Научная статья на тему 'ТАЪЛИМДА АХБОРОТ КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ'

ТАЪЛИМДА АХБОРОТ КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1347
189
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коммуникация / технология / ахборотлаштириш / такомиллаштириш / интернет / таълим / талабалар / тенденция / ўқитувчи / ахборот. / communication / technology / informatization / sovershenstvovanie / internet / education / student / trend / information for teachers.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахмонали Бозорбой Ўғли Турсунов

Мақолада ахборот коммуникация технологияларни қўллаш тенденциялари таълимнинг муҳим омили сифатида ёритилган. Шунингдек ахборотлаштиришда коммуникация технологиялари зарурати аниқ мисоллар ёрдамида очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TENDENCIES OF APPLICATION OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN EDUCATION

The article states that there is a clear tendency to use information and communication technologies as an important factor in education. The necessity of using communication technologies in informatization is also emphasized.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМДА АХБОРОТ КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ»

ТАЪЛИМДА АХБОРОТ КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ

КУЛЛАШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Рахмонали Бозорбой уFли Турсунов

УзМУ таянч докторанти raxmonali504@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада ахборот коммуникация технологияларни куллаш тенденциялари таълимнинг му^им омили сифатида ёритилган. Шунингдек ахборотлаштиришда коммуникация технологиялари зарурати аник мисоллар ёрдамида очиб берилган.

Калит сузлар: коммуникация, технология, ахборотлаштириш, такомиллаштириш, интернет, таълим, талабалар, тенденция, укитувчи, ахборот.

TENDENCIES OF APPLICATION OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN EDUCATION

Rakhmonali Bozorboy ugli Tursunov

Doctorate Student of National University of Uzbekistan raxmonali504@gmail.com

ABSTRACT

The article states that there is a clear tendency to use information and communication technologies as an important factor in education. The necessity of using communication technologies in informatization is also emphasized.

Keywords: communication, technology, informatization, sovershenstvovanie, internet, education, student, trend, information for teachers.

КИРИШ

Замонавий шахс шу кадар куп ахборотга эгаки, у ахборотларни янги ахборот-коммуникация технологияларисиз ишлов бериши ва ишлатиши мумкин эмас. Йилдан-йилга жамият хдётига компьютер ва у билан бирга ахборот-коммуникацион технологиялари жадал кириб келмокда. Таълим сиёсатининг хозирги асосий максади таълим олувчи шахс, жамият ва давлат эхтиёжларини кондирувчи мухдм ва келажакдаги ривожи учун зарур юкори самарадорликка эга булган замонавий таълим беришга каратилган.

"Жамиятни сиёсий, ижтимоий ва иктисодий модернизация килиш буйича кенг куламли чора-тадбирларимиз натижасида янги Узбекистан шаклланмокда. Бугунги кунда мамлакатимиздаги демократик узгаришлар ортга кайтмайдиган тус олди"[1].

Дунёда таълим самарадорлиги билан уз урнига эга булган Финландия давлатининг Миллий мактаблар бошкаруви раиси, профессор Эркки Ахо таълим жараёнини замон талабида модернизация килишнинг ахамияти хакида шундай таъкидилайди: "Глобаллашув жараёни ва ракамли технологиялар мехнат бозоридаги ахволни жуда хам узгартириб юборди, ижтимоий ва худудий тенгсизлик муаммоси усиш билан хавф солмокда, миграция анъанавий маданий тузилмаларни заифлаштирмокда... Шунинг учун хам бизнинг тирик колиш стратегиямиз таълим манбалари ва илмий тадкикот ишларимизга асосланган холда ишлаб чикилмокда"[2].

