Научная статья на тему 'Дефектолог-талабаларнинг билим ва малакаларини педагогик технологиялар асосида шакллантириш йўллари'

Дефектолог-талабаларнинг билим ва малакаларини педагогик технологиялар асосида шакллантириш йўллари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
534
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик технология / инновaцион педагогика / таълим моделлари / муаммоли усул / технологик жараён / концептуал модель / ижодий потенциал / тамойиллар / усул. / педагогические технологии / инновaционная педагогика / модель образования / проблемные методы / технологический процесс / концептуальная модель / творче- ский потенциал / принципы / метод

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Якубжанова Дилобар Ботировна

Мақолада олий таълимда билим ва малакаларни шакллантириш жараёнида педагогик технологиялардан фойдаланиш йўллари ёритилган. Ўқитиш жараёнида қўлланувчи интерфаол усулларнинг турлари муҳокама қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ ЗНАНИЙ И НАВЫКОВ У СТУДЕНТОВ- ДЕФЕКТОЛОГОВ НА ОСНОВЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ

В статье освещены пути формирования знаний и навыков у студентов-дефектологов на основе применения педагогических технологий. Раскрыты интерактивные методы формирования профессиональных навыков у студентов-дефектологов.

Текст научной работы на тему «Дефектолог-талабаларнинг билим ва малакаларини педагогик технологиялар асосида шакллантириш йўллари»

22 ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ ч_/

Якубжанова Дилобар Ботировна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети «Махсус таълим методикалари» кафедраси доцент вазифасини бажарувчиси

ДЕФЕКТОЛОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ БИЛИМ ВА МАЛАКАЛАРИНИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ШАКЛЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. ДЕФЕКТОЛОГ-ТАЛАБАЛАРНИНГ БИЛИМ ВА МАЛАКАЛАРИНИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА ШАКЛЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Маколада олий таълимда билим ва малакаларни шакллантириш жараёнида педагогик тех-нологиялардан фойдаланиш йуллари ёритилган. Укитиш жараёнида кулланувчи интерфаол усулларнинг турлари мух,окама килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: педагогик технология, инновацион педагогика, таълим моделлари, муаммоли усул, технологик жараён, концептуал модель, ижодий потенциал, тамойиллар, усул.

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ ЗНАНИЙ И НАВЫКОВ У СТУДЕНТОВ-ДЕФЕКТОЛОГОВ НА ОСНОВЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ

В статье освещены пути формирования знаний и навыков у студентов-дефектологов на основе применения педагогических технологий. Раскрыты интерактивные методы формирования профессиональных навыков у студентов-дефектологов.

Ключевые слова и понятия: педагогические технологии, инновационная педагогика, модель образования, проблемные методы, технологический процесс, концептуальная модель, творческий потенциал, принципы, метод.

YAKUBDJANOVA D.B. WAYS FORMING KNOWLEDGE AND SKILLS OF STUDENTS-DEFECTOLOGISTS BASED ON MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES

In the article forming of professional knowledge and skills among students defectology specialization and positive effect of modern educational technologies implementation is considered. Special interactive methods of teaching in higher education are discussed.

Keywords: еducational technology, innovation, education, problematic method, process models, conceptual models, creative potential, principles, methods.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

Узбекистон Республикаси босцичма-босцич бозор ицти-содиётига асосланган очиц фуцаролик жамияти ва цуцуций демократик давлат барпо этиш йулидан собитцадамлик билан бормоцда.

Узбекистон тараккиёт ва ислохотларнинг, хусусан, таълим сохасидаги ислохотларнинг узига хос, жахон хамжамияти томонидан такрорланмас деб тан олинган йулини тан-лади. Хар бир жамиятнинг келажаги унинг ажралмас кисми булган таълим тизимининг Кай даражада ривожланганлиги билан бел-гиланади. 1997 йилда республикамизда тари-хий жужжат - «Таълим туFрисида»ги Конун ва Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури кабул Килинди. Улар мамлакатимизда узлуксиз таълим тизимини ислох килишнинг ташкилий, илмий ва услубий асоси булиб, уларнинг асо-сий максади комил инсон ва етук малакали ракобатбардош мутахассислар тайёрлашдан иборатдир.

Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурининг асосий таркибий кисмларини шахс, давлат ва жамият, узлуксиз таълим, фан ва ишлаб чикариш ташкил этиб, улар узаро боF-лик холда намоён булади. Мазкур конун ва дастурни руёбга чикариш таълим тизимини тубдан кайта куриш, халк таълими тарак-киётининг концептуал коидаларини кайта куриб чикиш ва уни киска вакт ичида ижо-бий хал килишни такозо этади. Янги педаго-гик ва ахборот технологияларини укув жара-ёнида жорий этиш куламини кенгайтириш бу йуналишда илFор тажрибаларни татбик этиш, хар бир фан буйича бу сохада аник режаларни тузиш ва амалга ошириш, дарс-лик, укув кулланма, дастур, маъруза матнла-рини дискетларга кучириш ва улар билан хар бир талабани таъминлашга эришиш илмий, илмий-методик ишларда укув-тарбия жараё-нига замонавий ахборот технологияларини кенг жорий этишни ривожлантириш, уларни ахборот воситалари билан таъминлаш хамда коммуникацион тармокларга боFлаш энг мухим вазифа хисобланади1. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурини руёбга чикаришнинг

1 Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. - Т.: «Молия», 2002. -57-б.

иккинчи боскичида илFор педагогик техноло-гиялар билан таъминлаш масаласи долзарб вазифалар каторида белгиланган.

Дастурланган усул (асосий - укув материа-лини модулга булиш, якка тартибда ёндашиш, текшириш), дистанцион (виртуал), интернет, компьютер усуллари, суггестив усул (асоси -гипноз, уктириш, ишонтириш), муаммоли усул (муаммони маъруза боши, уртаси ёки охирида куйиш ва талабалар билан биргаликда ечиш), касбий уйинлар, вазиятлар, кейс-стадилар, танкидий фикрни ривожлантириш усуллари (синквейн, кубик, кластер, зиг-заг), дебат-лар, бахс-мунозаралар, сухбатлар каби илFор педагогик технологияларни яратиш ва ама-лиётга жорий этиш, бир томондан, давлат ва жамият муассасалари, иккинчи томондан, педагог олимлар, илFор укитувчилар томонидан ишлаб чикишни такозо этади.

Хозирги кунда замонавий педагогикада шундай таълим моделлари яратилдики, уларга технологик жараён сифатида ёндаши-либ, маълум шароитлар ва белгиланган вакт ичида кузланган таълим максадларига эри-шишни кафолатлайди ва кенг имкониятлар яратади. Инновацион педагогика таълимнинг илмий билимлар, методологияларини жамият ривожланиши, таълимга куйилаётган ижти-моий буюртманинг жахон талаблари дара-жасига боFлик холда мослашувчанлиги деб талкин этиш мумкин2.

Таълимни технологиялаштиришнинг асо-сини таълим жараёни ва унинг самарадор-лигини ошириш хамда таълим олувчиларни берилган шароитлар, ажратилган вакт ичида лойихалаштирилаётган укув натижаларига эришишларини кафолатлаш максадида тулик бошкариш Fояси ташкил этади.

Педагогик технология - таълим усули, маълум маънода таълим-тарбия жараёнлари, воситалари, шакл ва услублари мажмуи,

2 Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. - М.: ИРПО, 1996. -С. 336.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

тaълим вa тapбия жapaëнини oптимaл тaш-кил этишдиp. Укув мaтepиaллapини тaнлaш, кaйтa ишлaб, укувчи вa тaлaбaлapнинг кучи, yзлaштиpиш xуcуcиятлapигa мocлaб шaкл, х^жмини yзгapтиpиш х^м тaълим тexнoлo-гияcигa дaxлдopдиp. Пeдaгoгик тexнoлoгия тaълим-тapбиянинг oбъeктив к1oнуниятлapи, диaгнocтик мaкcaдлap acocидaги УКУВ жapaëн-лapи, тaълим-тapбиянинг мaзмуни, уcул вa вocитaлapини ишлaб чикиш вa тaкoмиллaш-тиpиш тизими, фaн вa тexникa янгиликлapини yзидa мужaccaмлaштиpувчи УКУВ жapaëндиp.

Taълимнинг acocий вaзифaлapи cифaтидa куйидaгилapни aжpaтиб кypcaтиш мумкин1:

• тaлaбa вa пeдaгoг шaxcининг жaдaл pивoжлaниши;

• тaлaбa вa пeдaгoгнинг x1aмкopликдaги фaoлияти;

• бapкaмoл инcoнни шaкллaнтиpиш фao-лияти;

• Укув-тapбия жapaëнининг янaдa ин^н-пapвapлaшуви;

• ижoдий Укитишгa йyнaлгaнлик;

• тaлaбaнинг кpeaтив тaфaккуpини LuaM-лaнтиpишгa ëpдaм бepaдигaн вocитaлap, мeтoдлap вa тexнoлoгиялapнинг мoдepнизa-цияcи.

