CC BY
4ЭОЖ 372.881.111.1
АГЫЛШЫН Т1Л1Н ОЦЫТУДАГЫ СЫНЫПТАН ТЫС Ж¥МЫСТАРДЬЩ
0ЗЕКТ1Л1Г1
КУДАРОВА НАЗГУЛЬ АБИЛЬБЕКОВНА
Астана халыкаралык университетшщ PhD докторы, кауымдастырылган профессор,
Астана, ^азакстан
Ацдатпа: Мацала агылшын тшн оцыту контекстгнде сыныптан тыс жумыстыц мацыздылыгын кврсетедг. Ол сыныптан тыс жумыстардыц оцу нэтижелерт жацсартуга эсерт талдайды, осындай сабацтарды уйымдастырудыц эд1стер1 мен стратегияларын усынады жэне оцытушылардыц оцу тшмдштн арттыруга багытталган практикалыц усыныстар беред1.
ЮлттЫ свздер: агылшын тш, оцыту, сыныптан тыс жумыстар, тшмдшж, эдгстер, стратегиялар, усыныстар.
Агылшын тшн окытудагы сыныптан тыс жумыстар казiрri бшм беру контекстшде езект бола тYсуде. Бул тэсш сыныпта алган бшмдерш толыктырудыц жэне терецдетудщ, сондай-ак окушылар Yшiн оку процесiн эртараптандырудыц тиiмдi эдiсi ретiнде танылады. Сыныптан тыс жумыстар эр тYрлi косымша сабактарды камтуы мYмкiн, мысалы, сабактан тыс клубтар, конкурстар, ойындар, мэдени iс-шаралар жэне экскурсиялар, оларды окытушылар да, окушылар ла ездерi уйымдастыра алады.
Сыныптан тыс жумыстыц артыкшылыктары окушылардыц оку процесше белсендi катысуын ынталандыратын мотивацияны арттыруды камтиды. ^арым-катынас дагдыларын жаксартуга бейресми жагдайда сыныптастарымен жэне окытушыларымен Yнемi карым-катынас жасау жэне езара эрекеттесу аркылы кол жетюзшедь Оку жоспары аясында эрдайым камтыла бермейтiн тiл мен мэдениеттщ жаца такырыптары мен аспектiлерiн зерттеу аркылы ой-ерют кецейтуге болады. Алынган бiлiмдi накты жагдайларда колдану мYмкiндiгi окушыларга оку материалыныц практикалык кундылыгын сезшуге мYмкiндiк бередi жэне олардыц кабшеттерше деген сенiмiн ныгайтады. Сыныптан тыс жумыстар сонымен катар тиiмдiрек окуга ыкпал ететiн жайлы жэне достык атмосфераны куруга ыкпал етедi. Сыныптан тыс уакытта окушылар ездерiн еркш жэне жайлы сезiне алады, бул олардыц шыгармашылык кабiлеттерi мен бастамаларын керсетуге мYмкiндiк бередi. Бул тэуелаздш пен жауапкершiлiктi дамытуга ыкпал етед^ ейткенi окушылар кебiнесе сыныптан тыс жумыстарды жоспарлауга жэне уйымдастыруга белсендi катысады. Сыныптан тыс жумыстар окушылардыц кешбасшылык кабiлеттерiн дамыта алады, ейткеш олар сыныптан тыс жобаларды немесе ю-шараларды уйымдастырушы немесе баскарушы бола алады. Бул окушылардыц езше деген сешмдшп мен командада тиiмдi жумыс iстеу кабiлетiн калыптастыруга кемектеседi, бул казiргi когамда сэттi бейiмделудiц мацызды дагдысы. Сонымен катар, сыныптан тыс жумыстар окушылардыц шыгармашылык ойлауы мен езiн-езi керсетуiне ыкпал етуi мYмкiн. Бейресми жагдайда олар кебiнесе эртYрлi енер тYрлерi, шыгармашылык жобалар немесе пшрталастар аркылы ез идеялары мен сезiмдерiн бiлдiруге
НАГАШИБАИ ГYЛДЕН АЛМАТЦЫЗЫ
Астана халыкаралык университетi, 3 курс студент^ Астана, ^азакстан
САГИМЖАНОВА АИГЕР1М МАРАТЦЫЗЫ
Астана халыкаралык университетi, 3 курс студент^ Астана, ^азакстан
мумкшдш алады. Бул эр окушыныц элеуетiн ашуга кeмектеседi жэне олардыц жеке ecyi мен дамуына ыкпал етедi [1].
Тш мен мэдениеттщ эртYрлi аспектiлерiн 6ipiKTipy сыныптан тыс жумыстыц Heri3ri элемент! болып табылады, eйткенi ол окушыларга тiлдi жэне оны колдану контекстш терец тYсiнyге мYмкiндiк бередi. Бул интеграцияныц негiзгi максаты-окушыларга агылшын тшнде сeйлейтiн елдердщ мэдениетi туралы толык тYсiнiк беру, бул оларга тшдш дагдыларды гана емес, мэдени тYсiнiктердi де дамытуга кeмектеседi. Эдебиеттi зерттеу-бул интеграцияныц мацызды аспектiлерiнiц бiрi. Эдеби шыгармалар аркылы окушылар тiлдi гана емес, мэдени ерекшелiктердi де зерттей отырып, елдiц менталитетi мен тарихына ене алады. Романдар, eлецдер, тарихи жэне кeркем шыгармалар окушыларга элемдi жергiлiктi тургындардыц кeзiмен кeрyге жэне олардыц кундылыктары мен дэстYрлерiн тYсiнyге мYмкiндiк бередi. Энер тiл мен мэдениетп бiрiктiрyде де мацызды рeл аткарады. Кескiндеме, мYсiн, сэулет жэне баска да eнер тYрлерiн зерттеу окушыларга елдiц эстетикалык калауы мен мэдени ерекшелштерш тYсiнyге кeмектеседi, бул олардыц тшдш дайындыгын толыктырады жэне мэдени тэж1рибесш байытады. Кино мен музыка да тш мен мэдениетп бiрiктiрyдiц мацызды компоненттерi болып табылады. Фильмдер мен музыкалык шыгармалар окушыларга тiлдi табиги ортада тыцдауга жэне ^руге гана емес, сонымен катар оныц музыкалык жэне кинематографиялык мурасын зерттей отырып, елдiц атмосферасы мен ^ц^^йте енуге мYмкiндiк бередi. Мэдениеттщ осы аспектiлерiн зерттеу окушыларга ел мен тш туралы терец жэне жан-жакты тYсiнiк алуга мYмкiндiк беред^ бул олардыц окуын тиiмдiрек жэне бiртутас етедi. Сыныптан тыс жумыста тiл мен мэдениеттi бiрiктiрy окушылардыц бiлiмiн кецейтiп кана коймайды, сонымен катар олардыц мэдени жэне тшдш эртYрлiлiгiн ынталандырады, бул олардыц жеке жэне кэаби дамуы Yшiн мацызды [2].
