ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДА АУТЕНТТІ МАТЕРИАЛДАРДЫ ҚОЛДАНУ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

ОЭЖ: 81-117

ШЕТ ТШ1Н ОЦЫТУДА АУТЕНТТ1 МАТЕРИАЛДАРДЫ ЦОЛДАНУ

ЖУБАНОВА ГАУХАР ДИЛЬМУХАНОВНА

7М01703 - Шетел тiлдерi жэне мэдениетаралык байланыс бiлiм багдарламасыныц 2 курс

магистранты

Х.Досмухамедов атындагы Атырау университет^ Атырау к, ^азакстан Республикасы Еылыми жетекшiсi, ф.г.к., кауымдастырылган профессоры- ХАЙРЖАНОВА А.Х

Ацдатпа. Бул мацалада шет тшн оцыту процестде оцушылардыц оцу дагдыларын дамыту жэне ынталандыру ушгн аутенттг материалдарды пайдаланудыц мацыздылыгы царастырылады. Бул мацсатца жету ушт оцушылардыц децгешне сэйкес аутентт1 материалдарды цолдану жэне оларга бершген тапсырмаларды орындау барысында кездесетт циындыцтарды жеце алатындай мугал1мдер тарапынан цолдау кврсет1лу1 керектг неггзделген.

Ty^h свздер: аутентт1 материалдар, ауызша свйлесу, тшдт жэне мэдениетаралыц цузыреттшк, мотивация, аутентт1 мэттдер, эмоциональдыц, экспрессивт1 цасиеттер.

Шет тшн Yйрену дегенiмiз - тiлдi карым-катынас куралы ретшде мецгеру гана емес, сонымен бiрге баска елдщ мэдениетш, eмiр салтын тану, уксастыктары мен айырмашылыктарын, ерекшелштерш, кундылыктарын тYсiну. Шетел тшнде карым-катынас негiздерiн мецгеру окушыларга коммуникативт жагдайда шет тiлiн колдануга мYмкiндiк бере отырып, олардан коммуникативтi кузыреттшкке жетудi талап етедi. Осы максатта адам eмiрiнде сейлеудщ мацызы ете зор. Ал, сейлеу iс - эрекетш аныктау бiр гана тш бшмшщ Yлесi емес, бул баска да, мэселен, психология, физиология, лексикология,логопедия т.б гылымдарыныц зерттеп карастыратын аумактары.

Сейлеу - iшкi жэне сырткы формада жYзеге асырылады. Iшкi сейлеу - ойлау процес Yшiн аса кажет нэрсе, ал сырткы форма аркылы адам ез ойын баскаларга жеткiзедi, белгiлi бiр акпарат, хабарлама, тYсiнiк бередi. Адамдар арасындагы карым-катынас, езара айтылган сездердщ кулагымызга жетуi - ауызша сейлеу деп аталады, алайда ауызша сейлеуде кещспк пен уакытка байланысты шектеулер болуы мYмкiн. Сейлесу аркылы окушылар бiр-бiрiнiц ю-эрекетiн Yйлестiруге немесе езгертуге, багыт-багдар беруге тырысады. Ауызша сейлесу -езара накты байланыстардыц болуымен ерекшеленед^ eйткенi олар бiр-бiрiнiц iс-кимылын байкап турады.

Ауызша сейлеудщ негiзгi шарттарын атап керсететш болсак: оныц монологты жэне диалогты формалары окытудыц барлык кезецдершде катар жYрiп отырады, тiлдi мецгеруге кешендi тYPде ыкпал ету жYзеге асырылады. Сейлеуге арналган дайындык жаттыгуларын, косымша окыту куралдарын, жаца технологияларды колдану жYЙелi орындалуы мацызды. Ауызша сейлеуге окыту диалогты курастыра бiлумен, тыцдай отырып, тYсiне бiлумен, монологты дурыс колданумен тыгыз байланысты. Осы байланысты улгайта отырып, окушыларга тYсiнуге жэне оган жауап беруде мYмкiншiлiк беретш жаттыгулар кeлемiн калыптастыру кажет. Ол Yшiн окушылардыц сeздi, сез тсркестерш, мэтiннiц мазмунын бастап айту, жалгастыру, дурыс аяктай бiлу кабiлетiн калыптастыру жэне диалог аркылы сухбаттасу жумыстары катар жYрiп отыруы тиiс.

