CC BY
2ЭОЖ 37.02(574)
ТЭРБИЕ ЖYИЕСI ЖЭНЕ СЫНЫП ЖЕТЕКШ1НЩ М1НДЕТТЕР1
БАИМУХАНОВА ЕРКЕЖАН РУСЛАНОВНА
Астана хальщаральщ университетi, 3 курс студентi, Астана, ^азакстан
ТЕЛЖАНОВА РУФИНА
Астана хальщаральщ университет^ 3 курс студентi, Астана, ^азакстан
КУДАРОВА НАЗГУЛЬ АБИЛЬБЕКОВНА
Астана хальщаральщ университетшщ PhD докторы кауымдастырылган профессор,
Астана, ^азакстан
Ацдатпа. Мектептщ тэрбие ЖYйесi-бYл оцушылардыц жеке басын жан-жацты дамытуга, олардыц адамгершштн цалыптасуына жэне элеуметтт бейiмделуiне багытталган педагогикалыц шаралар кешет. Бул ЖYйенi шке асырудагы тулга-сыныпта тэрбие жумысын уйымдастыруда жэне жург1зуде шешушi рвл атцаратын сынып жетекшш. Мектептщ бшм беру ЖYйесi бiрнеше негiзгi компоненттердi цамтиды: цундылыц тэрбиеЫ, интеллектуалды даму, элеуметтт тэрбие, дене тэрбиеЫ жэне кэЫби багдар. Бул компоненттер оцушылардыц моральдыц жэне этикалыц цасиеттерт цалыптастыруга, олардыц танымдыц цабшеттерт, элеуметтт дагдылары мен физикалыц денсаулыгын дамытуга, сондай-ац болашац мамандыцты тацдауга квмектесуге багытталган.
ЮлттЫ свздер: Тэрбие ЖYйесi, сынып жетекшш, моральдыц тэрбие, элеуметтт даму, педагогикалыц цолдау, ата-анамен байланыс, оцу процеЫ, кэЫби багдар, жеке всу.
Мектептщ тэрбие жYЙесi. ^ндыльщ тэрбиес окушылардьщ бойында моральдьщ жэне этикальщ к^ндыльщтарды калыптастыруга багытталган. Ол адалдык, жауапкершшк жэне баскаларга к¥Рмет сиякты касиеттердi дамытуды камтиды. Эр тYрлi ю-шаралар мен тюрталастар аркылы окушылар когамньщ жауапты жэне лайьщты мYшелерi болуга кeмектесетiн жалпыадамзаттык к^ндыльщтарды тYсiнуге жэне кабылдауга Yйренедi.
Интеллектуалды даму окушылардьщ танымдьщ белсендiлiгiн ынталандырудан, олардыц сыни ойлауы мен шыгармашылык кабiлеттерiн дамытудан турады. М¥Fалiмдер кызыгушылыкты ынталандырады, жаца бiлiмдi зерттеуге жэне эртYрлi пэндердi ез бетiнше зерттеуге ынталандырады. Окушылардьщ аналитикалык жэне инновациялык кабiлеттерiн дамытуFа кeмектесетiн Жобалык iс-шаралар, пiкiрталастар жэне шь^армашыльщ тапсырмалар сиякты эртYрлi окыту эдiстерi колданылады.
Элеуметтiк тэрбие карым-катынас пен ынтымактастык даFдыларын Yйретуге, сондай-ак эмпатия мен тeзiмдiлiктi дамытуFа баFытталFан. Окушылар командада жумыс iстеуге, баскалардыц пiкiрiн к^рметтеуге, жанжалдарды шешуге жэне сындарлы карым-катынас орнатуFа Yйренедi. Эр тYрлi топтык жобалар, сыныптан тыс ю-шаралар жэне элеуметтiк акциялар балалардыц кYнделiктi eмiрiнде жэне болашак кэаби кызметiнде кажет элеуметтiк даFдыларды калыптастыруFа кeмектеседi.
Дене тэрбиесi салауатты eмiр салтына, физикалык денсаулыкты ныFайтуFа жэне eзiне-eзi кызмет кeрсету даFдыларын калыптастыруFа ыкпал етедi. Дене шыньщтыру сабактарын, спорттык iс-шараларды, сондай-ак денсаулыкты сактаудыц мацыздыль^ы туралы хабардар етудi камтиды. Теракты жаттыFулар, спорттык жарыстар жэне белсендi ойындар окушылардьщ тeзiмдiлiriн, кYшi мен Yйлестiруiн дамытады жэне теракты физикалык белсендiлiк эдетiн калыптастыруFа кeмектеседi.