Барлык артыкшылыктарга карамастан, сыныптан тыс жумыстар окытушылар мен окушылар тарапынан косымша ресурстар мен кYш-жiгердi кажет етедi. Бул сабактан тыс ю-шараларды тиiмдi гана емес, сонымен катар катысушылар Yшiн кызыкты жэне шабыттандыратын етiп мукият жоспарлау жэне уйымдастыру кажеттiлiгiмен байланысты. Окытушылар непзгг оку материалын колдайтын жэне толыктыратын кызыкты жэне мазмунды сыныптан тыс жумыс багдарламаларын эзiрлеyге уакыт пен кYш жумсауы керек. Бул такырыптык жобаларды куруды, бiлiм беру ю-шараларын уйымдастыруды, сондай-ак сабактарды eткiзy Yшiн материалдар мен ресурстарды дайындауды камтуы мYмкiн. Окушылар сонымен катар сыныптан тыс ю-шараларды жоспарлауга жэне уйымдастыруга белсендi катысуы керек. Бул такырыптык ю-шараларга идеялар усынуды, косымша акпарат пен ресурстарды iздеyдi жэне ю-шараларды eткiзyге кeмектесyдi камтуы мYмкiн. Окушылардыц сабактан тыс сабактарды уйымдастыруга катысуы олардыц кeшбасшылык жэне уйымдастырушылык дагдыларын дамытып кана коймайды, сонымен катар оку процесш кызыкты эрi практикалык етедi. Алайда, сыныптан тыс жумыс шынымен тиiмдi болуы Yшiн ол курстыц негiзгi оку максаттары мен мiндеттерiмен байланысты болуы керек. Бул дегенiмiз, барлык сыныптан тыс жумыстар мен ю-шаралар белгiлi бiр оку нэтижелерiне кол жеткiзyге жэне оку жоспарында колданылатын окыту мазмуны мен эдiстерiне сэйкес келyi керек. Бул тэсш сыныптан тыс жумыстарга жумсалган уакыт пен ресурстарды барынша тиiмдi пайдалануга мYмкiндiк бередi жэне оны окытудыц жалпы курылымына бiрiктiрyдi камтамасыз етедi [3].
^осымша ^ш пен ресурстарды кажет ететiн сыныптан тыс жумыстардыц мысалдары мэдени кештерд^ такырыптык кeрмелердi, театр койылымдарын немесе музыкалык концерттердi уйымдастыру болуы мYмкiн. Мундай iс-шараларды eткiзy Yшiн дайындык пен жаттыгуга уакыт бeлiп кана коймай, костюмдер, музыкалык аспаптар немесе декорациялар сиякты кажеттi жабдыктар мен ресурстарга кол жетiмдiлiктi камтамасыз ету кажет. Тагы бiр мысал агылшын тiлдi елдердiц мэдени жэне тарихи кeрiктi жерлерiн зерттеуге багытталган бшм беру турларын немесе саяхаттарды уйымдастыру болуы мYмкiн. Мундай сапарлар мукият дайындыкты жэне маршруттарды жоспарлауды, сондай-ак катысушылардыц
каушаздш мен жайлылыгын камтамасыз етудi талап етедь Сондай-ак, сыныптан тыс жумыстар тiл мен мэдениетке катысты eзектi такырыптар бойынша пiкiрталастар, конференциялар немесе децгелек Yстелдер eткiзудi камтуы мYмкiн. Бул тек катысушыларды дайындауды гана емес, сонымен катар ю-шараны уйымдастыруды, соныц шшде спикерлердi iздеудi, багдарламаны жоспарлауды жэне аудиторияны камтамасыз етудi талап етедь Мундай iс-шаралар окушыларга ез бшмдерш iс жYзiнде колдануга, коммуникативтi жэне уйымдастырушылык дагдыларды дамытуга, сондай-ак олардыц кекжиектерш кецейтуге жэне жаца мэдени аспектшермен танысуга мYмкiндiк беретiн оку процесше кунды косымша бола алады. Алайда оларды сэттi жYзеге асыру мукият дайындыкты, оку жоспарымен келiсудi жэне экiмшiлiк пен окытушылар ужымыныц колдауын камтамасыз етудi талап етедi [4].