Ауызша сейлеу езше тэн жалпы мэтш мэселелерi аясында айтылып жYргенiмен, арнайы зерттеу нысанына алда да накты эдютемелш непзде жан-жакты жYзеге асуды кажет етедi. Окытылатын тiл елшщ шындыгымен жэне мэдениетiмен тиiмдi таныстыру кажеттiлiгi мен шет тiлi сабактарында тiлдiк-мэдени компоненттi жYзеге асырудыц эртYрлi формаларыныц жоктыгы арасында кайшылык туындайды. Сондай-ак, шетел тiлiнiц оку YДерiсiнде колданылып жYрген окулыктардыц мазмуны элi де жетiлдiрiлудi кажет етедi. Ауызша сейлеу эцпмелеудщ композициясы тутастыгындагы кызмет жэне жYзеге асу тетiктерiн аныктаумен

езект болып табылады. Осылайша, агылшын тiлi сабагында ауызша сейлеу дагдыларын калыптастырудыц басым багыттарын тиiмдi колдану мэселесi бiздiц жумысымыздыц езектiлiгiн керсетедi.

Сондай-ак, шет тiлi сабактарында тупнуска материалдарды кабылдауга бейiмдiлiк жеткiлiксiз, окытудыц шынайы эдютер^ оку iс-эрекетiн тацдау мен уйымдастыруда да киындыктар кездеседi. ТYпнуска материалдарды пайдалану кез келген жаста езекп, ейткеш окушвлар эркашан тыцдай алады, кере алады, оки алады жэне оларды бейiмделген нускада кешiре алады, ейткеш тупнуска материалдарды пайдалану сабакты тYсiнiктi етедi жэне оку процесшде шет тiлiн жан-жакты мецгеруде ерекше орын алады.

Оку процесiнде тулгага багытталган карым-катынастыц негiзi болып табылатын - аутенттi мэтiндер колданылады. Аутентпк мэтшдер коммуникативтi жэне когнитивтiк мотивацияны арттыруга кемектеседi, тiлдiк жэне мэдениетаралык к¥зыреттiлiгiн калыптастырады, бiлiм алушылардыц жеке эмоционалдык жагдайына оц эсер етед^ тш мен мэдениетке бiр уакытта кол жеткiзуге, оларга койылган мэселелердi жан-жакты жэне тиiмдiрек шешуге мYмкiндiк бередi. Сондыктан мэдениетаралык карым-катынасты дамытып, шет тiлдерiн окытудыц жаца эдiстерi мен технологияларын Yнемi iздестiру Yлкен мацызга ие.

Мемлекеттiк бiлiм беру стандарты шет тшн базалык децгейде окыту максаттарыныц катарында мектеп окушыларыныц шет тiлiне деген оц кезкарасын, осы тiлде сейлейтiн халыктыц мэдениетш, жалпы адамзаттык мэдениеттi дамытудагы улттык мэдениеттердiц жетiстiктерiн таныстыра отырып, олардыц сана-сезiмiн арттыруды кездейдi. Шет тшн коммуникативт окытудыц негiзгi максаты - окушылардыц шет тiлiнде карым-катынасын танымдык, кундылык-багдарлык бiрлiкте карастыру болып табылады. Орта мектепте мэдени-елтану сипаттагы аутентикалык материалдарды пайдалана отырып, ауызша сейлеудi окытуда коммуникативтi окыту технологиясыныц бiрлiгiн жэне тiлдiк бiлiм мен акпаратты игеру кажеттiлiгiн, сонымен катар гуманиспк аспектiге, мэдени, эстетикалык жэне адамгершшкке багытталган жаца мазмунды мецгерте отырып, окушылардыц шыгармашыльщ белсендiлiгiн дамытуды болжайды. «Бул езгерiстер шет тшнщ пэнаралык байланыстарыныц ныгаюымен айкындалады, ейткеш шет тшн окып-уйрену зерттелетiн тшдщ елiнiц тарихы, географиясы, эдебиетi, енерi фактiлерiне тiкелей кол жеткiзуге жол ашады, кец мYмкiндiктер тугызады»[1].

