CC BY
0УДК 37
Мавлютова А.А.
Казак халыкаралык катынастар жэне элем тiлдерi университетi
(Алматы, Казакстан)
Абайдуллаева А.А.
Казак халыкаралык катынастар жэне элем тiлдерi университет
(Алматы, Казакстан)
Садыкова А.К.
п.г.д., профессор
Казак халыкаралык катынастар жэне элем тiлдерi университетi
(Алматы, Казакстан)
ИНТЕРНЕТ РЕСУРСТАРЫ НЕГ1З1НДЕ БЕЙ1НД1К МЕКТЕП
ОКУШЫЛАРЫЦ МЭДЕНИЕТАРАЛЫЦ КОММУНИКАТИВТ1 К¥ЗЫРЕТТ1Л1ГШ ЦАЛЫПТАСТЫРУ ЭД1СТЕМЕС1
Аннотация: Бул мацала интернет ресурстарын пайдалана отырып, бешнЫ мектеп оцушыларыныц мэдениетаралыц коммуникативтг цузыреттглгггн дамыту эдгстемесгн усынады. Мацалада мультимедиалыц контент, т1л Yйрену платформалары жэне элеуметтт желшерд1 пайдалана отырып, МКК дамытуга арналган динамикалыц жэне цызыцты тэсш керсетшген. Сондай-ац, цазацстандыц зерттеушшердщ квзцарастары талцыланып, цифрлыц ресурстар мен т1л саясатыныц жерг1л1кт1 бшм беру контексттде мэдениетаралыц дагдыларды дамытуга цалай ыцпал ететШне цатысты тYсiнiктер бертген. Интернет ресурстарыныц цолжетiмдiлiгi артып келе жатцандыцтан, цифрлыц цуралдарды МКК дамытуга, эЫресе бейiндi мектеп оцушылары Yшiн кiрiктiрiп оцытуга жаца мYмкiндiктер туындайды. Бул мацала МКК-ны дамыту Yшiн интернет ресурстарын пайдалану бойынша кешендi эдштемеш усынады, оныц iшiнде мультимедиалыц контент, тш Yйрену платформалары жэне элеуметтт желшер царастырылган.
Ключевые слова: интернет-ресурстар, мэдениетаралыц коммуникативтг цузыреттшк, профильд1 мектеп, мультимедиалыц контент.
Галамдану жагдайында мэдениетаралык коммуникативт кузыреттшк (МКК) кепмэдениетл элемде окушылардын, eркендеуi y™ïh кажетл Heri3ri дагдыга айналды. Б^л эшресе мэдени эртYрлшк жиi кездесетiн болашак кэшби жэне элеуметтiк орталарга дайындык максатында бшм беру ^йымдарында тшмдг МКК адамдарга мэдени айырмашылыктарды ецсеруге, эртYрлi мэдени контекстерде орынды езара эрекеттесуге жэне эртYрлi ортадан келген адамдармен тиiмдi карым-катынас жасауга мYмкiндiк бередi (Byram, 1997). Б^л тек кана тiлдiк кузыреттшк туралы гана емес, сонымен катар мэдени айырмашылыктарды тYсiну, эмпатия керсету жэне эртYрлi кезкарастарды к^рметтеу болып табылады. МК^-ны дамыту бейiндi мектеп окушыларыныц академиялык нэтижелерiн жаксартып, олардыц кезкарастарын кецейтедi жэне кeпмэдениеттi ж^мыс ортасында табыска жетуге кажеттi дагдылармен камтамасыз етедi (Deardorff, 2006).
Цифрлык технологиялардыц дамуы аркасында интернет ресурстары тiл Yйрену мен мэдениетаралык бiлiм берудiц мацызды к¥ралдарына айналды (Redecker & Punie, 2017). Б^л ресурстар шынайы жэне интерактивт материалдарды ^сынады, олар окушыларды кызыктырып, тiлдiк дагдыларды шынайы жагдайларда колдануга жэне эртYрлi мэдени нормалармен танысуга мYмкiндiк бередi. Казакстанда цифрлык ресурстарды бiлiм беруге енгiзу кептшдшк пен мэдениетаралык к^зыреттшкл дамытуга багытталган ^лттык саясаттармен сэйкес келедi (Кунанбаева, 2016; Мендщлова & Шiлiбекова, 2018). Елiмiздщ кeптiлдi бiлiм беру саясаты окушылардын, тiлдiк дагдыларын дамытуга, сонымен катар мэдени сезiмталдык пен жаhандык хабардарлыкты ныгайтуга багытталган.