Сыныптан тыс жумыстар бшм беру процесiнде, эсiресе агылшын тшн окытуда мацызды рел аткарады. Жаhандануды жэне агылшын тiлiнiц халыкаралык карым-катынастагы лингва франка ретiндегi рeлiн ескере отырып, окытудыц бул багыты барган сайын танымал бола бастады. Осы факторларды ескере отырып, сыныптан тыс жумыстар тшдш орта мен мэдениетке терещрек енудiц бiрегей мYмкiндiктерiн усынады. Классикалык оку шецберiнде агылшын тшн Yйрену грамматиканыц, сeздiк кордыц жэне непзп карым-катынас дагдыларыныц негiзiн камтамасыз етедь Дегенмен, тiлдi накты мецгеру кещрек кезкарасты кажет етедi. Сыныптан тыс жумыстар окушыларга агылшын тшн табиги жэне эртYрлi контексттерде колдануга мYмкiндiк бередi. Зерттеулерге сэйкес, сыныптан тыс жумыстарга Yнемi катысатын окушылар тiлдi мецгеру децгейi бойынша жаксы нэтижелер кeрсетедi. Мысалы, Оксфорд университетшщ деректерi агылшын тiлiндегi пiкiрталас пен театр ю-шараларына белсендi катысатын окушылар тiлдi тек оку жоспарында окыгандарга караганда ауызша дагдыларын 40% жылдам жаксартканын кeрсетедi. Сабактан тыс ю-шараларга мэдени фестивальдар, халыкаралык кештер, тш клубтары жэне кинофестивальдер кiруi мYмкiн. Мундай iс-шаралар тiлге деген кызыгушыльщты арттырып кана коймай, мэдени алмасу мен езара тYсiнiстiкке ыкпал етедi. Мысалы, окушылар агылшын тшн бейресми жагдайда колдана алатын тш клубтары карым-катынаска деген сенiмдiлiктi арттыруга кeмектеседi. А^Ш оку орындарыныц есептерi мундай клубтарга катысу окушылардыц шет тшнде сейлесу кабшетше деген сешмш 30% арттыратынын кeрсетедi. Сыныптан тыс жумыстар сонымен катар агылшын тшн накты eмiрлiк жагдайларда колдануга мYмкiндiк бередi, бул тiлдiк дагдыларды дамыту Yшiн ете мацызды. Волонтерлiк багдарламалар немесе шетелдегi тагылымдамалар сиякты элеуметак езара эрекеттесуге багытталган жобалар окушыларга тiлдi iс жYзiнде сезiнуге мYмкiндiк бередi. Кембридж университетiнiц зерттеулерi халыкаралык алмасуларга катысатын окушылар дэстYрлi бшммен шектелгендермен салыстырганда тiлдi мецгерудiц 50% тиiмдi екенiн кeрсетедi. Сонымен катар, сыныптан тыс жумыстар тшдш тоскауыл мен кателiктерден коркуды жецуге кемектесед^ бул кeбiнесе окуга кедергi болады. Бул кедергiлердi жецудегi сыныптан тыс жумыстыц рeлi бага жетпес, ейткеш окушылар босацсыган жэне колдау керсететш ортада карым-катынас жасауга мYмкiндiк алады [5].
Агылшын тшн окытудагы сыныптан тыс жумыстыц мацыздылыгы, эсiресе казiргi элемде уткырлык пен мэдениетаралык карым-катынастыц артуы жагдайында есуде. Тiлдiк тэж1рибе мен мэдени алмасудан баска, сыныптан тыс жумыстар сыни ойлауды, шыгармашылык дагдыларды жэне жаhандык азаматтыкты калыптастыруга ыкпал етедi. Жаhандану жагдайында мэдени айырмашылыктарды тYсiну жэне мэдениетаралык жагдайларга барабар жауап беру кабiлетi мацызды бола бастайды. Халыкаралык конференциялар, алмасу багдарламалары жэне мэдени фестивальдар сиякты сыныптан тыс жумыстар окушыларга ана тшнде сейлейтшдермен жэне эртYрлi мэдениеттермен кездесуге жэне езара эрекеттесуге мYмкiндiк бередi. Бул шетелдiк мэдениет пен менталитета жаксырак тYсiнуге ыкпал етш кана коймайды, сонымен катар айырмашылыктарды курметтеуге жэне эртYрлi ортадан шыккан адамдармен ортак тiл табуга Yйретедi. Сондай-ак, казiргi жумыс кецiстiгiнде кажета дагдыларды дамыту мацызды аспект болып табылады. Жумыс берушшер халыкаралык децгейде тиiмдi карым-катынас жасай алатын, тек тiлдi гана емес, мэдени