Вaзият тax1лили шундaн гувox1лик бepaдики, x1oзиpги дaвpдa тaдкикoтчилap жудa кyплaб иннoвaциoн тaълим тexнoлoгиялapини ил^и cуpaдилap. Сунгги йиллapдa Mуcтaкил Дaвлaт-лap XaмдУcтлиги (MДX)гa киpувчи мaмлaкaт-лap, xуcуcaн, Рoccия пeдaгoг oлимлapи

B.П.Бecпaлькo, H.Ф.Taлизинa, T.H.Бaллo, Л.В.Зaнкoв, T.Я.Гaльпepин, В.И.Дaвидoв, Г.К.Ceлeвкo,

C.К.Иcмaгулoвa, А.Кушниг, ИЛ^лгов, M.В.Клapин, Б.T.Лиxaчëв, В.В.Юдин, В.A.Cлacтëнин, ^П^ид^^аий, В.M.Moнaxoв, И.Я.Лapнep,

B.C.Бeзpукoвa, Г.M.Рoмaнцeв x1aмдa кoзoFиc-тoнлик oлимлap M.Ж.Apиcтaнoв, Ж.C.Xaйдapoв, Узбeкиcтoнлик oлимлap Л.Л.Фapбepмaн, Р.X.Жypaeв, Ж.F.Йyлдoшeв, C.A.Уcмoнoв, У.K1.Toлипoв, К.Ишмaтoв, H.C.Caидax1мeдoв, M.Очилoв, A.П.Пapпиeв, M.Уcмoнбoeвa, M.Xoшимoвa, Ф.Ш.Рacулoвa, Б.Зиëмуx1aммaдoв,

C.Бoзopoвa, A.В.Гoлиш, A.Очилoв, И.Maмaжoнoв

1 Ceлeвкo Г.К. Coвpeмeнныe oбpaзoвaтeльныe тexнo-лoгии. - М.: «Hapoднoe oбpaзoвaниe», 1998. -С. 130.

вa бoшкaлap уз илмий тaдкикoтлapидa укув жapaëнидa пeдaгoгик тexнoлoгия тушунчacи-нинг мox1ияти вa ax1aмиятини oчиб бepишгa x.apa^ килдилap x1aмдa укув жapaëнигa иннoвaциoн тaълим тexнoлoгиялapини жopий этиш бyйичa caмapaли илмий излaнишлap oлиб бopишмoкдa2.

Дeфeктoлoг-тaлaбaлapнинг билим вa мaлa-^ини пeдaгoгик тexнoлoгиялap acocидa шaкллaнтиpиш тизими учун куп функциoнaл-лик xoc булиб, у тaълим, тapбия, pивoжлaнти-pувчи, кoopдинaциялoвчи вa интeгpaциялoвчи функциялapнинг yзapo бoFликлигидa уз ифo-дacини тoпaди. Xoзиpги кундa тaлaбaгa тaъ-лим бepиш, тapбиялaш вa шaxcини pивoжлaн-тиpиш, шунингдeк мутaxaccиcни тaйëpлaшдa интeгpaциoн вa кoopдинaциoн жapaëнлap Уpтacидaги чeгapaлap них^я^ ниcбийдиp. Фикpимизчa, тaйëpгapлик функциялapининг шapтли диффepeнциaцияcи (булиниши) унинг мox1иятини caмapaли нaзapий тax1лил килиш учун pecпубликaмизнинг зaмoнaвий oлий тaъ-лим муaccacaлapидa нaфaкaт билимлap, мaлa-кaлap вa кyникмaлapни шaкллaнтиpишгa, бaлки куйидaги тaмoйиллapни aмaлгa oши-pишгa ëpдaм бepaдигaн тexнoлoгиялap кул-лaниши лoзим:

• yкув-тapбия жapaëнидa яxлит «тaлaбa -тaълим oбъeкти» пoзицияcини шaкллaнти-pиш;

• тaлaбaлap тoмoнидaн yкув-тapбия жapaëнидa уз ypни, мaвкeини бeлгилaб oлиш тexнoлoгияcини yзлaштиpиш;

• укув дacтуpлapини тузишдa мaзмунни мoдуль тизими бyйичa cтpуктуpaлaш тexнoлo-гияcидaн фoйдaлaниш;

• муaммoлapни х^л килиш тexнoлoгияcи-дaн yкув-тapбия жapaëнидa кУллaнaдигaн мeтoдлapнинг мeтoдoлoгик acocи cифaтидa фoйдaлaниш;

