корреспондентов Акад. пед. наук СССР) под ред. А. А. Бодалева, Б. Ф. Ломова ; сост. В. П. Лисенкова. — 1980. с. 213-215.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

курсатмаларига кура, бу кобилиятни инсон жуда хам узок вакт саклаши мумкин1.

Андрагогика буйича йирик мутахассис С.И. Змеёвнинг таъкидлашича катталарни укитиш жараёнида "Укитувчи укув жараёнининг барча параметрларини белгилайди. Талаба, тингловчи буйсунувчи позициясини эгаллайди ва укув жара-ёнини ташкил этишда жиддий таъсир курсата олмайди. Катталар таълими, андрагогик моделда эса барча боскичларда укув жараёнини ташкил этишда етакчи роль энг куп укитилган тин-гловчига тегишли булади. Вояга етган ёши катта тингловчи-укув жараёнининг тенг х,ук,ук,ли субъ-екти, укув жараёнига таъсир курсатувчи фаол элемент хисобланади"2.

Маколанинг илмий янгилиги сифатида катта ёшдаги талаба ёки тингловчиларни укитиш жараёнида ахборот технологияларидан кайси вактларда ва канака тизимларда фойдаланиш самарали булади, кайси холларда бу услублардан фойдаланиш самара бермаслиги туFрисида, узлуксиз таъ-лимни ташкил килиш тугрисида баъзи кузатув ва янгича ёндашувлар мухокама килинган.

Тадк,ик,отнинг мак,сади Информацион техно-логияларни, укитиш жараёнида куллашнинг самарали томонларини мухокама килиб унинг узлуксиз таълим жараёнидаги урни тугрисида тавсия-лар ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотнинг объекти сифатида Бухоро дав-лат тиббиёт институти ва Бухоро давлат универси-тетидаги куп йиллик таълим жараёнида утказилган кузатув ва тахлиллар танланди.

Тадк,ик,отда кузатувчанлик, хулосалаш, тизим-лилик, киёсий-мантикий тахлилдан фойдаланилди.

Тадкикотнинг эмпирик манбаини куп йиллик тест синовлар натижалари ва, кузатувлардан олинган хулосалар ташкил этди.

Асосий кисм.

Бугунги кунда ахборот технологияларидан педагогик жараёнларда фойдаланиш, укитувчилар коллективининг х,амма вакилларини хам кулидан келмайди. Ушбу масала буйича олдинги урин тегишли таълим ва малакага эга булган укитишнинг техника воситаларидан хабардор булган, умумтехника фанлари укитувчилари томо-

1 Виноградов Ю.И. Степанова Е.И. Психология развития /Акмеологический подход в профессиональной подготовке специалистов на факультете технологии и предпринимательства. СПб.2002. С.33-34.

2 Змеёв С.И. Андрагогика. Основы теории, истории и технологии обучения взрослых. - Москва: изд. Академия, 2007. с. 98.

нидан х,акли равишда кулга киритилган. Гуманитар фанлар вакилларида, эса уларнинг фан мав-зулари ёмон дастурлаштирилиши, бу фанларни аник бир структурага солиш кийинлиги туфайли, уларни ахборотлаштириш сохасидаги ишлари анча оркада колди. Буларнинг барчаси таълимни ахборотлаштириш буйича дидактик-услубий ва назарий-услубий изланишлар, ахборот техноло-гиялари ривожланиши сохасидаги илмий ва тех-нологик тараккиётдан анча оркада колиб кетди.

Ахборот технологияларидан фойдаланишда укитувчи талабаларнинг х,ар томонлама ривожла-нишини амалга ошириш учун; когнитив кизикиш, ижодий фикрлаш, мулокот кобилиятлари, эстетик жихатдан бах,о бериш истагини ривожлантириш учун шароит яратиши керак. Шу сабабли, нафакат ахборот технологиялари сохасида укитувчининг юкори профессионал малакаси, компетентлиги, балки, ушбу технологияларни уз ишининг педагогик моделида куллаш кобилияти, хам жуда мухимдир.

