CC BY
31УДК: 378. 1: 37.02 (575.2) (04)
КЫРГЫЗ ТИЛИН ЧЕТ eЛКeЛYК СТУДЕНТТЕРГЕ КОММУНИКАТИВДИК ЫКМАНЫН НЕГИЗИНДЕ YЙРeТYY
МАМЫРБАЕВА НЕСТАН БЕРДИБЕКОВНА
Кусейин Карасаев атындагы Бишкек мамлекеттик университетинин Мамлекеттик тил кафедрасынын ага окутуучусу Кыргыз Республикасы, 720072, Бишкек шаары, ОНОЮ Ю 0000-0003-4776-4318
АННОТАЦИЯ
Коммуникативдик ыкма багыт катары илгертен эле пайда болгон жана башка окутуу тутумдарынын чегинде все берет. КоммуникативдYYЛYк баарлашууну YйрвнYYHYн байланыш чвйрвCYндв пайда болушун камсыз кылат. Коммуникативдик ыкма менен окутуу студенттердин ушул бардык взгвчвлYктврYн эске алууну камтыйт, анткени ушундай жол менен гана баарлашуу YЧYн шарттарды тYЗYYгв болот: чет элкэлYк студенттерге коммуникативдик мотивация пайда болот, CYйлввнYн максаттуулугу камсыз кылынат, мамилелер тYЗYлвт. КоммуникативдYYЛYк - окуу процессинде коммуникативдYYЛYк баарлашуунун талаптагыдай шарттарда втYШYн камсыз кылат, ар бир студенттин индивидуалдуулугун эске алуу, окуу процессинин CYйлвв багытынын кврYHYШY, окутуунун функционалдуулугунун кврYHYШY, кырдаалдык байланыш, окуу процессинин жацылыгы болуп саналат.
ТYЙYндYY сездер: Коммуникативдик ыкма; коммуникативдик мотивация; коммуникативдYYЛYк; индивидуалдуулук; коммуникативдYYЛYк баарлашуу; маалымат технологиясы.
ОБУЧЕНИЕ КЫРГЫЗСКОМУ ЯЗЫКУ ИНОСТРАННЫХ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ КОММУНИКАТИВНОГО ПОДХОДА
МАМЫРБАЕВА НЕСТАН БЕРДИБЕКОВНА
старший преподаватель кафедры государственного языка Бишкекского государственного университети имени К.Карасаева Кыргызская Республика, г. Бишкек, ОНОЮ Ю 0000-0003-4776-4318
АННОТАЦИЯ
Коммуникативный подход возник как направление давно и будет продолжать развиваться в других системах обучения. Коммуникативность гарантирует, что обучение общению происходит в сфере общения.
Коммуникативное обучение предполагает учет всех этих особенностей студентов, ведь только так можно создать условия для общения: у иностранных студентов появляется коммуникативная мотивация, целеустремленность речи, складываются отношения.
Коммуникативность - коммуникативность в процессе обучения обеспечивает соответствующие условия для общения с учетом индивидуальности каждого студента, проявление направленности учебного процесса, проявление функциональности обучения, ситуационное общение, новизну учебного процесса.
Ключевые слова: Коммуникативный подход; коммуникативная мотивация; коммуникативность; индивидуальность; коммуникативное общение; информационные технологии.
TEACHING THE KYRGYZ LANGUAGE TO FOREIGN STUDENTS BASED ON A COMMUNICATIVE APPROACH
MAMYRBAEVA NESTAN BERDIBEKOVNA
Art. Lecturer of the Department of State Language, Bishkek State University named after Kusein Karasayev, Kyrgyz Republic, Bishkek.
ORCID ID 0000-0003-4776-4318 ABSTRACT
The communicative approach emerged as a direction for a long time and will continue to develop in other training systems. Communicativeness ensures that communication learning takes place in the area of communication. Communicative learning involves taking into account all these characteristics of students, because this is the only way to create conditions for communication: foreign students have communicative motivation, purposefulness of speech, and relationships are formed. Communication - communication in the learning process provides appropriate conditions for communication, taking into account the individuality of each student, the manifestation of the orientation of the educational process, the manifestation of the functionality of training, situational communication, the novelty of the educational process.