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таълимнинг замонавий ахборот технологиялари укувчи-талабанинг эмас, у энг аввало, укитувчи(педагог)нинг технологиясидир. Укувчи-талаба замонавий ахборот технологиясини урганмайди, балки унинг махсулотидан укитишнинг техник воситаси сифатида фойдаланади. Укитувчи (педагог) замонавий технологияларни куллаб дарсга тайёрланади, дарсни ташкил килади, укувчи-талабалар билимини назорат килади ва унинг вазифаси таълим мазмунини такомиллаштириш учун компьютерлаштиришнинг энг юкори даражасидаги ахборот технологияларини таълим жараёнига олиб киришдан иборат булади.

Ахборот технологиялари, компьютерлаштириш ва компьютер тармоклари негизида таълим жараёнини ахборот билан таъминлашни ривожлантириш омиллари компьютерлаштиришнинг хар иккала йуналишини хам ривожлантириб бориш заруриятига богланади. Бунинг учун шу сохада кабул килинган меъёрий-хукукий хужжатларга асосланган холда узлуксиз таълим тизимининг хамма боскичларида «компьютерлаштиришнинг концепцияси» яратилиши лозим.

Таълимга ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш назарияси ва методологияси, укув жараёнида интернет технологияларидан фойдаланиш усуллари, масофадан укитиш технологияларини куллаш муаммоларини урганишда Гарб олимларини хизмати бекиёсдир. Жумладан, A.Berglund, D.Geladze, H.Long, M.Sugata, K.Whattananarong, P.Alfred, B.Means, W.Olatokun, K.Peters, J.Traxler, B.Furuholt каби тадкикотчилар томонидан тадкик этилган.

Мустакил давлатлар хамдустлиги олимлари А.А.Андреев, О.Е.Белова, О.И.Ляш, Л.А.Пескова, С.А.Сушков, А.Ю.Уваров, А.В.Хуторской, М.Очилов, М.Н.Скаткин каби олимларнинг илмий ишларида педагогик технологиялар ва уларнинг илмий асосларига алохида эътибор каратилган булиб, педагогик технологиялар асосида ёш авлодни тарбиялашда куникма ва малакаларни таркиб топтириш, укув жараёнини лойихалаштириш, дастурлаштирилган таълим ва инновацион педагогика муаммолари мазкур ишларда илмий асослар билан ёритилган.

Компьютерли технологиялар дастурли укитиш гояларини ривожлантиради, замонавий компьютерлар ва телекоммуникацияларнинг ноёб имкониятлари билан боглик таълимнинг хали тадкик килинмаган янги технологик вариантларини очади. Таълимнинг компьютерли (янги ахборот) технологиялари - бу ахборотни тайёрлаш ва уни таълим олувчига узатиш жараёни булиб, унинг амалга ошириш воситаси компьютердир, яъни

- укувчи-талабаларда ахборот билан ишлаш махоратини шакллантириш, уларнинг коммуникатив кобилиятларини ривожлантириш;

-«ахборотлашган жамият» шахсини тайёрлаш;

- таълим олувчиларнинг узлаштириш имкони даражасидаги ва етарли микдорда ахборот билан таъминлаш;

- укувчи-талабаларда тадкикотчилик махоратини, оптимал карорлар кабул килиш кобилиятини шакллантириш ва ривожлантириш.

Олий таълим муассасаси педагоглари ва рахбарларининг касбий омилкорлигини ривожлантириш учун уларни фаолиятининг биринчи кунлариданок кушимча педагогик таълимга жалб килиш лозим. Ахборот-коммуникация технологиялари хар бир боскичда укитувчининг энг якин кумакчиси, малакали педагогнинг дарсга тайёргарлик куришидан тортиб, уни сифатли, кизикарли ва натижали утказишгача булган барча жараёнларда энг кулай воситадир. Укитувчи дарсга тайёргарлик куришда компьютер оркали дидактик, таркатма материаллар, кургазмали куроллар, слайд ва дарс ишланмаларини тайёрлаши, интернет ёрдамида эса уларни турли кушимча маълумотлар, кизикарли сурат, аудио, видео лавхалар билан бойитиши мумкин. Дарс жараёнида ахборот-коммуникация технологиялари укувчилар дунёкараши, билим ва куникмаларини куриш, эшитиш ва мустакил бажариш оркали ривожлантиришга кумаклашади [3].