Мэдениетаралык коммуникативт к^зыреттшк - б^л эртYрлi мэдени ортадан келген адамдармен орынды жэне тиiмдi езара эрекеттесу кабшетг Б^л тек тiлдiк к^зыреттшки гана емес, сонымен катар мэдени айырмашылыктарды
TYCiHy, эртYрлi контекстерге бешмделу жэне эмпатия мен к^рмет керсету кабшетш де камтиды (Byram, 1997; Deardorff, 2006). Демек, МК^ негiзгi к^рамдас белiктерi келесiдей:
Тшдш дагдылар: Тiлдiк к^зыреттшк МК^-ныц негiзi болып табылса да, ол грамматика мен сездж корды мецгеруден элдекайда жогары децгейде. Ол тiлдiц колданылатын мэдени контекстiн тYсiнyдi, соныц шшде мэдениетке тэн тiркестердi, идиомаларды жэне карым-катынас стильдерiн тануды камтиды (Liddicoat & Scarino, 2013).
Мэдени хабардарлык: Мэдени нормалар, к^ндыльщтар жэне элеуметтш мшез-к¥льщ туралы хабардар болу мэдениетаралык коммуникацияны тYсiндiрy Yшiн мацызды. Б^л кдоамдас белiк мэдени айырмашылыктардыц коммуникацияга калай эсер ететiнiн тYсiнyдi жэне осы айырмашылыктарды тиiмдi ецсерyдi Yйретедi (Мендiк¥лова & Шiлiбекова, 2018). Мэдениетаралык карым-катынаста табысты болу Yшiн адамныц езiнiц iс-эрекетi мен карым-катынас стилш эртYрлi мэдени кYтiлiмдерге сэйкес бешмдеу кабiлетi мацызды. Б^л вербалды жэне вербалды емес коммуникацияны белгш бiр мэдени контексттiц нормаларына бейiмдеyдi талап етедi (O'Regan, 2014).
Эмпатия керсету баска адамдардыц кезкарастарын тYсiнyдi бiлдiредi, ал мэдени эртYрлiлiкке к^рмет позитивтi карым-катынастарды ныгайтады. Эмпатия мен к^рмет тYсiнбеyшiлiктерден аулак болуга жэне мэдениетаралык магыналы езара эрекеттестiктердi ынталандыруга кемектеседi (Byram, 1997). Мэдениетаралык тYсiнбеyшiлiктердi немесе кактыгыстарды шешу кабiлетi мэдениетаралык карым-катынастыц тиiмдiлiгi Yшiн ете мацызды. Б^л магынаны нактылау, ортак шешiм табу жэне айырмашылыктарды ецсеру стратегияларын кажет етедi.
Мэдени контекстер туралы бшм: ЭртYрлi мэдениеттердiц тарихи, элеуметлк жэне саяси аспектiлерiмен танысу мэдениетаралык коммуникацияны байытады, б^л адамдарга мэдени керiнiстердi дэлiрек тYсiндiрyге мYмкiндiк бередi (Выготский, 1978).
Бул курамдас белштер МК^-ны тутастай тYсiнудi камтамасыз етед^ тiлдiк дагдыларды мэдени сезiмталдыкпен, бешмделпштшпен жэне эртYрлi мэдени ортада тиiмдi эрекет ету кабшелмен бiрiктiредi.