^огамныц казiргi дамуына орай тYпнускалык материалды дурыс жэне жYЙелi пайдалану агылшын тшн окыту сапасын арттырудыц тиiмдi куралы бола алады. Бул жумыстыц максаты - агылшын тiлi сабактарында тYпнускалык материалдарды пайдалану. Шынайы материалдар угымыныц езi эдiстемеде жакында пайда болды, ол шет тiлiн окытудыц заманауи максаттарын коюмен байланысты. ТYпнускалыктыц барлык аспектiлерiн сипаттаудыц эртYрлi тэсiлдерi бар.

Мэселен, британдык лингвист Генри Джордж Уиддоусон шынайылыкты сейлеу шыгармасына тэн касиет ретiнде емес, оку-тэрбие процесiнiц сипаты ретiнде карастырады. ...Ол сабакка шетелдiк газеттен Yзiндi экелу жеткшказ, онымен жумыс iстеу процесш шынайы ету керек. Балаларды мэтш бойынша жумысты жаттыгу ретiнде емес, шынайы коммуникативт эрекет ретiнде кабылдауга Yйрете отырып, муFалiм сабакта табиги езара эрекеттесудi ынталандырады. Шынайылык оку процесшде, окушылардыц мэтшмен, муFалiммен жэне бiр-бiрiмен карым-катынасы аркылы жасалады., - деп керсеткен[2].

Лингвист - зерттеушi Leo van Lier шынайы бшм беру Yдерiсiне кажеттi шарттар жYЙесiн жасап, тYпнускалыктыц Yш тYрiн аныктаган, атап керсетсек, материалдардыц шынайылыгы, прагматикалыц шынайылыц жэне тулгалыц шынайылыц. Олар:

а/ Материалдардыц шынайылыгы - тш YЙренушiлерге багытталган арнайы жасалган мэтшдерд^ олардыц тYпнускалык касиеттерiн пайдалану, сэйкеспк, акпараттык жэне эмоционалды бiлiк, кажеттiлiктердi ескере отырып, оку материалдарын сабакта пайдаланудыц шынайылыгына мэн беру, табиги тiлдi колдану.

б/Прагматикалыц тYпнYCцалыцтыц аспектшерг: колданылатын тш контекстiнiц накты жагдайдагы сэйкестiгi, максаттыц шынайылыгы, сейлеу эрекетшщ кYтiлетiн нэтижесi жэне

езара эрекеттеспктщ шынайылыгы. Окушылармен карым-катынас жасау кезшде муFалiм бiлiм беру максаттарын бiрiншi орынFа коюы кажет.

в/Тулгалыц шынайылыцца келетш болсак, ол окушылардыц жеке ерекшелiктерiмен байланысты[3].

Ал, Fалым, профессор Михаил Израилевич Брин тYпнускалыктыц 4 тYрiн аныктаFан[4]:

1) оку процесшде колданылатын мэтiндердiц шынайылыгы;

2) осы мэтiндердi окушылардыц кабылдауыныц шынайылыFы;

3) оку мiндеттерiнiц шынайылыгы;

4) сабактаFы элеуметтiк жаFдайдыц шынайылыгы.

^азiргi уакытта тYпнуска материалдардыц бiрнеше классификациясы бар. Кептеген окулыктардыц авторы Кричевская Клара Стефановна шынайы эдеби, фольклорлык, бейнелiк, музыкалык шыFармаларFа, кшм-кешек, жиhаз, ыдыс-аяк жэне олардыц иллюстрациялык бейнелерi сиякты шындык объектiлерiне, сондай-ак, прагматикалык материалдардыц дербес топтары: жарнамалар, сауалнамалар, белгшер, этикеткалар, мэзiрлер, карталар, туризм, демалыс, тауарларFа аныктама берген[5].