Агар иктисодий юксалиш даврида катталар таълимига булган эхтиёж ижтимоий ва илмий-технологик тараккиётнинг динамикасига боFлик булса, буш вакт ва ундан окилона фойдаланиш имкониятларни оширишга боFлик булса, кей-инчалик, рецессия даврида катталар таълими-даги йуналиш мехнат бозори томонидан бел-гиланади, унинг асосий талаблари эгалланган касбга компетентлик ва профессионаллик муно-сабатларини шакллаштиришдан иборат булади. Бу куплаб ёши катталарни кайта тайёрлаш ва ракобатбардошликларини таъминлайдиган янги куникмаларга эга булишларини талаб килади. Бу катталар таълимининг ижтимоий ролини намоён этади, бу жамиятни ривожлантиришга ва айни пайтда ёши катта шахсни хам ривожлантиришга ёрдам беради.

Катталар таълими - андрагогика тизимини тахлил килиш ва моделлаштириш объектларини танлашга сабаб булган ижтимоий-иктисодий омиллар яъни андрагогик омиллар аникланган. Булар - касб-хунар таълими объектлари, малака ошириш институтлари, сиртки таълим жараёни, кадрларни кайта тайёрлаш марказлари, корхо-наларнинг укув марказлари, фирма ичидаги таълим, корпоратив кадрлар тайёрлаш марказлари, олий укув юртлари, масофавий таълим марказлари; ижтимоий амалиёт объектлари - кечки (очик) мактаблар, ишсизларни укитиш марказлари, ногиронлар, харбий захирадагилар, ишдан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

бушатилганлар ва бошкалар. Бундай холларда узлуксиз таълим жараёни кузатилади.

Узлуксиз таълим концепцияси - инсон хаётининг бир махсули сифатида узлуксиз билим олиш, унинг хаёти давомида зарур булган, куникма ва малакаларга эга булиш жараёнидир. Ушбу концепцияни амалга оширишда катталар таълими булган андрагогика фани хал килувчи роль уйнайди. Бу укувчиларнинг макомига мос келадиган бошка таълим модели. Таълим модели хакида гапирганда, таълимнинг педагогик моде-лида укитувчи юкори мавкега эга эканлигини таъ-кидлаш керак.

Таълим эхтиёжларини ривожлантириш прин-ципи катта ёшли талабалар факат узлари хохлаган объектни, улар шахсан манфаатдор булган объ-ектни урганишга тайёрлигини хисобга олади. Бирок, тингловчиларга узлари англашни хохловчи тушунчаларни шакллантириш, суровнома тайёрлаш купинча уларга катта кийинчиликларга олиб келади. Купинча улар таклиф килинган тушунчани кабул килишга тайёр. Кейинчалик, иштирокчилар жараёнга фаол иштирок этганда, турли муаммо-ларни мухокама килишда саволлар ва таклифлар пайдо булади. Натижада, бу йуналишдаги ишлар тингловчиларнинг ушбу харакатлар учун муайян созланишини, укитувчи-андрагогнинг жиддий ташкилий мохирлик харакатларини талаб килади. Бу факат очик-ойдин булган тушунчаларни эмас , балки яширин хали онгсиз ёки талаб килинмаган суровлар ёрдамида аникланадиган тушунчаларни топиш мухим ахамиятга эга1.

Шу билан бирга, факат укитувчиларнинг суровлари ва хаёт тажрибасига эътибор бериш одатда етарли эмас, чунки бу таълим сифати-нинг пасайишига олиб келиши мумкин. Катталар таълими факат тингловчиларнинг бугунги суровига асосланган булиши шарт эмас. Талаба-ларнинг киска муддатли «танкислигини» аниклаш ва тулдириш билан бир каторда, уларнинг янги эхтиёжларини ривожлантиришга, янги таълим «уфклар»ни очишга ёрдам бериш оркали таълим бериш, укитиш мухимдир. Ушбу тамойилни амалга оширишда очиклик, инновация Fояси, илFор таъ-

1 Домрачев В.Г., Ретинская И.В. "О классификации компьютерных образовательных информационных технологий" // Информационные технологии. - 1996. - № 2. - С. 10-13.