2 Toлипoв У.К,. Олий пeдaгoгикa тизимидa умуммex1нaт вa кacбий куникмш вa мaлaкaлapни pивoжлaнтиpиш-нинг пeдaгoгик тexнoлoгиялapи. II Пeд. фaн. нoмз. дие. ... aвтopeф. - T., 2004. -12-б; Aбдинaзapoвa З.Х. Пeдaгoгик тexнoлoгиялapнинг тaлaбaлap aклий тapaккиëтигa пои-xoлoгик тaъcиpи. II Пeд. фaн. нoмз. диа. ... aвтopeф. - T., 2012. -14.б. Caльникoвa ^П. Пeдaгoгичecкиe тexнoлoгии - М.: Щ «Cфepa», 2010. -С. 128.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2017, 10

• кичик гурух,ларда ишни ташкиллашти-ришга энг самарали таълим модели сифатида караш.

Демак, педагогик технологияни таълим моделларини оптималлаштириш максадида инсон ва техника ресурслари, уларнинг узаро таъсирини х,исобга олган х,олда, бутун укитиш ва билимларни узлаштириш жараёнини яра-тиш, куллаш ва аниклаш тизими, дея эътироф этиш мумкин.

Инновацион таълим технологиялари асо-сида талабаларнинг ижодий кобилияти ва касбий малакасини ошириш жараёнида мус-такил ва ижодий фикрлаш асосида, эшити-шида нуксони булган болаларда билим, малака ва куникмаларни шакллантириш, мах-сус укитиш жараёнида коррекцион-тарбиявий ишларни амалга оширишга оид билимларни эгаллаш, махсус таълим жараёнига ижодий изланувчанлик билан ёндашиш, мулох,азалар занжирини мантикий кура олиш, кизикарли материални танлаш, урганилаётган объект-ларнинг хоссаларини исботлаш буйича мала-калар ва куникмаларни шакллантириш, уз билим ва малакаларини мустакил тулдириб бориш куникмаларини ривожлантиришни кузда тутади1.

Таълим методларини танлашнинг мезони -дарс жараёнида тах,сил олувчилар сонини х,исобга олишдир. Агар уларнинг сони куп булмаса, у х,олда фаол укитиш методларидан фойдаланиб, укитишни жадал суръатларда олиб бориш мумкин булади. Агарда куп булса, уларнинг х,ар бирига эътибор бериш учун вакт етишмаслиги натижасида тах,сил олувчиларни бошкариш мураккаблашади. Бунда укув мате-риалини баён килишда купрок оFзаки усул-лардан маъруза, х,икоя, тушунтиришлардан фойдаланилса, максадга мувофик булади. Педагогик технологияларни куллаш жараёнида талабаларни укув имкониятлари, тах,сил олувчиларнинг ёши, дарсларга тайёргарлик даражаси, жамоадаги узаро муносабатлар, уз-узини бошкариш кобилиятларини эъти-борга олиш лозим.

1 Marschark M., G.Lang H., Albertini J. Educating deaf students. - Oxford University Press, 2006. Р. 83.

2016-2017 укув йили давомида Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика универ-ситети «Педагогика» факультети дефектология йуналиши таълимида педагогик технологияларни куллашга биноан таълим методларини танлашда куйида келтирилган усулларга асос-ланган холда укув жараёнларини тулик лойихалаштириш ташкил этилди ва берилган укув материаллари мазмуни, тахсили талаба-лар онгига тез, осон сингдирилишига хамда уларнинг хотирасида узок вакт сакланишига эришилди2.

Хусусан, «Карусель» методи фан юзасидан маълумотларни умумлаштириш ва мукаммал узлаштиришда самарали усул саналади. Ушбу усулни куллаш куйидагича амалга оширилиши мумкин. Хар бир гурухга асосий саволлар булиб берилади. Хар бир гурухга коFоз бери-лади ва гурух аъзолари 4-5 дакика мобайнида узаро фикрлашиб, жавобни ^озга ёзадилар. Белгиланган вакт утгач, укитувчининг ишо-раси билан микрогурухлар ракамига караб жавоблар ёзилган ко*озни кейинги гурухга узатадилар. Хар бир гурух хар бир саволга узидан олдинги гурух ёзганига кушимча жавоб ёзиб чикади. Хар бир гурух узининг ёзган жавобини изохлаб беради. Хар бир гурухнинг саволларга ёзган жавоби бошка гурухларнинг кушимча изохлари берилган холатда узига кайтиб келади, гуё савол ёзилган, ко*оз гурухлар орасида айланиб, тулдирилган шаклга келади. Укитувчи ёзилган жавобларга караб микрогурух аъзоларини бахолайди. Ушбу методнинг афзаллиги шундан иборатки, бунда гурух аъзолари мавзуни саволларга булиб, тулик узлаштириш имкониятига эга буладилар. Хар бир гурухнинг фикрлари мухокама килиниши натижасида гурух аъзо-лари уз ютук ва камчиликларини аниклаб оладилар. Энг мухими, талабалар мустакил фикрлаш, фаолликка йуналтирилади ва уларда бир-бирини бахолай олиш куникмаси шаклла-нади. Шу ерда муаммоли ва хамкорликдаги таълим технологияларининг хамоханг тарз-даги уЙFунлиги куринади.