Кэаби багдар студенттерге болашак мамандыкты тацдауга жэне табысты мансапка кажетп дагдыларды дамытуга кемектеседь Кэсiптiк багдарлау iс-шараларын, кэсiпорындарFа экскурсияларды, эртYрлi кэсштердщ екiлдерiмен кездесулердi жэне психологтармен жэне мансапты; даму женшдеп кецесшшермен консультацияларды еткiзудi камтиды. Окушылар эртYрлi кэсiби салалар туралы акпарат алады, бул оларFа болашак мамандыкты саналы тYрде тацдауFа жэне ецбек кызметiне дайындалуFа мYмкiндiк бередi.
Сынып жетекшюшщ релi. Сынып жетекшiсi мектептщ тэрбие жYЙесiн жYзеге асыруда шешушi рел аткарады. Оныц кызметi бiрнеше негiзгi санаттарFа белуге болатын кептеген мшдеттер мен функцияларды камтиды:
Сынып жетекшюшщ уйымдастырушылык жумысы бiлiм беру процесшщ ажырамас белiгi болып табылады, эсiресе бiлiм беру кызметi аясында. Эр тYрлi iс-шараларды жоспарлау жэне етюзу сынып жетекшiсiнен тек шы^армашылык тэсiлдi Fана емес, сонымен катар окушылардыц кажеттiлiктерi мен кызыFушылыктарын терец тYсiнудi талап етедi.
¥йымдастыру жумысыныц мацызды белiгi - сынып саFаттарын еткiзу. Бул iс-шараларда сынып жетекшiсi окушылармен езектi мэселелердi талкылай алады, олардыц сыни ойлауын дамытады жэне коFам алдындаFы жауапкершiлiк сезiмiн тэрбиелейдь Сонымен катар, сынып саFаттары ужымды ныFайтуFа, окушылар арасындаFы достык карым-катынасты калыптастыруFа ыкпал етедi.
Тэрбие ю-шаралары тэрбие процесiн уйымдастыруда да мацызды рел аткарады. Бул окушылардыц жеке басы мен шы^армашылык кабiлеттерiн дамытуFа баFытталFан такырыптык кездесулер, дэрiстер, шеберлш сыныптары болуы мYмкiн. Осындай ю-шаралар аркылы балалар ездерiнiц элеуетiн ашып, iшкi элемiн жаца бiлiм мен тэж1рибемен байыта алады.
Экскурсиялар сынып жетекшiсiнiц уйымдастырушылык жумысыныц ажырамас белiгi болып табылады. Эр тYрлi орындарFа, муражайларFа, кэсiпорындарFа бару окушыларFа кекжиектерiн кецейтуге, ез аймаFыныц тарихы мен мэдениетсмен танысуFа, жаца тэжiрибе мен тэж1рибе алуFа мYмкiндiк бередi.
Мерекелер мен мерекелер мектепте куаныш пен мереке атмосферасын жасайды. Олар ужымныц рухын ныFайтуFа, ез мектебiне деген мактаныш сезiмiн калыптастыруFа жэне окушылар арасында ортак мYДделердi калыптастыруFа ыкпал етедь
Сынып жетекшiсiнiц педагогикалык колдауы. Сынып жетекшiсiнiц мiндеттерi эртYрлi жэне тэрбие жумысыныц эртYрлi аспектiлерiн камтиды. Бiрiншiден, Бул сынып саFаттарын, тэрбиелiк ю-шараларды, экскурсиялар мен мерекелердi жоспарлау мен еткiзудi камтитын уйымдастырушылык жумыс. Екшшщен, бул окушыларFа мектеп емiрiне бешмделуге жэне жанжалды жаFдайларды шешуге кемектесуге баFытталFан педагогикалык колдау. Yшiншiден, окушылармен олардыц жеке мYДделерi мен кажеттшктерш зерделеудi, сондай-ак олардыц кабiлеттерiн дамытуFа колдау керсетудi кездейтiн жеке жумыс.
