Научная статья на тему 'Инновацион таълим-тарбия жараёнида ёшлар тарбияси'

Инновацион таълим-тарбия жараёнида ёшлар тарбияси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
565
220
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / интеграция / глобаллашув / фундаментал / интеллектуал / экспериментал / инновация / интеграция / глобализация / фундаментальный / интеллектуальный / экспериментальный

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зулунов Қодиржон Тўрабоевич

Мақолада Ўзбекистонда таълим тизимида ёшлар онгида демократик тамойилларни шакллантиришда инновацион ёндашув ва унинг афзалликлари ҳақида гап борган. Мавзу ёшларга оид давлат сиёсати мисолида очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВОСПИТАНИЕ МОЛОДЁЖИ В ПРОЦЕССЕ ИННОВАЦИОННОГО ВОСПИТАНИЯ И ОБРАЗОВАНИЯ

В статье идёт речь об инновационном подходе и его преимуществах при формировании демократических принципов в сознании молодёжи в системе образования Узбекистана. Тема раскрывается на примере государственной молодёжной политики.

Текст научной работы на тему «Инновацион таълим-тарбия жараёнида ёшлар тарбияси»

Зулунов Кодиржон Турабоевич,

Андижон давлат университети х,узуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш худудий маркази «Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси» кафедраси катта укитувчиси

ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАР ТАРБИЯСИ

УДК: 371.4

ЗУЛУНОВ Ц.Т. ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАР ТАРБИЯСИ

Маколада Узбекистонда таълим тизимида ёшлар онгида демократик тамойилларни шакл-лантиришда инновацион ёндашув ва унинг афзалликлари х,акида гап борган. Мавзу ёшларга оид давлат сиёсати мисолида очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: инновация, интеграция, глобаллашув, фундаментал, интеллектуал, экспериментал.

ЗУЛУНОВ К.Т. ВОСПИТАНИЕ МОЛОДЁЖИ В ПРОЦЕССЕ ИННОВАЦИОННОГО ВОСПИТАНИЯ И ОБРАЗОВАНИЯ

В статье идёт речь об инновационном подходе и его преимуществах при формировании демократических принципов в сознании молодёжи в системе образования Узбекистана. Тема раскрывается на примере государственной молодёжной политики.

Ключевые слова и понятия: инновация, интеграция, глобализация, фундаментальный, интеллектуальный, экспериментальный.

ZULUNOV Q^. INNOVATIONAL EDUCATION OF YOUTH IN THE PROCESS OF BRINGING

The article discuss the innovative approach and its priorities in the formation of democratic principles in the minds of young people in the process of teaching social disciplines in the education system of Uzbekistan and it is revealed on the example of the state youth policy.

Keywords: innovation, integration, globalization, fundamental, intellectual, experimental.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Кириш.

Мамлакатимизда таълим мазмунини модер-низациялаш, таълим сифатини ошириш, таъ-лимда инновацион технологияларни жорий этишга йуналтирилган кенг куламли ислохотлар амалга оширилмокда. Шу боис таълим жараё-нида интерактив методлар, инновацион техно-логиялар, педагогик ва ахборот технологиялар кенг к,улланилмок,да. Замонавий педагогик жараён сифатида инновацион таълим-тарбия-нинг эътироф этилиши укитувчи ва укувчи (талаба) фаолиятига янгилик, узгаришлар кири-тиш оркали ёшларни баркамол инсонлар булиб шаклланишларига хизмат килмокда.

Таълим тизимидаги янгилик ва узгаришлар-нинг асосий мазмуни шундаки, анъанавий таъ-лимда укувчи (талаба)лар факат тайёр билим-ларни эгаллашга урганган булсалар, замонавий технологияларда улар эгаллаётган билимларни узлари кидириб топишларига, мустакил урганиб тахлил килишларига, хатто хулосаларни узлари келтириб чикаришларига ургатилади. Педагог бу жараёнда шахснинг ривожланиши, шаклла-ниши, билим олиш ва тарбияланишига шароит яратади ва шу билан бир каторда бошка-рувчилик, йуналтирувчилик функцияларини бажаради. Таълим жараёнида укувчи (талаба) асосий фигурага айланади, кизикиши янада кучайиб бориши учун янги-янги шароит ярати-лади.

