Научная статья на тему 'Ёшўқитувчиларнинг инновацион фаолиятига оид педагогик қийинчиликларни аниқлаш муаммоси'

Ёшўқитувчиларнинг инновацион фаолиятига оид педагогик қийинчиликларни аниқлаш муаммоси Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
789
110
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион фаолият / педагогик қийинчилик / стратегия / педагогик ташхис / амалий вазифа / кафолатланган натижа / технологик қўлланмалар / innovational activity / pedagogical problems / strategy / pedagogical diagnosis / guaranteed results / technological abilities

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Умаров Б.

Мақолада ёш ўқитувчиларнинг маҳорати инновацион фаолиятига оид педагогик қийинчиликларни ўз вақтида аниқлаш ҳамда кафолатланган натижага эришиш учун муҳим педагогик стратегия сифатида баҳоланган. Педагогик ташхис орқали аниқланган қийинчиликларни бартараф қилиш, ўқув жараёнини оптимал ташкил қилиш йўллари тўғрисида мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUES OF PEDAGOGICAL PROBLEMS IDENTIFICATION OF YOUNG TEACHERS’ INNOVATIONAL ACTIVITIES

In the article is considered the issues connected with young teacher’s innovative activities, and the problems they meet in their pedagogic practice. Their skills growth from the point of view their abilities of innovation approach in achievement of guarantied results of pedagogic activity. There is forwarded some ideas for elimination of difficulties which were founded out, implementing pedagogical diagnosis.

Текст научной работы на тему «Ёшўқитувчиларнинг инновацион фаолиятига оид педагогик қийинчиликларни аниқлаш муаммоси»

V_/

Умаров Б.,

Сурхондарё вилояти

халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти укув ва методик ишлар буйича проректори

ЁШ УЩУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИГА ОИД ПЕДАГОГИК КИЙИНЧИЛИКЛАРНИ АНИЩШ МУАММОСИ

УМАРОВ Б. ЁШ УЦИТУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТИГА ОИД ПЕДАГОГИК ^ИЙИНЧИЛИКЛАРНИ АНИЦЛАШ МУАММОСИ

Маколада ёш укитувчиларнинг мах,орати инновацион фаолиятига оид педагогик кийин-чиликларни уз вактида аниклаш х,амда кафолатланган натижага эришиш учун мух,им педагогик стратегия сифатида бах,оланган. Педагогик ташхис оркали аникланган кийинчиликларни бар-тараф килиш, укув жараёнини оптимал ташкил килиш йуллари туFрисида мулох,азалар юри-тилган.

Таянч сузлар ва тушунчалар: инновацион фаолият, педагогик кийинчилик, стратегия, педагогик ташхис, амалий вазифа, кафолатланган натижа, технологик кулланмалар.

УМАРОВ Б. ПРОБЛЕМА ВЫЯВЛЕНИЯ ТРУДНОСТЕЙ В ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ МОЛОДЫХ ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ, СВЯЗАННЫХ С ИННОВАЦИЯМИ

В статье рассматривается вопрос своевременного выявления педагогических трудностей инновационной деятельности как грани мастерства молодых преподавателей, оценивается как важная педагогическая стратегия достижения гарантированного результата. Высказываются мнения об устранении выявленных трудностей и путях оптимальной организации учебного процесса с помощью установления педагогического диагноза.

Ключевые слова и понятия: инновационная деятельность, педагогическая трудность, стратегия, педагогический диагноз, практическое задание, гарантированный результат, технологические навыки.

UMAROV B. THE ISSUES OF PEDAGOGICAL PROBLEMS IDENTIFICATION OF YOUNG TEACHERS' INNOVATIONAL ACTIVITIES

In the article is considered the issues connected with young teacher's innovative activities, and the problems they meet in their pedagogic practice. Their skills growth from the point of view their abilities of innovation approach in achievement of guarantied results of pedagogic activity. There is forwarded some ideas for elimination of difficulties which were founded out, implementing pedagogical diagnosis.

Keywords: innovational activity, pedagogical problems, strategy, pedagogical diagnosis, guaranteed results, technological abilities.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

Маълумки, цар бир миллат тарих ва замон воцеаларининг фаол иштирокчисига айланар экан, унинг жацон цивилизация-си ёки мамлакатдаги мавцеи ва обру-эътибори доимо билим-ли ёшлар салоциятига боглиц булиб цолади. Шунинг учун цам мамлакат келажаги, ундаги таълим тизимининг ривожлан-ганлик даражаси замиридаги энг асосий улчовларидан бири ёш уцитувчилар фаолияти самарасидир.

