CC BY
9
ТДУ 37.016:51 (004.9)(378.4) D01:10.51844-2077-4990-2022-1-170-174
ИСТИФОДАИ ТЕХНОЛОГИЯМИ ИТТИЛООТИЮ ИРТИБОТИ ДАР МАШГУЛИЯЩОИМАТЕМАТИКАИ ОЛИ ВА БАРТАРИИ ОН ДАР БАЛАНД БАРДОШТАНИСИФАТИ ТАЪЛИМ Ризоев Э^сонхон Саидович, номзади илмуои педагогика, сармуаллими кафедраи алгебра ва геометрияи МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА ЗАНЯТИЯХ ПО ВЫСШЕЙ МАТЕМАТИКЕ И ИХ ПРЕИМУЩЕСТВА В ПОВЫШЕНИИ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ Ризоев Эхсонхон Саидович, кандидат педагогических наук, старший преподаватель кафедры алгебры и геометрии ГОУ «ХГУ имени акад.Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
USAGE OF INFORMATION AND COMMUNICA TION TECHNOLOGIES IN CLASSROOM IN HIGHER MA THEMATICS AND ITS ADVANTAGE IN IMPROVING THE QUALITY OF EDUCATION Rizoev Ehsonkhon Saidovich, candidate of of pedagogical sciences, senior lecturer of algebra and geometry department under the SEI "KhuSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand)E-mail: ehsonhon.rizoev@mail.ru
Вожа^ои калиди: технологиями иттилоотй, истифодаи технологияуои иттилоотию иртиботй, омузиши математикаи оли, тахтаи электроны, уавасмандкунй, раванди таълим, сифати таълим
Дар мацола масъалаи ба нацши технологияи иттилоотию иртиботи (ТИИ) дар машгулиятуои математикаи оли дар мактабуои оли дида баромада мешавад. Муаллифи мацола цайд менамояд, ки истифодаи ТИИ дар машгулиятуои фанни математикаи оли дар шароити низоми кредитй дар мактабуои оли имкон медиуад, ки нисбат ба фанни таълимй шавци донишцуён баланд бардошта шавад, ва омузгор имконияти аз болои ицрои супоришуо назорат бурданро пайдо мекунад. Муаллиф цайд мекунад, ки ТИИ ба донишцуён имкон медиуанд, ки фаъолона бо шарикони вертуалй гуфтугу кунанд ва майорату малакаи муцовараию гуфтугуии баён намуданро зиёд намоянд, Мазмуни маводи таълимй ва истифодаи ТИИ уангоми омузиши математикаи оли дар таълими низоми кредитй бояд ба талаботи равонию омузиши ва дидактикию техникй мувофицат намояд. Дар мацола якчанд воситаи асосии таълими истифодаи технологияи компютерй дар таълими математикаи олй дар таълими низоми кредитй ва афзалиятуои он барои баланд бардоштани сифати таусил оварда шудааст.
Ключевые слова: информационная технология, использование информационно-коммуникационной технологии, обучение высшей математике, электронная доска, мотивация, процесс обучения, качество обучения
В статье рассматривается вопрос о роли информационно-коммуникационной технологии на занятиях по высшей математике в вузах. Отмечается, что применение информационно-коммуникационной технологии на занятиях по высшей математике является основой развития учебного процесса. При правильном употреблении компьютерных технологий на занятиях можно повысить интерес и активизировать внимание студентов к теме, увеличить их мотивацию, выработать у них ощущение информационной культуры, как состава правил поведения в информационном окружении. Автор считает, что информационно-коммуникационной технологии при обучении высшей математике необходимо применять в соответствии с психолого-педагогическими, дидактическими и техническими потребностями. В статье приведены несколько основных средств обучения и условия использования компьютерных технологий в обучении высшей математике, а также указаны их преимущества в повышении качества образования.
Key words: information technology, ICT usage, teaching higher mathematics, electronic board, motivation, learning process, quality of education
The article dwells on the issue beset with the role of information and communication technology in higher mathematics classes in universities. The author of the article notes that the use of information and communication technology in higher mathematics classes is the basis for the development of the educational process. You can improve students' attention to the topic, increase their motivation, and develop a sense of information culture as a composition of the rules of behavior in the information environment with the proper usage of computer technologies in the classroom.
The author considers that the content of educational material and the usage of information and communication technology in teaching higher mathematics should be carried out in accordance with psychological, pedagogical, didactic and technical needs. The article presents several basic teaching aids and conditions for the usage of computer technologies in teaching higher mathematics.
