Научная статья на тему 'Инновацион кластерларни шакллантиришнинг Америка қўшма штатлари тажрибаси'

Инновацион кластерларни шакллантиришнинг Америка қўшма штатлари тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
784
180
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИННОВАЦИИ / ИННОВАЦИЯ / ИННОВАЦИОННЫЙ КЛАСТЕР / INNOVATION / КЛАСТЕР / CLUSTER / ИННОВАЦИОН КЛАСТЕРЛАР / КЛАСТЕРИЗАЦИЯ / CLUSTERING / САВДО КЛАСТЕРЛАРИ / МАҳАЛЛИЙ КЛАСТЕРЛАР / ЮқОРИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР / ИТТКИ / КРЕМНИЙ ВОДИЙСИ / СИЛИКОНОВАЯ ДОЛИНА / SILICON VALLEY / ТОРГОВЫЕ КЛАСТЕРЫ / ЛОКАЛЬНЫЕ КЛАСТЕРЫ / LOCAL CLUSTERS / ВЫСОКИЕ ТЕХНОЛОГИИ / HIGH TECHNOLOGIES / НИОКР / R&D / INNOVATIONAL CLUSTER / TRADED CLUSTERS

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Расулов Тўлқин Сатторович, Махмасобирова Нигора Ўктам Қизи

Мақолада кластерларнинг иқтисодий аҳамияти, турлари ва шакллари, миллий рақобатбардошликни оширишдаги роли, инновацион кластерларни шакллантиришнинг АҚШ тажрибаси ва унинг ўзига хос хусусиятлари кўриб чиқилган.В статье рассматривается экономическая значимость кластеров, раскрываются их типы, роль инновационных кластеров в повышении конкурентоспособности национальной экономики и изучается опыт США по формированию и развитию инновационных кластеров.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

There is considered in the article the economic significance of clusters, revealed their types, the role of innovation clusters in increasing the competitiveness of national economies and investigated experience of USA in innovational clusters forming and development.

Текст научной работы на тему «Инновацион кластерларни шакллантиришнинг Америка қўшма штатлари тажрибаси»

РАСУЛОВ Тулцин Сатторович,

Тошкент давлат шаркшунослик институти кафедра мудири, иктисод фанлари доктори, профессор;

МАХМАСОБИРОВА Нигора Уктам цизи,

Тошкент давлат шаркшунослик институти магистранти, Талабалар илмий жамияти аъзоси

ИННОВАЦИОН КЛАСТЕРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АМЕРИКА КУШМА ШТАТЛАРИ ТАЖРИБАСИ

УДК 338.43

РАСУЛОВ Т.С., МАХМАСОБИРОВА Н.У. ИННОВАЦИОН КЛАСТЕРЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АМЕРИКА ЦУШМА ШТАТЛАРИ ТАЖРИБАСИ

Маколада кластерларнинг иктисодий ах,амияти, турлари ва шакллари, миллий ракобатбардошликни оширишдаги роли, инновацион кластерларни шакллантиришнинг АК.Ш тажрибаси ва унинг узига хос хусусиятлари куриб чикилган.

Таянч иборалар: инновация, кластер, инновацион кластерлар, кластеризация, савдо кластерлари, мах,аллий кластерлар, юкори технологиялар, ИТТКИ, Кремний водийси.

РАСУЛОВ Т.С., МАХМАСОБИРОВА Н.У. ОПЫТ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ АМЕРИКИ ПО ФОРМИРОВАНИЮ ИННОВАЦИОННЫХ КЛАСТЕРОВ

В статье рассматривается экономическая значимость кластеров, раскрываются их типы, роль инновационных кластеров в повышении конкурентоспособности национальной экономики и изучается опыт США по формированию и развитию инновационных кластеров.

Ключевые слова: инновации, кластер, инновационный кластер, кластеризация, торговые кластеры, локальные кластеры, высокие технологии, НИОКР, Силиконовая долина.

RASULOV T.S., MAHMASOBIROVA N.U. EXPERIENCE OF THE UNITED STATES OF AMERICA FOR THE FORMATION OF INNOVATIVE CLUSTERS

There is considered in the article the economic significance of clusters, revealed their types, the role of innovation clusters in increasing the competitiveness of national economies and investigated experience of USA in innovational clusters forming and development.

Key words: innovation, cluster, innovational cluster, clustering, traded clusters, local clusters, high technologies, R&D, Silicon valley.

Бугунги кунда миллий ицтисодиётнинг рацобатбар-дошлигини ошириш ицтисодий жихатдан тарацций этган ва ривожланаётган мамлакатлар учун цам асосий вазифалардан биридир. Шу сабабли ицтисодий усишни таъминлаш, ишлаб чицариш омилларидан янада самарали фойдаланишни ташкил этишда жацон мамлакатлари ривожланиши ва бошцарувининг инновацион методларидан кенг фойдаланилмоцда. Дунёнинг ривожланган мамлакатларида кенг цулланиладиган ицтисодий ривожланиш усулларидан бири - кластерли ёндашувдир.