лим Fоялари билан танишиш ва уларни ривож-лантиришни назарда тутилади2.

Укитувчи фаолиятининг андрагогик техноло-гияларини ишлаб чикиш - бу ижодкорлик иш, малака ошириш максадларини тахлил килиш, тингловчиларнинг кобилиятлари, таълим шак-ллари, усуллари ва воситаларини танлаш билан белгиланадиган ижодий жараён хисобланади. Бу укитувчининг шахсан кабул килган ва белгилаб олган имтиёзларини танлашдир. Амалда - бу дои-мий фикрлаш, кидириш ва яратувчи, ижодий фао-лият хисобланади3.

Хар кандай сохада малакали компетентли мутахассисни замонавий ахборот таълим техно-логияларидан фойдаланмасдан туриб тайёрлаш мумкин эмас. Келажакда мутахассисни замонавий ахборотлар мухити ва укув дастурларининг билимлари билан жихозлаш, унинг профессионал фаолиятида турли хил ахборот технология-ларидан фойдаланишга тайёрлигини шакллан-тиришни таъминлаш мухимдир. Олий укув юрт-ларида таълим жараёнида, янги замонавий укув кулланмалари ва дидактик материалларни яратиш ва улардан фойдаланиш учун ахборот технологи-яларини самарали жорий этишнинг яна бир усули бу - электрон укув кулланмаларидан фойдаланиш хисобланади. Тадкикотлар шуни курсатадики, замонавий электрон укув кулланмаларини яра-тишда, ахборот компьютер махсулотини яратиш вазифаси куйилиши керак. Бу укитувчи томони-дан укув машFулотларида ва уйда тайёргарлик куришда фойдаланиш учун кулай булиши, мав-жуд шаклда максимал фойдали маълумотларни уз ичига олади ва таълимнинг самарадорлигини оширишга ва осон узлаштирилишига ёрдам беради.

Замонавий ахборот технологиялари куйидаги холларда кулланилади:

1. Махсус тайёр дастурлар ёрдамида укитиш жараёнида.

2. Укитиш жараёнининг кургазмалик ва узлаштирувчанлигини оширишни таъминлаш максадларида.

2 Пальчевский Б.В. «Инновационное развитие». -Янка Купала номидаги Гродно Давлат университети. Катталарни укитишнинг замонавий технологиялари Илмий маколалар туплами.Гродно, 2013.

3 Есенкова Т.Ф. Педагогические технологии в образовании взрослых: методология, содержание, эффективность. // Фундаментальные исследования. - 2015. - № 2, часть 7. - С. 1483-1488.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

3. Мураккаб конструктив тушунчаларни ургатишда.

4. Интернет оркали масофавий таълимни ташкил этишда.

5. Талабаларнинг мустакил ишини ташкил этишда.

6. Тест синовларни утказишда, талабаларнинг билим ва куникмаларини назорат килишда.

7. Умумлаштириш, такрорлаш ва утилган материалларни кискача хулосалаш дарсларида.

8. Аудиториядан ташкари утказиладиган турли хилдаги тадбирларни ташкил этишда.

Таълимни ахборотлаштириш юкори ахбо-рот маданияти, аналитик кобилиятлари ва инсо-ний кадриятлар тизимига эга булган мутахассис-ларни мавжудлиги ва уларни тарбиялаб тайёр-лашни уз ичига олади. Таълим жараёнида ахбо-ротни, аудиовизуал технологиялардан фойдала-нишда укув жараёнини автоматлаштиришнинг муайян йуналишлари яккол куринади. Бу энг аввало, зарур мултимедиа маълумотларини кабул килиш, кайта ишлаш, саралаш ва купайтиришни таъминловчи укув мажмуаларини ишлаб чикариш ва яратишдан иборат. Жумладан, олий укув юрт-ларида компьютер имкониятларини видеопро-екторлар билан бирлаштириш механизми кенг таркалган, ишчи дастурлар билан укув жараё-нига замонавий талабларга жавоб берадиган укув тизимларини яратиш ва амалиётга жорий этиш замона талабидир.