Дарснинг хар бир боскичида утилган мавзуларни такрорлаш ва мустахкамлаш, янги билимлар баёни, амалий машгулотлар лаборатория ишларини бевосита ахборот технологиялари ёрдамида кисман ёки бутунлай

амалга ошириш имконияти мавжуд[4]. Бунинг учун эса бир нечта компьютер дастурларидан фойдаланиш куникмаси, озгина вакт ва кунт талаб этилади, холос. Шу йул билан укитувчи энг катта максадига эришади, укувчиларга сифатли таълим беради, уларни катта хаётга тайёрлайди.

МУ^ОКАМА

Сунгги йилларда деярли барча олий таълим муассасалари укув-лаборатория жихозлари ва замонавий компьютер техникаси билан таъминланди. Шу билан бир каторда улардан маълум жараёнда унумли фойдаланиш юзасидан хам кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Хусусан, олий таълим муассасаларида фаолият курсатаётган барча фан укитувчиларининг ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш буйича малакаси оширилди ва оширилмокда. Укитувчи педагогларнинг замонавий технологиялардан унумли фойдаланишларини таъминлаш, улар малакасини узлуксиз ошириб боришга алохида эътибор каратилмокда.

Тармокнинг электрон почта, янгиликлар гурухлари, чат-мулокот тармоги каби кенг оммалашган воситаларидан таълим тизимида фойдаланиш мумкин. Реал вактда мулокот имконини тугдирувчи хамда алока урнатилгач, клавиатура оркали киритилувчи матнни, тасвир, овоз ёхуд ихтиёрий файлни узатиш имконини берувчи махсус дастурлар мавжуд булиб, бу дастурлар турли масофада жойлашган фойдаланувчиларга локал компьютер тармоги оркали хамкорликдаги фаолиятни таъминлаб беради. Маълумотларни узатиш сифати замонавий тизим асосида ривожланиши натижасида овозли мулокот технологиялари янада такомиллашиб бормокда. Натижада онлайн мулокот тизими жадал суръатларда ривожлана бошлади. Дастурий таъминот хамда махсус ускуналар ёрдамида интернет оркали аудио ва видео конференциялар утказилмокда[5].

Бугунги кунда ахборот-коммуникация тармокларида автоматлаштирилган излаш воситалари кенг йулга куйилган булиб, шу тармоклар воситасида глобал компьютер тармогининг информацион ресурслари хакида маълумот йигиш билан бирга, фойдаланувчиларга тезкор излаш хизматини такдим килиш мумкин.

Куп йиллик тадкикотлар натижасида таълим жараёнларини ахборотлаштириш буйича ишларнинг йуналишлари аникланган булиб, бу жараён куйидаги сохаларда олиб борилиши белгиланди:

1) Олий педагогик таълим сохасида:

- укув жараёнида фойдаланиш мумкин булган интернет

технологияларининг дидактик асосларини аниклаш;

- педагогик кадрларни тайёрлашда уларнинг замонавий ахборот технологиялари асосида дарс бериш кобилиятларини шакллантириш;

- масофавий таълимнинг электрон, укув-методик ва ташкилий таъминотини амалга ошириш.

2) Умумий ва урта махсус, касб-хунар таълими тизимлари билан хамкорлик сохасида:

- укитувчиларга замонавий технология воситалари оркали методик ёрдам бериш;

- мазкур тизимлар учун электрон адабиётлар яратиш ва электрон укув-методик базани шакллантириш.

3) Профессор-укитувчиларнинг узлуксиз малакасини ошириш сохасида:

- профессор-укитувчиларнинг таълимда ахборот технологиялари буйича малакасини ошириш;

- синхрон (видеоконференция) ва асинхрон (ахборот-таълим портали, интернет) шаклларда малака оширишни ташкил этиш.