Раванди тавлиди иттилоот, ки имруз дар тамоми сохдми хдёти чамъият маъмул аст, якчанд самти асосиро дар бар мегирад, алахусус таълими технологиями иттилоотй. Ин самт асоси такмили бунёдии кори зехдии чомеа тавассути истифодаи технологиями иттилоотй ва иртиботй (минбаъд ТИИ.-Р.Э) мебошад.
Математика фанни появй барои омода намудани донишчуёни мактабми олии техникй буда, усули тадкикотми дакик ва воситаи сах,ех, баён намудани мафхумм ва масъалам мебошад. Дастовардми навини математикаи муосир ва имкониятми мантикию хдсоббарории он омили тараккиёти сохдми гуногуни фаъолияти инсонй гардидаанд [2].
Математикаи олй яке аз кисмх,ои асосии математика ба хдсоб меравад. Истифодаи ТИИ дар машгулиятми математикаи олй навоварй ё кашфиёт нест, балки талаботи чомеае мебошад, ки доимо дар рушд аст ва чамни атрофи моро имтакарда бо суръати баланд инкишоф меёбад. Барои ин, донишчуён ва омузгорон бояд бо мурури замон хдракат кунанд ва хдмкории хдрруза бо ТИИ ба мух,ити иттилоотй мутобикшавиро осон мекунанд. Истифодаи ТИИ дар машгулияти математикаи олй барои амалисозии гуногунрангй дар фаъолияти омузгорон кумак мерасонад.
Истифодаи ТИИ дар машгулиятми амалии математикаи олй ;исми мухдми таълими математикаи олии донишгохдо мебошад. Ба хдмагон маълум аст, ки истифодаи ТИИ дар машгулиятми амалии математикаи олй хдтмист, зеро он самаранокии тах,сил ва рушди донишу малакамро ба таври назаррас афзоиш медихдд.
Дар назария ва амалияи таълими чамнй ва ватанй тачрибаи назаррас дар эчод ва татби;и истифодаи компютер ва барномами таълими компютерй дар машгулиятми амалй чамъ оварда шудааст. Аммо татби;и ТИИ дар машгулиятми амалии математикаи олй дар шароити чумхурии мо хднуз чандон рушд накардааст.
Бо ма;сади нигох, доштани таваччу^ ба сохд ва раванди босифати таълим, технологиями иттилоотиро дар машгулиятми амалй фаъолона истифода бурдан мумкин аст, ки ба:
- баланд бардоштани фаъолияти маърифатии донишчуён;
- таъмини хдвасмандии мусбй ба раванди таълим тавассути гиперматни муколамаи интерактивй;
- гузаронидани машгулиятм дар сатх,и баланди эстетикй ва бо э^сосот;
- таъмини сатх,и баланди тафри;аи таълим;
- зиёд кардани хдчми корми дар синф ичрошударо ба андозаи 1,5-2 маротиба;
- такмили назорати дониш;
- ташкили оптималии раванди таълим ва баланд бардоштани самаранокии машгулият;
- ;обилияти дастрасй ба низом гуногуни маълумотдихд, китобхонами электронй ва дигар манбаъх,ои иттилоотй [5].
Кори фаъоли компютерй дар машгулиятми амалии математика ба донишчуён дарачаи ;обилият ва малаками худомузй - та^лил ва ба низом овардани маълумоти бадастомадаро фарохдм меорад. Дар баробари ин, ;айд кардан мух,им аст, ки технологияи нав ва васоити таълимй имкон медихдд, ки ТИИ ва ба шахсият нигаронидашуда бо усулх,ои самти эчодй ва чустучуидошта якчоя истифода бурда шаванд.
Истифодаи ТИИ дар машгулиятми назариявии математикаи олй дар ;атори усулми дигар барои гайриоддй, чолиб ва хотирмонии машгулиятм мусоидат мекунад. Бешубхд, намоиши маводм бо дастгохдои ёрирасон, кор бо компютер ва истифодаи проекторми чандрасонай (мултимедиявй) ба муаррифии визуалй мусоидат мекунанд. Истифодаи дурусти ТИИ дар машгулият метавонад ди;;ати донишчуёнро ба мавзуъ бех,тар созад, хдвасмандии онмро баланд бардорад, фархднги иттилоотии онмро хдмчун асоси ;оидами рафтор дар мух,ити иттилоот рушд дихдд. Вазифаи иттилоотикунонии таълим масъалаи зиёд кардани истифодаи технологиями иттилоотиро дар бар мегирад.
