CC BY
43Б01 10.24412/2709-1201-2024-431-435 ЭОЖ 57:004
ЦАЗ1РГ1 ЗАМАНГЫ БИОЛОГИЯНЫ ОЦЫТУДЬЩ ЗАМАНАУИ ПЕДАГОГИКАЛЫЦ ИННОВАЦИЯЛЫЦ ЭД1СТЕР1
Т¥РСЫНБЕКОВА КЭМИЛА АЙБОЛАТЦЫЗЫ
«Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет!» КЕ А^, биология кафедрасыныц 2 курс магистранты, Эскемен, ^азакстан
Аннотоция. Бул мацалада биология сабацтарында заманауи инновациялыц педагогикалыц технологияларды цолдану арцылы оцушылардыц бшм, бглгк дагдыларын цалыптастыру эд1стер1 царастырылган. Биология сабацтарында заманауи инновациялыц технологияларды пайдалана отырып, биологиялыц объект1лерд1, процестер мен цубылыстарды цабылдауга багытталган аудиовизуалды жэне интерактивт1 оцу цуралдарыныц комеггмен биологиялыц идеяларды цалыптастыруга, оцушылардыц ойлау цабтетт дамытуга жэне жадында сацталуга ыцпал ететтдт корсетшген.
ТYйiндi свздер: Заманауи инновациялыц педагогикалыц технология, биологиялыц идея, биологиялыц объект, АКТ, аудиовизуалды жэне интерактивт1 оцу.
Тэуелаз ел т1реп бiлiмдi урпак десек, жаца дэуiрдщ ^н тэртсбшде турган мэселе бшм беру, гылымды дамыту. ^азакстан Республикасыньщ «Бшм туралы» Зацында: «Бшм беру жYЙесiнщ басты мiндетi улттык жэне жалпы азаматтык кундылыктар, гылым мен практика жетiстiктерi негiзiнде жеке адамды калыптастыруга жэне кэсiби шыцдауга багытталган бiлiм алу Yшiн кажетп жагдайлар: окытудыц жаца технологияларын енпзу, бiлiм берудi акпараттандыру, халыкаралык галамдык коммуникациялык желiлерге шыгу» деп бшм беру жYЙесiн одан эрi дамыту мшдеттерш кeздейдi. Сондыктан, казiргi даму кезещ бiлiм беру жYЙесiнiц алдында окыту YPдiсiн каркынды тYPде технологияландыру мэселесiн койып отыр.
Ол Yшiн ец бiрiншi мрашмнщ устанымы мыкты болу керек, окыту YДерiсiнде калыптаскан даFды мрашмнщ сыныптаFы барлык ю-эрекеттерше эсер етедi. МуFалiм ез жумысында арнаулы, пэндiк бiлiмдермен Fана шектелмей, педагогика мен психологияныц, тэрбие салаларыныц казiргi заманFы жацашылдыктарын да камтуы тиiс болFандыктан онан Yлкен дайындык (педагогикалык инновацияны кабылдау, баFалау жэне юке асыруFа дайындык) талап етiледi [1, 172 б].
Инновация - ол курал жэне YДерiс ретшде элдебiр жацалыкты ендiру, жацашылдык, езгерю деген уFымды бiлдiредi. Инновация ездшнен пайда болмайды, ол Fылыми iзденiстердiц, жекелеген муFалiмдер мен тутас ужымныц озык педагогикалык тэжiрбиесi. Бул процесс стихиялы дамымайтындыктан, ол баскаруды кажет етедi, ал процестi баскару муFалiмнiц ез кызметiнде эрiптестерiнiц тэжiрибесi немесе FылымдаFы жаца идеялар, эдiстемелердi дурыс тацдап, баFалау жэне колдануын камтамасыз етедi [2, 28 б].