Мавзунинг долзарблиги.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2016 йил 30 декабрда бир гурух олимлар, илм-фан вакиллари билан булган учрашувида таъкидлаб утганидек, «Ёш авлодни салохиятли кадрлар этиб тарбиялашдаги биринчи боскич - мактаб таълимини тубдан такомиллаштириш, илмий кадрлар ва юксак малакали мутахассислар тайёрлаш жараёнининг узлуксизлигини таъ-минлаш зарур. Бу йулда хеч нарсани аямай-миз»1. Мазкур учрашувда Президентимиз иктисодиётимизнинг барча сохалари тарак-киётида илм-фаннинг урни, ахамияти Fоят катта экани, бу борада давлатимиз тараккиётида фан ва ишлаб чикариш хамкорлиги бугун нихоятда долзарб эканини алохида таъкидлади.

Таълим-тарбияга инновацион ёндашиш билан боFлик янгилик мамлакатимиз икти-содиётининг инновацион ривожланишида

1 «Халк, сузи» газетаси. 2016 йил 30 декабрь.

илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни бошкариш ва тартибга солишнинг ягона тизи-мини шаклантириш, шунингдек Узбекистан Республикасини ижтимоий-иктисодий ривож-лантиришда илм-фаннинг урнини ошириш максадида Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2017 йил 17 февралдаги «Фанлар акаде-мияси фаолияти, илмий-тадкикот ишларини ташкил этиш, бошкариш ва молиялаштиришни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-2789-сонли карорида хам курсатиб утилган эди. Ушбу карорда илм-фанинг таълим ва ишлаб чикариш билан инте-грацияси механизмларини мустахкалаш ва ривожлантириш устувор вазифа килиб белги-лаб берилган.

Инновацион таълим-тарбия аввало укув жараёни мазмуни, ташкилий шакллари, укитиш методлари, усул ва воситалари асосида уки-тувчининг таълим-тарбиянинг уЙFунлашувини таъминлай олиши, тажрибаси билан махорати, изланишлари, янгилик яратиш салохиятига кура мунтазам такомиллашиб, янгиланиб боради. Жамиятимизнинг хар жихатдан соFлом, баркамол ёшларни шакллантиришга булган талаб ва эхтиёжи туфайли бугунги таълим-тарбия мак-садлари инновацион технологиянинг яхлитлик, укув-тарбиявий жараённи лойихалаш, натижа-ларни олдиндан кафолатлаш, таълим-тарбия кисмларининг кетма-кетлиги, тасхишлаши, узвийлиги, алокадорлиги, укув материаллари узлаштирилишининг индивидуал даражаси укув-билув боскичларига мувофик изчил суръатда усиб боришини таъминлашга кара-тилган булади. Инновацион технология тамойиллари умумдидактик тамойиллар (онгли-лик, фаоллик, кургазмалилик, назариянинг ама-лиёт билан боFликлиги, таълим-тарбиянинг узвийлиги хамда узлуксизлиги, тушунарлилиги, билимлар пухталиги ва х.к) билан уЙFунликда амал килади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон фармонида хам илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини амалга оширишнинг самарали механизмларини яратиш - олий укув юртлар ва илмий-тадкикот институтлари хузурида ихтисослаштирилган илмий-экспе-риментал лабораториялар юкори технология

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

марказлари ва технопаркларни ташкил этишга таълим ва фан сох,асини ривожлантиришнинг энг мух,им йуналишларидан бири сифатида ало-хида эътибор каратилган.

Мацсад.

