4Tashkent State Transport University
Google Scholar indexed
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-26-29
Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International
^^pecialists^n^heFie/doiTtantSotM
ИНТЕРНЕТ БАИЛАНЫШЫНЬШ КОЛДОНУУЧУЛАРДЫН
жекече езгечелуктеруне тийгизген таасири
Асылбек Кайимович Эшиев
Ош мамлекеттик университети, Кыргызстан, философия илимдеринин доктору, Психология кафедрасынын профессору
asylbekeshiev@gmail.com
БYГYнкY кYндe Интернетке кез карандылык маселеси абдан актуалдуу болуп саналат, анткени жаштардын ортосундагы социалдык байланыштардын формалары абдан eзгeрдY. Заманбап дYЙнeдe Интернет маалымат алмашуу жана иштетYY YЧYн негизги курал болуп саналат. Ken жылдар бою интернетти интенсивдYY колдонуу кeйгeйлeрY изилденип келет. И.В. Чудова интернетке ^з карандылыктын кeйгeЙY боюнча эмгектерди талдап, тeмeнкYдeй белгилерди аныктады: eзYHYн физикалык "менин" (бир адамдын денесин) кабыл алууда кыйынчылык, TYЗ баарлашууда кыйынчылык (обочолонуу), ачык интеллектуалдык тенденция, ошондой эле сезим жалгыздыктан жана eз ара тYШYHYшпeгeндYктeн. А.Ю. Егоров белгилегендей, интернетке ^з карандылык феномени - бул компьютер ишке ашыруунун каражаты болуп саналган бир мeeнeттe чогултулган ар кандай жYPYм-турумдук кeз карандылыктан (жумуштук, баарлашуу, сексуалдык, CYЙYY, оюн ж.б.) башка нерсе эмес. Демек, адамдар ар кандай интернет топторунда социалдык, жеке колдоо табат деп болжолдонууда. К.Янг виртуалдык топтордун аркасында адамдар башка адамдардын пикирлерине карама-каршы келген пикирлерин айтуу менен эмоционалдык тобокелчиликти кYчeтeт деп эсептейт. Маалыматка ылайык, А.Э. Войскунскийдин айтымында, маалымат чeйрeсY чeйрeнYн башка тYрлeрYнe караганда заманбап адамдын кесиптик жана кYHYмдYк жашоосунда бирдей маанилYY роль ойнойт. Компьютердик тармактар адамдын жашоосун структуралык жана функционалдык eзгeрYYлeргe дуушар кылат, атап айтканда психика чeйрeсYндe, ошону менен когнитивдик, коммуникативдик жана инсандык чeйрeгe таасир этет. Анда интернетти колдонгон студенттин мотивациясы эмнеде? Албетте, интернет окуучулардын маалыматты издee (eзYн-eзY eнYктYPYY), билим берYY ишмердYYЛYГY YЧYн маалымат каражаты катары кызмат кылат, бирок ал ^нул ачуунун, баарлашуунун «ар кандай тYрлeрYHYн» каражаты катары да кызмат кыла алат. Интернет тармагы колдонуучуга кeптeгeн
April 21-22
26
Tashkent State Transport University
Google Scholar indexed
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-26-29
Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International
^^pecialists^n^heFie/doiTtantSotM
мYмкYнчYЛYктeрдY берет: сизди чоц аралыкта бeлYп турганда адамдар менен байланышуу; сиз социалдык чeйрeцYЗДY чексиздикке чейин кецейте аласыз; сырткы келбетицизге, маектешицизге кандай таасир калтыра турганьщызга тынчсыздануунун кереги жок ж.б. виртуалдык
Тилекке каршы, виртуалдык байланыштын артыкчылыктары гана эмес, кемчиликтери да бар. Н.Постмендин айтымында, электрондук байланыштын eнYГYШY адамдык баалуулуктардын eзгeрYШYнe, моралдык дефицитке алып келет, маалымат маанисин жоготкон. Психологдор интернетте иштee антисоциалдык иш деп эсептешет. Тармактык байланыштын натыйжасында псевдоиден-щурт^к пайда болуп, адам eзY болгусу келген, бирок реалдуулукта жок инсандын жамынуусу менен байланышка кирет. Байланыш шашылыш жана жeнeкeй болуп калат. Ошондуктан биз Н.Н.-дин билдируусуне толук кошулабыз. Королева виртуалдык реалдуулук мааниси менен жабдылган жана маанилер аркылуу жаралган мYмкYн болгон дYЙнe катары кабыл алынат деп эсептейт. Анкета «Интернет кабылдоо» Е.А. Щепилина интернетте жYргeндe адам аны кандай кабыл алаарын изилдeeгe багытталган. Щепилина Е.А. Интернетти кабыл алууну аныктоочу 12 шкаланы аныктайт: тармактык субмаданиятка таандык; максатсыз жYPYм-турум; сенсордук стимулдоо муктаждыгы; Интернетти колдонуу YЧYн мотивация; Интернетти колдонуунун натыйжасында ац-сезимдин абалынын eзгeрYШY; реалдуу жашоо менен салыштырганда интернетти жакшыраак, артыкчылыктуу катары кабыл алуу ("чыгуу"); байланыш; Интернетте убакыт; Интернетте орун; Интернетти проективд^ реалдуулук катары кабыл алуу; интернеттин анимациясы; виртуалдык дYЙнeнYн нормаларын реалдуулукка eткeрYY каалоосу.