4) Таълимни ахборотлаштиришни илмий йуналиш сифатида ривожлантириш сохасида:

- ахборот технологиялари мухитида педагогика фани ривожланишининг асосий йуналишларини аниклаш;

- -укитишнинг ташкилий шакллари, методлари, методологияси, шахсни ривожлантиришни янги ахборот тизимида такомиллаштириш[6].

НАТИЖАЛАР

Замонавий ахборот технологияларини педагогик таълим жараёнига жорий этишнинг йуналишларини куйидагича белгилаш мумкин:

- ахборот технологиялари воситаларини укув жараёнига жорий этиш;

- педагогик таълим жараёнларининг барча катнашчиларини ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланиш даражасини ошириш;

- укув-тарбиявий, илмий-тадкикот ва бошкарув жараёнларини ахборотлаштиришни тизимли интеграциялаш;

-педагогик таълимнинг ягона ахборот-таълим мухитини яратиш ва ривожлантириш.

Таълимни ахборотлаштириш жараёни биринчи ахборот технологиялари буйича педагог кадрлар тайёрлашни талаб этади. Одатда компьютер синфларида информатика фани укитувчилари ишлайди, аммо бошка фан укитувчилари хар доим хам бундай имкониятдан етарли фойдаланишмайди.

Компьютер саводхонлигига эга педагоглар олдида кенг имкониятлар очилади. Масалан, ахборот технологияларидан фойдалана оладиган педагог узининг маъруза дарсларини мультимедиа воситалари асосида кургазмали килиб ташкил этиши мумкин.

Талабалар информатика дарсларида компьютерда ишлаш куникма ва малакасига эга булишади, мутахассислик фанларида эса касбий билимлар эгалланади. Педагогик фаолиятда эса олган билимларини фанлараро алокадорлик масалаларини инобатга олган холда кулланилиши мухим ахамият касб этади.

Замонавий ахборот технологиялари асосида дарс берувчи малакали педагогларни тайёрлашни такомиллаштириш максадида олий педагогик таълим муассасалари бакалавриат йуналишларида ахборот технологияларига оид махсус курсларнинг укув режасига киритилиши максадга мувофик. Бу курсларда ахборот технологияларини фанларни укитишга жорий этиш буйича билимлар берилишини таъминлаш лозим. Бундан ташкари олий таълим муассасаларининг юкори курсларида укитиладиган "фанларни укитиш методикаси" фан укув дастурларини кайта куриб чикиш ва уларга шу фанни укитишда замонавий ахборот технологияларини жорий этиш билан боглик мавзуларни киритиш зарур.

Замонавий ахборотлашган жамият педагог кадрлар тайёрлаш сифатини таъминлашда педагог кадрларнинг интернет ахборот ресурсларидан максадли фойдалана олиши, мустакил билимларни эгаллаш жараёнида ахборот коммуникация технологиялари воситалари имкониятларини жорий эта олиши билан боглик талабларни куймокда.

Таълимда ахборот технологиялари йуналиши буйича педагог кадрлар тайёрлаш жараёнини таълим муассасаларида ахборотлаштиришни ташкил эта оладиган, узининг касбий фаолиятида ахборот коммуникация технологияларидан амалий жихатдан фойдалана оладиган, ахборотлашган жамиятда фаолият юритадиган педагог кадрлар тайёрлаш методикаси ва мазмунини ишлаб чикаришга йуналтирилган йуналиш сифатида караш лозим. Шунингдек, ахборот технологияларини жорий этиш жараёнида кенг кулланиладиган атамалар мазмун-мохиятини тугри англаш, уларни уринли куллаш таълимда илмийлик тамойилини таъминлашга хизмат килади.

Таълимни ахборотлаштириш буйича педагог кадрларни тайёрлаш таълим-тарбия жараёнини ташкил этувчи фан укитувчиси нуктаи назаридан дифференциаллашган булиши керак.

