CC BY
41FTAXP 14.33.09 DOI: 10.52512/2306-5079-2021-85-1-146-156
АГЫЛШЫН Т1Л1Н ОЦЫТУДА МЭДЕНИЕТАРАЛЬЩ Ц¥ЗЫРЕТТ1Л1КТ1 ЦАЛЫПТАСТЫРУ Ц¥РАЛЫ РЕТ1НДЕ «Т1ЛД1К ПОРТФОЛИО» ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЦОЛДАНУ ЭД1СТЕМЕС1
Э.Д. Жеттсбай *, А.Е. Машрапова Павлодар педагогикалык университетi, Павлодар к., Казакстан e-mail*: a_kanzhygaly@mail.ru
Макала шет тшн окыту процесшде студенттердщ мэдениетаральщ коммуникативпк кузыреттшпн калыптастыру мэселесше арналган. Жаhандану жэне ecin келе жаткан мэдениетаралык карым-катынас жагдайында бул мэселе - ете eзектi. Бул макалада «мэдениетаралык кузыреттшк» угымы, сондай-ак шет тшн окытуда «тглдак портфолио» эдга студенттердiн эр тYрлi мэдениеттер eкiлдерiмен тиiмдi карым-катынас жасау мYмкiндiгiн калыптастырудыц онтайлы бiлiм беру технологиясы репнде пайдалануы карастырылады. Толыкканды мэдениетаралык карым-катынас Yшiн, баска елдердiн eкiлдерiмен езара эрекеттесу Yшiн студент шет тшн менгерш кана коймай, сонымен катар мэдениетаралык кузыреттшкке ие болуы керек. Осы орайда, тiлдiк портфолио технологиясы студенттерге тiлдiк дагдылары мен мэдениетаралык кузыреттшпн дамытуга мYмкiндiк бередi.
Туйт свздер: мэдениетаралык карым-катынас, кузыреттшк, мэдениетаралык кузыреттшк, тiлдiк портфолио, шетел тшн окыту, бiлiм беру техлогиясы, шет тшн окыту эдiстемесi.
Kipicne
Шет тш мен мэдениетш окытудын каз1рп максаты накты мэдениетаралык карым-катынаска дайындык ретшде тужырымдалган. Каз1рп казакстандык когам турл1 салаларда койылган максатгарга кол жетюзу ушш элемдш коммуникациялык кещстшке интеграциялануга умтылады. Сондыктан адамга ана тшн гана емес, шет тшдерш де уйрену керек екеш белгш болады. Осылайша, когам бшм беру мекемелерше шет тшдерш окыту сапасына катысты белгш б1р талаптар кояды. Шетел тшн уйрену аркылы адам окытылатын тш елшщ мэдениетше енед1 жэне бул окытудын манызды белш болып табылады, б1рак окушылардын мэдениаралык кузыреттшпн калыптастыруга жэне сэйкесшше елдщ тшд1к кодын ашуга жеткшкс1з кещл белшедь Т1лд1к код дегешм1з - мэдениеттщ эсершен калыптасатын барлык турлермен б1рге тшдщ езш тусшу болып табылады. Каз1рп жагдайда шет тшн окыту мугал1мнен бшмд1 гана емес, сонымен катар жеке тулгага багытталган тэсшге непзделген дидактикалык жуйеш жетшд1руге, окушынын жеке басы айналасында ттсп атмосфера куруга кемектесетш озык технологияларды белсенд1 енпзущ талап етедг Пэн мугал1мдер1 мен эдюкерлердщ куш-ж1гер1 студенттердщ шет тшн уйренудеп проблемалык аймак ретшде мэдениаралык кузыреттшпн калыптастыруга багытталган.
Heri3ri бвлiм
Мэдениетаралык кузiрегтiлiктi калыптастыру мэселес туралы сез козгамастан оган катысты келесщей тужырымдарды тшге тиек етюм1з келедь Зерттеуш1 А.Фантини: «Баска мэдениеттер екшдер1мен сэтп карым-катынас жасау кабшетЬ>,- деп аныктайды [1; 456-476]. Майкл Байрам аталмыш угымды орталыксыздандыру, элемге баска кезкараспен карау мен оны тус1ну жэне сэтп карым-катынас пен езара тусшюпк орнату кезшде езге пшрлерд1 ескеру кабшетш бшд1репнд1гш, сонымен катар ол элемнщ тын кезкарасын сынга алу, екшшщен, окушынын ез пайымын сынга алу мумюндтн камтитындыгын алга тартады [2; 77-84]. Г.В.Елизарова «Мэдениет жэне шет тшдерш окыту» монографиясында аталмыш угымды бшм мен дагдыларга непзделген ерекше кузыреттшк, коммуниканттар ушш ортак магынаны куру аркылы б1рнеше мэдениет арасындагы карым-катынасты жузеге асыру жэне нэтижес1нде ею жакка да жагымды карым-катынас нэтижесше кол жетюзу мумюндш деп бшедЬ> [3; 352].
Мэдениетт TYcrny мэдениетаралык к^реттшктщ ажырамас 6eniri болып табылады. Б^л есте сактарлык мацызды мэселе, eйткенi оны тек тYрлi мэдениеттер туралы бiлiм, мэдениетаральщ к^былыстарды тYciнy жэне «басщага» к¥рмет пен тYciнicтiк т^ргысынан оцай сипаттауга болады. Шет тiлiн Yйренyшi барлык осы элементтермен ж^мыс icтеyi керек, сонымен катар оларды мэдениетаралык карым-катынас жагдайында колдана бiлyi керек [4; 13].
Аталмыш ^гымга байланысты зерттеyлер баска мэдениет eкiлцерiмен езара эрекеттесудщ тшст тэciлцерiн аныктау аркылы cтyденттердi жаhандык когамга катыcyFа жэне ынтымактастыкка дайындаудыц мацыздылы^ын кeрcетедi [5; 18]. Шет тшш Yйренy процеciнде тiлдiк даFдылар мен мэдениетаралык к¥зыреттшк байланысты болFан кезде cтyденттер жаhандык элемге катыcyFа дайындала алады.