Keywords: Communicative approach; communicative motivation; communicativeness; individuality; communicative communication; information technology.
Коммуникативдик техника баарлашуу мYмкYнчYЛYГYнe езгече багытталган. Тил боюнча ар кандай даярдыкты колдогон 4 "киттинм ичинен (окуу, жазуу, CYЙлee жана угуу) акыркы экеене кeбYрeeк ке^л бурулуп келет. Коммуникативдик ыкма, баарынан мурда, баарлашуудан коркуу сезимин жоюу максатында иштелип чыккан. Грамматикалык конструкциялардын стандарттык топтому жана 600-1000 сезден турган сез байлыгы менен куралданган адам бейтааныш елкеде жалпы тилди оцой эле таап алат. Бирок, кыргыз тилин чет тил катары окутууда коммуникативдик методду натыйжалуу колдонууга мYмкYнчYЛYк берген бардык мыйзам ченемдYYЛYктeр мурунтан эле YЙрeнYЛYп, калыптанган деп айтууга болбойт
Бул ыкма тиешелYY тYPдe изилденип жатат, бирок буга чейин башка чет елкелерде чет тилинде CYЙлeeнY коммуникацияга багыттап окутуунун методикалык уюштуруу тажрыйбасы окумуштуулардыкы жетиштYY (Б.В.Беляев, И.Л.Бим, Г.Е. Ведель, П.Б.Гурвич, И.А.Зимняя, В.П.Кузовлев, А.А. Леонтьев, Е.И.Пассов, В.Л.Скалкин, Б.В.Царкова, Е.П.Шубин).
Коммуникативдик ыкма багыт катары илгертен эле пайда болгон жана башка окутуу тутумдарынын чегинде есе берген жана анын пайда болушу объективдYY зарылчылыктан башка нерсе эмес. Бул муктаждык, биринчиден, билим берYYHYн максаты катары чет тилде баарлашуу жeндeмYHYн eнYГYШYнe ебелге болгондон кийин, убакыттын eтYШY менен, салттуу тYPдe колдонулуп келген окутуу методдору менен жацы максаттын дал келбестиги баштапкы нерсе барган сайын айкыныраак, ачыгыраак сезилишин айгинелейт. Коммуникативдик окутуу усулунун e^Y Е.И. Пассов коммуникативдYYЛYк биздин окутуубузду негизги сапаттары жана eзгeчeлYктeрY боюнча байланыш процессине окшош кылып уюштуруш керек деп эсептеген - [4: 36]. КоммуникативдYYЛYк баарлашууну YЙрeнYYHYH байланыш чeйрeсYHдe пайда болушун камсыз кылат, б.а. жетиштYY шарттарда. Ушул шарттарды карап кeрeлY. Биринчиси, ар бир студенттин индивидуалдуулугун эске алуу. Кантсе дагы, ар кандай адам экинчисинен eзYHYн табигый касиеттери (жeндeмдYYЛYктeрY, кендYмдерY, шыктануусу мындайча айтканда, мотивациясы), ошондой эле билим берYY жана CYЙлee иш-аракеттерин ЖYPГYЗYY жeндeмдYYЛYГY, ошондой эле адам катары мYнeздeмeлeрY менен айырмаланат: жеке тажрыйбасы, иштин контексти (ар бир студенттин eзYHYн иш-аракеттеринин топтому болот) ал алектенип жаткан иши, (адамдардын ортосундагы мамилелердин негизи болуп саналат), белгилYY бир сезимдердин жана эмоциялардын жыйындысы (бири ез шаарына сыймыктанат, ал эми
экинчиси жок), анын кызыкчылыктары, статусу (кызматы) командадагы орду. Коммуникативдик ыкма менен окутуу студенттердин ушул бардык eзгeчeлYктeрYн эске алууну камтыйт, анткени ушундай жол менен гана баарлашуу YЧYн шарттарды тYЗYYгe болот: чет eлкeлYк студенттерге коммуникативдик мотивация пайда болот, CYЙлeeнYн максаттуулугу камсыз кылынат, мамилелер тYЗYлeт ж.