CC BY
5ЭОЖ 37.013 (574)
ТЭРБИЕ Ж¥МЫСЫН ЖYЗЕГЕ АСЫРУДЫЦ ТЕОРИЯЛЬЩ, ЭД1СТЕМЕЛ1К,
ТЕХНОЛОГИЯЛЬЩ ДЕЦГЕЙЛЕР1
КУДАРОВА НАЗГУЛЬ АБИЛЬБЕКОВНА
Астана хальщаральщ университетшщ PhD докторы, кауымдастырылган профессор,
Астана, ^азакстан
Ацдатпа. Цазгргг бшм беруде тэрбие жумысыныц мэселелер1 бшм алушылардыц бглгмгн гана емес, цундылыц багдарларын цалыптастыру контексттде барган сайын мацызды бола тYсуде. Бул мацала бглгм берудщ осы мацызды саласыныц неггзгг аспектглергне жан-жацты шолу жасай отырып, тэрбие жумысын ЖYзеге асырудыц теориялыц, эд1стемел1к жэне технологиялыц децгейлерт кврсетед1. Теориялыц децгейде тэрбиенщ философиялыц жэне психологиялыц нег1здер1, сондай-ац педагогикалыц практиканыц нег1з1нде жатцан эртурл1 теориялар мен тужырымдамалар царастырылады. Мацаланыц эд1стемел1к децгеш оцу процест уйымдастыру жэне оныц мацсаттарына жету Yшiн цолданылатын эртYрлi эдiстердi, эд^тер мен цуралдарды талдауды цамтиды. Технологиялыц аспект онлайн платформаларды, интерактивтi оцу материалдарын жэне басца да инновациялыц тэсiлдердi цоса алганда, бшм берудегi заманауи бшм беру технологияларыныц рвлт царастырады.
ЮлттЫ свздер: тэрбие жумысы, теориялыц децгей, эд^темелт тэсш, технологиялыц инновациялар, бшм беру технологиялары философиялыц негiздер, психологиялыц угымдар, инновациялыц эдштер
Тэрбие жумысын жYзеге асырудыц теориялы; децгешнде тэрбие теорияларын жэне олардьщ философиялыщ-психологиялы; непздерш тYсiнуге баса назар аударылады. Гуманиспк, мшез-к¥лык, когнитивт1 жэне элеуметпк-мэдени сиякты тэрбиенщ эртYрлi тужырымдамаларын зерттеу тэрбие процес туралы терец тYсiнiк калыптастыруга непз болады. Тэрбие теориясыныц гылымныц баска салаларымен, эаресе психология мен элеуметтанумен байланысын талдай отырып, психологиялы; жэне элеуметпк-мэдени факторлардыц тэрбие процесше калай эсер етепш айкын болады. Психология непздерш бшу бiлiм алушылардыц тулгалы; калыптасуы мен мотивациясыныц психологиялы; механизмдерiн жаксы тYсiнуге кeмектеседi, ал элеуметтанулы; аспектшер элеуметтiк-мэдени ортаныц тэрбие процесiне эсерш тYсiнуге кeмектеседi. 1с жYзiнде бул бiлiм беру багдарламаларын эзiрлеу мен жYзеге асыруда, бiлiм алушылармен езара эрекеттесудiц тиiмдi эдiстерiн тацдауда жэне колайлы бiлiм беру ортасын ;уруда кeрiнедi. Тэрбиенiц теориялы; тужырымдамаларын тYсiну оларды педагогикалы; практикадагы на;ты жагдайларга бейiмдеуге кeмектеседi, бул студенттердiц жеке басыныц дамуына тиiмдi эсер етедь
Тэрбие жумысыныц эдiстемелiк децгейiнде бiздiц кез;арасымыз тэрбие процесiн тиiмдi жYзеге асыру Yшiн ;олданылатын эртYрлi эдютерге, эдiстер мен ;уралдарга багытталган. Бул тек саба;тар мен багдарламаларды эзiрлеудi гана емес, сонымен ;атар студенттердщ жеке басыныц Yйлесiмдi дамуына ы;пал ететiн атмосфераны ;уруды ;амтиды. Эдютемелш децгейдегi негiзгi аспектiлердiц бiрi-оку процесш жоспарлау. Бул тэрбиенiц ма;саттары мен
БАХТИЯР ЭСЕМ
Астана хальщаральщ университет^ 3 курс студентi, Астана, ^азакстан
ЖЭН1БЕКЦЫЗЫ ¥ЛБОСЫН
Астана халыщаралы; университет^ 3 курс студентi, Астана, ^аза;стан
мшдеттерш аныктайтын жэне оларга жетудщ оцтайлы эдiстерi мен эдютерш тацдайтын мацызды кезец. Жоспарлау бшм беру стандарттарыныц жалпы талаптарын да, эр окушыныц жеке ерекшелштерш де ескеруi керек. Сабактар мен багдарламаларды эзiрлеу эдiстемелiк децгейде де шешушi рел аткарады. Бул тек такырыптар мен материалдарды тацдауды гана емес, сонымен катар студенттердiц белсендi катысуын ынталандыратын жэне олардыц шыгармашылык; жэне сыни кабшеттерш дамытатын оку процесш уйымдастыруды камтиды. Сонымен катар, эдютемелш децгейде бiлiм алушылармен езара эрекеттесу эдiстерiн тацдауга ерекше назар аударылады. Бул студенттердiц оку процесше белсендi катысуына жэне олардыц элеуметпк дагдыларын дамытуга ыкпал ететiн топтык жобалар, пiкiрталастар, ойындар жэне т.б. сиякты эртYрлi жумыс тYрлерiн камтуы мYмкiн.