Еyропада Дарем университетшщ бiлiм профессоры Майкл Байрам жаcаFан мэдениетаралык к^зыреттшк моделi ец ыкпалды болды. Байрам оны к¥райтын бес непзп элементтi атайды:
- Attitudes (ДYниетаным);
- Knowledge (Бiлiм);
- Skills of interpreting and relating (Аyызша аударма жэне карым-катынас даFдылары);
- Skills of discovery and interaction (Ашу жэне езара эрекеттеcy даFдылары);
- Critical cultural awareness (Сыни мэдени хабардарлык). «Мэдениетаралык коммуникативтш кузыреттшк» моделiнде Байрам «сыни мэдени сананыц» мацыздылы^ын атап кeрcетедi: «ез жэне баска мэдениеттер мен елдердеп перспективаларды, тэжiрибелер мен eнiмдердi сыни жэне накты критерийлер негiзiнде баFалаy кабiлетi» [6; 487].
Б^л к¥былыс жайындаFы пiкiрталаcка тYCкен теоретиктердщ гапштН Байраммен б^л т^жырымдаманыц кeзкараcтарFа, даFдыларFа жэне бiлiмге катысы бар екендшмен келicедi.
К^зыреттшктщ б^л тYрiн дамытудыц ец тиiмдi к¥ралы - б^л окытылатын шет тiлi елiнде болу, осы елдщ мэдениетi, дэcтYрлерi мен элеуметпк нормалары атмосферасына ену. Алайда, барлык окушылар мен cтyденттердiц м^ндай мYмкiндiгi болмаFандыктан, тiлдiк ортадан тыс дамудыц тиiмдi жолдарын iздеy кажет [7; 84].
Стyденттердiц негiзгi коммуникативт cерiктеci шет тiлi м¥Fалiмi болFандыктан, оку процеciнде м¥Fалiмнiц рeлiн кайта карау керек. М¥Fалiм шет тшш карым-катынас к¥ралы ретiнде ic жYзiнде колдана бiлiп кана коймай, сонымен катар оку процешнде эртYрлi коммуникативт жаFдайларды модельдеyi керек. ОкyFа ^сынылатын материалдыц Yлкен кeлемi жэне оны игеруге бeлiнетiн cаFат саны м¥Fалiмдердi аудиториялык ж^мысты ^йымдастырудыц жаца тиiмдi тэciлдерiн iздеyге, оку процеciне танымдык белcендiлiктi арттыратын, Fылыми, зерттеу жэне практикалык мэcелелердi шешуде коммyникативтi ic-эрекетке кабiлеттi шыFармашылык т¥ЛFаны калыптастыратын ж^мыс тYрлерi мен формаларын енгiзyге cтyденттердi кызыктыратын тапсырмаларды эзiрлеyге мэжбYP етедь
Мэдениетаралык К¥зыреттiлiктi калыптастырудыц шарттарыныц бiрi м¥Fалiмнiц cтyденттердiц бойындаFы аталмыш касиеттщ калыптаcтырyFа дайындыFы болып табылады:
- м¥Fалiмнщ cтyденттердiц бойында б^л ерекшелшт калыптаcтырyFа, оныц кэciби элеyетiн дамытyFа, баска халыктардыц мэдениетiн зерттеуге кызыFyшылыктьщ болуына, халыктар мэдениетiнiц мэнiн бiлyге баFыттылыFы;
- оныц теориялык жэне практикалык компоненттершщ eзара байланысында жYЙелi eзiн-eзi жетiлдiрyi.
Оны калыптастырудыц келес шарты сабактарда окытылатын тiлдiц элеуметпк-мэдени жэне мэдени аcпектiлерi бар жэне cтyденттердi элемдiк мэдени к¥ндылыктармен таныcтырyFа ыкпал ететiн материалдарды пайдалану болып табылады. Окыту сапасы кeбiнеcе м¥Fалiмнiц тiлдiк елтану материалдарын тацдау кабшетше байланысты. Мэтiндердiц мазм^ны студенттер Yшiн мацызды болуы керек, окытылатын тш елдерiнiц шындыктарын сипаттауда белгiлi бiр жацалыкка ие болуы керек. Б^л жерде ceз накты адамдар туралы жэне eмiрден алынFан жаFдайлар туралы болып отыр, б^л накты такырыптар туралы айтyFа тYрткi болуы керек. Мэтшдермен ж^мыс жасау барысында cтyденттердi тyFан елiнiц жэне окытылатын тшдщ мэдени шындыктарын, коммyникативтi мшез-к¥лыктыц ^лттык ерекшелiктерiн cалыcтырyFа YЙретy керек, сондыктан мэтiндердiц мазм^ны эртYрлi мэдениеттердiц
кубылыстары мен фактшерш кабылдау, керу, ce3iHy, салыстыру, аныктау, угымдарды аныктау, карым-катынас жасау, диалог жYргiзy кабшетш дамытуга непз болуы керек. Оку тишндеп сипаттамалык мэтiндермен катар тупнуска материалдардыц кец спектрi колданылады. Оларга фотосуреттер, газеттер мен журналдардан алынган акпарат (жарнамалар, ауа-райы болжамы); муражайлардыц, банктердщ жумысы туралы акпарат, кiрy билеттер^ улттык тагамдарды дайындауга арналган мэзiрлер мен рецепттер жэне т.б. бар брошюралар, буклеттер. КYнделiктi iс-эрекеттер мен окигаларды окытылатын тiл елiне кешiрy фактiсi окушыныц кызыгушылыгын арттырады, баска мэдениеттщ улттык ерекшелштершщ эртYрлi кершютерше назар аударуга мYмкiндiк бередi [8; 67].
Мэдениетаралык кузыреттшкн калыптастыру технологиясы ретшде «Тшдш портфолио» технологиясы усыныла алады. Тiлдiк портфолио технологиясы - бул студенттердщ ез жумысыныц нэтижелерi мен жетiстiктерi Yшiн рефлексия дагдыларын калыптастыруга жэне дамытуга багытталган жеке тулгага багытталган окыту технологиясы. Бул технология студенттердщ шет тшн ез бетшше окуга деген ынтасын арттырады, сонымен катар барлыгына ез мYмкiндiктерiн барынша пайдалануга кемектеседi. Тiлдiк портфолио шет тшдерш окытудыц накты максаттарын коюга мYмкiндiк бередi, сондыктан оку процесшщ уйымдастырылуын жаксартады. Сонымен катар, студенттердщ езiн-езi багалауы, олардыц кажеттшктерi мен yэждерiн талдай отырып, оку мазмунын тYзетyге мYмкiндiк бередi [9; 164]. Сонымен катар, тшдш портфолио студенттерге тiлдiк эртYрлiлiк пен тшдер мен мэдениеттер арасындагы берiк байланыс туралы бiлyге мYмкiндiк бере алады.