контексттердi де TYcrneTrn Yмiткeрлeрдi iздеуде. Осы KOHTeKCTeri сыныптан тыс жумыстар окушыларга топтык жумыс, кешбасшылык, жаца жагдайларга бeйiмдeлу жэне белпаздшпен кYрeсу сиякты дагдыларды дамытуга жэне керсетуге кемектеседь Сыныптан тыс жумыстыц мысалдары эр тYрлi болуы мYмкiн. Мысалы, эр тYрлi улт окушылары ездeрiнiц дэстYрлeрi мен мeрeкeлeрi туралы эцгiмeлeйтiн кепмэдeниeттi бейнероликтер жасау жобалары катысушыларга тiлдi Yйрeнiп кана коймай, сонымен катар эр тYрлi eлдeрдiц мэдени eрeкшeлiктeрiн тYсiнудi терецдетуге мYмкiндiк бeрeдi. Мундай жобалар кебшесе талкылаулар мен презентациялармен бiргe жYрeдi, бул окушылардыц кепшiлiк алдында сейлеуш жэне ез ойларын дэлeлдi тYPдe жeткiзe бiлуiн одан эрi дамытады. Мундай бiлiм беру инвестицияларыныц кайтарымдылыгын багаламауга болмайды. Зерттеулер керсеткендей, сыныптан тыс жумыстарга бeлсeндi катысатын окушылар жогары академиялык нэтижелерге кол жeткiзeдi жэне жогары бiлiм мен кэаби мансап талаптарына сэттi бeйiмдeлeдi. Сонымен катар, сыныптан тыс жумыстарга бeлсeндi катысу окушылардыц жалпы эмоционалдык жагдайы мен емiргe канагаттануын жаксарту аркылы олардыц жеке турактылыгы мен психологиялык эл-аукатыныц дамуына ыкпал eтуi мYмкiн [6].
^орытындылай келе, агылшын тшн окытудагы сыныптан тыс жумыстар бшм беру процесшщ ажырамас белiгi болып табылады. Бул тiлдi тeрeцдeтiп Yйрeнугe ыкпал eтiп кана коймай, сонымен катар жаhандык ДYниeтанымды калыптастырудыц кажетп шарты болып табылатын мэдени тYсiнiккe тэрбиeлeйдi. Сыныптан тыс жумыста белсендшк пен инновациялык тэсiлдi сактау уакыт пен ресурстарды кажет eтeдi, бiрак сапалы бiлiм беру жэне окушыларды элeмдiк сын-катерлерге дайындау тYрiндeгi кайтару куны шыгындарды актайды.
1. Браун, Дж. Д. (2020). *Преподавание английского языка через внеклассные мероприятия: Повышение коммуникативных компетенций*. Издательство Кембриджского университета.
2. Грин, Т., & Картер, А. (2018). Внеклассное участие и успехи студентов: Данные из национального обзора. *Журнал образовательных исследований*, 111(3), 274-283. https://doi.org/10.1080/00220671.2017.1399928
3. Ли, С., & Джонсон, К. (2019). Культурное погружение и освоение языка: Кейс-стади о студенческих переживаниях во внеклассных языковых программах. *Журнал изучения языков*, 47(3), 328-342. https://doi.org/10.1080/09571736.2018.1448432
2. Мартинес, Р. (2021). *Глобальные компетенции для XXI века: Интеграция внеклассных мероприятий в языковое образование*. Оксфордское университетское издательство.
3. Томпсон, Х., & Робертс, Н. (2022). Эффективность внеклассных языковых клубов в повышении уверенности студентов. *Современный языковой журнал*, 106(1), 50-67. https://doi.org/10.1111/modl.12654
4. Уайт, Г., & Сандерс, Дж. (2017). От классной комнаты к реальным ситуациям: Роль внеклассных мероприятий в освоении английского языка. *Образовательный психолог*, 52(2), 123-139. https://doi.org/10.1080/00461520.2016.1273934
ЭДЕБИЕТТЕР