Ёш авлодга таълим-тарбия беришнинг мак-сади, вазифалари, мазмуни, услубий тавсиялари талаблари асосида фан, техника ва илFор технология ютукларидан унумли фойдаланиш бугунги таълим тизими олдида турган долзарб вазифалардан биридир. Ёшларнинг билим олишларини юксак даражада таъминлаш учун таълим муассасаларига яхши таёргарлик курган, уз сох,асидаги билимларни эгаллаш билан бирга замонавий инновацион техналогияларни яхши узлаштирган, интерфаол усулларни биладиган ва улардан унумли фойдаланадиган укитув-чилар керак. Негаки бугун Узбекистоннинг таянчи ва суянчи булган ёшлар масаласи ва уларга замонавий технологиялар, янгича ёнда-шувлар ва давр рух,и талаблари асосида билим бериш давлат сиёсатининг устивор йуналишига айланган.

Мамлакатимиз ах,олисининг 30 фоизини 14 ёшдан 30 ёшгача булган йигит-кизлар ташкил этади1. Уларнинг таълим олиши, касб-хунар эгаллаши учун кенг шароит яратилган. Шу билан бирга, ёшларнинг буш вактларини маз-мунли утказишни ташкил этиш долзарб масала х,исобланади. Ёшлар канчалик маънавий барка-мол булса, турли ёт иллатларга карши иммуни-тети х,ам шунчалик кучли булади. Демак, бугун ёшлар таълим-тарбиясини узвий боFлаб олиб бориш давр такозоси. Шу маънода таълим тизимига оид ислох,отларнинг амалиётида инновацион жараёнларнинг таълим-тарбия узвийлигига боFланиши табиий жараёндир.

Кенг куламли ислох,отларнинг мух,им буFини булган инновациялар бугун х,ар бир сох,ада булгани каби таълим тизимида х,ам узининг афзалликларини намойиш килмокда. Хозирги вактда «инновация» тушунчаси жуда кенг кулланилмокда. Инновация сузи инглизча суз булиб, инновацион янгилик киритиш деган маънони билдиради, яъни тизим ички тузили-шини узгартириш, деб таърифланади. Инновация амалиёт ва назариянинг мух,им кисми булиб, ижтимоий-маданий объект сифатларини

1 «Халк, сузи « газетаси, 2019 йил 20 март.

яхшилашга йуналтирилган ижтимоий субъект-ларнинг х,аракат тизимидир.

Маълумки, инновация - маълум бир фаолият майдонидаги ёки ишлаб чикаришдаги технология, шакл ва методлар, муаммони ечиш учун янгича ёндашув ёки янги технологик жараённи куллаш, аввалгисидан анча муваффакиятга эри-шишига олиб келиши маълум булган охирги натижадир. Таълим тизимида шаклланган инновация долзарб, мух,им ах,амиятга эга янгича ёндашувдир. У ташаббуслар ва янгиликлар асосида туFилиб, таълим мазмунини ривожланти-риш учун истикболли булади. Шу боис у таълим тизими ривожига доимо ижобий таъсир курсатади.

Укитувчи-педагог уз фаолиятини ижодий ташкил этган х,олда х,ар сафар янги изланишлар, янгича ёндашувлар асосида дарс машFулоти шакли ва мазмунини х,ам янгилашга интилади, уз карашларини тажриба-синов тарзида амали-ётга татбик этади. Эришилган натижалар тах,лилига кура яна изланишга, таълим-тарбия жараёнига янгиликлар киритишга х,аракат килади, камчиликларини топади, тулдиради, мукаммаллаштиради. Куп х,олларда мавжуд методик карашлар, назарий коидалар укитувчиларни кониктирмаслиги мумкин. Зотан, инновацион педагогик жараён укитувчи фаолиятининг доимий усиб-улFайиб, такомил-лашиб, янгиликлар билан бойиб боришини такозо этади. Янги билимларни мунтазам узлаштириб, такомиллаштириб бориш педагог шахси, касбий мах,оратига нисбатан замонавий талабларга жавоб берадиган, яратувчилик кобилиятига эга булиш нафакат таълим-тарбия жараёни, балки жамиятнинг талаби ва эх,тиёжи х,амдир.