2 Йулдошев Ж., Усмонов С. Педагогик технология асос-лари. - Т.: «Укитувчи», 2004. -104-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

Инновацион таълим технологиялари асо-сида талаба-дефектологларнинг ижодий коби-лияти ва касбий малакасини ошириш жараё-нини самарали коммуникация ва фаолиятда мустакиллик билан таъминлаш максадида бугунги кунда кейс-технология, ривожланти-рувчи таълим технологияси, шахсга йунал-тирилган таълим технологияси, муаммовий-модуль технологияси, лойих,авий таълим тех-нологиясидан фойдаланиланиш ижобий самара беради. Кейс-технология барча фаол таълим методларини уз ичига олади. Кейсни х,ал килишда талаба нафакат эгалланган билимларни куллаш, балки узининг шахсий сифатларини х,ам намоён этиш имкониятига эга булади1. Амалий машFулотларда х,ар бир талаба ишини максимал даражада фаоллаш-тириш ва уни кейс устида ишлаш жараёнига жалб килиш максадида укув гурух,лари 4-6 кишидан иборат кичик ишчи гурух,ларга булинади. Кичик гурух,ларни шакллантириш ва ролларни таксимлаш талабаларнинг узла-рига топширилади. Кичик гурух,ларда ишлаш барча катнашчиларнинг ижодий кобилиятини самарали намоён этиш, мусобакачилик рух,ини ривожлантириш, шахслараро ва гуру-х,ий коммуникация малакалари ва куникма-ларини ишлаб чикишга ёрдам беради.

Укув машFулотларининг турли боскичла-рида х,ар бир талаба мустакил ижодий фао-лият тажрибасини туплаб олиши учун индивидуал, гурух,ий ва жамоавий иш шакллари кулланади. Кейс устида ишлаш жараёнида шунингдек гурухда мух,окама килиш (шу жум-ладан, гурухда ишлаш, кубик ва синквейн, аклий х,ужум) методи х,ам кулланади. Имкон даражада юкори самарага эга булиш максадида, аввалдан ишлаб чикилган кейсдан ташкари, тегишли ахборот ва методик х,ам-корликдан фойдаланилади. Талабаларнинг ижодий потенциалини ривожлантиришда кулланиладиган «Кейс» номли тулик иш комп-лекси тайёрланади. Кейс устида ишлашдан кузланган максад талабаларнинг ижодий кобилиятини ривожлантиришга каратилган педагогик жараён моделини экспериментал

1 Зиёмухаммедов Б. ИлFор педагогик технология: наза-рия ва амалиёт. - Т.: «Ибн Сино», 2001. -59-б.

ва назорат гурухларида жорий этиш натижа-ларини киёслашдан иборат булади.