Бейiндi мектеп окушылары Yшiн мацыздылыгына токталсак: Бейiндi мектептерде бiлiм алатын, гылым, техника, инженерия, математика немесе гуманитарлык пэндер сиякты белгiлi бiр салада маманданган окушылар Yшiн МКК^ - олардыц академиялык жэне кэсiби есуш арттыратын мацызды дагды болып табылады. Казакстанда кептiлдi бiлiм беру елдщ тiл саясатыныц мацызды белiгi болып табылады, бул саясат мэдениетаралык; кузыреттшкт дамытуга жэне окушыларды жаhандану жагдайында табыска жетуге дайындауга багытталган (Кунанбаева, 2016). МК^-ныц окушыларга кажегтi келес артыкшылыктары бар:
ЭртYрлi мэдени кезкарастармен танысу окушылардыц арнайы пэндердi тYсiнуiн кецейтедi, бул пэнаралы; тэсiлдi ынталандырады. Мысалы, инженерияны окып жYрген окушылар мэдени тургыдан ерекше инженерлiк тэжiрибелердi уйрене алады, ал гуманитарлык гылымдарды окитындар эртYрлi мэдениеттердегi эдеби дэстYрлер мен карым-катынас стильдерiндегi айырмашылыктарды зерттей алады (Hubbard, 2013; Акынова & Тулеуова, 2020). Жаhандану жагдайында жумыс орындары кепмэдениеттi бола тYсуде, сондыктан МКК^ окушыларды эртYрлi командаларда тиiмдi жумыс iстеуге жэне халыкаралык клиенттермен карым-катынас жасауга кажетл дагдылармен камтамасыз етедi. Жумыс берушiлер мэдени айырмашылыктарды ецсере алатын мамандарды жогары багалайды (Тусупбекова & Аймолдина, 2017). ЭртYрлi мэдениеттермен танысу ашык ойлауды жэне сыни ойлауды дамытады. Бул окушыларга стереотиптердi ецсеруге, эртYрлi кезкарастарды тYсiнуге жэне элемдi терецiрек тусшуге кемектеседi. Мэдени хабардарлык элеуметгiк жауапкершшк пен эмпатияны да арттырады. МКК^ окушыларга жаhандык мэселелердi эртYрлi кезкарас тургысынан тYсiнуге мYмкiндiк бередi жэне емiр бойы кызыгушыльщ пен бшм алуды ынталандырады. Бул окушыларды жаhандык киындыктарды зерттеуге жэне проблемаларды шешудщ эртYрлi
мэдени тэсшдерш карастыруга шакырады (Thorne, 2008). Окушылар МКК-ныц практикалык артыкшылыктарын тYсiнген кезде, олар тш Yйренyге деген ынтасын арттырады. Тiлдiк дагдылар мен мэдениеттер арасында карым-катынас жасау кабiлетiнiц арасындагы байланысты тYсiнy окушыларды жогары децгейлi жетютжтерге жетуге шабыттандырады.
МК^ дамытудыц интернет ресурстарын пайдалану мYмкiндiктерiне токталсак, интернет окушылардыц МКК дамытуды колдайтын эртYрлi к^ралдарды ^сынады, олар шынайы, интерактивт жэне икемдi оку тэжiрибесiн камтамасыз етедi. Б^л ресурстар дэстYрлi сынып эдiстерiнен тыс динамикалык бiлiм беру жYЙесiн к^руга мYмкiндiк бередi. Мультимедиалык ресурстар, соныц iшiнде бейнелер, подкасттар жэне блогтар стyденттердi шынайы тшдш колдану жэне мэдени керiнiстермен таныстырады. YouTube, TED Talks жэне бшм беру веб-сайттары мэдени такырыптар, тш YЙренy стратегиялары жэне шынайы коммуникациялык тэжiрибелер туралы материалдарды ^сынады. МКК дамытуда мультимедиалык контенттi пайдаланудыц артыкшылыктары мыналарды камтиды:
ЭртYрлi карым-катынас стильдерше бейiмделy: Мультимедиалык контент окушыларды эртYрлi акценттер, диалектiлер жэне мэдени нормалармен таныстырады. Б^л карым-катынас стильдерiне бешмделу тыцдау дагдыларын жаксартады жэне окушыларды шынайы емiрдегi мэдениетаралык езара эрекеттестжке дайындайды.
Мэдени тYсiнiктер: Бейнелер, подкасттар жэне блогтар кебшесе мэдени дэстYрлер, элеyметтiк нормалар жэне тарихи контексттер туралы талкылауларды камтиды, б^л окушыларга мэдени тэжiрибелердi терецiрек тYсiнyге мYмкiндiк бередi.
Икемдi оку мYмкiндiктерi: Мультимедиалык контент кез келген уакытта KOлжетiмдi болгандыктан, окушыларга ездерiнiц оку каркынына сэйкес окуга мYмкiндiк бередi. Б^л икемдiлiк кYPделi мэдени ^гымдарды кайта карауга немесе кызыгушылык тудыратын такырыптарды зерттеуге мYмкiндiк бередi.
Тш Yйрену платформалары.