ХУЛОСА

Педагогик таълим ж араёнларига замонавий ахборот ва коммуникация технологияларини жорий этиш назарияси тахлили натижасида педагогик кадрлар тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш жараёнларини ахборотлаштиришни яхлит педагогик тизимини яратиш касбий фаолиятни такомиллаштиришнинг зарурий шарти сифатида асосланади.

Олий таълим тизимида фан, техника ва технологик тараккиётнинг бугунги даражаси билан булажак укитувчиларнинг касбий тайёргарлиги сифатини такомиллаштириш жараёни орасидаги мавжуд номувофикдик мавжуд булиб, уни бартараф этишда замонавий ахборот технологияларининг кенг микёсда жорий этиш муаммосининг янада юкори долзарблик касб этмокда.

Таълим муассасасининг электрон ахборот таълим мухитини яратиш соф техник масала булиб колмасдан, балки бунинг учун муассасанинг илмий-методик, ташкилий ва педагогик имкониятларини тизимли ёндашув асосида йуналтириш талаб этилади. Шундан келиб чикиб, «электрон ахборот-таълим мухити» тушунчасини аник бир максадга йуналтирилган укув жараёнини таъминловчи дастурий, ахборот-техник, укув-методик тизимлар мажмуидир деб таърифлаш мумкин.

Тахлилий тадкикотлар натижасида электрон ахборот-таълим мухити куйидаги типологик белгиларга кура тавсифланиши аникланди:

1) Х,ар кандай даражадаги электрон ахборот-таълим мухити тизимлилик хусусиятига эга мураккаб тузилмали объект булиб хисобланади.

2) Электрон ахборот-таълим мухитининг яхлитлиги тизимлиликка эришиш тушунчаси билан бир маънони, уларнинг уйгунлигини англатиб, у укув муассасаси битирувчисининг шахсий ва касбий моделини амалга оширишдаги таълим ва тарбия максадларини узида мужассамлаштиради.

3) Электрон ахборот-таълим мухити таълим ва тарбия ишларининг самарадорлигига таъсир курсатувчи омил булиш билан бирга унинг воситаси хамдир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутки 23.09.2020

2. Doniyev S.I, Ibrohimov F.A, Joldasov I.S. Boshlang'ich ta'lim rivojlanish tendensiyalari(Finlandiya ta'lim tizimi misolida). Pedagogika va psixologiyada innovatsiyalar. (2-maxsus son). Toshket-2020. 392-bet.

3. Фан ва таълимда ахборот-коммуникация технологиялари: республика илмий-амалий конференция маърузалар туплами. - Т.: ТАТУ.

4. Фан ва таълимда ахборот-коммуникация технологиялари: республика илмий-амалий конференция маърузалар туплами. - Т.: ТАТУ.

5. Р. Ишмухамедов, А. Абдукодиров, А. Пардаев. "Таълимда инновацион технологиялар: таълим муассалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар".

6. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти мавзусидаги педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. -Тошкент. 2007.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутки 23.09.2020

2. Doniyev S.I, Ibrohimov F.A, Joldasov I.S. Boshlang'ich ta'lim rivojlanish tendensiyalari(Finlandiya ta'lim tizimi misolida). Pedagogika va psixologiyada innovatsiyalar. (2-maxsus son). Toshket-2020. 392-bet.

3. Фан ва таълимда ахборот-коммуникация технологиялари: республика илмий-амалий конференция маърузалар туплами. - Т.: ТАТУ.

4. Фан ва таълимда ахборот-коммуникация технологиялари: республика илмий-амалий конференция маърузалар туплами. - Т.: ТАТУ.

5. Р. Ишмухамедов, А. Абдукодиров, А. Пардаев. "Таълимда инновацион технологиялар: таълим муассалари педагог-укитувчилари учун амалий тавсиялар".

6. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти мавзусидаги педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. -Тошкент. 2007.

7. Doniyev S.I., Ibrakhimov F. A., Joldasov I. S. Trends in the development of primary education (an example of the finnish system of primary education).Innovations in pedagogy psychology. Special issue -2. Toshken-t 2020. 392-page.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.