Узлуксиз таълим тизимини амалга ошириш жараёнида кунгилдагидек укитиш ва тарбиялаш х,ак,ида гап борар экан, бундай Fоят мураккаб ва куп киррали вазифани факат юксак малака ва педагогик махоратга эга булган ёш укитувчи кадрлар билангина амалга ошириш мумкинли-гини таъкидлаш лозим.

Педагогик майорат тугма истеъдод ёки насл-дан наслга утувчи хусусият эмас, балки унинг не-гизида изланиш ва ижодий мехнат ётади. Шунинг учун хам педагогик майорат хамма укитувчилар учун стандарт, яъни бир колипдаги иш усули хисобланмай, балки у хар бир укитувчининг уз устида изланиши, ижодий мехнати давомида шаклланади ва ривожланади.

Бу уринда илFор укитувчининг педагогик махорати ва тажрибаларини бошка укитувчи урганиши, ундан ижодий фойдаланиши ва уз фаолиятини илFор тажрибалар билан бойитиши зарур. Укитувчининг педагогик махорати, асо-сан, синфда, аудитория машFулотларида яккол куринади. Чунки укув машFулотлари узининг мазмун ва мохиятига кура укитувчининг укув юртидаги асосий ишидир. Шунинг учун у ил-мий Fоявий жихатдан етук ва оммабоп булиши, турмуш билан, укувчи ёки талабаларнинг тайёр-гарлик даражаси билан узвий алокадор булиши зарур.

Таълим жараёнида укитувчи билан талаба-лар уртасида узаро жонли тил мулокоти, фикр алмашув муносабатлари, самимий хурмат ва асосий максадга эришишда якин хамкорлик лозим. Мазмуни саёз, амалий тажрибадан, тур-мушдан ажралиб колган, умумий суз, курук насихатгуйликдан иборат булган, расмият учун юзаки утказиладиган дарс (маъруза) ва бошка укув машFулотлари укувчи-талабалар, тинглов-чиларни кизиктирмайди, уларни илмий, Fоявий жихатдан етарли даражада озиклантирмайди. Шу сабабли, дарсларни шундай ташкил килиш керакки, уларнинг таъсирида талабаларда шу фанга нисбатан турли карашлар, илмий тафак-

кур ва эътикодлар вужудга келиши хамда шак-лланиши керак.

Педагогика фанида жамоанинг инновацион салохиятини бахолашга доир ёндашувлар иш-лаб чикилган булиб, улар орасида диагностик ёндашув кенг таркалган. Диагностик ёндашув-ни амалга ошириш аник белгиланган мезонлар асосида жамоанинг ривожланганлик даража-сини ташхис этиш ва тахлил килиш хамда инновацион фаолиятга таъсир этувчи омилларни бахолашни талаб этади.

Педагогик кийинчиликларни уз вактида аник-лаш мухим муаммо булиб, уларни хал килмасдан укитувчи фаолиятини такомиллаштиришга эри-шиш кийин. Уз вактида ечилмаган муаммолар хатоларга олиб келади ва таълим-тарбия сифати хамда укитувчи ишига салбий таъсир курсатади.

Педагог кадрларнинг инновацион салохиятини ривожлантиришга таъсир курсатувчи омил-лар сифатида куйидагиларни алохида ажратиб курсатиб утиш мумкин:

■ педагог-кадрларнинг ижод килиши учун эркинликнинг такдим этилганлиги;

■ новатор педагогларнинг ресурслар билан таъминланишининг рахбарият томонидан куллаб-кувватланиши;

■ жамоада мунозара ва фикрлар алмашину-вининг фаол йулга куйилганлиги;

■ касбий компетентликни ривожлантиришга иштиёкнинг раFбатлантирилганлиги;

■ педагогнинг уз-узини ривожлантириши учун имкониятларнинг такдим этилиши;

■ юкори даражадаги ахборий таъминотнинг йулга куйилганлиги;

■ узгаришлар аргументациясининг асослан-ганлиги;

■ жамоада ишонч ва узаро бир-бирига ёрдам бериш жараёнининг куллаб-кувватланиши.

Инновацион мухит шароитида юзага кела-ётган педагогиканинг долзарб муаммоларидан бири - бу, укитувчи фаолиятида юзага келаётган кийинчиликлар булиб, мазкур муаммонинг хал

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

килинмаслиги куйидаги салбий окибатларни келтириб чикаради:

■ педагогнинг уз ишидан коникмаслиги;

■ педагогик мех,нат самарадорлигининг па-сайиши;

■ психик зурикишнинг кучайиб бориши;

■ касбий деформацияларнинг тупланиб бориши ва бошкалар.