Прагматикалык материалдарFа телебаFдарламалар, акпараттык радио жэне жацалыктар репортаждары, ауа райы болжамы, эуежайлар мен вокзалдардаFы радиохабарламалар сиякты аудио жэне аудиовизуалды материалдарды да колдану мацызды. Сондай-ак, окушы тiлiнiц грамматикалык курылымын калыптастыруда морфологиямен, сезжасаммен, синтаксиспен жYргiзiлетiн жумыстарды назарда устау кажет.

Профессор, психология Fылымдарыныц докторы А.А.Слободчиков, С.И. Заремская мектепте шет тшн окуда кейiн де олардыц ез кызметшде айналысуFа тура келетш бешмделмеген мэтiндердi окуFа негiз калай бiлуiне муFалiм баFдар жасауы тшс деп керсете келiп, мундай жумыс тiлдiк болжау, мэтiндiк материалды талдау жэне синтездеу, iзденiс эрекетi, сездшпен жумыс iстеудi жетiлдiредi, олардыц бшмш кецейтедi, окуFа деген ынтасын дамытады - деп тужырымдаFан[6].

Педагогика Fылымдарыныц кандидаты В.С.Бабкина окушыларFа сeздiктердiц тYрлерi, сез тiркестерi туралы тYсiнiк бере отырып, сабактыц сeздiкпен жумыс ютеуге арналуын усынFан[7].

Шет тiлiн окыту эдiстемесiнiц мэдени элеуметтану сипаттамасына назар аударсак:

• мэдениетаралык карым-катынаста окытудыц дидактикалык Yйлесiмi элемнiц мэдени бейнес туралы бiлiм шецберiн кецейтедi;

• студенттер сол ел халыктарыныц материалдык жэне рухани мэдениетiнiц жетiстiктерiн, eмiр салтына баFдарлайды;

• мэдениеттану, этнолингвистика, коммуникация теориясы жэне т.б. Fылымдардыц салаларын енгiзу шет тiлiнде карым-катынаска Yйретудiц мэдени негiздерiн кецейтедi;

• шет тшнщ когнитивтiк, дамытушылык, кундылык-баFдарлык жэне коммуникативтi функцияларын бiрiктiредi[8].

Осы кешендi жумыстар монологты жэне диалогты байланыстыра сейлеу кезiнде кажеттi тшдш куралдарды дурыс тацдауFа, ойын дурыс жеткiзуге баFыттайды. Тiлдегi эмоциональдык, экспрессивт касиеттер кeбiне ауызша сейлеуде байкалады, кейде эдеби тiлдiц нормасынан тыс сез тiркестерi - кэсiби сездер, варваризмдер, диалект, жаргондар да кездесуi ыктимал. Окушы жеке танымдык белсендшгш, кабiлетiн дамыта отырып, берiлген мэтшге немесе акпаратка сын кезбен карауFа, eзiндiк пiкiрiн ортаFа салып, акпаратты ецдеуге Yйренедi.

Аутенттiк материалдар аудио жэне бейненщ Yйлесiмдiлiгi аркасында тшдщ нормасы мен колданысын бейнелейтiнiн, сондай-ак, тшде соцFы кезде орын алFан eзгерiстердi тезiрек кeрсететiн шынайы сейлеу Yлгiлерiнiц кeзi болып табылатынын Fалымдардыц ецбектерiнен зерделедiк. Олар есте сактау, зейiн, ойлау жэне тулFалык касиеттердi дамытады. Окушылардыц тiлдi мецгеру процесшде сейлеу эрекетшщ iскерлiктерiне, шыFармашылык белсендшгше, баска мэдениеттi тYсiнудi камтамасыз ете отырып, мэдениеттердщ белсендi диалогына ыкпал етедi. Бул бiлiм беруде бiрден-бiр басым максат болып табылады. Оларды