Ёш авлод тарбиясида педагогнинг инновацион тайёргарлик даражаси унинг касбий мала-касининг энг мух,им курсаткичларидан бири х,исобланади. Педагог фаолиятида инновацион таълим-тарбия ижодий изланишлар, таълим шакли ва мазмунини такомиллаштириш йулидаги илFор Fояларни яратиш, янгиликлар кашф этиш салох,иятини намоён килишни назарда тутади. Инновацион таълим-тарбия воситасида укувчи-ёшларда х,ам яратувчилик, ижодкорлик, мустакил фикрлаш, максадларига уз изланишлари, онгли ижодий муносабат оркали эришиш лаёкатини шакллантириш сох,адаги энг мух,им вазифалардан биридир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Маълумки, жамиятдаги хар кандай янгила-ниш жараёнлари, ислохотлар мохияти билан узвий боFлик холда руй беради. Шу боис Дав-лат таълим стандартларининг янгиланиши, укув-методик адабиётлар, дарсликлар, дастур-лар, таълим сохаларига оид классификаторлар мазмун-мохияти билан такомиллашиб янги-янги педагогик концепцияларга туртки бер-мокда. Бу каби янгиланишлар педагогик инно-вацияларнинг таълим сохалари ва узлуксиз таълим тизимига жадал кириб боришига асос булмокда.

Замонавий педагогларнинг айни жараёнлар ичида фаол иш олиб бориши катор касбий сифатлари катори инновацион фаолиятга тайёрлик даражасини талаб этмокда. Бундай фаолиятга лаёкатлилик даражаси таълим тех-нологияси лойихаси ва унинг марказидаги педагогик Fояда аник намоён булади. Таълим технологиясининг яратувчиси ва ижрочиси -педагог назарий билим, амалий тажриба, илFор таълим методлари ва усулларини куллаш махоратини эгаллаган булса, таълим сифати билан самарадорлиги кафолатланади.

Хар кандай инновацион таълим-тарбия муайян дидактик максадга йуналтирилиб унинг асосида аник педагогик Fоя ётади. Педагогик технологиялар мохиятини укувчи шахсини хилма-хил жихатлардан ривожлантириш Fояси ташкил этгани учун хилма-хил мавзулар буйича таълим технологиялари асосида хам айни шу Fоя харакат килади. Бирок бу Fояни кандай шаклда, кайси усуллар ёрдамида ва кандай килиб амалга ошириш мумкин?, деган саволга хар сафар янги, оригинал жавоб топишга харакат килинади. Ана шу «жавоб»дан инновацион педагогик технологияни харакатга келти-рувчи педагогик Fоя мохияти тушунилади.

Педагогик Fоялар узлуксиз таълим тизими боскичларида таълим технологиялари самара-дорлигини таъминлашга хизмат килувчи интер-фаол усуллардан кенг фойдаланишни максад килиб олади. «ВВВ» «аклий хужум», «карорлар шажараси», «тармоклар», «тарози», «зинама-зина», «бурчаклар», «елпиFич» каби унлаб усуллар таълим амалиётида кенг фойдаланилади. Укитувчи улардан фойдаланишни режалашти-рар экан, дидактик максадни асос килиб олади. Айни дамда бу максадни кандай амалга ошириш устида бош котиради. Муаммони ечиш

учун муайян Fоя яратиш зарурати келиб чикади. Хуш, дидактик максад аник, уни амалга ошириш боскичлари, таълим усуллари белгиланди, аммо инновацион таълим технологияси кандай Fояасосига курилади?

«Узбекистон миллий энциклопедияси»да «Fоя - инсон тафаккурида вужудга келадиган, жамият ва одамларни максад сари етаклайди-ган фикр. Унда оламни билиш ва узгартириш максадлари, уларга эришиш йуллари ва восита-лари мужассам булади»1, деб изохланган. Ушбу таърифни инновацион педагогик технологиялар асосида таълим-тарбия беришга татбик киладиган булсак, замон рухига мос таълим бериш ва узлаштириш усулларини яратиш, куллаш, уларни ягона тизимга келтиришнинг оптимал вариантларини тадкик этиш деган маъно келиб чикади. Инновацион педагогик технологиялар укувчиларнинг нафакат нутки, балки дунёкарашини устиришга йуналтирилган усулларни татбик этиб, укувчиларда яратувчи-лик фаолияти шакллантирилади. Айни шундай фаолият асосида хам муайян дунёкараш, хам таълим самарадорлигини таъминлашга йуналтирилган Fоя ётади.

Инновацион таълим технологиялари буйича кизикарли кузатишлар олиб борган Анатолий Гин сузлари билан айтганда: «Бундай технологиялар укувчи-ёшларни ягона фикр доирасидан озод килиб, тафаккур осмонида эркин парвоз килишларига имкон яратади». Бундай шароит яратишда олим «очик топшириклардан фойдаланишни маслахат беради. Бундай усулда укувчи (талаба)-ёшлар креатив (ижодий) тафаккур юритишга, муаммо ечимига турли йуллар, изланишлар оркали етиб боришга йулланади. «Очик топшириклар»нинг эса ечими куп булади2».

Мавзу буйича бош^а олимлар илмий асар-лари цисцача та^лили.

Биламизки, утган асрнинг 60-йилларидан таълим жараёнида техник воситалардан фойда-ланишга киришилган. Укитишнинг технологик асосларини назарий ва амалий жихатдан илмий

1 Узбекистон Миллий энциклопедияси. II жилд. - Т.: «Узбекистон Миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2003. -238-б.

2 Гин А. Приёмы педагогической техники. - М.: «Вита», 2000. -С. 76-77.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

шapxлaшгa киpишилди. 1961 йилдa AK1Шдa «Пeдaгoгик тexнoлoгия» жуpнaли; 1964 йилдaн Aнглиядa «Пeдaгoгик тexнoлoгия вa дacтуpли тaълим»; 1965 йилдaн Япoниядa, 1971 йилдaн Итaлиядa «Пeдaгoгик тexнoлoгия» жуpнaллapи чoп этилa бoшлaнгaн. Poccиядa xaм aнa шу йyнaлишдaги илмий излaнишлap, тaдкикoтлap яpaтилгaн. В.М.Kлapиннинг «Пeдaгoгичecкaя тexнoлoгия в учeбнoм пpoцecce»; В.П.Бecпaлькoнинг «Cлaгaëмыe пeдaгoгичecкoй тexнoлoгии» кaби кУллaнмaлapи яpaтилди.

Узбeкиcтoндa х^м XX acpнинг 90-йиллapидaн иннoвaциoн тaълим-тapбия xaмдa пeдaгoгик тexнoлoгиялapнинг нaзapий вa aмaлий acoc-лapи кaтop oлимлap P.Ж.Ишмуxaммeдoв, P.X.Жypaeв, Ж.F.Йyлдoшeв, A.Aбдукoдиpoв, A.Пapдaeв, C.T.TуpFунoв, Н.Caидaxмeдoв Г.М.Нaзapoвa, Б.Зиëмуxaмeдoв, Ш.Aбдуллaeвa, М.Эшмухaмeдoвa, М.Имoмнaзapoв, X.C.Kapимoв, Н.Ибpoxимoв, Ж.О.Toлипoвa вa бoшкaлap тoмoнидaн тaдкик этилди1

Taъкидлaш кepaкки, xap кaндaй пeдaгoгик тexнoлoгия янгилaниш, тaкoмиллaшишгa йyнaлтиpилгaн пeдaгoгик Foялapни тaкoзo этaди. Taълим тизимига xoc иннoвaциoн жapa-ëнлap xaм aнa шу зapуpaт нaтижacидиp.

XXI acp тeзкop axбopoт вa янгилaниш acpи cифaтидa бapчa coxaлap ^би тaълим тapaккиëтининг бapчa бocкичлapигa иннoвa-циoн тexнoлoгиялapнинг жaдaл киpиб ^лган-лиги билaн изoxлaнaди. Шунинг учун бугунги пeдaгoгдaн УЗ кacбий мaлaкacини муттacил тaкoмиллaштиpиб бopиши, иннoвaциoн тexнo-лoгиялapни тaълим жapaëнидa кУллaй oлиш opкaли ëшлapни зaмoнaвий билимлapни чу^ Узлaштиpиш, улapни лaëкaтли бyлишигa эpи-шишини дaвpни узи тaкoзo этмoкдa. Бинoбa-pин, мaмлaкaтимиздa тaълим тизимидa aмaлгa oшиpилaëтгaн кeнг кyлaмли иcлoxoтлap туфaйли нaвкиpoн aвлoднинг зaмoнaвий билим oлиши, кacб-xунap эгaллaши учун 6e^ëc имш-

1 Ишмуxaммeдoв P.Ж., Aбдукoдиpoв А., Пapдaeв А. Ta^ лим^ иннoвaциoн тexнoлoгиялap. - T.: «Иcтeъдoд», 2008; Йyлдoшeв Ж.F. Пeдaгoгик тexнaлoгия acocлapи. - T.: «Укитувчи», 2004; Caидaxмeдoв Н. Янги пeдaгoгик тexнaлoгиялap. - T.: «Мoлия», 2003; Зиëмуxaмeдoв Б., Aбдуллaeвa Ш. .Пeдaгoгикa. Олий укув юpтлapи учун дapcлик. - T.: Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи, 2000; ДжУpaeв P.X., TуpFунoв C.T., Нaзapoвa Г.М. Пeдaгoгикa. -T.: «Илм зиë» 2013; Toлипoвa Ж.О. Пeдaгoгик тexнoлoги-ялap - дУcтoнa м^ит яpaтиш oмили. - T.: ЮНИСЕФ, 2005 вa бoшкaлap.

ниятлap яpaтилгaн. Жaмиятимизнинг эxтиëж-лapидaн кeлиб чикиб юpтимиз yFил-кизлapини бapкaмoл инcoнлap этиб тapбиялaшгa xизмaт килaëтгaн бундaй эзгу caъй-xapaкaтлap дoиpa-cидa ëшлapнинг чукуpлaштиpилгaн тapтибдa вa иннoвaциoн тexнoлoгиялap acocидa билим oлишлapигa aлoxидa эътибop кapaтилмoкдa. Биpoк, coxaлap бyйичa килингaн тaxлиллap шундaн дaлoлaт бepaдики, тaълим тизимидaн мутaxaccиc булиб чиккaн ëшлapимизнинг бap-чacи xaм уз coxacининг пpoфeccиoнaл мутaxac-cиcигa aйлaнa oлмaяпти.

Уpни кeлгaндa тaъкидлaш кepaки, бугун Узбeкиcтoндa битиpувчилap eтapли, лeкин мaлaкaли кaдpлap eтapли эмac. Kaдpлap eтиш-мoвчилигининг мaвжудлиги мaктaбгaчa тaъ-лимдaн TOP^6, oлий тaълимгaчa бyлгaн тизимдa фaoлият кypcaтaëтгaн пeдaгoглapимиз зaмoн pуxигa мoc иннoвaциoн тaълим-тapбия уcуллapидaн xap дoим xaм caмapaли фoйдaлaн-мaëтгaнлapини кypcaтaди. Нaтижaдa тaълим тизимидa интeллeктул pивoжлaнгaн ëш aвлoдни шaкллaнтиpиш cифaтнинг иннoвaциoн тaлaб дapaжacигa кyтapилa oлмaëтгaнлиги oкибaтидa eтук мутaxaccиc кaдpлap кaм. Arap бунинг caбa-бини oлий тaълим тизими миcoлидa ypгaниб чикcaк, pecпубликaдaги oлий тaълим муaccaca-лapидa мaъpузaлap фaкaт нaзapий фopмaтдa yткaзилaди вa бундa мaъpузaчи acocий бyFин Xиcoблaнaди. Taлaбaлapдaн фaкaт биp нapca -мaъpузaчи тaкдим этгaн мaтepиaлни yзлaш-тиpиш тaлaб килинaди, xoлoc. Taълим oлувчи-лapнинг укув мaшFулoтлapи мaтepиaлигa дoиp мacaлaлap бyйичa уз кoмпeтeнцияcи бyйичa мaлaкa шaкллaнишигa бaxo бepилмaйди, бу эca уз нaвбaтидa, жaмиятнинг бapчa жaбxaлapидa кaдpлap caлoxиятигa ниcбaтaн муaммoлapни юзaгa кeлтиpaди. Чунки oлий тaълим муaccaca-лapи тaлaбaлapгa ^pai^ билим бepишдa биp ëклaмaликкa йул кУйилaди.

Бугун купчилик ëшлap зaмoнaвий вa cифaтли тaълим oлиш мaкcaдидa чeт эллapгa чикиш-мoкдa. Шу билaн биpгa Узбeкиcтoндa xopижий унивepcитeтлapнинг филиaллapи xaм oчил-мoкдaки, бу xaм тaълим coxacидa coFлoм paKo-бaтни pивoжлaнтиpишгa, oкибaтдa ëшлapгa cифaтли тaълим бepиш учун шapoитлap яpa-тишгa xaм xизмaт килaди.

Биpoк, ниcбaтaн пacт дapaжaдaги иннoвa-циoн иктиcoдиëт вa юкcaк мaлaкaли кaдpлap-

ЗAMOНABИЙ TAЪЛИM I COBРЕMЕННOЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

нинг тегишли иш хаки олиш максадида четга чикиб кетиши - мамлакат таълим тизимининг жахон таълим тизимига хали интеграциялаш-маганининг окибатидир. Инновацион таълим-тарбиянинг жахон таълим тизимига интеграция-лашуви узбекистонлик ёшларга нима беради? Биринчидан, интерфаол иновацион таълим асосида сифатли билим олиш, иккинчидан, энг замонавий технологияларнинг юртимизга олиб келинишига, улардан ниманидир урганиши-мизга, учинчидан, ёшларимизнинг иктидори ва салохиятларини жахонга намойиш этишимиз, охир-окибат ёшларимизнинг фаровон хаёт кечиришига сабаб булади.

Фаровон хаётни урганиб куриш, унга яратиб эришиш мумкин. Шу уринда бир ривоятни кел-тиришни максадга мувофик деб хисоблаймиз. «Кунлардан бир кун кул буйида корни оч колган бир киши балик тутиб турган бир донишмандга дуч келибди ва унга мурожаат килиб: «Мен очман, менга ёрдам бер!» Дониш-манд куйидагича жавоб берибди. «Мен сенга балик беришим мумкин, сен тез туясан ва бироз вакт утгач, худди шундай яна оч коласан ва мендан яна ёрдам сурайсан. Мен сенга кармок беришим мумкин, лекин у качондир синиб колиши мумкин, унда сен менга яна мурожаат килишингга туFри келади. Яхшиси мен сенга кармок ясашни ургатаман, бу узок ва кийин, лекин кейинчалик сенга менинг ёрда-мим керак булмайди. Уз йулингни танла...»

Юкорида келтирилган ривоятдан келиб чикадиган хулоса шуки, яхши укитувчи (педагог) укувчи ёки талабага «кармок ясашни» ургатиши, аклли талаба (укувчи) эса уни урга-ниши лозим. Талаба (ёки укувчи)лар «кармок ясашни» канчалик тез ва мустахкам урганиб олсалар, улар шунчалик бировларга мухтож булмасдан, уз «овларига» эга буладилар. Бундай вазифаларни амалга ошириш таълим-тарбиядаги инновацион услублар ва замонавий педагогик технологияларни куллаш, ургатиш шубхасиз ёшларимизнинг хаётида уз овлари-нинг бароридан келишларини таъминлайди. Зеро, ёшлар - жамиятнинг туб негизи, ахоли-нинг илFор катлами, келажакнинг ишончли эга-

лари. Жахон хамжамиятида узининг суверен макомига эга хар кандай давлат ёшларининг билим даражаси, дунёкараши, уй-фикри, маъ-навий киёфасига караб уша давлатнинг, жамиятнинг нафакат якин келажаги, балки узок муд-датли тараккиётини аник тасаввур этиш мумкин. Шу маънода, юртимизнинг хар томонлама тараккий этиши, юксалишида илм-фаннинг роли бекиёс даражада каттадир.

Тадк,ик,отда цулланилган усуллар: таккос-лаш, тахлил, анализ, синтез.