«6х6х6» методи таълим жараёнида бир вактнинг узида 36 нафар укувчи-талабани муайян фаолиятга жалб этиш оркали мавзуга оид топширик ёки масалани хал этиш, шунингдек гурухларнинг хар бир аъзоси имкониятла-рини аниклаш, уларнинг карашларини билиб олиш имконини беради. «6х6х6» методи асо-сида ташкил этилаётган машFулотда хар бирида 6 нафардан иштирокчи булган гурух укитувчи томонидан уртага ташланган муам-мони мухокама килади. Белгиланган вакт нихоясига етгач, укитувчи 6 та гурухни кайта тузади. Кайтадан шаклланган гурухларнинг хар бирида аввалги 6 та гурухдан биттадан вакил булади. Янги шаклланган гурух аъзо-лари уз жамоадошларига аввалги гурух томо-нидан муаммо (масала) ечими сифатида такдим этилган хулосани баён этиб берадилар ва мазкур ечимларни биргаликда мухокама киладилар. «6х6х6» методининг афзаллик жихатлари шундаки, у гурухларнинг хар бир аъзосини фаол булишга, узларининг шахсий карашларини ифода этишга ундайди, гурух-нинг бошка аъзоларининг фикрларини тинг-лай олиш куникмаларини хосил килади, илгари сурилаётган бир неча фикрни умум-лаштира олиш, шунингдек уз фикрини химоя килишга ургатади2. Энг мухими, машFулот иштирокчиларининг хар бири киска вакт - 20 дакика мобайнида хам мунозара катнашчиси, хам тингловчи, хам маърузачи сифатида фао-лият олиб боради. Ушбу методни 5, 6, 7 ва хатто 8 нафар укувчи-талабадан иборат булган бир неча гурухларда хам куллаш мумкин. Бирок йирик гурухлар уртасида «6х6х6» методи кулланилганда вактни купайтиришга туFри келди. Чунки бундай машFулотларда мунозара учун хам, ахборот бериш учун хам бирмунча куп вакт талаб этилади. «6х6х6» методидан таълим жараёнида фойдаланиш укитувчидан фаоллик, педагогик махорат, шунингдек гурухларни максадга мувофик шакллантира олиш лаёкатига эга булишни талаб этади. «6х6х6» методи ёрдамида

2 Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. - Т.: «Молия», 2002. - 67.б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

машFулотлар куйидаги тартибда ташкил эти-лади. Укитувчи машFулот бошланишидан олдин 6 та стол атрофига 6 тадан стул куйиб чикади. Кейин укувчи-талабаларни 6 та гу-рухга булади. Укувчи-талабаларни гурухларга булишда укитувчи куйидагича йул тутиши мумкин: 6 та столнинг хар бирига муайян объект (масалан, кема, тулкин, балик, дельфин, кит, акула) сурати чизилган лавхани куйиб чикади. МашFулот иштирокчиларига ушбу варакчалардан бирини олиш таклиф этилади. Хар бир укувчи-талаба узи танлаган варакчада тасвирланган сурат билан номла-нувчи стол атрофига куйилган стулдан жой эгаллайди. Укувчи-талабалар жойлашиб олганларидан сунг укитувчи машFулот мавзу-сини эълон килади хамда гурухларга муайян топширикларни беради. Маълум вакт белги-ланиб, мунозара жараёни ташкил этилади. Мунозара учун белгиланган вакт нихоясига етгач, укитувчи гурухларни кайтадан шакллан-тиради. Янгидан шаклланган хар бир гурухда аввалги 6 та гурухнинг хар биридан бир нафар вакил булишига алохида эътибор каратилади. Укувчи-талабалар уз уринларини алмаштириб олганларидан сунг, белгиланган вакт ичида гурух аъзолари аввалги гурухларга топширил-ган вазифа ва унинг ечими хусусида гурух-дошларига сузлаб берадилар. Шу тартибда янгидан шаклланган гурух аввалги гурухлар томонидан кабул килинган хулосалар, топ-ширик ечимларини мухокама киладилар ва якуний хулосага келадилар.

«Карорлар шажараси» («Карорлар кабул килиш технологияси») методи фан мавзусини узлаштириш, мавзуни пухта тахлил этиш асо-сида улар юзасидан муайян хулосаларга келиш, бир муаммо хусусида билдирилаётган бир неча хулосалар орасидан энг макбул хамда туFрисини топишга йуналтирилган. «Карорлар шажараси» методи аввалги вази-ятларда кабул килинган карор ва хулосалар мохиятини яна бир бора тахлил этиш ва уни мукаммал тушунишга хизмат килади. Таълим жараёнида мазкур методнинг кулланилиши муайян муаммо юзасидан окилона карор кабул килиш (хулосага келиш)да укувчи-талабалар томонидан билдирилаётган хар бир вариант, уларнинг макбул хамда номакбул

жихатларини муфассал тахлил этиш имкония-тини яратади. «Карорлар шажараси» методи куйидаги тартибда утказилади1:

- укитувчи машFулот бошланишидан олдин мунозара, тахлил учун мавзуга оид бирор муаммони белгилайди. Гурухлар томонидан кабул килинган хулоса (карор)ларни ёзиш учун плакатларни тайёрлайди;

- укитувчи талабаларни 4 ёки 6 нафардан иборат гурухларга ажратади ва муаммони хал этиб, бу борада энг макбул карор кабул килиш учун муайян вакт белгилайди;