Педагогик ташхис якка, гурух, ва жамоада укитувчилар касбий мах,оратини урганишнинг метод ва воситалар тизими сифатида педагогик кийинчиликларни аниклаш, мох,иятини анг-лаш ва уларни бартараф килишнинг таъсирчан йулларини топишга имкон беради. Шу билан бир каторда, педагогик ташхис укитувчи ишида-ги кучли ва кучсиз жих,атларни аниклаш, ижо-бий томонларини устириш ва мустах,камлаш йулларини белгилашга х,ам имкон беради. Педагогик ташхис педагоглар малакасини ошириш жараёнида бир-бирига к,арама-к,арши ижобий ва салбий томонларни аник,лашга хизмат килиб, уларнинг олий асаб фаолияти, характер хисла-ти, педагогик йуналганлиги, кайси кадриятларга интилиши х,акида х,ам маълумот олиш имкония-тини беради. Шу асосда педагогик ташхис, бир томондан, укитувчи фаолиятининг буш, кучсиз жих,атларини аникласа, иккинчи томондан, аник,ланган кийинчиликларни бартараф килиш йулларини излаш имкониятини беради. Педагогик ташхис укитувчи фаолиятига аник,лик киритиб, уни таълим-тарбиянинг ечилмаган амалий вазифаларини х,ал килишга ундаб, укув жараёнини оптимал ташкил килишга замин хрзирлайди1.

Укитувчи педагогик фаолиятининг му-раккаб ва куп кирралилиги х,амда мутта-сил узгариб туриши янгидан-янги пайдо бу-лувчи кийинчиликларни дарх,ол пайкашдан чалFитгандай булади. Бу эса укитувчини узлук-сиз равишда сон-саноксиз касбий вазифалар-ни ечишга ундайди, уларга педагогик касбий х,олатининг таркибий бирлиги тарзида карашни такозо килади.

Узок вакт укитувчилар иш тажрибасини урганишимиз натижалари курсатдики, улар фа-олиятида педагогик кийинчиликларнинг пайдо булиш сабабларидан бири аник педагогик, укув вазифаларини ечаётганда назарий билимлар ва тажрибадан фойдалана олмаслигидадир. Бу

1 Очилов М., Очилова Н. Укитувчи одоби. - Т.: «Укитувчи», 1997.

укитувчининг мавжуд билимларидан амалда фойдалана олмаслигини курсатади. Ундан уринли фойдаланиш, фарклаш жараёни ва назарий би-лимни амалиётда куллаш куникмаларининг ри-вожланганлиги билан х,ам боFликдир.

Педагогик кийинчиликларни бартараф ки-лишда энг мух,им нарса янгиликка интилиш, уз фанини севиш, кенг илмий назарий савия экан-лигидан келиб чикиб, укитувчи уларни дои-мий изланиш, уз фани, педагогика, психология, укитиш методикасини чукур билиши оркали бартараф этиши мумкин2. Ёш укитувчиларининг фаолиятида тез-тез руй берадиган педагогик кийинчиликларни бартараф этиш учун катта-ларнинг маслах,ати билан биргаликда уз-узини тах,лил килиш методикасини урганиши алох,ида ах,амиятга эгадир.

Мах,оратли педагоглар учун кийинчиликлар инновацион тусикларни енгиб утиш билан боFлик. Педагогик фаолиятдаги тускинликлар купинча педагог фаолиятини чегаралаб куйиш куринишида намоён булади.

Мазкур типология билан боFликликда юзага келадиган кийинчиликларни х,ал этишда бир ёки бир неча стратегияни куллаш максадга мувофик. Масалан, ёш укитувчилар фаолиятида юзага келадиган кийинчиликлар энг аввало, уларнинг касбий ривожланиши боскичма-боскич тако-миллаштириб борилиши, касбий фаолият билан боFл и к муаммоли вазиятларни х,ал этишда уларни психологик куллаб-кувватлаш, уз-узига ишонч, масъулиятни карор топтириш, шунинг-дек, узгарувчан вазиятларда мувафаккиятли х,аракатлана олиш стратегияларини талаб этади.

Педагогик кийинчиликларни аниклашнинг профессиографик методикасини ишлаб чикиш, укитувчилар учун уз вактида ва узлуксиз уларни аниклаш ва касбий кийинчиликларни бартараф килиш, уз фаолиятини максадга мувофик урганиш ва такомиллаштириш асосларини яратиш лозимлигини курсатди. Бунинг учун укитувчига х,ар бир муайян фаолиятни аниклаш, унга тайёрланиш, амалга ошириш, х,осил булган кийинчиликларни бартараф килиш йулларини узида акс эттирган методика зарур3.