Сынып жетекшiсiнiц жумысыныц мацызды аспектюьата-аналармен езара эрекеттесу. БуFан ата-аналар жиналыстарын уйымдастыру, жеке кецес беру жэне ата-аналарFа балаларыныц жетiстiктерi мен проблемалары туралы хабарлау кiредi. Сондай-ак оку жэне тэрбие процестерш Yйлестiру, тэж1рибе алмасу жэне туындайтын проблемаларды бiрлесiп шешу Yшiн мектептiц педагогикалык ужымымен ынтымактастык кажет. Мектептiц бiлiм беру жYЙесiнiц тиiмдiлiгi сынып жетекшiсiнiц кэабилш мен жеке касиеттерiне байланысты. Окушылармен сенiмдi карым-катынас орнату, сыныпта колайлы атмосфера куру жэне бiрлескен ю-эрекетп уйымдастыру кабiлетi сынып жетекшiсi жумысыныц непзп аспектiсi болып табылады. Тэрбие жYЙесiнiц жэне сынып жетекшiсiнiц мшдеттершщ басты максаты-казiргi коFамда емiр CYPуге дайын Yйлесiмдi дамыFан туетаны тэрбиелеу.
Сынып жетекшiнiц колдауы окушыларFа мектеп ортасына сэттi бейiмделуге, киындыктарды жецуге жэне тулFа ретiнде дамуFа кемектеседi. Мектеп емiрiне бейiмделу баланыц емiрiндегi мацызды кезец болып табылады жэне сынып жетекшiсi бул процесте мацызды рел аткарады. Ол жаца окушыларFа мектеп ережелерш мецгеруге кемектесед^ сабак
кестеамен таныстырады, мектеп дэстYрлерi мен когамдык ю-шаралар туралы эцпмелейдь Мундай колдау балаларга жаца ортага тезiрек бейiмделуге жэне мектепте eзiн жайлы сезiнуге мYмкiндiк бередi. Педагогикалык колдаудыц мацызды белш студенттерге эртYрлi киын жагдайларды шешуге кемектесу болып табылады. Бул материалды тYсiнуге немесе тапсырмаларды орындауга байланысты оку проблемалары немесе сыныптастарымен немесе мектептен тыс карым-катынаста туындайтын жеке киындьщтар болуы мYмкiн. Сынып жетекшiсi балаларга киын жагдайларды тYсiнуге кемектесед^ кецестер бередi, оларды шешiмдер iздеуде колдайды жэне кажеттi кемек керсетедь Педагогикалык колдаудыц тагы бiр аспекта-жанжалдарды шешу. Окушылар арасында да, окушылар мен муFалiмдер арасында да какты^ыстар туындауы мYмкiн. Сынып жетекшюшщ мундай жаFдайларда медиатор бола бiлуi ,иссаFа келу жэне тараптарFа езара тYсiнiстiк табуFа кeмектесуi мацызды. Бул сыныш^ы достыкты ныFайтуFа жэне сындарлы карым-катынас даFдыларын дамытуFа ыкпал етедi.
Психологиялык колдау сынып жетекшiсiнiц кызметiнде де мацызды рел аткарады. Балалар стресс, мазасыздык, eзiне деген сенiмсiздiк сиякты эртYрлi эмоционалды мэселелерге тап болуы мYмкiн. Мундай жаFдайларда сынып жетекшiсi балаларFа психологиялык колдау кeрсетедi, оларды тыцдайды, тYсiнiстiгi мен жанашырлыFын бiлдiредi, жаFымсыз эмоциялармен кYресуге жэне мэселеш шешудiц жолдарын табуFа кeмектеседi.