Бшм берудеп инновациялык процестердiц мэнiн педагогиканыц мацызды екi проблемасы курайды. Олар - озык педагогикалык тэж1рбиеш зерттеу, жинактау жэне тарату проблемасы жэне педагогикалык-психологиялык Fылымдардыц жетiстiгiн практикаFа енпзу. Оку-тэрбие YPДiсiне жаца инновациялык эдiс-тэсiлдердi енгiзу окушылардыц бiлiмге деген KызыFушылыFын, талпынысын арттырып ез бетiмен iзденуге, шыFармашылык ецбек етуге жол салады. Озык педагогикалык тэжiрбиенiц негiзi болып есептелетiн жацашылдыкты зерделеу - педагогикалык тэжiрибелердi теориялык талдау жэне жинактауFа алып баратын баскыш сиякты.
^аз1рп бiлiм беру, коFамдык даму жаFдайында педагогикалык кызметтiц инновациялык баFыттылыFына кажеттшк бiркатар жаFдайлармен айкындалады. Бiрiншiден, бшм беру мазмунына талаптыц кYшеюi, коFамда жYрiп жаткан eзгерiстер бiлiм беру жYЙесiн, оныц эдiстемесiн, оку-тэрбие YДерiсiн уйымдастырудыц технологиясын тYбiрiнен жацартуды
талап етуде. Бул жерде педагогикалык бшмнщ рeлi мен белсендшп басымдыкта болып отыр. Акпараттык-коммуникациялык технологияны дамыту бiлiм берудщ бiр бeлiгi. Соцгы жылдары заман агымына сай кYнделiктi сабакка компьютер, электрондык окулык, интерактивтi такта колдану жаксы нэтиже беруде. Бiлiм беру жYЙесi электрондык байланыс, акпарат алмасу, интернет, электрондык пошта, телеконференция, On-line сабактар аркылы iске асырылуда [3, 95 б].
БYгiнгi кYнi инновациялык эдютер мен акпараттык технологиялар колдану аркылы окушыньщ ойлау кабiлетiн арттырып, iзденушiлiгiн дамытып, кызыгушылыгын тудыру, белсендiлiгiн арттыру ец негiзгi максат болып айкындалады.
Акпараттык жэне педагогикалык технологиялар непзшде муFалiмнiц рeлiн тYбегейлi езгертуге мYмкiндiк туды. МуFалiм тек кана бiлiмдi алып жYPушi Fана емес, сонымен катар окушыныц eзiндiк шыFармашылык жумысыныц жетекшiсi жэне баFыт берушiсi болып аныкталды. ОсыFан орай сабак беру YPДiсiнде казiргi ^ннщ, яFни инновациялык эдiстердi окытудыц интерактивтi окыту моделi болып табылады. Инновациялык эдютердщ ец непзпсшщ бiрi - «интерактивт окыту эдiсi». Негiзгi каFидасы-педагогикалык карым-катынас пен карым-катынас диалогы аркылы жеке туманы калыптастырып дамыту.
Интерактивтi эдютерге мыналар жатады:
- проблемалык шы^арма эдiстерi;
- презентациялар пiкiрталастар;
- топпен жумыс;
- миFа шабуыл эдiсi;
- сын турFысынан ойлау эдiсi;
- викториналар;
-зерттеулер;
- iскерлiк ойындар;
- релдш ойындар;
- инсерт эдiсi т.
Мемлекетiмiздiц бiлiм беру YДерiсiне енген жацарты1етан бiлiм беру баFдарламасы -заман талабына сай,келешек урпактыц суранысын канаFаттандыратын тыц баFдарлама. ОсыFан байланысты устаздар алдында окытудыц эдiс-тэсiлдерiн Yнемi жацартып отыру жэне оны тиiмдi колдана бiлу мiндетi турДай елдш болсын eсiп-eркендеуi, Fаламдык ДYниеде езшдш орын алуы оныц улттык бшм жYЙесiнiц децгейiне, даму баFытына байланысты. «¥рпаFы бiлiмдi халыктыц,болашаFы булыцFыр болмайды» дегендей, жас урпакка сапалы, мэн-маFыналы, eнегелi тэрбие мен бiлiм беру-бYгiнгi кYннiц басты талабы [4, 20-21 б].
Тиiмдi эдiс- тэсiлдер- сапалы сабак кепш. Пэндердi окытуда тиiмдi эдiс - тэсiлдердi пайдалана отырып, сабакты кызыкты да тартымды eткiзу муFалiмнiц шеберлiгiне байланысты екенi баршамы^а мэлiм.