- карорни кабул килиш жараёнида гурух-ларнинг хар бир аъзоси томонидан билдирилаётган вариантларнинг макбуллик хамда номакбуллик даражалари батафсил мухокама килинади. Хар бир вариантнинг афзаллик ва афзал булмаган жихатлари ёзиб борилади. Билдирилган вариантлар асосида муаммони ижобий хал этишга хизмат килувчи усул хусусида гурух аъзолари бир тухтамга келиб ола-дилар;

- мунозара учун ажратилган вакт нихоясига етгач, хар бир гурух аъзолари уз гурухи карори борасида ахборот берадилар. Зарур холларда укитувчи рахбарлигида барча тала-балар билдирилган хулоса (карор)ларни бир-бири билан киёслайдилар. Муаммо юзасидан билдирилган карорлар борасида саволлар туFилгудек булса, уларга жавоблар кайтарилиб борилади, ноаникликларга аниклик кирити-лади. Агарда барча гурухлар томонидан муаммо юзасидан бир хил карорга келинган булса, укитувчи бунинг сабабини изохлайди.

«Заковатли зукко» методи фан мавзуси буйича билимларни пухта узлаштиришда укувчи-талабаларнинг фикрлаш, тафаккур юритиш лаёкатларига эгаликларини аник-лашда мухим ахамият касб этади. «Заковатли зукко» методи укувчи-талабаларда тезкор фикрлаш куникмаларини шакллантириш, шунингдек, уларнинг тафаккур тезликларини аниклашга ёрдам беради. Метод уз хохиш-

1 Ишмухамедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йуллари. / Урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари уки-тувчиларининг малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш факультети тингловчилари, академик лицей ва касб-хунар коллежлари укитувчилари учун услубий тавсия-лар. - Т.: ТДПУ, 2004. -89-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

ларига кура шахсий имкониятларини синаб куриш истагида булган укувчи-талабалар учун кулай имконият яратади. Улар укитувчи томо-нидан берилган саволларга киска муддат-ларда туFри ва аник жавоб кайтара олишлари зарур. Саволларнинг мураккаблик даражасига кура х,ар бир саволга кайтарилган туFри жавоб учун баллар белгиланади. Якуний балларнинг уртача арифметик кийматини топиш асосида укувчи-талабаларнинг тафаккур тезлиги аник-ланади. «Заковатли зукко» методи укувчи-талабалар билан якка тартибда, гурухли ва оммавий ишлашда бирдек кулланилиши мум-кин.

«Карама-царши муносабат» методи укув фани буйича узлаштирилган билимларни тах-лил ва синтез килиш асосида асосий х,амда иккинчи даражали маълумотлар сифатида гурухларга ажратиш имконини беради. Методни куллашда куйидаги харакатлар амалга оширилади:

• мавзунинг умумий мазмуни ёдга олиниб, унинг ахамиятини ёритувчи таянч тушунчалар аникланади;

• улар муайян кетма-кетликда кайд эти-лади;

• тушунчалар шахсий ёндашув асосида мухим ва у кадар мухим булмаган тушунчалар тарзида гурухланади;

• жадвал яратилиб, унинг 1-устунига мухим булган, 2-устунига мухим булмаган тушунчалар ёзилади;

• кичик гурухлар асосида шахсий ёнда-шувлар мухокама килинади;

• жамоанинг умумий фикрига кура якуний хулосани ифода этувчи жадвал яратилади.

Видеота^лил методи хам замонавий таъ-лимда сунгги йилларда тобора оммалашиб бораётган методлардан бири булиб, у укув материалининг талабалар томонидан образли урганилишига ёрдам беради. Муайян назарий ёки амалий маълумотлар видеотасвир ёрда-мида талабаларга етказилиб берилади. Таъ-лим амалиётида видеотахлил сифатида укув курсатувлари, слайдлар, диафильмлардан самарали фойдаланиш тажрибаси мавжуд. Мазкур методдан фойдаланиш учун маълум техник воситалар, чунончи, видеокамера хамда тасвирни экранга узатиш курилма-