Одатда, дарсларда презентациялардан фой-даланиш дарсларнинг асосий материаллари (укув дастурига мувофик) ва олган билимларни тулдириш учун хизмат килади. Бундай холда айникса урганилаётган илм-фан ютукларини амалда куллаш буйича маълумотларни излаш ва урганиш жуда кизикарли булади. Шу билан бирга, талабалар томонидан интернетда керакли материалларни мустакил равишда излаш билан аник вазифалар белгиланади. Натижада, талабалар ахборотни кидириш усулларини танлашга ижо-дий ёндашишни урганадилар, тизимлаштиришга куникадилар, энг мухимини ажратишни, интер-нетдан олинган маълумотларни университетдаги билимлар тизими билан таккослайдилар, олинган билимларни аник ифодалаш, тахлил килиш, хуло-салар чикариш, янги визуал билимларни тушуниш ва уларни хотирага саклаб колишни урганадилар.

Андрагогик таълими ривожланишининг хозирги боскичида масофавий таълим - укитиш жараёнида мухим роль уйнайди, ахборот-таълим мухити ва ахборот алмашиш воситаларига асос-

ланган укитиш, масофадан туриб укитиш усули булиб хисобланади. Бу масала айникса ёши катта тингловчилар учун жуда долзарб хисобланади, чунки бунда тингловчи факатгина укитувчидан кайси йуналишда ишлаш ва кандай килиб керакли ахборотни интернетдан кидириб топиш масала-сига купрок эътибор беради. Укитувчи-андрагог биринчи навбатда интернетда провайдер, кидирув дастурлари, браузерлар, Web сайтлар ва улардан керакли ахборотни ажратиб олиш усулла-рига купрок эътибор бериши лозим. Масофавий таълим сохасидаги мутахассислар куйидаги ижо-бий хусусиятларни ажратиб алохида курсатадилар:

- укувчиларнинг укув машFулотининг жойи ва вактини узлари мустакил танлай олиши;

- ахборот технологиясининг мухим урни, таъ-лимнинг етакчи воситаларидан бири сифатида, глобал Интернет тармоFидан фойдаланиш буйича билим ва куникмаларга булган эхтиёж намоён булади ва энг асосий натижа - талабаларнинг мустакил ишлаши учун катта имконият пайдо булади;

- талабалар билимини назорат килишнинг асосий шакллари, тест назорат ишлари, ёзма назорат ишларнинг асосий кисми онлайн режимда масофадан туриб амалга оширилиши максадга мувофик булади.

Бугунги кунда якуний машFулотларни утказишнинг турли технологиялари хакида гапи-ришимиз мумкин, бу ерда «хисобот материали»ни умумлаштириш ва такдим этиш асосий максад булиб хисобланади. Бу талабалар курсларда укиш жараёнида амалга оширадиган микротадкикот технологияси; энг долзарб муаммоларни хал килувчи узи ишлаб чикарган лойихалаш технологияси; янгича устахоналар технологияси, бу ерда ёзма сузда ифодаланган якуний натижа матн, эссе ёзилган аналитик матн ёки яратилган портфо-лио булиши мумкин. Педагогик тест назоратини ташкил этиш, олий мактабда интерактив назорат усулларидан фойдаланишнинг амалий асосидир; таълим тизими учун тест яратиш назарияси, бу укитиш технологиясини моделлаштирилишидир; ахборот технологияларидан амалий фойдаланиш; укув-тарбия жараёнини оптималлаштириш; таълим материалининг шахс томонидан кабул килиш киймати назарияси; амалда билиш кизикувчанлик фаолиятини оширади1.