Тшдш портфельдi пайдалану тэжiрибесi оны:
- шет тiлiн Yйренyге ынталандырудыц тиiмдi куралы ретiнде;
- мэдениетаралык карым-катынас субъекта ретiнде езiн-езi тануга ынталандыру куралы ретiнде;
- шет тшн Yйренyшшщ рефлексивтi езiн-езi багалау бiлiгiн калыптастыру куралы ретiнде;
- тш жэне мэдениет саласындагы оку-танымдык кузыреттiлiктi дамыту куралы ретiнде;
- шет тшн Yйренyшшщ енiмдi оку кызметш дамыту куралы ретiнде;
- шет тшн Yйренyшшщ автономиясын дамыту куралы ретiнде;
- тiл мен мэдениетп зерттеудщ шынайы мэнмэтiнiн камтамасыз ету куралы ретiнде керсетедi [10;
4].
Тшдш портфолионыц белiмдерi накты белгшенген жэне Yш негiзгi элементтен турады. Бiрiншi белiмi - «Паспорт (Passport)» деп аталады. Студент шет тшн мецгеру децгешн «шет тшн мецгерудщ жалпыеуропалык кузыреттерше» сэйкес багалайды. Келесi белiм - «Тiлдiк емiрбаян (Language biography)», студент сейлейтiн немесе окуды жоспарлаган тiлдердi, оныц шетелдш жэне мэдениетаралык карым-катынас тэжiрибесiн керсетедь Будан кейiнгi белiм - студенттщ тiлдi мецгерудеп жетiстiктерi туралы ец жаксы дэлелдердi камтитын «Дерекнама (Dossier)» (жазбаша жумыстар, студент жазган елецдер мен эцпмелер, жобалар, жазбаша есептер жэне студенттщ жетiстiктерiн тану туралы дэлелдер) [11].
М.В. Саванкова езшщ диссертациясында еуропалык тiл портфолиосыныц белiмдерiн карастырды. Паспортта студент езшщ коммуникативт жэне мэдениаралык тэжiрибесiн кыскаша керсетедь Ягни, бул дегенiмiз студент окыган барлык шет тiлдерi, емтихандар жэне олардыц нэтижелер^ белгiлi бiр жас кезещнде немесе емiр бойы болган мэдениаралык байланыстар.
Тiлдiк емiрбаян шет тшн калай, неге жэне кайда окыганы туралы жазба бередi. Бул белiм студенттерге шет тiлiн жэне мэдениетаралык тэжiрибенi Yйренyдiц максаттарын аныктауга, сонымен катар шет тiлiн мецгерудщ казiргi децгейiн багалауга жэне нактылауга кемектеседi. Бул студенттерге шет тшн окытудыц белгш бiр эдiсiн колданудыц сэттiлiгiн аныктауга жэрдемдеседi.
Портфолио Yшiншi белiмiнде - Дерекнамада студент шет тшн мецгерудеп жетiстiктерi туралы куэландыратын барлык материалдарды жинайды: дипломдар, сертификаттар, белгш бiр тiлдегi кызыкты жумыстар, ягни пайдаланушыныц шет тiлдерiн Yйренyдегi жетiстiктерiн растайтын барлык нэрсе [12;
54].
Тшдш портфолио технологиясын колдана отырып, муFалiмдер «окушы - муFалiм - сынып» жYЙесiнде туындайтын езара эрекеттесудщ шынайы жаFдайларын камтамасыз етедь Бул эдiс эр окушыныц шет тшн де, мэдениетп де Yйренy барысында калыптастыратын жеке бiлiм беру енiмi болып табылады. Тек окушы Fана емес, сонымен катар муFалiм белгiлi бiр окушыныц белгiлi бiр тiлдiк
дагдыларын одан api дамытуга, олардьщ максаттарына жету, олардьщ децгешн кетеру максатында жоспар жасай алады.
М¥Fалiмге келетiн болсак, ол Yшiн тiлдiк портфолио окушылардыц пэн бойынша жетiстiктеpiн бейресми баFалау, сонымен катар оныц жеке басыныц дамуына ыкпал ету Yшiн колданылатын к¥рал pетiнде кызмет етедi. Б^л технологияныц мэнi - б^л окушы пен м¥Fалiмнiц бipлескен iс-эpекетiнiц белгш бip жYЙесi. Б^л бiлiм алушы^а езiнiц тiлдiк к¥зыpеттiлiгiн жэне оныц ана тiлдеpiмен езара эpекеттесуiн ез бетшше баFалауFа мYмкiндiк беpетiн жеке к¥жаттар калтасы. Баскаша айтканда, б^л эдiс шет тiлдеpiн оку процесшде м¥Fалiмнiц iс-эpекетiнен окушыныц iс-эpекетiне баса назар аударады. Б^л ыFысуды жYзеге асыру Yшiн, жоFаpыда айтылFандай, мектеп окушылары ездеpiн объективтi жэне сыни т¥pFыдан баFалау, ондаFы ойлауды ояту кабшеттерш калыптастыруы керек.
«Тшдш портфолио» ^ымын карастыра отырып, оныц максаттарын, мiндеттеpi мен еpекшелiктеpiн талдай отырып, бiз б^л эдiс окушылардыц ынтасын, олардыц шет тiлiн мецгеpудегi нэтижелеpi Yшiн жауапкеpшiлiгiн арттырады деген корытынды^а келдiк, б^л техгология сонымен катар окушылардыц оку процесше саналы кезкарасыныц дамуына оц эсер етедi. Тшдш портфолио шет тiлдеpiн окыту максаттарын нактылауFа мYмкiндiк беpедi, сондыктан оку процесш д^рыс ¥ЙымдастыpуFа Fана емес, сонымен катар оны еуропалык стандаpттаpFа сэйкес модеpнизациялауFа мYмкiндiк беpедi. Технология м¥Fалiмге окушылармен бipге оку процесш студенттерге тэpтiптiк эсер ету к¥ралы pетiнде пайдаланбастан талдауFа Yйpетедi. Окушылардыц/студенттердщ езiн-езi баFалауы, олардыц кажеттiлiктеpi мен уэждерше CYЙене отырып, тiлдiк портфолионы кептеген м¥Fалiмдеp окыту мазм^нын тYзету Yшiн жэне ец бастысы студенттерге жеке кезкарас табу Yшiн колданады [13; 22].
БYгiнгi танда б^л технология туралы эpтYpлi жаFынан карастыратын кептеген эдебиеттер бар, ейткенi б^л - шын мэнiнде, кеп кырлы ^ым. АFылшын тiлiн де, баска шет тшдерш де pефлексивтi окытудыц к¥рады болып табылатын тiл портфолиосыныц педагогикалык мYмкiндiктеpiн сипаттайтын кептеген макалаларды талдау оны окушыныц езiндiк ж^мысы аясында колдану шет тiлiн окытудыц т¥ЛFаFа баFытталFан сипатын дамытуFа мYмкiндiк беpетiнiн накты кеpсетедi. Осыныц аркасында окушы Yшiн тiлдi Fана емес, мэдениетп де Yйpену саласындаFы накты, жеке мацызды кажеттiлiктеpдi тYсiну жэне жYзеге асыру Yшiн кажетп жаFдайлаp жасалады.
Шет тiлiн окытуда мэдениетаралык к^зыреттшкп дамыту нысаны pетiнде «тшдш портфолио» технологиясын пайдалану Yшiн зерттеу жYpгiзу барысында келесi мiндеттеp койылды:
1. Студенттеpдiц баска мэдениет екiлдеpiмен карым-катынас жасау децгейiн аныктау.
2. Бастапкы, аралык жэне корытынды тестшеу кезiндегi сандык езгеpiстеpдiц айыpмашылыFын аныктау жэне сипаттау.
3. Оцтайландыруды аттыру Yшiн колданылатын оку жэне сейлеу материалдарыныц pеттiлiгi мен кYpделiлiк дэрежесш реттеу.
Зеpттеудi ^йымдастыру Yшiн келес шарттар аныкталды:
1) зерттеу жYpгiзу Yшiн контингент - ИнЕУ Еюбаст^з колледжiнiц студенттеpi;
2) эксперимент жYpгiзудiц уакыт кезецi - бip оку жылы;
3) студенттеpдiц шет тшш мецгеру децгеш - А1-ден В1-ге дейiн;
4) зерттеу жYpгiзу кезещнде сабактардыц тец саны - аптасына 2 саFат.
Оку пpоцесiнiц непзш «АFылшын тш» пэнiнiц материалдары, Интернет желюшен алынFан аFылшын тiлiндегi тYпн¥Cкалык материалдар к¥рады.
Зерттеу жYpгiзу алгоритмше сэйкес келесi кезецдер аныкталды: дайындык кезецi; кipу тестiлеуi; тiлдiк портфолио непзшде окыту, аралык тестiлеу; корытынды тестшеу; алышан мэлiметтеpдi талдау; «тшдш портфолио» технологиясын колдануды корытындылау.
Дайындык кезещ - б^л шет тiлдеpi мен мэдениеттеpiн окыту эдiстемесiнiц саласына катысты Fылыми-эдiстемелiк эдебиеттеpдi iздеу, тацдау жэне зерттеу, оларды талдау мен жалпылаудан т^ратын теориялык кезец. Осы кезецде зерттеу Yшiн топтар ipiктеуден, кipу тестiлеуiне аpналFан эдiстемелiк материалдар, аралык жэне корытынды тестшеулер, сабактар еткiзуге аpналFан эдiстемелiк материалдар к¥растырудан, окытудыц эдiстеpi мен максаттарын аныктаудан еттi. Шет тiлi курсы бойынша алFашкы сабак дайындык кезецiне де катысты, ейткеш окушылар тiлдiк портфолионыц к¥рылымымен таныскандыктан, олаpFа оныц максаттары мен мiндеттеpi, оны толтыру бойынша ж^мыс тYpлеpi,
портфолионы колданудан куплетш нэтижелер^ тiлдiк портфолиодагы бул куз1реттшктщ мацызы туралы айтылды.
Зерттеу жYргiзу Yшiн ИнЕУ Екiбастуз колледжшщ 1 - курс студенттерi (43 адам) iрiктелiп алынды жэне портфолионыц бiрiншi тYрi, жетiстiктер папкасы тандалды. Зерттеу 2019-2020 оку жылында жYргiзiлдi.
Кiру тестiлеуi кезiнде студенттердiн мэдениетаралык кузыреттшп денгейi белгiлендi. Бул жагдайда кэсiби карым-катынас аясында келесi элементтер багаланды:
• акпаратты тану жэне кабылдау, туган жэне шетелдiк мэдениеттщ фактшерш салыстыру, тYпнуска материалдарды тыцдау жэне тYсiну дагдылары;
• карым-катынастыц эртYрлi салаларында ауызша жэне вербалды емес карым-катынаста дурыс мiнез-кулыкты, тш жэне мэдениет тасымалдаушыларыныц кабылдауы мен мшез-кулкын болжаудыц мэдениетаралык дагдыларын калыптастыру;
• мэдениетаралык карым-катынас (вербалды жэне вербалды емес) жагдайларында мэдениетаралык бшмд^ юкерлшт жэне дагдыларды колдану дагдылары.
Студенттер кузыреттiлiктiн бул тYрiнiн даму децгешн айкындау Yшiн мэдениетаралык бiлiмдi мецгеру денгейлерiнiн мынадай градациясы пайдаланылды: темен (20%-га дейiн), ортадан темен (2140%), орташа (41-60%), ортадан жогары (61-80%) жэне жогары (81-100%). Ол Yшiн кiрiс тестiлеуiнiн деректерi талданып, окушылардыц езiн-езi багалау парактарына мониторинг жYргiзiлдi. Студенттердiн жауаптары 5 балдык шкала бойынша багаланды: 5 - «жогары»; 2 - «орташа децгейден темен»;
4 - «ортадан жогары»; 1 - «темен».
3 - «орта»;
Талдау нэтижесшде студенттердщ мэдениетаралык акпарат пен терминдердщ кептшне байланысты шет тiлiн Yйренуде киындыктары бар екендiгi аныкталды. Екiншi сабакта кiру тестiлеуiн еткiзгеннен кейiн студенттер т1лдш паспортты толтырды, оган келес элементтер кiрдi:
- отбасыныц карым-катынас тiлдерi жэне жакын туыстары сейлейтш тiлдер;
- оку орны;
- бурын окылган тiлдер;
- баска елдерге сапар;
- шет плдеп жобалар;
- окыту тшдерш
Тш паспортын талдау бшм алушылардыц 86% (37 студент) казак тшнде, 6 студент орыс тiлiнде сейлейтшш кеpсеттi. Студенттеpдiц ешкайсысы Казакстан Республикасынан тыс жерде окыFан жок, сондыктан олар казак тiлi мен орыс тш ездеpiнiц ана тiлi деп санайды. Студенттеpдiц 95% пайызы мектепте шет тiлi pетiнде аFылшын тшш окыды, ал 5% немiс тшш окыды.
1с жYзiнде, 10 студент шет тiлдi елге барды, алайда «Оз осы елдiц екiлдеpiнiц тшнде сейлестiцiз бе?» деген косымша с^ракка, барлык студентер «жок» деп жауап бердь Б^л мектепте шет тшш окыту накты жэне ripi жаFдайлаpды жасамай, тек стандартты шаблондар мен сейлеу сез пркестерш жаттау негiзiнде жYpгiзiлгендiгiмен тYсiндipiледi. Студенттеpдiц бipде-бipi шет тшнде кандай да бip жобаны жазбаFан, 26 студент мектепте казак тшнде бшм алFан, ал 17 студент орыс тшнде окытан.
Тшдш паспортты талдау негiзiнде бiз ^лвдк емipбаянды к¥рудан т^ратын кезецдi жасадык. ОкушылаpFа мэтiндеpдi тыцдау ^сынылды, содан кешн олар ездеpiн баFалауFа тырысты. Мэтiн А1 децгейiнен В1 децгешне дейiнгi эpтYpлi кYpделiлiктегi алты мэлiмдемеден т^рды, мэтiнге беpiлген тапсырмалардыц максаты - ¥CынылFан н^скалардан т^жырымныц негiзгi идеясын табу жэне тYсiну. Окушылардыц Yштен бip белiгi Fана тапсырманы толыFымен д^рыс орындады.
■ AI децгеш ■ А2 децгеш В1 децгеш
Диаграмма 1. Тыцдалым децгешнщ взт-взг багалау нэтижелерi
ТYпн¥Cка мэтшнен алынFан мэдениаралык лексикалык бipлiктеpдi колдана отырып, монологтык сейлеудi мецгеру децгешн аныктау Yшiн келесi даFдылаp мен олардыц елшемдеpi ескеpiлдi:
• ¥CынылFан такырып бойынша ец мацызды мэдениетаралык акпаратты камтитын хабарламалар жасау;
• алышан мэдениетаралык акпараттыц мазм^нын кыскаша беру (^сыныстар санын есепке алу);
• эцгiме жYpгiзу; фактiлеp, ок^алар туралы эцгiмелеу, мысалдар, дэлелдер келлру, сейлеудiц калыпты каркынын сактай отырып корытынды жасау.
■ AI децгеш ■ А2 децгеш В1 децгеш
Диаграмма 2. Айтылым децгейШц взiн-взi багалау нэтижелерi
O^wnbiM geRreHimq 63m-e3i Tangay HSTu^enepi cTygeHTTepgiq Kenminiri A2 geqreHrnge o^h anaTbmw aTan eTKeH ^eH. Ei3giq OHwMw3ma, 6yn aFwnmwH TiniH MeKTen geqremHge meTengiK MSTmgepgi o^y ^9He aygapy ap^wnw YnpeHygiq cangapw.
Mwcanw, o^y ^a6ineri meq6epiHge MageHueTapanw^ Ky3bipeTTiniKTiq 6acTan^w geqreHm aHw^Tay YmiH «Travelling in England» M9Tim ycwHwngw, on TYnHyc^anw^ MSTrnge MageHueTapanw^ neKCHKaHw, 6onMwcTw, canT-gacTYpgi Ta6y ^9He TYciHy (MarwHacwH aygapy HeMece TYciHgipy) Ka6ineTrn TeKcepyre MYMKiHgiK 6epgi.
CTygeHTTep MSTmHeH Sherwood Forest reorpa^uanbi^ aTaywH; Westminster Abbey aTTw Tapuxu opwHgw; Philip Turner, David eciMgepiH Taywn TYciHgipe angw. CTygeHTTepre the Houses of Parliament HeMece King or Queen cua^Tw ce3gep MeH ce3 TipKecrepimR aygapMacwH 6epy oqaMbipaK 6ongw. AnaMga, onap Bridlington, Harwich ^9He t. 6. cua^Tw ce3gep MeH ce3 TipKecTepiH TYciHgipyre KHHangw.
■ A1 /jenrem ■ A2 /jenrem B1 /jenreiii
ffuaspaMMa 3. O^unuM de^seuim^ 03in-03i Sasanay nsmuwenepi
^a3wnwM geqreHm aHw^Tay YmiH Keneci gargwnap MeH onapgwq enmeMgepi ecKepingi:
• ycwHwnraH Ta^wpwn 6oMbmma eq Maqw3gw MageHueTapanw^ a^napaTTWR 6onyw;
• TuicTi ^pa3anap MeH ce3 TipKecTepiH ^ongaHy;
• ManiMgeMemq noruKacw MeH gaMeKTiniri;
• rpaMMaTHKaHwq gypwcTwrw;
• M9Tmmq ^ypwnwMw (a6зaцтapFa 6eny, Kipicne MeH ^opwTWHgwHwq 6onyw);
• MSTrngi o^wTwnaTWH Tin eniHge ^a6wngaHFaH этнкeт HopManapwHa caHKec peciMgey (eTimmTiq, ^opwTWHgw $pa3aHbiq 6onyw ^9He t.6.).
■ A1 /jenrem >A2 /jenrem B1 /jenreiii
ffuaspaMMa 3. Ma3unuM de^seuim^ 03in-03i Sasanay nsmuwenepi
Ocw ManiMeTTepgi TangaFaHHaH KeMiH 6i3 TingiK nopT^onuoHwq 6acTan^w ^ocnapwH cenney ^9He TWHgay cua^Tw gaFgwnapFa Ha3ap aygapa OTwpwn TY3eTy KepeK gereH ^opwTWHgwFa KengiK. TangayFa carnec cTygemrepgiR 50%-gaH acTaMw aTanFaH gaFgwnapgw MYngeM MeqrepMereH, 6yn e3 Ke3eriHge onapgwq TingiK коммyннкaцнaнw ^9He MageHueTapanw^ Ky3bipeTriniKTi MeqrepMereHgiriH 6ingipegi.
Тшдш портфолионыц б^л бeлiмiнде стyденттердi eздерiнiц мэдениaрaльщ бa;ылayлaры тyрaлы ескертyлер жaсayFa жэне олaрFa тYсiнiктеме берyге шa;ырaтын «My intercultural observations» aribi бeлiгi болды. Портфолиодa ¥CынылFaн тa;ырышъщ бaFыттaр мынaдaй болды:
- Customs, manners, greeting, politeness and body language (Эдет - F¥рып, эдептшк, сэлемдесy, сып8йылык; жэне дене тш);
- Attitudes, values, religion and equal rights (Кaрым-к;aтынaс, к^ндылыкгар, дш жэне тец ;¥;ыкгар);
- History, traditions and public holidays (Тaрих, дэстYрлер жэне мемлекеттiк мерекелер);
- Other intercultural observations (Бяскд мэдениетaрaльщ бaк;ылayлaр).
Б^л бeлiмде стyденттердiц eзiндiк мэдениaрaльщ бa;ылayлaрынa бaсa нaзaр ayдaрылFaндьщтaн, б^л о;yшылaрдыц бaстaмaлaрынa мYмкiндiктер ятты жэне олaрды e3 ^сыныстярын жaсayFa жэне e3 Yлестерiн ;осyFa шя^ырды. Б^л тэсiл о;ытылaтын тa;ырыптaрды стyденттердiц жеке тэжiрибесiмен бaйлaныстырып жэне пiкiртaлaстaрды олaр Yшiн eзектi етп.
Тiлдiк портфолиодaFы М^НДЯЙ бeлiмдер ^тетен жолдaрмен пaйдaлы. Бiрiншiден, олaр стyденттердiц нaзaрын мэдениетaрaлы; кездесyлермен бaйлaнысты мэселелерге ayдaрaды. Осылaйшa, бeлiмдер шет тшн Yйренy aясындa мэдениетaрaлы; проблемaлaрмен ж^мыс iстеy ;aжеттiлiгi тyрaлы уя^^лы ескертy болa aлaды. Екiншiден, ¥CынылFaн бeлiм о;ытyшылaр мен стyденттерге e3 ж^мысгарын ¥ЙымдaстырyFa кeмектеседi, aл курс aя;тaлFaн кезде пaйдa болaтын мысaлдaр одaн эрi зерттеy мен тaл;ылayдыц бaстayы болa aлaды. Сонымен ^тяр, C¥рa;тaрды т¥жырымдay тэсiлдерi мэдени жэне мэдениетaрaлы; мэселелерге ^тысты бaй;ay, рефлексия жэне aйырмaшыльщтaрды шешyге дaйын 6ОЛУ мaцызды 6ОЛУЫ мYмкiн екенiн кeрсетедi [14; 8].
Эрi ^ряй студенттер «тшдш дерекнaмaны» ;^рды. Тaлдay eткiзy бaрысындa келесi мэселелер тaл;ылaнды: келесi бeлiмге шет тiлiн Yйренyдiц ш;ты прогресш кeрсететiн мYмкiн мaтериaлдaр енгiзiлyi. 2019 жылдыц желто;сaнындa aя;тaлFaн осы кезецнщ соцындa студенттер тiлдiк портфолио бойыншa ж^мыс нэтижелерiн ^сынды.
«Тiлдiк портфолио» технологиясы негiзiнде о;ытудыц екiншi кезещ 2020 жылдыц кзцгар aйындa бaстaлды. Б^л кезецде студенттер тiлдiк портфолионы толтыруды жэне толы;тыруды жaлFaстырды. ^бшесе орындaлFaн ж^мыстыц eзiн-eзi тaлдayымен ^иындыкгар тyындaды, eйткенi студенттер шет тшн мецгеру децгешнщ еyропaлы; клaссификaциясын толы; тYсiнбедi.
Осы кезенде тiлдi мецгерудщ негiзгi тeрт дaFдысын жетiлдiрy бойыншa ж^мыстяр жYргiзiлдi: тындaлым, о;ылым, aйтылым жэне жaзылым. Бiлiмiн жетiлдiретiн студенттер сaны бiртiндеп aрт;aнын aйтып кеткен жeн. Бiз стyденттердiц eздерi тш Yйренyге бaстaмa кeтергенiн Yлкен жетютш деп сaнaймыз. Олaр тiлдiк ;aрым-;aтынaсты белсендi дaмытты, б^л e3 кезепнде мэдениетaрaлы; ^зыреттшкп ;aлыптaстырды. Егер бiздiц зерттеyiмiздiц бaсындa студенттер шет тшнде тейлеуге деген ;ор;ыныш болсa, кешн зерттеyдiц ортaсындa сeздердiц д^рыс емес тiркесiмiмен бaйлaнысты кiшiгiрiм ^телштер болсa дa, Yштен бiрi сeйлей aлaтын болды.
ТолтырылFaн портфолио мен жеке бaFaлay ;aFaздaрын тaлдaFaннaн кейiн, кYрделi сeйлемдердi ^олдяш aлмayынa, синонимдердi тaндaй жэне ^олдяня aлмay, мэлiмдемелерде логикaныц болмayынa бaйлaнысты стyденттердiц мэдениaрaлы; лекси^ны ^олдяня отырып, монологты; жэне диaлогтiк сeйлеy дaFдылaрын игеру ортaшa децгейден тeмен немесе еyропaлы; шкaлa бойыншa А2 децгейiнде мецгердi деп ;орытынды жaсayFa болaды. Стyденттердiц тек бестен бiр бeлiгi Faнa тYпн¥с;a мэтвдерден aлынFaн мэдениетaрaлы; a;пaрaт пен тyFaн ел тyрaлы a;пaрaт aрaсындa пaрaллель сызa aлды.
Келесi кезец о;у жылыныц соцынa eiri. Оныц непзп мa;сaты стyденттердiц eзiн-eзi
бaFaлay шкaлaсымен ж^мыс жaсay болды. Шет тшш, оныц шшде ^зыреттшктщ мэдениеттер aрaсындaFы тоFысyын мецгеру мен ныFaйтyдaFы жетiстiктердi бaFaлayFa мYмкiндiк беретiн бa;ылay тестiлерi eткiзiлдi. Корытынды тест студенттерге мэдени ¥Fымдaрды (мысaлы, стереотиптер, мэдени тYсiнбеyшiлiктер, тэжiрибелер жэне т.б.), сондaй-a; олaрдыц себептерi жэне eзaрa бaйлaнысы aны;тayFa мYмкiндiк беретiн яшм; C¥рa;тaрдaн т^рды. Сонымен ^ТЯР, семестр aя;тaлFaннaн кейiн стyденттердiц тiлдiк ПОРТФОЛИОЛЯРЫ ОЛЯРДЫЦ мэдениетaрaлы; ^зыреттшп мен тiлдi мецгеру децгешн бaFaлay Yшiн пaйдaлaнылды.
Студенттердщ eзiн-eзi бaFaлayынa мониторинг жYргiзе отырып, 6Í3 о;у жылыныц соцыш о;yшылaрдыц 6ясым бeлiгi шет тшн мецгеру децгешн о;у жылыныц бaсымен сaлыстырFaндa жоFaрылaтты деген ;орытынды жясяды;
153
Кесте 1. 2019-2020 оку жылы барысындагы e3ÍH-e3Í талдау нэтижелерш салыстыру
Тшдш дагды Оку жылы басындагы студенттер саны Оку жылы аягындагы студенттер саны
A1 децгеш A2 децгеш B1 децгеш A1 децгеш A2 децгеш B1 децгеш
Айтылым 20 15 8 12 18 13
Тындалым 17 16 10 13 19 11
Окылым 13 20 10 7 22 14
Жазылым 19 16 8 15 18 10
Кестедегi мэлiметтер сейлеу жэне тыцдау кабшеттерi жаксарганын кeрсетедi. Бул тш портфолиосыныц максаттарын тYзетiп, бiлiм алушылардьщ мэдениетаралык кузыреттшгш дамыту жэне калыптастыру Yшiн осы екi дагдыга ерекше назар аударганымызбен тYсiндiрiледi. Эксперименттер жYргiзу алдында койылган мiндеттер орындалды.
Корытынды
Жогарыда айтылгандарды корытындылай келе, тiлдiк портфолио шет тiлiн окыту кезiнде сабак eткiзу технологиясы ретiнде тиiмдi деп айтуга болады, eйткенi «Агылшын тш» пэнiне бeлiнген сагаттардыц аздыгына карамастан, бул студентке сапалы плдш бiлiм беруге мYмкiндiк бередi. ^лдш портфолио бiлiм алушыныц e3Í де, окытушы да катысатын тиiмдi жумыска ыкпал етедi. Ол сондай-ак тш окыту процесi Yшiн де, тш Yйренушшщ мэдениетаралык кузыреттiлiгiн дамыту Yшiн де кунды колдау кeрсете алады [15; 40].
Осылайша, тiлдiк портфолио бшм беру технологиясы студенттердщ жепспктерш бейресми багалауга мYмкiндiк бередi жэне кузыреттшктщ аталмыш тYрiн калыптастырудыц тиiмдi куралы болып табылады. Тiлдiк портфолио мэдениетаралык жанама карым-катынаста окушылардыц жетютштерш багалау жYЙесiне тэжiрибенi енгiзу есебшен оку процесшщ шецберш кецейтуге мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, коммуникативтiк кузыреттшк децгешн арттыруга жэне алган бiлiмдерi мен дагдыларын жYЙелеуге кeмектеседi. Окытылып отырган шетел тiлi елiнiц мэдениетш бiлу аркылы, шетел тiлiн жогары децгейде мецгеруге, ауызекi сeйлеуге, тYпнускалык мэтiндердi жаксырак тYсiнуге, коммуникативтiк iркiлiстердi болдырмауга Yйренуге болады. Бул казiргi казакстандык когамга элеммен тиiмдi байланыс орнатуга мYмкiндiк бередi.
Пайдалан^IЛFан эдебиеттер
1. Fantini A. (2009) Assessing intercultural competence: Issues and tools. In D. K. Deardorff (Ed.), The SAGE handbook of intercultural competence (pp. 456-476).Thousand Oaks, CA: Sage.
2. Byram M. (2020) The responsibilities of language teachers when teaching intercultural competence and citizenship - an essay. China media research., 16 (2). pp. 77-84.
3. Елизарова Г.В. (2005) Культура и обучение иностранным языкам. СПб.: КАРО. - 352 с. Электронная книга. Лингвистика. Методика обучения иностранным языкам.
4. Byram M. (1997) Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence.
5. Sinicrope, C., Norris, J., Watanabe, Y. (2012) Understanding and assessing intercultural competence: A summary of theory, research, and practice.
6. Porto M., Houghton S.A., Byram, M. (2018) Intercultural citizenship in the (foreign) language classroom. Language Teaching Research, 22(5), p. 484-498
7. Deardorff D. K. (2006) The Identification and Assessment of Intercultural Competence as a Student Outcome of Internationalization at Institutions of Higher Education in the United States.