Duolingo, Memrise жэне Coursera сиякты тш Yйрену платформалары тiлдiк дагдыларды дамытуда мэдени сабактармен Yйлеседi, келес мYмкiндiктердi усынады:
Релдiк ойындар шынайы емiрдегi жагдайларды имитациялайды, бул окушыларга мэдени контекстерде тшдш дагдыларды дамытуга кемектеседг Мысалы, тiлдiк жаттыгуларда кYнделiктi эцгiмелердi имитациялайтын диалогтар болуы мYмкiн, мысалы, мейрамханада тамакка тапсырыс беру немесе шетелде багыт сурау. Кептеген платформалар форумдар немесе тiл алмасу багдарламаларын усынады, онда окушылар ана тшнде сейлейтiндермен немесе баска тiл Yйренушiлермен карым-катынас жасай алады. Бул езара эрекеттестш окушыларга тiлдiк кузырегтiлiктi жаксартуга жэне эртYрлi мэдени нормалар туралы тYсiнiк алуга кемектеседi (Redecker & Punie, 2017). Кейбiр платформалар тшдщ колданылатын элеумегтiк жэне мэдени контекстерш тYсiнуге кемектесетiн мэдени акпаратты усынады. Бул бшм эртYрлi мэдени ортада тиiмдi карым-катынас жасау Yшiн мацызды (Мухтарулы & Нуртазина, 2019).
МКК^ дамытудыц интернет ресурстарын пайдалану эдютемесг
Келесi эдiстемелер бейiндi мектеп окушыларыныц МКК^ дамытуына интернет ресурстарын енпзудщ практикалык жолдарын усынады. Бул эдютер интерактивтi, кызыкты жэне шынайы емiрдегi мэдени жагдайларга катысты болуы Yшiн жасалган.
Жобалык окыту окушыларды халыкаралык жобаларга немесе онлайн мэдениетаралык алмасу багдарламаларына катысуга шаккырады, бул эртYрлi мэдени ортадан келген курдастармен ынтымактастыкты арттырады. Жобалык окытудыц мысалдары мыналарды камтиды: Окушылар мэдени орындарды, муражайларды немесе тарихи ескерткiштердi виртуалды шынайылык (VR) немесе онлайн турлар аркылы зерттей алады. Кейiн топтык талкьшауларга немесе презентацияларга катысу аркылы осы орындардыц мэдени мацыздылыгы туралы тYсiнiктерiмен белiсе алады. Халыкаралык курдастармен бiрлесiп зерттеу жобалары жаhандык такырыптар бойынша идея алмасуга жэне эртYрлi
мэдени тэсiлдердi зерттеуге мYмкiндiк беред^ мысалы, теракты даму, мэдени м^ра немесе технологиялык инновациялар (Акынова & Тулеуова, 2020). Баска елдерден келген окушылармен бiрлескен тш Yйренy жобалары езара мэдени тYсiнiктi арттырады. Б^л онлайн кездесyлердi, хат алмасуды немесе тiл YЙренy косымшаларын бiрге колдануды камтуы мYмкiн. Окушыларды эртYрлi елдердiц мэдени нормаларын, мерекелерш немесе дэстYрлi енер тYрлерiн зерттеуге шакырыцыз. Б^л зерттеyлердiц нэтижелерiн есептер, презентациялар немесе мультимедиалык жобалар аркылы ^сынуга болады. Интерактивтi тэсiлдер симуляциялар, релдш ойындар жэне виртуалды семинарлар аркылы окушыларга бакылаулы ортада мэдениетаралык коммуникацияны дамытуга мYмкiндiк бередi. Цифрлык к¥ралдар шынайы емiрдегi мэдениетаралык жагдайларды имитациялауга мYмкiндiк бередi, мысалы, бизнес келюсездер^ эртYрлi елдердегi элеyметтiк этикет немесе мэдениетаралык тYсiнбеyшiлiктердi шешу. Б^л симуляциялар окушыларга тиiмдi мэдениетаралык коммуникация стратегияларын дамытуга кемектеседi. Релдiк ойындар, м^нда окушылар мэдени немесе халыкаралык мэселелердi шешуге катысты релдердi ойнайды. Б^л тэсiл окушыларга проблемаларды шешу дагдыларын дамытуга жэне эртYрлi мэдени жагдайларга бейiмделyге кемектеседi (Тусупбекова & Аймолдина, 2017). ЭртYрлi мэдениеттерден дэстYрлi тагам дайындау, би немесе коленер сиякты мэдени дагдыларды YЙрететiн виртуалды семинарлар етюзщз. Бейне окулыктар немесе тшелей эфирлiк iс-шаралар аркылы мэдени тэжiрибелердi колга Yйретyге болады.
Эдiстеменi жYзеге асыру бойынша практикалык кадамдар.