1 Артюхина А.И., Чумаков В.И. Сборник тестовых заданий по педагогике. Учебное пособие. - Волгоград: Волгоградский медицинский институт, 2014. - 110 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

Тест синови талабаларнинг билим даражаси ва тузилишини объектив бахолаш имконини берувчи муайян шаклдаги кийинлашиб борувчи вазифа-лар тизими сифатида каралади. Талабаларнинг билим ва куникмаларини бахолаш усули сифатида тест - синов усули объективлик, тезкорлик билан болик, булган бир катор афзалликларга эга, осон ишлаб чикарилиши, укув дастурларининг барча булимларини камраб олиши, натижаларни кайта ишлаш учун замонавий ахборот технологиялари-дан фойдаланиш имкониятини беради.

Тест синовларини утказишда синалаётган тин-гловчиларнинг ёш хусусиятларини, уларнинг катта интеллектуал хаётий захираларини, урганилаётган фанларга булган илмий изланишларини ва талаба-ларни касбий тайёргарлигини кузатиш мухимдир. Ижтимоий ва технологик узгаришларнинг хозирги боскичида олий укув муассасаларида таълим бериш жараёнининг барча иштирокчилари олдига куйиладиган ягона талаблардан бири укитувчи, таълим берувчининг узи ахборот коммуникация технологияларидан, компьютерлаш-тирилган укитиш тизимлардан ва касбий фаоли-ятда ахборот технологиялардан фойдаланишга тайёр булиши лозим.

Укитувчининг узини касбий даражаси, компью-терлаштирилган технологияларни осонлик билан шакллантира олиши , уларни узининг профессионал фаолиятда бевосита ишлатиши, интернет воситалари оркали касбий билим даражасини доим ошириб боришга тайёр булиши хозирги замон талаби хисобланади. Ушбу тайёргар-ликнинг мухим элементи нафакат маълум бир аник соха буйича назарий тайёргарлик, балки укитувчининг компьютер воситалари ва техно-логиялари ёрдамида укув машFулотларини ташкил этиш ва утказиш буйича амалий куникмаларини хосил килиш, масофавий таълим шаклида укув машFулотларини тайёрлаш; электрон укув кулланмаларининг махсус ишланмаларини куллаш; муайян фан буйича узининг электрон укув кулланмасини яратиш; уз илмий ва укитиш компетентлигини чукурлаштириш максадида таълим берувчи, укитувчи Wеб-сахифа ёки сайтларни ярата олишни билиши керак.

Жахон тажрибаси шуни курсатадики, ахборот технологиялари воситаларидан фойдаланиш дарсда эмас, балки дарсдан ташкари бир катор афзалликларга эга: укув жараёнининг хар бир кисми учун чекланган вакт чегараси йук, техник муаммоларни индивидуал хал килиш мумкин,

камрок, техник воситалардан фойдаланиб купрок вазифаларни бажариш мумкин. Дарсдан ташкари кейинги машFулот учун уй вазифасини бажариш, индивидуал ёки жамоавий лойиха ишлари билан шугулланиш, аттестацияга мустакил тайёргарлик куриш, университетнинг танланган курсида ишлаш, кушимча таълим олиш, уз-узини билим савиясини ошириш мумкин. Ахборот технологияларидан бундай фойдаланиш билан дарсда талабаларнинг уз илмий ишларини такдим этиш ва бошка талабаларнинг чикишлари ва бошка ишлари билан бирлаштирилган шаклда олиб борилади.

Профессионал рассом ёки фотосуратчи томо-нидан тайёрланган сифатли графикалар. Анимация кушимчалар, фильмлар, «жонли схемалар» ва бошкалар намойиш килиниши мумкин. Танланган мавзуни хисобга олган холда дизайнер томо-нидан танланган, безалган такдимотлар, расм-лар динамикасини курсатиш, анимация эффект-ларини куллаш мумкин. Анъанавий таълим схе-масида, янги маълумотларнинг тобора усиб бора-ётган окими, билимларнинг мураккаблиги, тасви-рий материалларнинг етишмаслиги билан боглик булган куплаб муаммолар мавжуд. Бундай шаро-итда интенсив мустакил ишлашга алохида эъти-бор бериш ижобий натижалар бермайди.