Эрбiр окушыныц бiрегей екенш есте устаган жен, сондыктан олардыц жеке кажеттiлiктерi мен кабiлеттерiне бешмделген эдiстемелердi жасау мацызды. "Бiр елшем бэрiне сэйкес келедi" тэсiлi тэрбие жумысында тиiмсiз, сондыктан м¥Fалiм жумыс эдiстерi мен эдiстерiн тацдаFанда эр окушыныц жеке ерекшелштерш ескеруi керек.тэрбие жумысыныц эдiстемелiк децгейiнде бiздiц кезкарасымыз тэрбие процесiн тиiмдi жYзеге асыру Yшiн колданылатын эртYрлi эдiстерге, эдютер мен к¥PалдарFа баFытталFан. Бул тек сабактар мен баFдарламаларды эзiрлеудi Fана емес, сонымен катар студенттердiц жеке басыныц Yйлесiмдi дамуына ыкпал ететш атмосфераны куруды камтиды [1].
Тэрбие жумысыныц технологиялык децгейiнде бiлiм беру сапасы мен тэрбие процесiнiц тшмдшгш жаксарту Yшiн заманауи бiлiм беру технологияларын пайдалануFа ерекше назар аударылады. Бул технологиялар онлайн платформалар мен интерактивт оку материалдарынан бастап ерекше кажеттiлiктерi бар студенттермен жумыс ютеудщ арнайы эдiстерiне дейiнгi куралдардыц кец аукымын камтиды. Технологиялык децгейдегi непзп баFыттардыц бiрi онлайн-платформалар мен цифрлык бiлiм беру ресурстары болып табылады. Бул оку процесiн байытатын жэне студенттерге бiлiм беру материалдары мен куралдарыныц кец аукымына кол жетюзуге мYмкiндiк беретiн веб-сайттар, колданбалар, электрондык окулыктар жэне баска да онлайн ресурстар болуы мYмкiн. Интерактивтi Оку материалдары технологиялык децгейде де мацызды рел аткарады. Бул интерактивт презентациялар, бейне окулыктар, ойын колданбалары жэне оку материалын окушылар Yшiн колже^мд^ кызыкты жэне тYсiнiктi ететiн баска мазмун пiшiмдерi болуы мYмкiн. Тэрбие жумысыныц технологиялык децгешнде заманауи бшм беру технологияларын колдану окыту мYмкiндiктерiн кецейтiп кана коймайды, сонымен катар бшм алушылардыц бiлiмiн терецiрек жэне тиiмдi игеруiне, даFдыларын дамытуFа жэне непзп кузыреттшктерш калыптастыруFа ыкпал етедi [2].
Ежелгi дэуiр: Ежелгi Греция мен Рим сиякты ежелп еркениеттерде тэрбие кебiнесе философиялык идеялар мен этикалык нормалармен байланысты болды. Жеке тулFаныц тутастыFы, бiлiм мен езiн-езi жетiлдiрудiц мацыздылыFы туралы iлiм Платон, Аристотель жэне Сенека сиякты ойшылдардыц ецбектершде байкалады.