колдану тш мен мэдениетп бiрлесiп зерттеу принцитн жYзеге асыруга ыкпал етедi, жаца лексикалык, фонетикалык жэне грамматикалык материалды беру процесiнде кeрнекiлiктердi колдана отырып, окыту эдiстерiн эртараптандыруга мYмкiндiк береди

Сабакта фильмдердi тиiмдi пайдалану окушылардьщ карым-катынасын жаксартып, ауызша сейлеуге деген кызыгушылыгын арттырып, мYмкiн болатын киындыктарды жояды. Шетел тiлiн окытуда тYпнускалык материалдарды колдану мэселесi бойынша шетел жэне отандык эдебиеттерге теориялык талдау жасай отырып, оларды сабакта пайдалану агылшын тiлiн окытудыц тиiмдi куралы ретiнде ез жумысымызда басшылыкка алдык. «Окушы жаца лексикалык бiрлiктердi салыстырады, уксастыктарды аныктайды, бiрак бэрiн тYсiнбеу калыпты жагдай. Мундай iс-шаралар оларга бурыннан бар шетел тiлiн бшуге кайта-кайта кол жеткiзуге мYмкiндiк бередЦ9].

Шет тiлiн окытудыц казiргi эдютемесшде ауызша сейлеу окыту куралы ретшде негiзделген, бул окушыларды сейлеуге багыттайды. Осы максатта жYргiзiлетiн дискуссия-сабак, экскурсия-сабак, ойын-сабактары окушыныц диалогтык сейлеуше зор мYмкiндiк жасайды. Ал, алдын-ала эзiрленiп, eздерi тыцдаган, окыган немесе керген мэлiметтерiн жеткiзе бiлуде монологпк сейлеудщ мацызы зор жэне ол окушыныц ез бшмше деген кызыгушылыгын оятып, сенiмiн жiгерлендiредi.

Тэж1рибе нэтижес лексикалык дамуы Yшiн тыцдау дагдыларын, бейнематериалдармен жумыс iстеудiц эртYрлi эдютерш енгiздiк. Окушы кабiлетiн калыптастыру децгешн диагностикалау кезiнде коммуникациялык байланыска непзделген жаттыгуларга жYгiндiк. Окушылар топпен жумыс жасай отырып, релдш ойын аркылы берiлген тапсырма бойынша сурактарга дэлелдi жауап берiп, белсендiлiк жэне кызыгушылык танытты. Алынган мэлiметтердi салыстыра отырып, сабак барысында аутенттiк материалдарды жYЙелi жэне тиiмдi колдану элеуметтiк-мэдени дамуда оц нэтиже беретiнiн байкадык. Сондай-ак, топпен жумыста ынтымактастыкка кажеттi дагдылар кeрсеткiшi жаксарды. Ец бастысы, аутентлк материалдар сeйлеудiц барлык тYрiне эсер етед^ окушылардыц eздiгiнен бiлiм алу кажеттiлiктерi артады, мэдени дагдылар калыптасады. ТYпнускалык материалды пайдалану орта мектепте агылшын тшн окытудыц тиiмдi куралы бола алады.

ТYпнускалыктыц мэнi ете кеп кырлы, ол шынайылыктыц бiркатар шарттарыныц, критерийлерiнiц, параметрлерi мен функцияларыныц жиынтыгы. Окыту процесiнде мэтiндер, оку тапсырмалары, сыныптагы оку эрекетi белгш бiр максатка кызмет етедi. Шетел тш сабагында эр окушыныц сабакка белсендi катысуын камтамасыз ететiн, сездш карым-катынасты ынталандыратын, шет тшн YЙренуге деген кызыгушылык пен куштарлыкты калыптастыруга ыкпал ететiн сабактардыц тYрлерi ерекше орын алуы керек. Бул мэселелердi шешудiц тиiмдi жолдарыныц бiрi, аутенттiк шынайы материалдарды пайдалану болып табылады. Эйтенi, ол материалдар коммуникативт жэне когнитивтiк мотивацияны арттыруга кемектесед^ лингвистикалык жэне мэдениетаралык кузыреттiлiктi калыптастырады, окушылардыц жеке жэне эмоционалдык жагдайына оц эсер етедi жэне бiр уакытта тiл мен мэдениетке кол жетюзуге мYмкiндiк бередi, табиги шет тшн тиiмдi окытуга мYмкiндiк тудырады.