Ч,узъми асосии компютеркунонй дар машгулиятми амалии математикаи олй инмянд: дастгохдои техникй, таъмини барномавй ва маводи таълимй. Дастгохдои техникй ба инм та;сим мешаванд: компютер, принтер, модем, сканер. Таъминотии барномавй идоракунии компютериро осон мекунад.
Дар машгулиятхои амалии математикаи олй пурра истифодаи компютер тавсия дода намешавад. Хднгоми истифодат технологияхои интерактивй дар машгулиятхои математика, омузгор якчанд на;ши асосиро мебозад:
- на;ши маълумотдиханда - коршиносе, ки матнро на;л мекунад, ба саволхои донишчуён посух медихад, натичахои равандро назорат мекунад ва гайра.
- на;ши ташкилотчй, ки хамкории донишчуёнро ба хдмдигар ташкил мекунад (онхоро ба зергуруххо та;сим мекунад, онхоро ба кори муста;илона хавасманд мекунад, супоришхоро назорат мекунад, муаррифихо омода мекунад ва f.);
- на;ши мушовир (барои ёфтани роххои халли саволхои ба миён омада, инчунин муста;илона саволгузорй намудан, кумак мекунад) [3].
Истифодаи ТИИ дар машгулиятхои амалии математикаи олй физиологияи инсонро ба асос мегирад, ки тибки он фоизи муайяни маълумот дар хотираи инсон бо;й мемонад: 25% он чизе, ки шунида мешавад, 33% он чй дида мешавад, 50% аз дидан ва шунидан, 75% мавод - агар донишчу дар раванди машгулият фаъолона иштирок намояд.
Гуфтахои К.Ф.Гаусс "Математика илм барои чашм аст, на ба барои гуш"-ро ба хотир оварда, мо итминои комил дорем, ки математикаи олй яке аз фанхоест, ки истифодаи ТИИ метавонад фаъолиятхои гуногуни таълимиро пурзур кунад. Инхо хондани маводи нав, омода кардан ва баррасии вазифаи хонагй, кори муста;илона, санчиш ва назорат, корхои беруназсинфй ва корхои эчодй мебошанд.
Истифодаи технологияхои иттилоотй дар машгулиятхои амалии математикаи олй бо тамоми чузъхои раванди таълим мухим аст:
- ташкили машгулиятхо бо истифодаи ТИИ;
- хдмкории эчодии донишчуён;
- тахсилоти фосилавй, озмунхо;
- китобхона, манбаъхои интернетй;
- машгулиятхои интихобй;
- хдмкории эчодй бо омузгор.
Дар машгулиятхои амалии математика компютерхоро бо ма;садхои гуногун истифода бурдан мумкин аст, масалан:
- тарзи ташхиси ;обилиятхои таълимии донишчуён;
- усули таълим;
- махзани маълумот;
- дастгохи омузишй;
- назорати ;абул ва баходихии сифати тахсил.
Дар машгулиятхои математикаи амалй ТИИ метавонад бо имконоти зерин истифода шавад:
- интихоби маводи иловагй;
- истифодаи маълумоти ташхисй ва назоратй;
- ичрои вазифахои муста;илона ва эчодй дар хона [6];
- ташаккули салохияти иттилоотии донишчуён, яъне ;обилияти гирифтани маълумот аз манбаъхои гуногун, аз чумла манбаъхои электронй.
Афзоиши корхои зехнй дар таълими амалии математикаи олй моро водор мекунад, ки дар бораи, чй гуна таваччухи донишчуёнро ба омузиши фан нигох доштан ва ин руёро дар давраи тахсил аз даст надодан, фикр намоем. Истифодаи компютер дар машгулиятхо имкон медихад, то фазои иттилоотй, ки ба инкишофи хавас ва кунчковии донишчуён, фазои мусоид фарохам месозад, ташкил намоем.
Дар машгулиятхои амалии математикаи олй компютер миёнарав байни омузгор ва донишчу мебошад. Он имкон медихад, ки донишчу раванди омузишро худаш ба накша гирифта, ташкил намояд.
Истифодаи ТИИ дар машгулиятхои амалии математикаи олй ба тачдиди назар кардани курсхои анъанавии математикаи олй, усулхо, технология ва воситахои иттилоотй, ки хангоми таълими фанхои дигар истифода мешаванд, кумак хохад кард. Истифодаи усулхо ва воситахои ТИИ дониши донишчуро, ки оянда мутаххасис мешавад, оид ба манбаъхои иттилоот ганй мегардонад ва барои истифодаи он дар фаъолияти касбй кумаки амалии худро мерасонад.