Орта Fасырлар: орта Fасырларда бiлiм беру орталыFы христиандыкка айналды, ал бiлiм кебiнесе монастырлык болды. Рухани жэне моральдык тэрбиенщ мацыздылыFы теологиялык ецбектер мен катехизмдерде атап етшдь
^айта ерлеу жэне аFарту: ЕуропадаFы кайта ерлеу жэне аFарту дэуiрi езiмен бiрге бшм мен тэрбие туралы жаца идеялар экелдь Бшм басып шыFаруды тарату аркылы кол жетiмдi болды, гуманизм жэне жеке бостандык идеялары педагогикалык тэжiрибеге эсер ете бастады.
Индустриалды революция жэне модернизация: 19 Fасырда индустриалды коFамныц дамуымен жэне мшдетп мектеп жYЙесiнiц пайда болуымен тэрбие стандартталды. Бiлiм беру элеуметтiк уткырлык куралы ретiнде карастырыла бастады жэне мектептерде непзп бшм мен даFдыларды игеруге баса назар аударыла бастады [3].
^аз1рп заман: 20 жэне 2^асырларда тэрбие жумысы казiргi замаеты технологиялардыц, элеуметтiк-мэдени езгерiстердiц жэне тулFаныц дамуы туралы Fылыми зерттеулердiц эсершен дамуын жалFастыруда. ^азiрri уакытта бшм беру студенттердi казiргi элемнiц кYPделi сынактарына дайындау Yшiн сыни ойлауды, ынтымактастыкты, шыFармашылыкты жэне
бейiмделудi коса алганда, дагдылар кешенш дамытуга кеб1рек кецш белуде.
Туракды кэаби даму Эр тур. ii бшм беру орталарын куру Окытудыц белсе'и.и эдютерш колдану Сыни ойлауды дамыту Дифференциалды окытуды колдану Ата - аналармен сетмда карым-катынас орнату Эмоционалды интеллект дамыту
0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16%
Сутер 1 - Тэрбие жумысын тиiмдi дамыту
Тэрбие жумысы-окушылардыц тиiмдi дамуын камтамасыз ету ушш эртYрлi факторлар мен припциптердi ескерудi талап ететiп кеп кырлы процесс.
Графикте келес пегiзгi аспектiлер керсетшген:
Эмоционалды иптеллекттiц дамуы (15%): эмоционалды интеллект окушыныц жеке басын калыптастыруда жэне оныц бiлiм беру ортасына жэне жалпы когамга сэттi бешмделушде мацызды рел аткарады.
Ата-аналармен сепiмдi карым-катынас орнату (15%): ата-аналармен карым-катынас тэрбие жумысыныц негiзгi аспектiсi болып табылады, eйткенi отбасымен ынтымактастык окушылардыц табысты окуы мен дамуына ыкпал етедь
Сараланган окытуды колдану (15%): Зр окушыныц жеке кажеттiлiктерi мен кабшеттерш есепке алу инклюзивт бшм беру ортасын куруга жэне эр баланыц максималды дамуын камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi.
Сыни ойлауды дамыту (15%): сыни тургыдан ойлау казiргi элемдегi негiзгi дагды болып табылады жэне оны дамыту студенттерге саналы шешiмдер кабылдауга жэне мэселелердi сэтл шешуге кeмектеседi.
Окытудыц белсендi эдютерш колдану (15%): окушыларды оку процесше белсендi тарту окуга деген кызыгушыльщты оятады, олардыц ынтымактастык дагдыларын дамытады жэне материалды терец игеруге ыкпал етедь
ЭртYрлi бiлiм беру орталарын куру (15%): окытудыц эртYрлi эдiстерi мен тэсiлдерi муFалiмдерге оку процесш окушылардыц эртYрлi кажеттiлiктерi мен оку стильдерше бейiмдеуге мYмкiндiк бередi.