Мультимедиа воситалари ва янги ахборот тех-нологияларининг пайдо булиши бу муаммоларни хал килишга фак,атгина ёрдамлашади холос. Укув жараёнига такдимотлар, электрон укув-услубий кулланмалар, укув воситаларини жорий этиш нафакат укитувчини укув жараёнини ташкил этишда мунтазам ишлардан озод килади, балки матн, график, анимация, аудио ва мультимедиа элементлари каби турли хил шаклларда такдим этилган бой маълумот ва кургазмали матери-алларни яратиш имконини беради. Замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш бир вактнинг узида муаммоли булган тушунчаларни кургазмалигини оширади, яъни тугридан-тугри укитувчи-укувчи алокаларини урнатади, шу билан бирга дастурли укитиш ва назорат килиш воситалари ёрдамида укувчи-укитувчи кайта назорат алокасини урнатади.

Илгари укитувчилар хар бир талабаларга индивидуал ёндашишни амалга ошириш кийин эди. Энди, компьютер тармоклари ва онлайн воси-талар ёрдамида укитувчилар хар бир тинглов-чининг индивидуал талабларини кондириш учун янги маълумотларни алохида шахсан такдим этиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

имкониятига эга булдилар. Укитувчининг шахсий электрон кутубхонасида турли такдимотларни уз ичига олган фанлар буйича курслар шаклида ишлаб чикилган тулик матнли ва мултиме-диа кулланмалари, укувчиларнинг таълим эхтиёжларини кондиришга каратилган ахборот-таълим ресурслари туплами булган интерактив электрон дарсликлар мавжуд булиши керак. Мустакил укиб тайёрланиш вактида талаба-лар таълим ресурслари маълумотлар база-сига кира олишлари керак, бу уларни билим узлаштириш даврида таълим жараёнига сама-рали жалб килишга ёрдам беради. Укувчилар узлари учун урганилаётган материалнинг энг эргономик хусусиятларини танлаб олиш имкониятига эга буладилар. Электрон таълим видеолари базасидан олинган хар кандай матнни мустакил равишда кайта тузиш, намойиш килиш кобилиятига, керакли далилларни танлаб, уларни уз нуктаи назари асосида кетма кетликда куйиб, узининг мантикий фикрлар образини акс этти-риш кобилиятига эга булади. Бундай ахборот тех-нологияларини укув жараёнига жорий этиш кат-талар учун замонавий таълим тизимида сифат жихатдан асосли, лекин хамма жойда хам уни куллаб булмайди, аммо тулдирувчи омил сифа-тида кулланилиши лозим.

Эмпирик урганиш натижалари.

Юкорида санаб утилган хусусиятларни хисобга олган холда, укитувчи зиммасига талабаларнинг аудиторияда ва ундан ташкаридаги фаолиятини ташкил этиш жараёнида ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланишга асосланган куйидаги фаолиятлар амалга оширилади:

- замонавий ахборот технологияларини, шу жумладан аудиовизуал маълумотларни кайта ишлаш, саралаш, узатишнинг илFор воситала-ридан фойдаланганда фанлараро алокаларни чукурлаштириш;

- мураббийлик соатлари ва очик тадбир-ларни утказишда;

- ахборот технологиялари сохасидаги билим, малака ва куникмаларни мустакамлаш;

- таълимдан ташкари фаолиятнинг барча шаклларида тарбия таъсирини ошириш;

- укитувчи, билан тингловчи, талаба ва ота-оналарнинг самарали ахборот алмашинувини, уларнинг узвий боFликлигини ташкил этиш;

- конструктив хамкорлик ва узаро тушуниш усулларини ургатиш;

- талаба онгини хар томонлама ривожлан-тириш;

- ёшлар ва катта ёшли тингловчиларни буш ватини мазмунли ташкил этиш.