ларнинг мавжуд булиши талаб этилади, шунингдек, машFулот ташкил этилаётган хона маълум даражада жихозланиши (масалан, хонада ёруFликни камайтириш имконини берувчи мосламалар булиши) лозим. Видеотасвир ёрдамида талабаларга укув материа-лини етказиб беришда укитувчининг касбий тайёргарлик, ижодкорлик, ташаббускорлик, ташкилотчилик каби кобилиятларга эга були-шигина эмас, шу билан бирга техник восита-лар билан ишлай олиш куникмаларига эгалиги х,ам мух,им ах,амият касб этади1. Видеота^лил ^ам бошка интерфаол методлар каби талабалар уртасида ба^с-мунозарани юзага келти-риш, уларда урганилаётган ёки тасвирда намойиш этилаётган муаммо буйича шахсий карашларни х,осил килиш имконини беради. Тасвир намойиш этилгач, талабалар у юзаси-дан бах,сга киришиб, маълум муаммонинг ечимини топишга х,аракат килишлари лозим. Ушбу жараёнда асосий уринларга эътибор каратиш, намойиш этилган материалнинг энг асосийларини ажратиб олиш, улар асосида карорлар кабул килиш ва умумий хулосаларга келиш мух,им ах,амиятга эга. Таълим жараё-нида видеота^лил гурух, талабалари томонидан оммавий, гурухли ёки жуфтлик асосида олиб борилиши мумкин. Харакат шаклининг танланиши тасвирда акс этган материалнинг мураккаблиги, талабалар учун кай даражада таниш ёки нотаниш булишига боFлик. Укитувчи видеотахлилнинг техник хамда ташки-лий-технологик жихатдан туFри ташкил этили-шини назорат килиб боради, зарур уринларда талабаларга маслахат ёки курсатмалар бериб бориши мумкин.

Укитиш жараёнида таълим методларини танлашда куйидаги умумий шартларга амал килиш максадга мувофикдир:

1. Таълим методларининг етакчи ва умумий таълим тамойилларига мувофик кели-шига эришиш.

2. Математика укитиш махсус методикаси модулининг мазмуни, узлаштирилаётган мавзу хусусиятини инобатга олиш.

1 Фарберман Б.Л. Прогрессивные педагогические технологии. - Т: «Фан», 2002. -С. 98.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

3. Таълим максадига эришиш ва педагогик вазифаларнинг ижобий ечимини таъминлашга хизмат кила олишига ишонч х,осил килиш.

4. Талабаларнинг укув имкониятларини эътиборда тутиш.

5. Педагогик жараён давомида турли хил ташки омилларнинг таъсири ва кутилмаган х,олатлар, вазиятлардан чикиб кета олишга тайёр булиш.

2016-2017 укув йили давомида Низомий номидаги ТДПУ «Педагогика» факультети дефектология йуналиши талабаларининг ижо-дий кобилияти ва касбий малакасини ошириш жараёнида юкорида тавсифи келтирилган интерфаол методлардан маърузалар ва ама-

лий машFулотларда фойдаланилиш ижобий самара берди. Таълим амалиётида фойдала-нилаётган х,ар бир интерфаол методни синчиклаб урганиш укувчи-талабаларнинг фикрлашини кенгайтирди х,амда муаммонинг туFри ечимини топишга ижобий таъсир кур-сатди, талабаларнинг ижодкорлиги ва фаол-лигини оширди. Демак, таълим методларини туFри танлаш ва уларнинг амалга оширилиши х,ар бир утказилган укув машFулотларининг сифати билан бир каторда тах,сил олувчилар-нинг илмий-интеллектуал салох,иятини ошириш, эркин фикрлаш кобилиятларини ривож-лантиришга олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Абдиназарова З.Х. Педагогик технологияларнинг талабалар аклий тараккиётига психологик таъсири. / Пед. фан. номз. дис. ... автореф. - Т., 2012. -14-б.

3. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. - Т.: «Молия», 2002.

4. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. - М.: ИРПО, 1996.

5. Зиёмух,аммедов Б. ИлFор педагогик технология: назария ва амалиёт. - Т.: «Ибн Сино», 2001.

6. Йулдошев Ж., Усмонов С. Педагогик технология асослари. -Т.: «Укитувчи», 2004.

7. Ишмух,амедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадор-лигини ошириш йуллари. / Урта махсус, касб-х,унар таълими муассасалари укитув-чиларининг малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш факультети тингловчилари, академик лицей ва касб-х,унар коллежлари укитувчилари учун услубий тавсиялар. - Т.: ТДПУ, 2004.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Сальникова Т.П. Педагогические технологии - М.: ТЦ «Сфера», 2010. -С. 128.

9. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. - М.: «Народное образование», 1998.

10. Толипов У.К,. Олий педагогика тизимида умуммех,нат ва касбий куникма ва мала-каларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари. / Пед. фан. номз. дис. ... автореф. - Т., 2004. -12-б.

11. Фарберман Б.Л. Прогрессивные педагогические технологии. - Т: «Фан», 2002.

12. Marschark M., G.Lang H., Albertini J. Educating deaf students. - Oxford University Press, 2006.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.