Туракты кэаби даму (10%): муFалiмнiц кэаби даFдылары мен бiлiмiн дамыту жэне жетiлдiру сапалы бiлiм мен табысты тэрбие жумысын камтамасыз етудш мацызды аспекта болып табылады.(Сурет.1)
^азiрri замаеты сын-катерлердi карастыру
^азiрri тэрбиешiлер мен муFалiмдер бiлiм беру процесiне эсер ететш жэне тэрбие жумысына бешмделу мен жаца тэсiлдердi кажет ететш бiркатар киындыктарFа тап болады. Осындай сын-катерлердiц бiрi бiлiм берудi цифрландыру болып табылады. Акпараттык технологиялардыц дамуымен бiлiм берудi цифрландыру барFан сайын мацызды бола тYсуде. Бул оку процесшде интерактивтi оку платформаларын, онлайн курстарды, электрондык окулыктарды жэне баска сандык ресурстарды пайдалануды камтиды. Бул бшм алуFа жэне бiлiмге кол жетюзуге жаца мYмкiндiктер ашады, сонымен катар окушылардыц цифрлык
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
сауаттылыгын жэне тэрбие жумысыныц жаца эдютерш дамытуды талап етедь Тагы 6ip киындык-окушылар арасында психологиялыц проблемалардыц кeбеюi. ^a3Ïpri студенттер стресс, мазасыздык, депрессия, мшез-кульщ жэне когамга бейiмделу сиякты бiркатар психологиялыц мэселелерге тап болады. Бул мэселелер окушылардыц Yлгерiмiне, олардыц элеуметтiк бешмделуше жэне жалпы эл-аукатына терiс эсер етуi мYмкiн. МуFалiмдер окушыларга психологиялык киындыктарды жецуге жэне колдау керсететш бiлiм беру ортасын куруFа кемектесуге дайын болуы керек.
ТаFы бiр мацызды сын-жаhандану жаFдайында мэдениетаралык тэрбие беру. Бшм беру барFан сайын мэдениетаралык сипатка ие болып келедi жэне тэрбиешiлер эртYрлi мэдениеттер мен этникалык топтардыц окушыларымен жумыс iстеуi керек. Бул мэдениетаралык кузыреттiлiктi жэне кепмэдениетп ортада тиiмдi жумыс ютеу кабiлетiн дамытуды талап етедi. Окушылардыц мэдени жэне этникалык ерекшелштершщ эртYрлiлiгiн ескеретiн жэне олардыц езара тYсiнiстiгi мен курметiне ыкпал ететiн бшм беру баFдарламаларын куру мацызды.
ДэстYрлi тэсiлдер: артыкшылыктары: классикалык педагогикалык принциптерге непзделген дэстYрлi бiлiм беру эдiстерi белгiлi бiр турактылык пен болжамдылыкка ие. Олар тэртiптi орнатуда, непзп бiлiмдi беруде жэне оку даFдыларын калыптастыруда тиiмдi болуы мYмкiн [5], [6].
Кемшшктерк дегенмен, дэстYрлi тэсшдер шыFармашылык ойлауды ынталандыруда, сыни ойлауды дамытуда жэне окушылардыц жеке кабшеттерш дамытуда тиiмсiз болуы мYмкiн. Олар сонымен катар эртYрлi кажеттiлiктер мен оку стильдерш ескермеуi мYмкiн.
Инновациялык тэсiлдер:
Артыкшылыктары: белсендi окыту, саралашан окыту, жобалык окыту жэне т.б. сиякты тэрбиенiц инновациялык эдiстерi окушылардыц оку материалымен белсендi езара эрекеттесуше жэне олардыц шыFармашылык кабiлеттерiн дамытуFа баса назар аударады. Олар казiргi элемде сэттi бейiмделу Yшiн кажетл бiлiмдi терецiрек жэне маFыналы игеруге жэне даFдыларды дамытуFа ыкпал ете алады.
Кемшiлiктерi: дегенмен, инновациялык тэсшдер сэтп жYзеге асыру Yшiн тэрбиешшер мен инфракурылымныц жоFары децгейiн талап етедь Олар сонымен катар сабактарды дайындауFа жэне eткiзуге кeбiрек уакыт пен ресурстарды кажет етуi мYмкiн.
ДэстYрлi жэне инновациялык тэсiлдердi тацдау накты бiлiм беру ортасына, оку максаттарына жэне окушылардыц кажеттiлiктерiне байланысты. Окытудыц ерекше шарттары мен мшдеттерше сэйкес тэрбие жумысыныц эртYрлi эдютерш бiрiктiре бiлу мацызды.
Окушылардыц эмоционалды интеллектiсiн дамыту: колдау ортасын куру жэне eзiн-eзi реттеу даFдыларын Yйрету.
Ата-анацызбен сенiмдi карым-катынас орнатыцыз: ашык болыцыз жэне оларды бiлiм беру процесше тартыцыз.
СараланFан окытуды колданыцыз: окушылардыц жеке кажеттiлiктерiн ескерiп, олардыц есуш ынталандырыцыз.