Fайр аз он, баррасии хусусиятхои истифодаи нашрияхо ва манбаъхои таълимии электронй дар машгулиятхои амалии математикаи олй ба омузгорон имкон медихад, ки ба донишчуён на;ш ва чойгохи технологияхои иттилоотиро дар чахони муосир ва имкониятхои онро дар осон намудани фаъолияти касбии оянда фахмонанд.
Истифодаи ТИИ дар машгулиятхои амалии математикаи олй танхо дар сурате имконпазир аст, агар:
- он принсипхои асосии технологияи педагогиро ;онеъ кунад;
- масъалахоеро хал кунад, ки ;аблан дар дидактика аз чихати назариявй ва амалй хал карда нашуда буданд;
- ТИИ хамчун воситаи таъмин ва инти;оли иттилоот ба донишчу хизмат намояд [7].
Истифодаи ТИИ дар раванди таълими математика дар донишгох, ки ба хадафхои таълим
мувофик аст, раванди азхудкунии маводи таълимиро афзоиш медихад ва таълимро дар ин соха ба сатхи баландтар мебардорад.
Тахтаи электронии интерактивй ин экрани сенсорй мебошад, ки якчоя бо компютер ва проектор кор мекунад. Тахтаи электронй имконияти ганй гардонидани иктидори технологияи иттилоотиро дорад ва маълумотро тавассути оинаи калон пешниход менамояд. Оинаи намоишии калон диккати донишчуёнро ба худ чалб намуда, хамкории донишчуёнро бо омузгор кавитар мегардонад. Тахтаи электронй равиши машгулиятро метезонад, ;обилияти чалб намудани диккати хамаи донишчуёнро дар як вакт дорад, имкон медихад, ки бо матн кор кунем ва мундаричаро ба осонй азхуд кунем, намоишхо нишон дихем ва гайра. Истифодаи тахтахои интерактивй дар машгулиятхои лексионй аз математикаи олй ди;;ати бештари донишчуёнро ба худ чалб намуда, нисбат ба тахтаи му;аррарй, онхоро ба кори фаъол хавасманд мекунад. Бо истифодаи тахтаи электронй метавон чорабиниро бо гурухи доничуён ташкил намуд.
Тахлили адабиёти илмй нишон дод, ки истифодаи ТИИ дар курси математикаи олй имкон медихад хама унсурхои раванди таълим амалй карда шавад. Бояд ;айд кард, ки на;ши омузгор дар истифодаи воситахои ТИИ то хол асосй аст, аммо муаммохои зерин мавчуданд:
- талабот нисбат ба дониши омузгор чихдти азхуднамоии имконоти компютер меафзояд, зеро истифодаи компютер дар сохаи фаъолияти омузгорй зарур аст;
- омузгор бояд тачрибаи истифодаи воситахои ТИИ дар амал дошта бошад;
- омузгор дар асоси хадафхои омузишй маводхои таълимиро дуруст чамъоварй ва гурухбандй карда тавонад;
- омузгор бо истифода аз технолоияхои иттилоотии муосир дар рафти машгулият холати муаммогии таълимро фарохам оварда тавонад;
- малакаи истифодаи мачмуи ТИИ бо истифода аз усулхои маъмул ва дар фаъолиятхои гуногун, ки барои амалигардонии онхо мунтазам дониш ва махорати худро бояд такмил дод;
- хусусияти таълим дигаргун шуда, фаъолияти азхудкунй зиёд мегардад;
- ба ТИИ вазифахои нави дидактикй додан лозим аст ва f.
Дар холе, агар омузгор ба истифодаи ТИИ дар машгулияти математика манфиатдор бошад, ичрои максад ва вазифахои таълим самарабахш хохад буд.
Хдмин тавр, дар шароити иттилоотикунонии тахсилоти математикй, хангоми ташкили раванди омодагии математикии донишчуён, омузгор бояд дар назар дошта бошад, ки ин холат ба таври зарурй азнавташкилдихии мундарича, усулхо ва ташкили шаклхои таълими донишчуёнро дар мактабхои олй ба хисоб гирифтан зарур аст.
Тайёрии бонизоми омузгорон чихдти ба таври максаднок амалигардонии алокаи байнифаннй бахри рушди касбии донишчуён, бо максади ба шакли нав даровардани мачмуи салохиятхо, хамчун натичахои таълим, зарур аст [1].