Хулосалар:

Шундай килиб, малака ошириш институт-лари томонидан кулланувчи катталарни укитиш учун янги технологияларни амалда жорий этиш бу - бошкариладиган инновацион фаолиятдир. Бу фаолиятнинг муваффакияти- максадни туFри танлашга болик; бу иш амалда укитувчилар томонидан туFри англаб олиниб сунгра амалга оши-риши лозим. Янги андрагогик таълим технология-сининг мох,ияти, асосий хусусиятларини тушуниш-дан; бу вазифани биринчи навбатда ишониб топ-ширилган андрагог укитувчиларининг психологик ёрдамидан; норматив (хужжатлар билан таъмин-лаш), услубий (адабиёт билан таъминлаш), ресурс (зарур имтиёзлар билан таъминлаш ва эксперимент утказиш учун шарт-шароитлар яратиш), психологик (фаолиятга кизикиш курсатиш, уни бахолашдан) каби элементлардан ташкил топ-ган укитувчиларни куллаб-кувватлаш дастури хисобланади.

Укув жараёнига янги ахборот технологияларини жорий этиш таълимни ривожлантиришнинг объектив жараёнидир. Бирок, улар укитувчилар томонидан уйламасдан фойдаланилмаслиги керак, чунки технологиялардан хеч бири универсал булиб хисобланмайди, уларнинг хар бири турли вазиятларда турлича натижалар беради ва хар бир усулни танлашда бунга эътибор бериш керак. Масалан, укув презентациялар моделини ишлаб чикишда бир катор принципларга риоя килиш керак:

• слайд фильми материалларнинг утиш рит-мини белгилаши ва материалнинг идрокини назо-рат килувчи махсус аудиовизуал воситаларига эга булиши керак;

• матнни такдим этиш динамикаси укитувчи томонидан белгиланади (бу слайд-фильмни ишлаб чикариш жараёнида олдиндан ёки бево-сита уни намойиш килиш пайтида амалга оширилади);

• слайд фильми тингловчиларга материални урганиш матнини таклиф килади; узаро ихтиёрий боFланишларга рухсат берилади;

• овозли тахрирлар, дикторнинг нутки, мусика, экрандаги анимация билан бирга хамоханг булиши лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

с 28 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ N у

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги "Ахборот техно-логиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни 1Т-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК.-4851 сон карори. - https://lex.uz/docs/5032128

2. Степанова Е.И. Возраст как социальная проблема жизнедеятельности человека. -Педагогика безопасности жизнедеятельности человека. Сборник научных трудов №3 / Под ред. Б.Ф. Кваши. - СПб.: МАНЭБ, МИНПИ, 2002. С.55-57.

3. Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды: в 2 т. / Акад. пед. наук СССР. — М.: Педагогика — (Труды действительных членов и членов-корреспондентов Акад. пед. наук СССР) под ред. А.А.Бодалева, Б.Ф.Ломова; сост. В.П.Лисенкова. — 1980. с. 213-215.

4. Виноградов Ю.И., Степанова Е.И. Психология развития / Акмеологический подход в профессиональной подготовке специалистов на факультете технологии и предпринимательства.- СПб: 2002. С. 33-34.

5. Змеёв С.И. Андрагогика. Основы теории, истории и технологии обучения взрослых. - Москва, изд. Асадемиа, 2007 год.

6. Домрачев В.Г., Ретинская И.В. О классификации компьютерных образовательных информационных технологий. // Информационные технологии. - 1996. - № 2. - С. 10-13.

7. Пальчевский Б.В. Инновационное развитие. - Янка Купала номидаги Гродно Дав-лат университети. Катталарни укитишнинг замонавий технологиялари Илмий маколалар туплами. Гродно, 2013.

8. Есенкова Т.Ф. Педагогические технологии в образовании взрослых: методология, содержание, эффективность. // Фундаментальные исследования. - 2015. - № 2 часть7. - С. 1483-1488;

9. Артюхина А.И., Чумаков В.И. Сборник тестовых заданий по педагогике. Учебное пособие. - Волгоград: Волгоградский междицинский институт, 2014 г. - 110 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.