2 Рахимов Б. Булажак укитувчиларда касбий маданий муносабатларнинг шаклланиши. / Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2005.

3 Джураев Р.Х,. ва бошкалар. Педагогик атамалар луFати. - Т.: Кори Ниёзий номидаги ИТИ нашриёти, 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

Технологиялар ёрдамида педагогик кийин-чиликларни аниклаш, ёш укитувчилар учун уз фаолиятини максадга мувофик ташкил этиш-га оид электрон амалий кулланмалар Америка ва Fарб давлатларида жуда оммалашган булиб, уларнинг вазифаси дарс жараёнини янада сама-рали ташкил этишдан иборатдир. Бу технологик, ахборот-коммуникацион кулланмалар укитувчи ва талабалар учун билим олишда кенг имко-ниятлар яратиш билан бирга укувчиларга дарс бериш жараёнида ёрдам беради ва унинг янада кизик олиб борилишига замин яратади1.

1. Better Lesson (Яхширок дарс). Better Lesson укитувчиларга дарсларни имкони борича фой-дали олиб бориш учун ёрдам беради. Better Lesson инглиз ва математика фанлари учун юзлаб мо-хир укитувчилар томонидан тайёрланган дарс иш режаларига эга.

Дарслар уларни кандай олиб бориш керак-лигини тушунтирувчи изохлар билан ёзилган. Бунга кушимча тарзда устоз-укитувчилар томонидан тайёрланган видеолавхалар хам мавжуд. Укитувчилар учун мулжалланган, куплаб маълу-мотларга эга булган энг фойдали кулланмалардан биридир.

2. BloomBoard (Тезкор маслахат). BloomBoard эса мактабларда утилган дарсларни укувчилар кандай узлаштираётганини текширишни таъ-минлайди. Ривожланиш ва куллаб-кувватлашни таклиф этувчи бу технология жуда киммат булиши мумкин, аммо у синфда дарс жараёни-

ни кузатиш ва реал вакт режимида энг мох,ир укитувчилар билан сухбатлашиш имкониятини таклиф этади.

3. GradeBook Pro (Синовлар дафтарчаси). GradeBook Pro укитувчиларга синфни бош-каришда ёрдам берувчи энг яхши иловалардан биридир. Илованинг энг асосий хусусиятларидан бири, укитувчилар ундан талабалар диккатини текшириш максадида фойдаланишлари мумкин.

Илованинг энг фойдали кисми шундан ибо-ратки, укитувчилар йил давомида х,ар бир укувчига эришаётган муваффакияти буйича алохида изохлар ёзиши мумкин, бу эсдалик учун жуда кулай.

4. FineTune (Мукаммал созлов). FineTune укувчиларга ёзиш куникмаларини оширишда ёрдам беради. Укитувчилар намунавий иншо-ларни бошка тажрибали укитувчилар белгила-ган рейтинглар оркали бахолашлари мумкин.

Ёзув жуда мух,им куникма булиб, мазкур ило-ва томонидан таклиф этилаётган энг яхши имко-ниятдир. Унда яна анъанавий булмаган - тарих ва илм-фан дарслари х,ам бор.

5. TooNoisy (Жуда шовкин). TooNoisy шов-кинли синфларни хушламайдиган укитувчилар учун аъло даражадаги иловадир. Бу илова укитувчиларга синфда шовкин кай даражада булиши кераклигини аниклашга ёрдам беради, агар у белгиланганидан ортикча булиб кетса, кУнFирок чалинади. Бу синфни укитувчи томонидан тинч х,олда ушлаш учун яхши усулдир.

Адабиётлар:

1. Мах,камова М.Ю. Булажак тарбиячиларнинг педагогик мулокот маданиятини шакллантириш. / Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2002.

2. Очилов М., Очилова Н. Укитувчи одоби. - Т.: «Укитувчи», 1997.

3. Рахимов Б. Булажак укитувчиларда касбий маданий муносабатларнинг шакллани-ши. / Педагогика фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2005.

4. Джураев Р.Х. ва бошкалар. Педагогик атамалар лугати. - Т.: Кори Ниёзий номидаги ИТИ нашриёти, 2008.

5. Ишмух,амедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлиги-ни ошириш йуллари. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2004. -44-б.

1 Ишмух,амедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йуллари. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2004. -44-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.