Окушылардыц тэрбие жумысына канаFаттану децгеш (баллмен)
СЫНЫП ЖЕТЕКШ1МЕН КАРЫМ-Л 3,8
СЫНЫПТАН ТЫС ШАРАЛАР
СЫНЫП САFАТЫ
3,4 3,6 3,8 4 4,2 4,4 4,6
Сурет 1 - Окушылардыц тэрбие жумысына канагаттану
Сурет тэрбие жумысыныц эртYрлi аспектiлерi бойынша окушылардыц канагаттану децгейiн багалауды бiлдiредi. Сауалнама нэтижелерi керсеткендей, сынып сагаттарыныц орташа багасы 5-тен 4.2 баллды курайды, бул окушылардыц осы жумыс тYрiне канагаттануыныц жогары дэрежесiн керсетедi. Сыныптан тыс жумыстар да Yлкен жетiстiкке жетш, орташа 4.5 балл жинады. Бул мектепте жагымды атмосфераны калыптастыру жэне окушылар арасындагы карым-катынасты ныгайту Yшiн сабактан тыс iс-шараларды уйымдастырудыц мацыздылыгын керсетедi. Алайда, жетекшiмен карым-катынасты багалау 3.8 баллды курайды, бул сынып жетекшiсi мен окушылар арасындагы езара эрекеттесудi ныгайту Yшiн косымша жумыс кажеттшпн керсетуi мYмкiн. Бул сынып жетекшiсiнiц ашыктыгы мен колжетiмдiлiгiн арттыруды, сондай-ак байланыс пен керi байланыс Yшiн косымша мYмкiндiктер жасауды камтуы мYмкiн. (Сурет 1)
Окушылармен жеке жумыс. Эр окушыныц жеке ерекшелштерш зерттеу сынып жетекшiсiнiц бiрiншi кезектеп мiндетi болып табылады. Бул оган эр окушыныц кажеттiлiктерiн, кызыгушылыктарын, ^шт жэне элсiз жактарын жаксы тYсiнуге мYмкiндiк
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
бередг Жеке ерекшелiктердi зерттеу сынып жетекшiсiне эр окушыга жумыс эдiстерi мен тэсiлдерiн бешмдеуге, олардыц элеуетiн барынша арттыруга жагдай жасауга мYмкiндiк бередi. Жеке касиеттер мен кабiлеттердi дамытуда колдау корсету окушылармен жеке жумыс жасаудыц келес кадамы болып табылады. Сынып жетекшiсi эр окушымен сенiмдi карым-катынас орнатуга тырысады, оныц жетiстiктерi мен проблемаларына кызыгушылык танытады, оныц даму жолындагы киындыктарды тYсiнуге жэне жецуге комектеседь Сынып жетекшiсiнiц колдауы ынталандыру, киын жагдайларда колдау, кецес беру жэне кецес беру тYрiнде корсетiлуi мYмкiн. Окушылармен жеке жумыс сынып жетекшiсiне эр окушыныц жеке кажеттшктерш ескеруге, олардыц элеуетiн ашуга жэне оку мен омiрде жетiстiкке жетуге комектеседь Бул тэсiл окушылардыц озше деген сенiмдiлiк сезiмiн калыптастыруга, жеке т^тастыгын дамытуга жэне озiн-озi жYзеге асыруга дайын болуга ыкпал етедь
Ата-аналармен карым-катынас. Ата-аналар жиналыстары мен жеке консультацияларды уйымдастыру жэне отюзу Ата-аналармен карым-катынастыц негiзгi аспектiлерiнiц бiрi болып табылады. Ата-аналар жиналыстарында сынып жетекшiсi отбасылык жэне мектеп мэселелерш талкылайды, агымдагы бiлiм беру багдарламасы, болашак жоспарлары жэне мектептегi мацызды окигалар туралы хабарлайды. Жеке консультациялар эр баланыц ата-анасымен жеке мэселелерi мен мэселелерiн талкылауга, олардыц пшрлерш, усыныстары мен тiлектерiн тыцдауга мYмкiндiк бередi. Ата-аналарга балаларыныц жетiстiктерi мен проблемалары туралы хабарлау отбасымен карым-катынастыц мацызды аспекта болып табылады. Сынып жетекшiсi ата-аналарга балаларыныц жетiстiктерi мен жетiстiктерi туралы, сондай-ак окуда немесе сабактан тыс жумыстарда кездесетiн кез-келген киындыктар мен проблемалар туралы Yнемi хабарлайды. Бул ата-аналарга хабардар болуга жэне балаларына уактылы колдау мен комек корсетуге мYмкiндiк бередi. Ата-аналарды тэрбие жумысына тарту отбасы мен мектеп арасындагы серiктестiктi калыптастыруда да мацызды рол аткарады. Сынып жетекшiсi ата-аналарды мектеп iс-шараларын, ерштшер акцияларын, ата-аналар клубтарын жэне озара эрекеттесудщ баска тYрлерiн уйымдастыруга жэне отюзуге катысуга шакыра алады. Бул отбасы мен мектеп арасындагы сенiмдi карым-катынасты ныгайтуга, ата-аналардыц бiлiм беру процесше кызыгушылыгын арттыруга жэне баланыц табысты дамуын камтамасыз етуге ыкпал етедг