Жалпы, шет тiлiн окыту бiр максатка - кYнделiктi коммуникативтi дагдыларды дамытуга негiзделген. Осы багытта карым-катынас принципi белсендi болуы мацызды. Топтагы ужымдык жумыс аркылы оку YДерiсi барысында жагымды психологиялык ахуалды жYзеге асыру, езара тYсiнiстiк жэне эрекеттеспк атмосферасында акпарат пен эмоциялармен белюе бiлу окушыныц шет тiлiн мецгеруде мотивациялык децгейiн арттырады. Накты тапсырмалармен кeрсетiлген аутенттiк материалдармен жумыста дурыс тацдалган эдiс-тэсiлдер сейлеу эрекетшщ нег1зг1 баспалдагы болып табылады. Сондай-ак, бул окушылардыц белсендi жэне пассив^ сeздiк корын толыктырудыц жэне грамматикалык дагдыларды дамытудыц бiрден-бiр тэсiлi.

ТYпнускалык мэтiндердiц негiзгi максаты - окушыларды жауап беруге шакыру, олардыц бшм децгейiн кетеру, шет тiлiн YЙренуге деген шынайы кызыгушылыгын тудыру. Окушылар

eздерi окып жаткан тшдщ эртYрлi бiрлiктерiмен: афоризмдермен, фразалык етютштермен, идиомалармен таныса отырып, екi мэдениет пен тшдщ дамyындаFы уксастыктар мен айырмашыльщтарды салыстырyFа жэне талдаyFа м^мкшдш алады. Ayтенттiк материалдар оку процесш айтарлыктай жандандырады жэне кeбiнесе ойын тYрiнде усынылады, бул студенттердщ шздш эрекетiн сэттi ынталандырады. Сондыктан табети материалдарды пайдаланy eте кажет.

ПАЙДАЛАНЬЬ^АН ЭДЕБИЕТТЕР TI3IMI

1. Колкер ЯМ. Практическая методика обyчения иностранномy языку: (учеб. пособие) 2-е изд. // Москва : Academia, 2004.154с.

2. Уиддоусон Г.Дж. Определение проблем в преподавании английского языка (Оксфордская прикладная лингвистика) 1-е изд.// Издательство Оксфордского университета, 2003.

3. Van Lier, Leo, Editorial Advisory Board and contributor. The Routledge Encyclopedia of Second Language Acquisition. // New York: Routledge, 2013. Р.111.

4. Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom // Applied Linguistics. 1985. 6/1. P. 60.

5. Кричевская К.С. Прагматические материалы, знакомящие учеников с культурой и средой обитания жителей страны изучаемого языка // Иностранные языки в школе .2006. № 1.

6. Заремская С.И., Слободчиков A.A. Развитие инициативной речи учащихся: (На материале англ. яз.): Кн. для учителя. //М. : Просвещение, 1983. - 127 с.

7. Бабкина В.С. Вводный устный курс англ. яз. (Пособие для учителей) // Москва.; Учпедгиз, 1964. - 220 с.

8. Сафонова, В. В., Сысоев, П. В. Элективный курс по культуроведению QŒA в системе профильного обучения английскому языку / Иностранные языки в школе. - 2005 - № 2. -С. 7-15.

9. Степанова Ю.В. Цели и задачи обучения чтению аутентичных текстов в современном контексте // Молодой ученый. 2015. №15.2. 69с.

10. Гальскова Н. Д. Современная методика обучения иностранным языкам: Пособие для учителя. 2-е изд., переработано и дополнено. //М.: APCT^ 2003. 32с.

11. Носонович Е.В. Методическая аутентичность в обучении иностранным языкам // Иностранные языки в школе. 2000. № 1. С. 11-15.