б. Экинчиден, коммуникативдYYЛYк окуу процессинин CYЙлee багытында кeрYнeт. Байланыш каражаты катары CYЙлeeнY иш жYЗYндe eздeштYPYYгe жол, тилди иш жYЗYндe колдонуунун аркасында экенин так кeрYYг© болот. КeнYГYY канчалык чыныгы байланышка окшош болсо, ошончолук пайдалуу болот. Ошондуктан, "Зат атоочторду туура ордуна кой", "Сeздeрдeн CYЙлeмдeрдY куруу" ж.б. окуу арсеналынан келип чыгышы абзел. Бардык кeнYГYYлeр студенттин конкреттYY CYЙлee тапшырмасын аткарган жана конкреттYY CYЙлee тапшырмасын eзY аткарган жана маектешине максаттуу CYЙлee таасирин тийгизгендей болушу керек. Булар же шарттуу тYPдe - CYЙлee же CYЙлee кeнYГYYлeрY болуп саналат. Демек, маселе билим берYYД® диалогдорун уюштурууда эмес, кеп eнeктeштYГYн орнотууда деп эсептейм. YчYHчYдвн, баарлашуу тренингдин функционалдуулугунан кeрYнeт. Функционалдуулук, баарынан мурда, CYЙлeeнYн лексикалык жана грамматикалык аспектилерин eздeштYPYYHYн методикасын аныктайт. Функционалдуулук сeздYн да, грамматикалык форманын да иш жYЗYндe, аны жYзeгe ашыруунун негизинде eздeштYPYЛYШYн божомолдойт: студент ар кандай CYЙлee тапшырмасын аткарат
- ойду тастыктайт, укканына шек келтирет, бир нерсе жeнYндe сурайт, маектешYYHY иш-аракетке Yндeйт жана бул керектYY сeздeрдY же грамматикалык формаларды Yйрeнeт. Функционалдуулуктун принципиалдуу маанилYY кeрYHYШY
- бул ар бир курактагы студенттерди кызыктырган кырдаалдарга жана баарлашуу кeйгeйлeрYнe негизделген материалдарды тандоо жана уюштуруу болуп саналат. ТвртYHчYдвн, коммуникативдYYЛYк кырдаалдык байланышты болжолдойт, б.а. бул кандайдыр бир сeз айкашынын коммуникаторлордун мамилелери, алардын ишинин контексти менен eз ара байланышы.
Чет eлкeдeн келип тил YЙрeнYп жатышкан студенттерге "коммуникативдик" ыкманы эффективдYY жана грамматикадан лексикага, андан кийин консолидация кeнYГYYлeрYнe eтYY принциби боюнча иштеген салттуу ыкмаларды керектYY деп эсептейм. Мисалга алсак сабак жандуу, кызытуу жана жеткиликтYY болуш YЧYH, сабакта жандуу ой бeлYШYY, кызыктуу пикир алышуу керек. Жандуу жана кызыктуу пикир алышууга биринчи кезекте коммуникативдик
ыкмага кайрылабыз.Андан кийин ошол "жандуу ой бeлYШYYHY" жазып, кез менен кврYп эстеп калуусун жандандыруу пайдалуу.
Бир темада жана белгилYY бир максатта ырааттуу, компетенттYY CYЙлeй билYY - бул eнYккeн коммуникация жeндeмY деп аталат. Аны студенттерибизде кантип eнYктYPYY керек? СYЙлee жeндeмYн eнYктYPYYHYн бир нече методикалык ыкмаларын карап чыгууга жана менин практикамдагы мисалдарды карап чыгалы.
Окутуунун эц негизги максаты студенттердин коммуникативдик компетенттYYЛYГYн калыптандыруу.
Коммуникация компетенттYYЛYГY тeмeнкY аспектилерди камтышы мYмкYн:
* тилди ар кандай максаттарда жана функцияларда колдонууну билYY;
* белгилYY бир коммуникативдик кырдаалга жана бул кырдаалдын катышуучуларынын eзYнe жараша тилдин кандайча eзгeрYШYн билYY (мисалы, формалдуу CYЙлee формалдуу эмес, оозеки жана жазуу жYЗYндeгY сeздYн айырмасын билYY);
* ар кандай тYPдeгY жана мYнeздeгY тексттерди тYЗYY, окуу жана тYШYHYY (мисалы, ацгемелер, интервьюлар, диалогдор, баяндамалар);
* чектелген лексикалык жана грамматикалык базасы менен да CYЙлeшYY ЖYргYЗYY MYMKYHЧYЛYГY;
Булар негизинен чет тилин YЙрeнYYДe ишке ашырылуучу негизги аспектилери болуп саналат.