Педагогикалык ужыммен ынтымактастыгы. Оку жэне тэрбие процестерш Yйлестiру Yшiн пэн муFалiмдерiмен озара эрекеттесу сынып жетекшiсiнiц негiзгi мiндеттерiнiц бiрi болып табылады. Ол пэн муFалiмдерiмен оку жоспарларын, эдiстемелiк эдiстердi, окушылармен жумыс формалары мен эдiстерiн талкылау жэне Yйлестiру Yшiн ынтымактасады. Мундай озара ю-кимыл бiлiм беру процесiнiц дэйектшп мен тутастыFын, сондай-ак оку уакытын тиiмдi пайдалануды камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Тэжiрибе алмасу жэне бшм беру мэселелерш бiрлесiп шешу педагогикалык ужыммен ынтымактастыкта да мацызды рол аткарады. Сынып жетекшiсi педагогикалык кецестерге, конференцияларFа, семинарларFа жэне баска да кэаби iс-шараларFа белсендi катысады, онда эрiптестерiмен тэжiрибе алмасады, тэрбие мен окыту мэселелерiн талкылайды, сондай-ак тэрбие баFыттары бойынша жумыс жоспарлары мен баFдарламаларын бiрлесiп эзiрлейдi. Мундай ынтымактастык педагогикалык ужымныц бiлiктiлiгiн арттыруFа, оныц эдютемелш арсеналын байытуFа, сондай-ак жалпы бiлiм беру процесiнiц сапасын жаксартуFа ыкпал етедi. Сонымен катар, бшм беру мэселелерш бiрлесiп шешу эр окушыныц жеке басыныц Yйлесiмдi дамуына ыкпал ететiн колайлы бiлiм беру ортасын куру Yшiн муFалiмдердiц ^ш-ж1герш бiрiктiруге мYмкiндiк бередi.
^орытынды. Окушылармен сенiмдi карым-катынас орнату кабiлетi сынып жетекшiсiнiц негiзгi даFдыларыныц бiрi болып табылады. Бул OFан эр окушыныц жеке басыныц дамуына тиiмдi эсер етуге, киын жаFдайларда оларды колдауFа, сондай-ак олардыц жеке осуiн ынталандыруFа мYмкiндiк бередi.Сыныпта колайлы атмосфераны куру да мацызды. Бул окуды жаксартуFа, окушылар арасындаFы досык карым-катынасты ныFайтуFа, сондай-ак окушылардыц Yлгерiмi мен жалпы эл-аукатына эсер ететiн жаFымды эмоционалды фонды
калыптастыруFа ыкпал етедь Бiрлескен кызметтi уйымдастыру сынып жетекшiсi жумысыныц таFы бiр мацызды аспекта болып табылады. Бул элеуметпк даFдыларды, карым-катынасты дамытуFа, сондай-ак ужымда жумыс iстеуге Yйренуге мYмкiндiк беред^ бул казiргi коFамда сэттi бешмделу Yшiн мацызды даFды. Сайып келгенде, тэрбие процесшщ барлык катысушыларыныц басты максаты казiргi коFамда eзiн-eзi жYзеге асыруFа жэне табысты eмiр CYPУге кабiлеттi Yйлесiмдi дамыFан тулFаны тэрбиелеу болып кала береди Сынып жетекшiсiнiц жумысы осы максатка жетуде мацызды рел аткарады жэне оныц кYш-жiгерi эр окушыныц элеуетiн дамытуFа жаFдай жасауFа баFытталFан.
1. Казакова, Т. А. (2019). Роль классного руководителя в формировании социально-педагогической среды образовательного учреждения. Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Педагогика и психология образования, (2), 76-84.
2. Ильина, О. В. (2020). Формирование образовательной среды как задача классного руководителя. Молодой ученый, (3), 189-192.
3. Шарыгина, Е. Г. (2018). Воспитательная система школы: теория и практика. Москва: Академия.
4. Белых Т. В. ВОСПИТАТЕЛЬНАЯ СИСТЕМА КЛАССА: ЕЁ ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ //Гуманитарный вестник (Горловка). - 2015. - №. 2. - С. 22-27.
5. Быстрова Н. В. и др. Основные принципы функционирования и развития воспитательной системы общеобразовательной организации //Карельский научный журнал. - 2017. - Т. 6. - №. 4 (21). - С. 25-28.
ЭДЕБИЕТТЕР