Ба андешаи мо, фарханги иттилоотии донишчуён дар раванди таълими математикаи олй ташаккул ва инкишоф меёбад, агар корхои зерин ичро карда шаванд:
- ба таври аёнй пешниход намудани маводи машгулиятй;
- таFЙир додани муносибат ба таълими математика;
- ташкили пойгохи электронии таълимй ва методии фанхои риёзй;
- истифодаи имконоти барномахои амалии матнй аз математика;
- истифодаи хатмй ва асосноки ТИИ дар фаъолияти таълимй.
Амалй гардонидани ин корхо дониши математикии донишчуёнро такмил медихад, сатхи омодагии онхоро баланд мебардорад, инчунин хавасмандии ;авй ба тахсилро афзоиш медихад, ;обилияти онхоро барои кори муста;илона инкишоф медихад.
Х,амаи ин навгонихо дар ;атори дигар усулхои таълим, дар вакти хондани лексияхо аз математикаи олй барои гузаронидани машгулиятхои Fайриму;аррарй ва шав;овар мусоидат мекунанд.
Андешахои болоиро хулосабарорй намуда, кайд менамоем, ки агар воситахои компютерй дар машгулиятхо мувофики максад ва дуруст истифода бурда шавад, метавонад раванди таълимро фаъол созад, хавасмандии донишчуёнро зиёд кунад ва фарханги иттилоотиро дар онхо, хамчун яке аз ^оидахои рафтори чомеаи иттилоотй, ташаккул дихад. Имруз, технологияи иттилоотй хамчун як самти нав хисобида мешавад ва метавонад заминаи ташаккулёбии машгулиятхои замонавии математикаи олй дар донишгоххо бошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Азимова, Н.С. Межпредметные связи математических дисциплин, как основа реализации профессиональной компетентности студентов экономических вузов. Наука и образование: сохраняя прошлое, создаём будущее: сборник статей XIII Международной научно-практической конференции.В 3 ч. Ч. 2.-Пенза: МЦНС «Наука и Просвещение».-2017.-318 с.
2. Азимова, Н.С. Тахсилоти фосилавии таълими фанхои математикй - хамчун воситаи амалишавии муносибати босалохият дар мактабхои олй / Н.С. Азимова // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои педагогй. - 2018. - №1. - С.250- 255.
3. Ризоев, Э.С. Теоретико-методические основы применения информационно-коммуникационных технологий при обучении высшей математике в условиях кредитной системы обучения в высших учебных заведениях. Дисс. кан. пед. наук: -Душанбе,2019. - 201 с.
4. Шапиева, М.С. Использование информационных технологий при обучении в системе образования вуза//М.С.Шапиева/ Молодой учёный. Ежемесячный научный журнал №5 (64) / 2014. - С. 572-574.
5. https://e-koncept.ru/2016/76559.htm.
6. https://kopilkaurokov.ru/matematika/prochee/ispol_zovaniie_ikt_na_urokakh_matiematiki_kak_sri edstva_povyshieniia_poznavatiel_noi_aktivnosti_uchashchikhsia.
7. https://nsportal.ru/shkola/materialy-metodicheskikh-obedinenii/library/2013/06/03/ vozmozhnosti-primeneniya.
REFERENCES:
1. Azimova, N.S. Interdisciplinary connections of mathematical disciplines as the basis for the implementation of professional competence of students of economic universities. Science and education: preserving the past, creating the future: collection of articles of the XIII International Scientific and Practical Conference. At 3 o'clock, Part 2. - Penza: ICNS "Science and Education". -2017. - 318 pp.
2. Azimova N.S. Distance education in mathematics as a means of implementing a competent approach in higher education / N.S. Azimova // Message of the Tajik National University. Department of pedagogical sciences. - 2018. - №1. - P. 250- 255.
3. Rizoev E.S. Theoretical and methodological foundations of the use of information and communication technologies in teaching higher mathematics in the context of a credit system of education in higher educational institutions. The dissertation of the candidate of pedagogical sciences: -Dushanbe, 2019. - 201 pp.
4. Shapieva M.S. The usage of information technology in the education system of the university. [Text] // Young scientist. Monthly scientific journal No. 5 (64) / 2014. - P. 572-574
5. https://e-koncept.ru/2016/76559.htm
6. https://kopilkaurokov.ru/matematika/prochee/ispol_zovaniie_ikt_na_urokakh_ matiematiki_kak_ sriedstva_povyshieniia_poznavatiel_noi_aktivnosti_ uchashchikhsia
7. https://nsportal.ru/shkola/materialy-metodicheskikh-obedinenii/library/ /2013/06/03/ vozmozhnosti-primeneniya.