Олинган натижалар: утказилган тадкикот-лар натижасига кура, укитувчилар томонидан таълим-тарбия жараёнларини ташкил этишда инновацион жараёнларнинг мазмун-мохиятини билиш 65 фоизни ташкил килган булса, улардан фойдаланиш атиги 35 фоизни ташкил килмокда.

Хулоса ва таклифлар.

Хулоса килиб айтганда, таълим тизимининг барча йуналишлари ва боскичларида инновацион таълимнинг жорий этилиши унда ёшлар-нинг фаол иштирокчиси булиши ва тарак-киётнинг хакконий харакатлантирувчи куч сифатида укитувчи уз фаолиятини мунтазам такомиллаштириб бориши зарур. Бу эса таълим-тарбияда макбул (оптимал) янгиланиш-лар, укувчи-ёшларда хурфикрлилик, билимга чанкоклик, Ватанга содиклик, инсонпарварлик туЙFуларини шакллантиришга ижобий таъсир курсатади. Таклифимиз шуки, таълимнинг сама-радорлигини оширишда, бугуннинг ёшларини шахс сифатида таълим марказида булишини хамда мустакил билим олишларини таъмин-лашда таълим тизимига яхши тайёргарлик курган ва уз сохасидаги билимларни мустахкам эгаллаган, замонавий педагогик технологияларни биладиган, улардан укув ва тарбиявий жараёнларда фойдалана оладиган педагоглар керак экан, уларни шаклллантириш таълим-тарбия жараёнларини ташкил этишга масъул муассасаларнинг устувор вазифаларидан булиб колиши, бу борада кайта тайёрлов ва малака ошириш марказларининг алохида фаоллик курсатишлари зарур.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 17 фeвpaлдaги «Фaнлap A!a-дeмияcи фaoлияти, илмий-тaдкикoт ишлapини тaшкил этиш, бoшкapиш вa мoлиялaш-тиpишни янaдa тaкoмиллaштиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa»ги ПK1-2789-coн Kapopи.

2. Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 7 фeвpaлдaги «Узбeкиcтoн Pecпубликacини янaдa pивoжлaнтиpиш бyйичa Xapa^^ap cтpaтeгияcи тyFpиcидa»ги ПФ-4947-coн фapмoни.

3. Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 16 фeвpaлдaги «Олий укув юpтидaн кeйинги тaълим тизимини янaдa тaкoмиллaштиpиш тyFpиcидa»ги ПФ-4958-coн фapмoни.

4. Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 20 aпpeлдaги «Олий тaълим тизимини янaдa pивoжлaнтиpиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa»ги ПК-2909-^н кapopи.

5. Ишмуxaммeдoв P.Ж., Aбдукoдиpoв А., Пapдaeв А. Taълимдa иннoвaциoн тexнoлo-гиялap (тaълим муaccacaлapи пeдaгoгикa Укитувчилapи учун aмaлий тaвcиялap). - T.: «Иcтeъдoд», 2008.

6. Зиëмуxaмeдoв Б., Aбдуллaeвa Ш. Пeдaгoгикa. Олий укув юpтлapи учун дapcлик. -T. Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдияcи, 2000.

7. Йyлдoшeв Ж.F. Пeдaгoгик тexнoлoгия acocnap^ - T.: «Укитувчи», 2004.

8. Йyлдoшeв Ж.F. Янги пeдaгoгик тexнoлoгиялap йyнaлишлapи, муaммoлapи вa eчимлapи. II <^лк тaълими» жуpнaли, 1999 йил, 4-гон.

9. Caидaxмeдoв Н. Янги пeдaгoгик тexнoлoгиялap. - T.: «Мoлия», 2003.

10. Джypaeв P.X., TуpFунoв C.T., Нaзapoвa Г.М. Пeдaгoгикa. - T.: «Илм зиë», 2013.

11. Toлипoвa Ж.О. Пeдaгoгик тexнoлoгиялap - дУcтoнa муxит яpaтиш oмили. - T.: ЮНИСЕФ, 2005.

ЗAMOНABИЙ TAЪЛИM I COBРЕMЕННOЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.