«Биология» пэнi бойынша оку баFдарламасындаFы оку максаттары окушылардан eздерiнiц даFдыларды Yйренуi туралы ой-пiкiрлерiн бiлдiрiп, оны талдай жэне баFамдай бiлудi талап етедi. Эдiстердiц тиiмдiлiгi муFалiмнiц оларды эдiстемелiк тэсiлдермен байыта бшуше байланысты. Эцгiмелеу, сухбаттасу барысында табети объектiлердi, суреттемелердi, сызбаларды, жYЙелеушi жэне жинактаушы кестелердi пайдалану окушылардыц танымдык белсендiлiгiн арттыруFа, негiзгi материалды игеруге жаFдай жасайды.Биологияны окыту Yдерiсiнде эдю тацдаFан кезде оку материалыныц мазмунын жэне шешiлуге тиiстi накты оку-тэрбие мiндеттерiн, биология кабинетiнiц оку жабды^ымен жабдыкталуын, Yлестiрмелi материалдыц болуын, окушылардыц жас ерекшелiктерiн, олардыц дайындык децгейiн ескеру кажет. Оку окушылардыц ойлауын дамытуFа септiгiн тигiзуi Yшiн оларды бiлiммен катар, талдау, жинактау, салыстыру, сэйкестендiру, ортак, жеке жэне ерекше белгiлерiн аныктау, жалпылау, корытындылар жасай бiлудi калыптастыру кажет [5, 40 б]
Инновациялык эдютер бойынша жаца калыптасып келе жаткан эдю тренинг деп аталады. Бул эдю бойынша окыту баланыц баска адамдармен карым-катынас барысында
езшщ белсендшгш жэне к^реттшгш калыптастырады. ¥жым арасында езш epKiH устай бiлуге, езшщ артыкшылыктарын керсете бiлуге тиiмдi эдiс. Окушылардыц кепшшктщ алдында ез ойын кысылмай накты жэне дэлелдемелермен жеткiзуге кемек керсетедь Тренингтщ артыкшылыFы-мэселенi эртYрлi тургыдан зерттеу жэне оныц нэзiктiктерi мен нюанстарын тYсiну, студенттердi eмiрлiк жаFдайдаFы iс-эрекеттерге дайындау, сонымен катар олардыц мотивациясын арттыру жэне жаFымды эмоционалды климат куру мYмкiндiгi.
Негiзгi мэселе брейнсторминг яFни миFа шабуыл эдiсiнде идеяларды, аныктау болып табылады. Балаларды генераторлар жэне сыншылар деп еюге бeледi. Осыныц нэтижесiнде балалардыц бойынан бiрлiкте жумыс жасай бiлу, бiр-бiрiн тYсiнiп жэне тыцдай бiлу касиеттерш калыптастырады. ОларFа берiлген тапсырма жетегшде тек кана «Бул керемет идея екен!», деген пiкiр айта аласыз. АйтылFан идеяны сынауFа, баFалауFа, талкылауFа жэне KорFауFа болмайды. Осыныц нэтижесшде балалардыц бойындаFы комплекстерден арылуына кемек бере аласыз [6, 156-159 б].
Окушылардыц бойынан коFамда жэне ^ндел^т т1ршшкте болып жаткан окиFаларFа кезкарастарын, жоFарFы адамгершiлiк касиеттерi мен жаFымды мiнезкулык нормаларын калыптастырудыц оцтайлы куралы ретiнде карастырылатын эдiс дебат болып табылады. Бул эдют пайдалану нэтижесшде окушылар езге пiкiрдi курметтеп, онымен санаспаFан кYннiц eзiнде накты дэлелдемелер аясында сурак кою аркылы наразылык бiлдiруге болады. Дебат окушыFа езшдш кезкарасын накты дэлелдемелер аркылы жетюзуге кeмектесетiн эдiстердiц ец тиiмдiсi.
Окытудыц сюжеттьрелдш ойындарды модельдеу эдiсi кажетп кэсiби дайындык даFдыларын алудыц мацызды шарты болып табылады. Бiлiм беру процес эдiстерiнiц эртYрлiлiгi окуFа деген кызы^ушылыктыц артуына ыкпал етедi, шы^армашылык даFдыларды дамытуFа кeмектеседi, педагогикалык жэне тэрбиелш мiндеттердiц тутас кешенiн шешедь Окушылар рeлдiк ойындар аркылы етшген материалды тек кана теориямен тYсiнiк коймай, eздерiнiц шыFармашылык ойлау дэрежесшщ жоFарылауына ыкпал етедi. Мысал ретшде Фотосинтез процесi сабаFын алып карастырайык. Онда, балалардыц бiрi жарык, су, тамыр, жапырак ретiнде релдер бершедь Балалар eздерiне берiлген рeлдiц кызметш, сипатын жэне пайдасын атап келтсредь ЯFни, бул эдiс окушыларFа езшдш iзденiске, киялыныц дамуына ыкпал етедi [6, 159-161 б].
Мысалы, мен ез сабаFымда «Курылысшы ойыны»,«^ораш^ы сурак», «Серпшген сауал», « Температура елшеу», «SVOT», «Суракка жылдам жауап», «Мрашмге хат жазу», « Эссе жазу», «Сухбат алу», «^алыц жэне жука сурактар», «Логикалык тiзбектi ажырату», «Шырша немесе фишбоун», «Стикердеп диалог» эдю-тэсшдерш колдану барысында окушылардыц сабакка деген кызыFушылыктарыныц арттатындыFын ацFардым. Сабак барысында ресурстарды молынан колдануFа тырысамын. ЯFни, колжетiмдi ресурстарды дурыс, эрi утымды пайдалану тиiмдi. Ал осы эдiс-тэсiлдердi сабак YДерiсiнде тиiмдi пайдалану Yшiн сабак максаты накты эрi колжетiмдi болуы керек.Эйткенi сабактаFы ец мацыздысы койылFан дурыс максат пен ^тшетш нэтижелер. Дурыс койылFан максат ^тшетш нэтижелерге жету жолында накты ю- эрекетке жетелейдi. Сондыктан сабактарымды жоспарлауда мен Yшiн мацызды сабак максатын накты эрi колжетiмдi етiп куру болды.
Менщ ойымша сабактыц тиiмдiлiгi: окушы шы^армашылык децгейге муFалiм аркылы емес, ез ю-эрекет аркылы жетуi. Жаца эдю-тэсшдердщ утымдылыFы да осында. «Стикердегi диалог» эдiсi. Бул - YЙ тапсырмасын тексеруге, корытынды сынак немесе карапайым ереже сурауFа таптырмас эдiс. Эйткеш бул эдiстi колданFан кезде окушы окылFан сурактыц жауабын бiлуi тию . Сонымен катар бул эдю окушыны тез ойлануFа, есте сактау кабiлетiн дамытып,шапшацдыкка YЙретедi. Себебi, каFазда жазылFан сурак баска, жауап та баска. Осы жерде окушыныц шапшацды^ын, а^арымпазды^ын тануFа болады. Сонымен катар, бул эдю сыныш^ы ынтымактастык атмосферасын орнатуFа да мYмкiндiк бередi. Окушылар ез сураFыныц жауабын естуге тырысады жэне eзiндегi жауаптыц сураFын тыцдауы тиiс. Осы
жерде сынып окушыларыныц арасында сыйластык калыптасып^р- 6ipÎHÎH сезш тыцдауга бейiмделе бастайды [7, 139 б].
Кез келген сабак ез максатына толы; жету Yшiн оган белгiлi 6ïp эдiс- тэсiлдердi тацдап, саралап колдану керектiгiн тэж1рибе керсетш отыр. Сол себептi сабактарымда мен курс барысында игерген эдiс-тэсiлдерiмдi кещнен колдану аркылы, окушыларымныц ез безмен бiлiм алуга дагдыландыра отырып, шыгармашылы; кабшеттерш дамытуды кездедiм. Осы максатымды жYзеге асыру Yшiн, 7 модульдi ез сабактарыма кiрiктiре отырып, жацаша эдiс -тэсiлдердi пайдалана бастадым. Жацашыл, iздемпаз устаздыц мiндeтi - сынып окушыларыныц бурын бiлмеген баска кырларынан танытуы мен ортак белпсш табуга мYмкiндiк тугызатын ынтымактастык атмосферасын калыптастыру. Сондыктан ез сабактарымда сапалы бiлiм беру максатында колданган бiрнеше эдю-тэсшдердщ тиiмдiлiгi женiнде ой белюпекпш.
«Оку мен окытудагы жаца эдю-тэсшдер» модулiндегi «Ойлар булты» эдiсiнiц жаца такырыпты бекiту , YЙ тапсырмасын сурау максатында тиiмдi екендiгiне кез жеткiздiм. Себебi, бiрiншiден, жадыны дамытады. Окушы жаца такырып бойынша бiр тYЙiндi сез жазады. Кез келген сез емес, ерекше есте калган сездi жазады.Кейiн талкылау кезiнде ол сездi нелiктен жазганын,ол сездiц жаца такырыппен каншалыкты байланыстылыгын езi тYсiндiредi.Екiншiден, бул эдiс окушыныц ез юше жауапкершiлiкпен карауга YЙретедi. Егер окушы бiр сабакта такырыпты мецгермеген болып, баска сез жазса, келесi сабакта ол сыныптастарынан калмай, тYЙiндi сез жазарда ойланып жазады. Сол сездщ магынасын езi айтып тYсiндiретiн болган соц, окушы ойланып жазады, жауапкершшп артады [7, 139 б].
«Мен еш уакытта ез окушыларыма ешнэрсе YЙретпеймiн, тек кана олардыц окуы Yшiн жагдай жасаймын» - деп, Альберт Эйнштейн айткандай, бул багдарламаныц басты максаты -сабакты жаца эдю - тэсiлдердi колдана отырып, дэстYрлi сабактан езгеше етiп етюзу.Ал окушылардыц сыни ойлауын дамыту, айтылым, окылым, жазылым бойынша ой-ерiсiн , сейлеу, жазу дагдыларын калыптастыру максатында «Сын тургысынан ойлауга YЙрету» модулшщ тэсiлдерiн колдану кеп нэтиже береди Сын тургысынан ойлау деген тсркесшде тургысынан деген термин ойдыц мэселеш шешу Yдерiсiнде шогырлануын бiлдiредi. Бул тургыдан алганда сыни сезi «макулдау» немесе «терiске шыгаруды» бiлдiрмейдi. « Сын тургысынан ойлау «ойлау туралы ойлану » деп сипатталады. Ол мацызды мэселердi талкылау жэне тэж1рибеш ой елегiнен еткiзудi камтиды.Сыни тургыдан ойлауга окушыны жетелеу Yшiн дурыс сурак коюга YЙрету шарт. Егер окушы езi койган сурактыц мацыздылыгын, кай дэрежелi сурак койганын аныктап, саралай алатын болса,ягни ол езше-езi сыни кезкараспен карайды деген сез [8, 12 б].
«¥стаздыц бит ойлана карасац биiктей беред^ Yцiле карасац, терецдей бередi, кол созсац карсы алдыцда, айналсац артыцда тургандай» - деп Сократ айткандай бэрi ез колымызда.Окытушыныц мiндетi бiлiмдi кебейту емес, осы бiлiмдерiн ез безмен алуга мYмкiндiк беретiндей куралмен камтамасыз ету жэне окушыныц жекелей дамуы, жеке тулганыц калыптасуы, езш езi жетiлдiру жэне коршаган элемдi жетiлдiрудiц инновациялык кажеттiлiктерiн калыптастыру. Бшм беру Yрдiсiнде жаца технологияларды дамыта окыту, оку-тэрбие YPДiсiнiц сапасын жогарлатуды кездейдi.Осы тургыдан бYгiнгi кYнi жаца технологияныц тиiмдi эдiс-тэсiлдерiн жас урпактыц бойына сiцiре отырып тэрбие беру муFалiмнiц басты мiцдетi [9, 28 б].