8. Крашенникова А.Е. (2015) Формирование межкультурной компетенции в процессе обучения иностранному языку // Материалы V Международной научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых. Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева - С. 67-73
9. Bezukladnikov K.E. (2006) Professional portfolio as a means of formation of professional competence of the future teacher of a foreign language. Perm.
10. Виноградова О.С., Виноградова Т.В. (2015) Анализ преимуществ применения технологий языкового образования на современном этапе // Вестник евразийской науки. №1(26).
11. European Language Portfolio, Council of Europe - URL: https://www.coe.int/web/portfolio/guide-to-compiling-an-elp
12. Savankova M.V. (2004) Portfolio, as a modern approach in the organization of independent work of students in a foreign language (English language). Master's. dissertation. Almaty.
13. Неверова Н.В. (2017) Применение технологии языкового портфолио при обучении студентов технических ВУЗов: теоретические и практические аспекты // Среднее профессиональное образование. № 6. С. 19-22.
14. Lund R. (2008) Intercultural competence - an aim for the teaching of English in Norway? Acda Didactica Norge. 2. 10.5617/adno.1025.
15. Васильева Н.Н. (2013) Межкультурная компетенция. Стратегии и техники ее достижения // Социальная педагогика. №8. С. 39-42
References
1. Fantini A. (2009) Assessing intercultural competence: Issues and tools. In D. K. Deardorff (Ed.), The SAGE handbook of intercultural competence (pp. 456-476).Thousand Oaks, CA: Sage.
2. Byram M. (2020) The responsibilities of language teachers when teaching intercultural competence and citizenship - an essay. China media research, 16(2). pp. 77-84.
3. Elizarova G.V. (2005) Kultura i obuchenie inostrannym yazykam. SPb.: KARO. - 352 s. Elektronnaya kniga. Lingvistika. Metodika obucheniya inostrannym yazykam. (In Russian)
4. Byram M. Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence, 1997.
5. Sinicrope, C., Norris, J., Watanabe, Y. (2012) Understanding and assessing intercultural competence: A summary of theory, research, and practice.
6. Porto M., Houghton S.A., Byram M., Intercultural citizenship in the (foreign) language classroom, Language Teaching Research, 2018, 22(5), p. 484-498
7. Deardorff D.K. (2006) The Identification and Assessment of Intercultural Competence as a Student Outcome of Internationalization at Institutions of Higher Education in the United States.
8. Krashennikova A.E. (2015) Formirovanie mezhkuTturnoj kompetenczii v proczesse obucheniya inostrannomu yazyku. // Materialy V Mezhdunarodnoj nauchno-prakticheskoj konferenczii studentov, aspirantov i molodykh uchenykh. Krasnoyarskij gosudarstvenny'j pedagogicheskij universitet im. V.P. Astaf eva - S. 67-73 (In Russian)
9. Bezukladnikov K.E. (2006) Professional portfolio as a means of formation of professional competence of the future teacher of a foreign language. Perm.
10. Vinogradova O.S., Vinogradova T.V. (2015) Analiz preimushhestv primeneniya tekhnologij yazy'kovogo obrazovaniya na sovremennom etape // Vestnik evrazijskoj nauki. #1(26). (In Russian)
11. European Language Portfolio, Council of Europe - URL: https://www.coe.int/web/portfolio/guide-to-compiling-an-elp
12. Savankova M.V. (2004) Portfolio, as a modern approach in the organization of independent work of students in a foreign language (English language). Master's. dissertation. Almaty.
13. Neverova N.V. (2017) Primenenie tekhnologii yazy'kovogo portfolio pri obuchenii studentov tekhnicheskikh VUZov: teoreticheskie i prakticheskie aspekty' // Srednee professionaTnoe obrazovanie. # 6. S. 19-22. (In Russian)
14. Lund R. (2008) Intercultural competence - an aim for the teaching of English in Norway? Acda Didactica
Norge. 2. 10.5617/adno.1025.
15. Vasilyeva N.N. (2013) MezhkuTturnaya kompetencziya. Strategii i tekhniki ee dostizheniya // SocziaTnaya pedagogika. #8. S. 39-42 (In Russian)
Методика использования технологии "языкового портфолио" как средства формирования межкультурной компетенции в обучении английскому языку
А.К. Жетписбай*, А.Е. Машрапова
Павлодарский педагогический университет, г. Павлодар, Казахстан e-mail*: a_kanzhygaly@mail.ru
Статья посвящена проблеме формирования межкультурной коммуникативной компетенции студентов в процессе обучения иностранному языку. В условиях глобализации и растущих межкультурных отношений эта проблема очень актуальна. В данной статье рассматривается понятие «межкультурная компетенция», а также использование технологии «языковое портфолио» в обучении иностранному языку как эффективной образовательной технологии формирования межкультурной компетенции. Для полноценного межкультурного общения, взаимодействия с представителями других стран студент должен не только владеть иностранным языком, но и обладать межкультурной компетенцией. В этой связи, технология «языковое портфолио» позволяет студентам развивать языковые навыки и межкультурные компетенции.
Ключевые слова: межкультурная коммуникация, компетенция, межкультурная компетенция, языковое портфолио, обучение иностранному языку, образовательная технология, методика преподавания иностранного языка.
Methodology of using the "language portfolio" technology as a means of forming intercultural competence in
teaching English language
А-Q. Zhetpisbay*, A.E. Mashrapova Pavlodar Pedagogical University, Pavlodar, Kazakhstan e-mail*: a_kanzhygaly@mail.ru
The article is devoted to the problem of formation of intercultural communicative competence of students in the process of learning a foreign language. In the context of globalization and growing cross-cultural relations, this problem is very relevant. This article discusses the concept of "cross-cultural competence", as well as the use of the "language portfolio" technology in teaching a foreign language as an effective educational technology for the formation of cross-cultural competence. For full-fledged cross-cultural communication, interaction with representatives of other countries, the student must not only speak a foreign language, but also have cross-cultural competence. In this regard, the "language portfolio" technology allows students to develop language skills and cross-cultural competencies.
Keywords: cross-cultural communication, competence, cross-cultural competence, language portfolio, foreign language teaching, educational technology, methods of teaching a foreign language.
Редакцияга 28.09.2020 TYстi