Бул "Интернетти кабыл алуунун eзгeчeлYктeрY" деген темада жYргYЗYЛгeн сурамжылоонун жыйынтыгы. Студенттердин % туура эмес жYPYм-турумун байкашкан. Алар интернетти эч кандай максатсыз колдонушат, башкача айтканда, интернетте кандайдыр бир максатсыз эле каалаганын жасай алышат дешет. Студенттердин %ы интернетте болуунун натыйжасында ац-сезим eзгeрeрYн белгилешет.
Л.С. Выготский ац-сезим субъекттин реалдуулукту, анын ишмердYYЛYгYн жана eзYн чагылдыруусу деп айткан. Интернетте болуу рефлексияны реалдуу жана виртуалдык дYЙнeгe бeлYYHY талап кылат.
Респонденттердин %ы Интернетти колдонууда оц eзгeчeлYктeрдY кeрYшeт, анткени алар реалдуу дYЙнeдe канааттандыра албаган социалдык муктаждыктарын
April 21-22
27
Tashkent State Transport University Google Scholar indexed
Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International Specialists in the Field ort
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-26-29
p
ort
канааттандырышат. ИзилдeeнYн катышуучуларынын %ы интернеттин аркасында ал достошуп, кызыкчылыктары окшош адамдар менен баарлашарын белгилешет. Алар мындай мамиледен ырахат алышат. Интернетте алар тYШYHYYHY, алардын маанисин жана бYTYндeй дуйнену ырасташат. Ошондой эле, адам тармакта чыныгы дуйнеде таппаган пикирлеш адамдарды таба алат. Респонденттердин % кецул ачуу мотивациясын белгилешти. Бул студенттердин интернетти кецул ачуу максатында, кунумдук иштерден бош убактысында пайдалануусун билдирет.
Когнитивдик мотивация (38%) окуучулардын интернеттен билим беруу иш-аракеттери, езун-езу енуктуруу учун материалдарды издее учун колдонорун керсетет. Алар учурда керектуу маалыматты табышат же актуалдуулугунан улам аларды кызыктырат. Коммуникативдик мотивация респонденттердин 27%да керсетулген. Алар интернет аркылуу байланышка болгон муктаждыгын канааттандырышат. Интернет бул жерде окуучулардын баарлашуу учун колдонгон каражаты катары иштейт, алардан алар ездеруне «окшошторду» издешет. Интернеттин анимациясын респонденттердин 84% белгилешти, бул студенттер интернетти «тируу жандык» деп эсептей турганын, башкача айтканда, алар учун Интернет реалдуу дуйнеде анын жанында турган адам экенин керсетуп турат.
Ошентип, чыныгы дуйнеде башка адамдар тарабынан езун тушуне албаган студенттер аны башка реалдуулуктан табууга умтулушат, бирок бул изилдеенун алкагында, Интернет чейресунде. Алар умуттенушет. Бул чейреде алар кабыл алынат, тушунулет жана угулмакчы. Студенттердин интернетте калууга болгон мотивациясы анын ишмердуулугу учурунда тигил же бул муктаждыктын басымдуулук кылуусунан кез каранды. Студенттер интернетте еткерген убактысына эч кандай маани беришпейт, башкача айтканда, убакытты кеземелге албай еткерушет. Интернеттеги коммуникация байланыштарынан улам интернетти (анимацияны) социалдык колдоо функциясы катары кабыл алуу бар.
REFERENCES
1. Арестова О.Н., Бабанин Л.Н., Войскунский А.Е. Мотивация пользователей Интернета //Гуманитарные исследования в Интернете - под ред. А.Е. Войскунского М.: Терра-Можайск. 2000. - С. 55-76.
2. Егоров А.Ю. Нехимические (поведенческие) аддикции
(обзор) // Аддиктология, - 2005, - № 1. - С. 65-77.
April 21-22
Tashkent State Transport University Google Scholar indexed
Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International Specialists in the Field ort
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-26-29
p
ort
3. Зудина У.Ф. Виртуализация общества: две среды одного пользователя. // Архитектон: Известия ВУЗов: электронный журнал. 2009.
4. Королева Н.Н. Влияние коммуникации в сети Интернет на личностные особенности пользователей //Известия государственного педагогического университета им. А.И. Герцена № 9, том 4. 2004.
5. Короленко Ц.П. Аддиктивное поведение. Общая характеристика и закономерности развития // Обозрение психиатрии и медицинской психологии.
- 1991. - № 1. - С. 8-15.
6. Чудова И.В. Особенности образа "Я" "жителя Интернета" // Психологический журнал - 2002. - Т. 22. - № 1. - С. 113-117.
April 21-22