Сыни ойлауды дамыту: талдау мен баFалауды Yйренiцiз, окушыларFа салмакты шешiм кабылдауFа кeмектесiцiз.
Белсендi окыту эдiстерiн колданыцыз: окушыларды материалды белсендi талкылауFа косыцыз, топтык жобалар мен практикалык сабактар eткiзiцiз. Бул оларFа акпаратты жаксы мецгеруге жэне ынтымактастык пен карым-катынас даFдыларын дамытуFа кeмектеседi.
Эр тYрлi бiлiм беру орталарын куру: визуалды материалдар, интерактивт тапсырмалар жэне ойындар сиякты эртYрлi эдiстер мен ресурстарды колданыцыз. Бул эртYрлi оку стильдерi мен кабшет децгейлерi бар студенттерге кeмектеседi.
Yздiксiз кэсiби дамуды колдау: Бiлiм берудеп жаца тенденциялар мен эдiстердi кадаFалацыз, семинарлар мен тренингтерге катысыцыз, эрштестерщзбен тэжiрибе алмасыцыз. Бул сiздiц даFдыларыцызды жаксартуFа жэне соцFы бiлiм беру инновацияларынан хабардар болуFа кeмектеседi.
Окушыларды мукият тыцдау жэне тYсiну: олардыц кажеттшктерш, кызыFушылыктарын
жэне жеке ерекшелштерш ескерщз. Ашык диалогты сактацыз жэне оларFа кез келген мэселелер мен киындыктарды шешуге кемектесуге дайын болыцыз.
^орытындылай келе, тэрбие жумысы тек бiлiм беру Fана емес, сонымен катар казiргi элемде сэтп бейiмделе алатын тулFаны калыптастыру екенш атап eткiм келедi. ^азiрri замаеты сын-катерлер тэрбиешiлер мен муFалiмдерден икемдшкп, шыFармашылык ойлауды жэне Yнемi кэаби дамуды талап ететiнiн кeремiз. Заманауи зерттеулер мен табысты тэжiрибелерге CYЙене отырып, бiз тиiмдi тэрбие жумысыныц непзп принциптерш бeлiп керсете аламыз: эмоционалды интеллекттi дамыту, ата-аналармен сенiмдi карым-катынас орнату, сараланFан окытуды колдану, сыни ойлауды дамыту, окытудыц белсендi эдютерш колдану, ЭртYрлi бiлiм беру орталарын куру жэне Yздiксiз кэаби даму. Осы принциптердi колдану тэрбиешшер мен муFалiмдерге эр окушыныц жеке басыныц Yйлесiмдi дамуына, олардыц сэтп элеуметтенуiне жэне казiргi коFамдаFы eмiрге дайындалуына ыкпал ететiн бiлiм беру ортасын куруFа кeмектеседi. Эрбiр окушыныц бiрегей екенiн есте устаFан жен, бул олардыц кажеттiлiктерi мен кабшеттерше жеке кезкарас пен камкорлык, бул тэрбие жумысын шынымен маFыналы жэне тиiмдi етедi.
1. Нечаев М. П. Теоретические основания развития воспитывающего потенциала образовательной среды школы //дисс.... доктора педагогич.. наук. - 2011. - Т. 13. - №. 01.
2. Семенова, Т. А. (2018). Методика обучения как важный элемент воспитательной работы в школе. Вестник Челябинского государственного университета, (34), 143-148.
3. Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., Airasian, P. W., Cruikshank, K. A., Mayer, R. E., Pintrich, P. R., ... & Wittrock, M. C. (Eds.). (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom's taxonomy of educational objectives. New York: Longman.
4. Marzano, R. J., Pickering, D. J., & Pollock, J. E. (2001). Classroom instruction that works: Research-based strategies for increasing student achievement. Alexandria, VA: ASCD.
5. Tomlinson, C. A., & Allan, S. D. (2000). Leadership for differentiating schools and classrooms. Alexandria, VA: ASCD.
6. Гладун Л. А. Теоретическое исследование понятий педагогической и методической компетентности, компетенций //Science Time. - 2014. - №. 11 (11). - С. 46-62.
7. Блясова И. Ю. Теоретико-методологические основы профилактики девиантного поведения подростков в социокультурной среде региона: автореферат дис. на соиск. учён. степ. доктора педагогических наук: 13.00. 05/ Блясова И.Ю. //Челябинск. - 2016.
ЭДЕБИЕТТЕР:
