Научная статья на тему 'Олий таълим муассасаларида масофавий таълимни жорий этиштехнологиялари'

Олий таълим муассасаларида масофавий таълимни жорий этиштехнологиялари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2501
362
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
масофавий таълим / электрон таълим / таълимни бошқариш тизими / ўқув контентини бошқариш тизими / distance learning / electronic training / learning management systems / control systems of educational content.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Сабирова Д. А.

Мақолада олий таълим тизимида масофавий таълимни жорий этиш технологиялари, хусусан, LMS (Learning Management System) – таълимни бошқариш тизимларининг функциялари, архитектураси ва уларга қўйиладиган талаблар хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGIES OF INTRODUCTION OF DISTANCE LEARNING IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS

In the article is considered some aspects of distance learning technology introduction into higher educational institutions. Especially the characteristic and requirements to LMS – learning management systems is given.

Текст научной работы на тему «Олий таълим муассасаларида масофавий таълимни жорий этиштехнологиялари»

Сабирова Д.А.,

Toшкeнт дaвлaт ик1тиcoдиёт унивepcитeти «Иктиcoдиётдa axбopoт тexнoлoгиялapи» кaфeдpacи кaттa ук^^вни^и

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

САБИРОВА Д.А. ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Мaкoлaдa oлий тaълим тизимидa мacoфaвий тaълимни жopий этиш тexнoлoгиялapи, xycy-caн, LMS (Learning Management System) - тaълимни бoшкapиш тизимлapининг функциялapи, apxитeктуpacи вa улapгa кyйилaдигaн тaлaблap xуcуcидa фикp юpитилгaн.

Taянч cy3 вa ибopaлap: мacoфaвий тaълим, элeктpoн тaълим, тaълимни бoшкapиш тизими, укув кoнтeнтини бoшкapиш тизими.

САБИРОВА Д.А. ТЕХНОЛОГИИ ВНЕДРЕНИЯ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ

В cra^e paccмaтpивaютcя нeкoтopыe acne^bi тexнoлoгии внeдpeния диcтaнциoннoгo o6y-чeния в выcшиx учeбныx зaвeдeнияx. Дaютcя xapaктepиcтикa и тpeбoвaния к LMS (cиcтeмы упpaвлeния oбучeниeм) cиcтeмaм.

Ключeвыe cлoвa и пoнятия: диcтaнциoннoe oбучeниe, элeктpoннoe oбучeниe, cиcтeмы упpaвлeния oбучeниeм, cиcтeмы упpaвлeния учeбным кoнтeнтoм (coдepжaниeм).

SABIROVA D.A. TECHNOLOGIES OF INTRODUCTION OF DISTANCE LEARNING IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS

In the article is considered some aspects of distance learning technology introduction into higher educational institutions. Especially the characteristic and requirements to LMS - learning management systems is given.

Keywords: distance learning, electronic training, learning management systems, control systems of educational content.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

г

v.

15 _j

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом АбдуFаниевич Каримовнинг 2013 йил 27 июндаги «Узбекистон Республикаси Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари т^-рисида»ги ПК.-1989-сон, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 16 сентябрдаги «Узбекистон Республикаси Ахбо-рот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги хузуридаги «Электрон хукумат» тизимини ривожлантириш мар-кази хамда Ахборот хавфсизлигини таъмин-лаш маркази фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари т^рисида»ги 250-сон ва 2012 йил 25 июлдаги «Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги хузурида Таълим муассасаларида электрон таълимни жорий этиш марказини ташкил этиш туFри-сида»ги 228-сон карорлари мамлакатимизда ук,ув жараёнида электрон таълимни жорий килишда мухим омил булмокда. Ушбу карорларга мувофик, 2013-2020 йилларда республикамизда телекоммуникация технологиялари, тармоклари ва алока инфратузилма-сини ривожлантириш дастури тасдикланди. Шу жумладан, таълим жараёнида электрон укув ресурслари, технологик воситалар ва таълим олувчиларнинг географик жойлашуви-дан катъи назар, улар томонидан таълим дас-турларининг узлаштирилишини таъминловчи телекоммуникацион технологияларни уз ичига олган ахборот тизимини яратиш максад килиб куйилди.

Замонавий ахборот ва коммуникация технологиялари воситаларини таълим жараёнига кириб келиши анъанавий укитиш усулларига кушимча равишда янги укитиш шакли - масо-фавий укитишнинг яратилишига омил булди.

Масофавий таълимда талаба ва укитувчи фазовий бир-биридан ажралган холда узаро махсус яратилган укув курслари, назорат шакллари, электрон алока ва интернетнинг бошка технологиялари ёрдамида доимий му-локотда буладилар. Интернет технологиясини куллашга асосланган масофавий укитиш жа-хон ахборот таълим тармоFига кириш имко-нини беради, интеграция ва узаро алока та-мойилига эга булган янги функцияларни ба-жаради.

Масофавий укитиш барча таълим олиш ис-тагида булганларга уз малакасини узлуксиз

ошириш имконини яратади. Бундай укитиш жараёнида талаба интерактив режимда мус-такил укув-услубий материалларни узлаш-тиради, назоратдан утади, укитувчининг бево-сита рах,барлигида назорат ишларини бажа-ради ва гурухдаги бошка «виртуал укув гу-рух,и» талабалари билан мулокотда булади.

Электрон таълим, хусусан, масофавий таълим жараёнини куллаш асосан икки хил кури-нишда амалга оширилади. Биринчи шарти бу техник жих,озлар булса, иккинчи шарти махсус дастурий таъминотлар билан таъминланган-лигидир (1-расм):

1. Техник жих,озлар билан таъминланган-лик: компьютерлар, тармок курилмалари, юкори тезликдаги интернет тармоклари, видеоконференция жих,озлари ва х,оказо.

2. Дастурий таъминотга шу сох,а учун мулжалланган дастурлар туплами киради.

Масофавий таълимни ташкил этишда укув жараёнини бошкарувчи тизимлар асосий урин тутади. Хорижий адабиётларда1 келти-рилган укув жараёни бошкарув тизимлари-нинг куйидаги аббревиатураларидан фойда-ланамиз:

- LMS - Learning Management System (таълимни бошкариш тизими);

- CMS - Course Management System (укув курсини бошкариш тизими);

- LCMS - Learning Content Management System (укув контентини бошкариш тизими);

- MLE - Managed Learning Environment (бошкарувчан таълим мух,ити);

- LSS - Learning Support System (укув жараёнини куллаб-кувватлаш тизими);

- LP - Learning Platform (укув жараёни платформаси);

- VLE - Virtual Learning Environments (виртуал укув жараёни мух,ити).

Юкорида келтирилган укув жараёни бошкарув тизимларининг жах,онда энг кенг

1 1. Vendors of Learning Management and eLearning Products. Retrieved from: http://www.trimeritus.com/ vendors.pdf. 2. Clayton R. Wright, Valerie Lopes, T. Craig Montgomerie. Selecting a Learning Management System: Advice from an Academic Perspective. Retrieved from: http://er.educause.edu/articles/2014/4/selecting-a-learning-management-system-advice-from-an-academic-perspective. 3. Stewart, B., Briton, D., Gismondi, M., Heller, B., Kennepohl, D., McGreal, R., Nelson, C. 2007. Choosing Moodle: An Evaluation of learning Management Systems at Athabasca University. International Journal of Distance Education Technologies 1-7.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

1-расм. Электрон таълимни ташкиллаштиришда к,улланиладиган дастурий таъминот структураси1

таркалган LMS ва LCMS тизимлари х,исоб-ланади.

Ук,ув жараёнини ахборотлаштириш ХХ аср 80-йилларининг бошларидан LCMS ва LMSлардан бошлаб, персонал укув жараёни мух,итларигача (PLE - Personal Learning Environments) улкан йулни босиб утди. Бунинг натижасида таълим олувчилар узлуксиз мус-такил таълим олиш имкониятига эга бул-дилар2.

LMS х,ар бир талабага материални бирмун-ча самарали урганиш учун махсус (персонал) имкониятни, укув жараёни менежерига эса ушбу жараённи маъмурий жих,атдан бошка-риши учун зарур воситаларни такдим этади. LMS администраторининг функционал вази-фаси фойдаланувчиларни тизимга ва укув контентидан фойдаланиш х,укукига эга були-шини кайд этиш ва назорат килиш; таълим олувчиларни уларга умумий курсларни такдим этиш ва х,исобот олиб бориши учун укув гурух,ларини ташкил килиш; аудитория ва профессор-укитувчилар ресурсларини бошка-риш ва бошка вазифалардан иборат.

Шунингдек, LMS укув жараёнида амалий машFулотлар, лаборатория ишлари, тест си-

1 XaMugoB B.C., Agaw6oeB IH.M., Co6npoBa A.A. Tatni/iM-ga My^bTMMegwa TM3MM^apu Ba Maco^aBi/iPi ykmtmw MeTog-^apM. - T.: EIMM, 2015. -35-6.

2 Learning Management Systems Comparison: The Ultimate Checklist of Features. Retrieved from: http:// elearningindustry.com/learning-management-systems-comparison-checklist-of-features

новлари, таълим олувчиларнинг х,амкорлик-даги иш воситаларини х,ам интеграллашган тарзда куллаб-кувватлайди.

Укитиш таркиблаштирилган ва рекурсив жараённи ифодалайди. Билимлар алмашиш, эксперт бах,олаш ва консенсусни шаклланти-риш оркали бир хил укитиш сценарийларида жалб этилган барча иштирокчилар х,амда объектлар интеллектуал фаолият йуналишида якинлашишлари лозим. Бундан ташкари, улар узаро х,ар хил турдаги оммавий ахборот воси-талари оркали маълумот алмашиш имконига эга булишлари лозим. Шундай килиб х,ар хил укитиш предметлари ва объектлари асосида турли укитиш жараёнларини куриш мух,им ах,амиятга эгадир.

Шунингдек, LMS укув контент таксимоти ва ундан укув жараёнида фойдаланишга жавоб беради. Бундай вазифалар тоифасига: укув курсларнинг излаш учун кулай булган каталог-ларини ташкил килиш, мажбурий ва танлов укув курсларини ажратиш, индивидуал укув траекторияларини ишлаб чикиш, укув контен-тини максадли такдим этишнинг бошка меха-низмлари, укитувчи билан узаро муносабатда синхрон ва асинхрон мулокотни куллаб-кув-ватлаш кабилар киради. LMSда таълим олувчиларни таълим траекторияси буйлаб х,аракат-ланиши туFрисида х,исобот тайёрлаш ва назорат килиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

г

Ч.

17 _>

2-расм. LMS асосида таълим олувчи ва профессор-ук,итувчи уртасидаги маълумот алмашиниш жараёни.

Шунингдек, LMS укув жараёнини ташкил этиш ва бошкариш куйидаги функцияларни уЙFунлашган х,олда автоматлаштиради:

• таълим жараёнини ташкил этиш;

• укув ресурсларидан фойдаланишни ташкил этиш;

• укув машFулотларга катнашишни ташкил этиш;

• укув машFулотларини назорат килиш;

• таълим олувчилар билан профессор-укитувчиларнинг узаро муносабатини ташкил этиш;

• билимларни бах,олашни бошкариш;

• узлаштириш курсаткичларини кайд килиш;

• укув жараёнида таълим олувчи х,аракат траекторияси х,исобини юритиш;

• укув ресурсларини ишлаб чикишни ташкил этиш;

• укув жараёнини бошкариш мутасадди ходимлари (менежер), укув-услубий матери-аллар яратувчилари, профессор-укитувчилар, техник ходимлардан иборат булган укув жараёни субъектлари уртасидаги укув жараёни билан боFлик булган турли хил фойдаланув-чилар ваколатларини тайинлаш.

LMS асосида таълим олувчи ва профессор-укитувчи уртасидаги маълумот алмашиниш

2-расмда келтирилган кетма-кетликда уз ак-сини топган.

Бугунги кунда республикамиздаги аксарият ОТМларда Moodle тизими татбик этилмокда. Moodle тизимида форум, мазмун (укув жараёни графигига боFланмаган укув модуллари), таквим (укув жараёни графигига боFланган укув модуллари) каби уч хил х,ажмдаги укув курслари мавжуд. Укув курси ихтиёрий х,ажм-даги укув материаллари (веб-сах,ифалар, ки-тоблар, файллар, каталоглар) билан бир каторда ихтиёрий элементларини х,ам уз ичига олади.

Укув курсининг бах,олаш мезонларини про-фессор-укитувчи томонидан х,ам яратиш им-конияти такдим этилган. Укув курсини узлаштириш курсаткичлари турли кесим ва шаклларда такдим этилади. Укув курси учун курсдаги сунгги узгаришларни куриб чикиш-нинг кулай сах,ифаси мавжуд булиб, бунда профессор-укитувчи белгиланган вакт орали-Fида янги кабул килинган таълим олувчилар-ни, форумлардаги янги хабарларни, тугаллан-ган тестдан утишга уринишларни ва курснинг бошка элементларини куриши мумкин.

Шунингдек, блоглар сах,ифаларида турли катнашчилар томонидан укув курсларида кан-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

дай харакатлар амалга оширилганлигини ба-тафсил куриб чикиш мумкин. Профессор-укитувчи ва таълим олувчи уртасида укув жа-раёни натижаси буйича ички электрон почта оркали алок,а килиш имконияти яратилган.

Moodle веб-сайти куллаб-кувватлаш плат-формасидан фойдаланувчиларга бепул амалга оширилади. Moodle тизимининг муайян дои-рада функционалларини кенгайтириш имко-ниятлари такдим этилган. Вебинар, веб-анжуманларни ташкил этиш учун таркибий кисм тизимларнинг интеграциялашуви хисо-бига Moodle функционал имкониятларининг сезиларли даражада кенгайишига эришиш мумкин. Moodle тизимини куллаб-кувватлаш ва дизайн намуналаридан ташкари, куйидаги келтирилган модулларга хам уланиш мумкин:

- Укув курс элементи;

- Узлаштириш буйича хисоботлар;

- Администратор хисоботи;

- Фанлар буйича бахоларни экспорт килиш;

- Топширик типи;

- Фанлар буйича бахоларни олиш;

- Аутентификация плагинлари;

- Портфолио;

- Назорат материаллари буйича саволлар турлари;

- Укув курси форматлари;

- Импорт/экспорт топшириклари формати;

- Укув курси буйича хисоботлар;

- Назорат натижалари буйича хисоботлар;

- Маълумотлар базаси майдонлари;

- Файл саклагичлар;

- Укув курсларига ёзилиш плагинлари;

- Ресурс турлари;

- Фильтрлар;

- Маълумот излаш плагинлари1.

Moodle LMS виртуал мухити турли дастур-лар асосида укийдиган одамлар учун интерактив харакатларни яратиш воситаси сифатида бутун жах,он укитувчилари орасида жуда маш-хур булиб колди. Айни пайтда Moodle виртуал мухитига олий таълимда самарали укитиш усули сифатида караш мумкин. Ихтисослашган виртуал мухитда электрон таълимнинг янги

1 Алоев Р.Д. ва бошкалар. 1_МБ-таълимни бошкариш тизимларининг интерактив имкониятлари (MOODLE ти-зими мисолида). Лойиха иши. - Т.: бимм, 2016. -17-б.; Хамидов В.С., Адашбоев Ш.М., Собирова Д.А. Таълимда мультимедиа тизимлари ва масофавий укитиш методла-ри. - Т.: БИММ, 2015. -35-б.

инновацион имкониятлари келажакда Узбекистонда олий таълим самарадорлиги ва сифатини кескин ошириши мумкин.

Замонавий ахборот ва коммуникация тех-нологиялари воситаларининг таълим жараё-нига кириб келиши анъанавий укитиш усулла-рига кушимча равишда янги укитиш шакли -масофавий укитишнинг вужудга келишига омил булди.

Нима учун бугунги кунда таълимда ахборот технологияларини жорий этишнинг назарий асосини яратиш, масофавий таълим курслари-ни яратиш ва амалиётга татбик этиш зарурия-ти пайдо булди? Биринчидан, укитувчининг укув жараёнининг ташкилотчиси сифатида эмас, балки билимларни эгаллаш манбалари-дан бирига айланиб колаётганлиги булса, ик-кинчидан, илмий-техник тараккиётнинг ри-вожланаётган боскичида ахборотларнинг кескин ортиб бораётганлиги ва улардан укитиш жараёнида фойдаланиш учун вактнинг чега-раланганлиги, шунингдек, талабаларни касбий фаолиятга мукаммал тайёрлаш талаблари таълим тизимига замонавий технологияларни жорий этишни такозо этмокда.

Мамлакатимизда таълим сохасида руй бе-раётган туб янгиланишлар хар бир таълим муассасасида укув жараёни методик таъмино-тини ривожлантиришни талаб этади.

Таълимда замонавий ахборот ва коммуникация технологияларининг кенг жорий этили-ши, хусусан таълимни бошкариш тизимлари асосида масофавий таълим курсларини жорий этиш:

• фан сохаларини ахборотлаштириш;

• укув фаолиятини интеллектуаллаштириш;

• таълим тизимидаги иштирокчилар интеграция жараёнларини чукурлаштириш;

• таълим тизими инфратузилмаси ва уни бошкариш механизмларини такомиллашти-ришга олиб келади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Педагогик таълим жараёнларини замона-вий ахборот технологиялари асосида самара-ли ташкил этиш:

- масофавий укув курслари ва электрон адабиётларни яратувчи жамоага педагоглар, компьютер дастурчилари, тегишли мутахас-сисларнинг бирлашуви;

- педагоглар уртасида вазифаларнинг так-симланиши;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

- таълим жараёнини ташкил килишни та-комиллаштириш ва педагогик фаолиятнинг самарадорлигини мониторинг килишни тако-зо этади.

Олий таълимда масофавий таълимнинг кенг жорий этилиши:

• талабалар касбий билимларни эгаллаши;

• урганилаётган ходиса ва жараёнларни моделлаштириш оркали фан сохасининг чукур узлаштирилиши;

• укув фаолиятининг хилма-хил ташкил этилиши хисобига талабанинг мустакил фао-лияти сохасининг кенгайиши;

• интерактив мулокот имкониятларининг жорий этилиши асосида укитиш жараёнини индивидуаллаштириш ва дифференциялашти-риш;

• сунъий интеллект тизими имкониятлари-дан фойдаланиш оркали талабанинг укув ма-териалларини узлаштириш стратегиясини эгаллаши;

• ахборот жамияти аъзоси сифатида унда ахборот маданиятининг шаклланиши;

• урганилаётган жараён ва хрдисаларни компьютер технологиялари воситасида так-дим этиш, талабаларда фан асосларига кизи-киш ва фаолликни оширишга олиб келиши билан мухим ахамият касб этади.

Демак, таълим олувчилар учун мустакил билим олиш имкониятларини ошириш, таълимнинг электрон ахборот ресурсларини шакллантириш ва ривожлантириш учун зарур шароитларни яратиш, таълим мазмунини та-комиллаштиришнинг зарурий шартларидан бири саналади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 27 июндаги «Узбекистон Рес-публикаси Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида» ПК-1989-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 16 сентябрдаги «Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги хузуридаги «Электрон хукумат» тизимини ривожлантириш мар-кази х,амда Ахборот хавфсизлигини таъминлаш маркази фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 250-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2013 й., 38-сон, 492-модда; 2015 й., 26-сон, 338-модда.

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 25 июлдаги «Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги хузурида Таълим муассасаларида электрон таълимни жорий этиш марказини ташкил этиш туFрисида»ги 228-сон карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2012 й., 30-сон, 351-модда; 2016 й., 1-сон, 6-модда.

4. Алоев Р.Д. ва бошкалар. LMS-таълимни бошкариш тизимларининг интерактив имкониятлари (MOODLE тизими мисолида). Лойиха иши. - Т.: БИММ, 2016. -17-б.

5. Богомолов В.А. Обзор бесплатных систем управления обучением. Educational Technology & Society 10(3) 2007.

6. Карпенко О.М., Абрамова А.В. Обзор средств организации электронного обучения и перспективы их развития. // «Дистанционное и виртуальное обучение», 2015, №2. -С. 4-24.

7. Хамидов В.С., Адашбоев Ш.М., Собирова Д.А. Таълимда мультимедиа тизимлари ва масофавий укитиш методлари. - Т.: БИММ, 2015. -35-б.

8. Elov B.B. Portal National university of Uzbekistan. International Journal of Applied Engineering Research and Development (IJAERD)ISSN (Print): 2250-1584, 2016, 4.

9. Vendors of Learning Management and eLearning Products. Retrieved from: http:// www.trimeritus.com/vendors.pdf

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 11

10. Clayton R. Wright, Valerie Lopes, T. Craig Montgomerie. Selecting a Learning Management System: Advice from an Academic Perspective. Retrieved from: http://er. educause.edu/articles/2014/4/selecting-a-learning-management-system-advice-from-an-academic-perspective

11. Stewart B., Briton D., Gismondi M., Heller B., Kennepohl D., McGreal R., Nelson C. 2007. Choosing Moodle: An Evaluation of learning Management Systems at Athabasca University. International Journal of Distance Education Technologies 5, 3, 1-7.

12. Learning Management Systems Comparison: The Ultimate Checklist of Features. Retrieved from: http://elearningindustry.com/learning-management-systems-comparison-checklist-of-features

13. www.edutechnica.com

3AM0HABMM TAMMM / COBPEMEHHOE OEPA3OBAHME 2016, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.