Коммуникация кeндYMдeрYHYH маанилYYЛYГY.
Азыркы учурда мындай ыкмалар негизинен чет тилдерин окутууда колдонулут келе жатат. Кыргыз тилчи окутуучулар YЧYH кыргыз тилин чет тили катары окутууда коммуникация ыкмасын жападан жалгыз, активдYY туура ыкма катары карайм.
Билимдерди текшерYYHYH тесттик же сынак формасын окутууга киргизYY коммуникативдик компетенцияларды калыптандырууда терс ролдорду керсете алды. Студенттер азыраак CYЙлeй башташты, аларга жазуу жYЗYндe жооп берYY оцой жана жооп бергенде жакшыраак MYMKYЧYЛYK боло баштаган. Бул жерде маанилYY ролду гаджеттердин YCтeмдYГY ойноп, анда жооптордун жана талкуулардын ордуна кыска билдирYYлeрдY жаза башташы. Ошондуктан кыргыз тилин чет тили катары окутууда чет елкелYк студенттерге (кытай студенттерине) коммуникативдик ыкмаларды активдYY ишке ашырууга аракет кылууну эске алдым. Бул жол-жоболор жана ыкмалар студенттерге жакшы жардам берет деген ишеничтемин:
• CYЙлee кeндYмдeрYH eнYктYPYY
• ой жYГYPTYYHY активдештирYY
• билим берYY мотивациясын жогорулатуу
• эл алдында CYЙлee жeндeмYH eнYкTYPYY
• байланыш процессинин катышуучуларынын eз ара аракеттенYYCYн
жецилдетYY.
Коммуникация кeндYмдeрYH eнYкTYPYYHYH ыкмалары:
Байланыш ыкмалары топтук иштерге ылайыктуу (4 кишиден турган мини-группаларда да колдонсо болот). Бирок мен аларды жекече окутууда колдонууга да жетишем: дал ошондо мен "экинчи студенттин" ролун аткарам, билсе, студент экeeбYЗ чогуу окуйбуз, аны мен окутпайм. Андыктан, келгиле, байланыш кeндYмдeрYH eнYкTYPYY YЧYH кээ бир кызыктуу ыкмаларын жана ыкмаларын карап кeрeлY.
"Дебат" ыкмасы
Дебат ыкмасы - бул коммуникация кeндYмдeрYH eнYкTYPYY менен бирге сынчыл ой жYГYPTYYHY eнYкTYPYYгe да салым кошот, анткени каршылаштарынын кeз карашын угуу менен студент фактыларды талдоо жана башка адамдын пикирин кабыл алуу жeндeмYнe ээ болот.
Дебатты уюштуруу YЧYH эки жооп бере турган суроо даярдайбыз - ооба же жок. Студенттерге суроонун YCTYнeн ой ЖYГYPTYП, аны жупта (Yчтeн) талкуулоого убакыт беребиз. Ар ким бир тарапты алат. Ар бир студент eз командасын колдоо YЧYн CYЙлeп, кошумча аргументтер келтире алат. 10-15 мYнeт талаш-тартыштан кийин, айтылган идеяларды жана аргументтерди талдоо менен жыйынтыктайбыз. Топтун мYчeлeрY талкуу учурунда ролдорду алмаштыргысы же башка командага eтYYHY кааласа болот. "Ролдук оюн"ыкмасы
Ролдук оюнду eткeрYY YЧYH анын ар бир катышуучусу eзYHYH ролун, мазмунун жана оюндун максатын так билиши керек.
Ролдук оюндун максаты - конкреттYY турмуштук кырдаалга болгон мамилени аныктоо, оюн аркылуу тажрыйба топтоо. Мындай оюндар белгилYY жeндeмдeрдY eнYкTYPYY YЧYH да колдонулат. Ролдук оюндун ЖYPYШYHдe катышуучулардын ортосунда кeйгeйлYY кырдаалга ылайык милдеттYY мазмундагы ролдор бeлYнeт. Бул кeйгeйдY ар кандай кeз караш менен кароо YЧYH студенттерди топторду TYЗYYгe чакырабыз. Ар бир топко тандалган ролдун кeз
карашынан кырдаалды карап чыгуусу, бул маселе боюнча eз позициясын иштеп чыгуу жана билдирYYCY сунушталат. Ролдук оюн студенттердин eз алдынчалыгынын, чыгармачылык потенциалынын кeрYHYШYH стимулдайт. Студент алган «ролдогу кырдаалды жашоо» аркылуу реалдуулукту туурап, «чындыктагыдай» аракеттенYYгe MYMKYHЧYЛYK берет. Студент чыныгы жашоодогу жYPYM-турумду окшоштуруп алып, ролду ойногонго чакырабыз.
Жасалма жол менен тYЗYЛгeн кeнYГYYлeр тил колдонуучусун тYзбeйт жана тилди ушул ыкманы колдонуп Yйрeнгeн адам туура эмес CYЙлeмдY CYЙлeбeй, унчукпай коёт. Ал эми "коммуникативдYYЛYк", тескерисинче, тилди "чечуу" YЧYH иштелип чыккан. Коммуникативдик ыкма бардык тилдик кeндYMдeрдY - CYЙлee жана жазуудан окуу жана угууга чейин eнYктYрeт. Грамматика тилдеги баарлашуу процессинде eздeштYPYлeт: чет еледен келген студенттер адегенде сeздeрдY, сeз айкаштарын, тил формулаларын жаттап, андан кийин гана алардын грамматикалык мааниде эмне экендигин тYШYнe башташат. Максаты - чет елкелYк студентти кыргыз тилинде эркин гана эмес, туура CYЙлeeгe YЙрeтYY. Жацы сeздeрдYн эрежелери жана мааниси окутуучу тарабынан студенттерге белгилYY болгон лексиканын, грамматикалык тYЗYЛYштeрдYH жана туюнтмалардын жардамы менен, жацсоолор жана мимика, CYрeт жана башка кeрсeтмe куралдардын жардамы менен тYШYндYPYлeт.
Соцку 15 жылдын ичинде жацы маалыматтык технологиялар, интернет, уюлдук телефондор, планшеттер пайда болушу менен, бул жетишкендиктерди жеке жашообузга киргизYY менен ишибизде чоц eзгeрYYлeрдY пайда кылды. Технологиялык чeйрeдeгY eзгeрYYлeр билим берYY чeйрeсYндe гана чагылдырылбастан, андагы болуп жаткан процесстерге тYЗдeн-тYЗ таасирин тийгизип келYYДе жана кeрсeтYYДe. Демек, билим берYYHYH инновациялык формаларын eркYндeтYY, биринчи кезекте, ушул аспектилерди чыцдоо жолуна тYШYп жаткандыгы бекеринен эмес. БYГYHKY KYHдe билим берYY тармагында, кесипкeй дYЙнeде маалыматтык технологияларсыз (1Т) элестетYYге MYMKYH эмес. Окутуучу менен студенттердин ортосунда кызматташуу жана байланышта болуу, бул эц акыркы маалыматтык технологиялар аркылуу жана алмаштыргыс куралы болуп калды. Кесиптик чeйрeдe, кесип жeнYндe акыркы маалыматтарды алууга жана кесиптештери менен ой бeлYШYYгe, баарлашууга MYMKYHЧYЛYK берилип келет. Студенттер мындай технологияларды ез сабактарында интеграциялап, колдон келишинче чагылдырып, колдонулуп келишет. 0з кесиби боюнча студенттер: электрондук почта, Интернет булагы жана байланыш каражаты
катары, виртуалдык конференциялар, симуляциялык программалар же мобилдик технологиялар аркылуу колдонушат. Салттуу магнитофондордон же CD каражаттардан баштап, интерактивдYY доска, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар (МТК), мобилдик жана башка технологиялары, 3D виртуалдык чeйрeлeрдY камтыган инновациялык технологияларга чейин окутуучулар сабактарында ийгиликтYY колдонулуп келишет.