Б^л стратегияларды тиiмдi енгiзy Yшiн окытушылар келесi практикалык кадамдарды орындауы кажет:
Сапалы ресурстарды тацдау: Бiлiм беру максаттарына сэйкес келетiн сенiмдi цифрлык платформаларды тацдацыз жэне эртYрлi, жогары сапалы контентл ^сыныцыз.
Ресурстарды Yнемi жацартып отыру: Оку материалдары агымдагы мэдени Yрдiстердi, жаhандык окигаларды жэне жаца цифрлык куралдарды бейнелеу Yшiн Yнемi жацартылады.
Тiлдi жэне мэдениеттi бiрiктiру: Тiл Yйренудi мэдени зерттеулермен бiрiктiретiн оку модульдерiн эзiрлецiз, студенгтердi мэдени кундылыктарды, карым-катынас стильдерiн жэне элеуметлк нормаларды зерттеуге жэне салыстыруга ынталандырыцыз.
ЭртYрлi мэдени кезкарастарды керсету жэне окушылардыц жаИандык эртYрлiлiктi тYсiнуiн терецдету Yшiн бейнелердi, подкасттарды жэне макалаларды енгiзiцiз.
Дорыта келе, интернет ресурстарын пайдалану бейiндi мектеп окушыларыныц мэдениетаралык коммуникативт кузыреттiлiгiн дамытуга арналган динамикалык жэне тиiмдi тэсiлдi усынады. Мультимедиалык контенгтi, тiл Yйрену платформаларын жэне элеуметлк желiлердi бiлiм беру Yдерiсiне бiрiктiру аркылы педагогтер дэстYрлi эдютерден тыс кызыкты жэне икемдi оку тэжiрибелерiн жасай алады. Бул тэсш тек окушылардыц тiлдiк дагдыларын жет1вдрш кана коймай, сонымен катар мэдени сезiмталдыкты, бейiмделгiштiктi жэне эртYрлi кезкарастарды тYсiнудi дамытады.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Акынова, Д. К., & Тулеуова, А. А. (2020). Кдзакстан контекслндеп мэдениетаралык коммуникативтi кузыреттiлiктi дамыту: кепт1вд бiлiм берудiц релi. Journal of Intercultural Communication Research, 49(4), 367-380. https://doi.org/10.1080/17475759.2020.1776789;
2. Byram, M. (1997). Мэдениетаралык коммуникативт кузыреттшкл окыту жэне багалау. Multilingual Matters;
3. Deardorff, D. K. (2006). Халыкаралык студентик нэтижелер ретiнде мэдениетаралык кузырегтiлiктi аныктау жэне багалау. Journal of Studies in International Education, 10(3), 241-266. https://doi.org/10.1177/1028315306287002;
4. Helm, F. (2018). Жогары бшмдеп телеколлаборацияныц тэжiрибелерi мен киындьщтары. Language Learning & Technology, 22(1), 103-117. https://doi. org/10125/44661 ;
5. Hubbard, P. (2013). Технологияны колданатын тш YЙренy орталарында окушыларды окыту кажеттшгш негiздеy. CALICO Journal, 30(2), 163-178. https://doi.org/10.11139/cj.30.2.163-178;
6. Кунанбаева, С. С. (2016). Шетел тшн окытудагы мэдени хабардарлыктыц релi: Казакстандык yниверситеттердiц тэжiрибесi. Каз¥У хабаршысы. Педагогикалык серия, 3(40), 28-34;
7. Liddicoat, A. J., & Scarino, A. (2013). Мэдениетаралык тш окыту жэне Yйренy. Wiley-Blackwell;
8. Мендщ^лова, Г. М., & Шшбекова, А. Б. (2018). Казакстандагы кептiлдi бiлiм беру саясаты жэне оныц мэдениетаралык к^зыреттшки дамытудагы релг International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 21(6), 724-736. https://doi.org/10.1080/13670050.2017.1340045;
9. М^хтар^лы, Т., & Нртазина, Р. (2019). Цифрлык ресурстар жэне мэдениетаралык к^зыреттшкл дамыту: Казакстандык орта мектептердщ мысалы. Central Asian Journal of Social Sciences and Humanities, 5(2), 45-53;
10. O'Regan, J. P. (2014). Лингва франка ретшдеп агылшын тш: Iшкi сын. Routledge;
11. Redecker, C., & Punie, Y. (2017). Окытушылардыц цифрлык к^зыреттшгшщ еуропалык шецберi: DigCompEdu (No. JRC107466). Еуропалык Одактыц Баспа кецсесi