Биология - бул орта буында алFаш косылатын пэн. Сондыктан орта буында есiмдiк курылысы еамдш жайындаFы бiлiм берудiц алFашкы баспалдаFымен танысады. Осы пэндi окытуда жаца технологиялардыц тиiмдi эдiсiн алып жетiлдiру барысында есте сактауFа негiзделген акыл ойын дамыта отырып окушыныц пэнге деген кызыFушылыFын арттыруFа болады [10, 95 б].
^орытындылай келе, жацарты!етан бiлiм беру баFдарламасы бойынша менщ кекейге тYЙгенiм: алдымызFа бiр максат коя отырып, сол максатка жету жолында шэкiрттердiц жYрегiне жол тауып, эрекеттендiре бiлу шеберлiгiне жетсек, егемен елдщ ул-кыздары бiлiмдi
де бшкт болып шыкпак. Соныц аркасында бiз бэсекеге кабiлеттi, iргесi мыкты ел боламыз.Окушы берiлген мэселенi шешу аркылы, одан шы^удыц жолын карастырады бул эдю проблемалык окыту эдiсi деп аталынады [9, 28 б].
^аз1рп заманFы серпiндi элемнiц даму ерекшелiктерi муFалiм кызметiнiц жаца мэнмэтiнiн талап етедь Жаца факторлардыц пайда болуыныц эсерiнен окыту моделiнiц eзi де езгередь Окыту моделiкоFамныц бiлiм беру максаттарына сэйкес функциялар, курылым, оны уйымдастыру эдiстерi формалары, технологиялары мен нэтижелерш динамикалык бiрлiкте кeрсететiн оку процесшщ схемалык бейнесi. Бул эдютердщ барлыFы дерлiк аралас тYрде жYзеге асырылады. Бастапкыда белсендi тэсiлдер мектеп бшмше енгiзiлдi, eйткенi олар элi университет жYЙесiне бейiмделмеген. ЯFни, инновациялык эдiстерокушыларFа алынатын мэлiметтi eздiгiнен кабылдап, жаца бiлiмге деген iзденiс аркылы игеру, нэтижесшде eмiрге бейiм жеке тулFаны калыптастыру. Технологиялык жYЙелiлiктi сактау нэтижесiнде муFалiм окушыларFа шыFармашылык децгешн жоFарылауына, бiлiм бэсекелестiгiнде дурыс баFдар беру жэне децгейлеп окыту нэтижесшде окушылардыц бшмдерш жYЙелеуге эсер етедь
1. Шарипханова А. С. Жацарты!етан мазмундаFы биологияны окыту эдiстемесi : оку куралы / А. С. Шарипханова, З. С. Даутова; ^Р Бшм жэне Fылым министрлiгi. - Алматы : Эверо, 2019.
2. Назарова Т.С Акпараттык; - коммуникациялык технологиялар. Астана, 2019. - 28 б.
3. Жанпешсова М.М. Модульдш окыту технологиясы окушыны дамыту куралы ретшде. -Алматы, 2012. - 95 б.
4. Аккуланова Б.Б. «Акпараттык-коммуникациялык технологияларды пайдалану аркылы бшм беру децгешн кетеру». А. 2013. - 20-21 б.
5. Горюнова М.А., Горюхова Т.В., Кондратьева И.Н., Рубашкин Д.Д. Электронные образовательные издания. Учебно-методическое пособие. СПб.: ЛОИРО, 2012. - 40 б.
6. Лапчик М.П. Актуальные проблемы массового внедрения электронного обучения // Материалы международной научно методической «Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке». - Алматы, 2012. - 156-161б.
7. 29 2030 жылга дешнп ^азакстандагы «Акпараттык жэне коммуникациялык технологияныц багыттарын дамыту», - Астана, 2013. - 139 б.
8. Ержанова А. Бшм беруде акпараттык технологияларды колдану. - Алматы. 2014. - 12 б.
9. Назарова Т.С Акпараттык - коммуникациялык технологиялар. Астана, 2019. - 28 б.
10. Жанпешсова М.М. Модульдш окыту технологиясы окушыны дамыту куралы ретшде. -Алматы, 2012. - 95 б.
ПАИДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
- 172 бет.