Билим берYYHYн инновациялык формаларын жалпысынан эки топко бeлYYгe болот: Интернет технологияларына жана компьютердик технологияларга негизделген билим берYYHYн инновациялык формалары. Эз кезегинде, Интернет технологияларына негизделген билим берYYHYH инновациялык формалары синхрондуу жана асинхрондук болушу мYмкYH. Синхрондуу видеоконференциялар, реалдуу убакыт режиминде баарлашууларды камтып, баарлашууну камсыз кылат. Мисалы, Skype, Meet, Zoom, Telegram, WeChat, Voov meeting программаларын колдонуп, онлайн конференцияларды жана телефон байланышын eткeрYгe болот. Бул технологияны колдонуу оцой, окутуу Y4YH убакытты жана финансылык чыгымдарды да кошумча талап кылбайт, анткени ал ар бир адамдын кYHYмдYк жашоосуна бекем кирип калды. ТиешелYY техникалык мYмкYHчYЛYктeргe гана талап кылынууда.
Компьютерлерди, Интернетти, ТВ программаларын, гезит, журналдарды ж.б. колдонсо болот. Мунун бардыгы студенттердин кыргыз тилинин тарыхына, маданиятына, салттарына болгон кызыгуусун ойготууга eбeлгe тYзeт.
Кыргыз тили чет тил катары окутууда окутуучу студенттерге бири-бири менен жуп болуп, топ-топ болуп баарлашкан кырдаалды жаратат. Бул сабакты ар тараптуу кылууга болот. Топто иштee менен студенттер сeздYн кeз карандысыздыгын кeрсeтYшeт. Алар бири-бирине жардам бере алышат, маектештердин айткандарын ийгиликтYY оидой алышат. Сабакта окутуучу баарлашууну уюштуруучунун функциясын аткарат, жетектeeчY суроолорду берет, катышуучулардын оригиналдуу пикирлерине гаиул бурат, талаштуу маселелерди талкуулоодо арбитрдин ролун аткарат. КоммуникативдYYЛYктYH айырмачылыгы, активдYY лексикага жана изилденген грамматикага ылайыкташтырылган тексттерди жана диалогдорду окутуунун ордуна, негизги ыкма катары студенттердин максималдуу деигээлге кeтeрYЛYШYнe шарт тYЗYп берYY менен, чыныгы турмуштагы кырдаалды туурап колдонуп, CYЙлeeгe тYрткY берYY. Акырында, ар бир адам мазмундуу темада, мазмундуу баарлашууга алып
Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» № 6 - ноябрь-декабрь (53) 2021
келет. Аудиторияда кeпчYЛYK учурда CYЙлee кеби жYрeт (бирок сезсYЗ окууга жана жазууга дагы кeцYл бурулат). Ошол эле учурда мугалимдер аз CYЙлeп, гап угушат, болгону студенттердин ишмердYYЛYГYнe багыт берип турушат.
Колдонулган адабияттар:
1. Биялиев К.А. Жогорку окуу жайларында кыргыз тилин башка улуттарга окутуу методикасы , Бишкек .; 2002, - 215 б.
2. Добаев К.Д., Асанакунов Т.А. Кыргыз тилин eзгe тил катары окутуу методикасынын айрым маселелери, Бишкек,; -2006, 83 б,.
3. Московкин Л.В. О значимости исследований по истории методики [С] // Русский язык и литература во времени и пространстве: материалы XII Конгресса международной ассоциации преподавателей русского языка и литературы / под ред. Л. А. Вербицкой, Лю Лиминя, Е. Е. Юркова. Шанхай: Шанхайское образоват. изд-во иностр. языков, 2011. Т. 3. С. 538-541.
4. Щукин А.Н. Методы обучения в истории преподавания русскому языку как иностранного (теория и практика) [С] // Русский язык и литература во времени и пространстве: материалы XII Конгресса международной ассоциации преподавателей русского языка и литературы / под ред. Л. А. Вербицкой, Лю Лиминя, Е. Е. Юркова. Шанхай: Шанхайское образоват. изд-во иностр. языков, 2011. Т.3. С. 280-287.
5. Ляховицкий М.В. Методика преподавания иностранных языков. М., 1981. С. 15.
6. Пассов Е.И. Термины и система методики, или как мы говорим и пишем. СПб., 2009. С. 50