Кластер сузи бугунги кунда фаннинг турли хил сохаларида кенг кулланилади. Кластер сузи инглизча «cluster» сузидан олинган булиб, у турли хил нарсалар ёки одамлар-нинг гурухи, бирлашмаси деган маънони англатади. Иктисодиётда эса кластер деганда аввало, худудий жихатдан якин булган хамда функционал жихатдан бир-бири билан узаро боFлик булган турли хил субектлар, яъни ташкилотлар, ишлаб чикариш хамда хизмат курсатиш корхоналари, илмий-тадкикот ва таълим масканларининг бирлашмаси тушу-нилади1.

Иктисодиётни ривожлантиришнинг кластерли ёндашуви янгича бошкарув техноло-гияси булиб, ушбу ёндашув нафакат алохида худуд ёки тармок, балки бутун мамлакат ракобатбардошлигини ошириш имкония-тини беради.

Иктисодиёт назариясига бизнес кластери тушунчаси биринчи булиб Майкл Портер томонидан киритилган. Портернинг назариясига кура, кластер - бир вактнинг узида узаро ракобатлашувчи, аммо шу билан бирга хамкорликда ишловчи, географик жихатдан бир ерга тупланган, узаро бир-бирига ботлик компаниялар, ихтисослашган етказиб берув-чилар, хизмат курсатувчи ташкилотлар, маъ-лум тармоклардаги фирмалар ва уларнинг фаолияти билан ботлик булган ташкилотлар (масалан, университетлар, стандартлашти-риш агентликлари, шунингдек савдо уюш-

1 http://www.promcluster.ru. / Торгово-промышленная палата Российской Федерации. Кластеры в федеральном законодательстве и законодательстве г. Москвы.

малари)нинг бирлашган гурухидир. Олим ракобатга кластер учта йул оркали таъсир килади, деб хисоблайди:

• кластер ундаги компанияларнинг мах-сулдорлигини оширади;

• инновацияларни яратади;

• янги бизнес шаклланишини куллаб-кувватлайди.

Унинг фикрича, замонавий гло-бал иктисодиётда нисбий устунлик отир ишлаб чикаришга молиявий маблатларни йуналтиришда эмас, балки инновациялар-нинг доимий янгиланишига имкон берувчи фан ва таълимни ривожлантиришдадир2.

Иктисодий адабиётларда кластер тушунча-сининг учта кенг таркалган таърифи мавжуд3:

1. Кластер - илмий ташкилотларга бириктирилган турдош тармоклар ичидаги иктисодий фаолликнинг худуд жихатдан чега-раланган куриниши.

2. Кластер - вертикал ишлаб чикариш занжирлари, тор доирадаги сохалар булиб, улардаги ишлаб чикариш жараёнининг узаро бир-бирини тулдирувчи боскичлари кластер-нинг ядросини яратади (мисол учун, хом-ашё етказиб берувчи-ишлаб чикарувчи-сотувчи-истеъмолчи кластери). Ушбу категорияга бош офис атрофида ташкил этилувчи тармок,ларни киритишимиз мумкин.

2 Porter M. Clusters and the new economics of competition. // Harvard Business Review. Nov/Dec, 1998, vol.76, issue 6. -P. 77.

3 Цихан Т.В. Кластерная теория экономического развития. // «Теория и практика управления», 2003, № 5.

3. KnacTep - roKopu arpe^uara эга 6ynraH caHoaT TapMoKnapu (MMcon y^yH KMMeBMM KnacTep eKM aHaga ^KopupoK arpe^uara 3ra 6ynraH arpocaHoaT KnacTepu).

Pa^o6aT6apgom^MKHM omupum Ba MHHoBa-цмoн ^aonuaTHM xagannamTMpumra mapoMT apaTyB^M кnacтepмзaцмa rno6an pa^o6aT x,aMga MunnuM Ba MMHTaKaBMM pMBoxnaHMm-HMHr 3aMoHaBMM Tana6napura xaBo6 6epum MMKoHMaTMHM apaTagu. KnacTepHMHr y3Mra xoc xycycuaTM myHgaKM, yHga MaKcagnu Tag6up-KopnMK ^aonuaTM maKnnaHagu x,aMga yHra KupyB^M x,ap 6up 3^eMeHT aKyHMM Max,cynoTHM umna6 4M^apum 3aHxMpMga umTMpoK 3Tagu.

M^TucoguM KnacTepnap Ty3Mnumura Kypa reorpa^MK, cox,aBMM, ropu3oHTan Ba BepTM-Kan Typnapra 6ynMHaflM. Bm^mm Ba $aH 6unaH 6ofnMKnMrura Kypa 3ca:

• ropoK,M TexHonorMK KnacTep (6unMMnap M^TMcogueTMra acocnaHagu x,aMga yHMBep-cMTeTnap, TagKMKoT MHcTMTyTnapu goMpacuga TamKMn 3TM^agM - KpeMHMM boammcm, LLapKMM ^oHgoH TexHonorMK wax,ap4acu, napux-CaKne KnacTepu);

• TapuxaH Hoy-xayra acocnaHraH KnacTepnap (acocaH caHoaT 6unaH 6oFnMK 6ynraH eKM TapMxaH aHtaHaBMM TapMoKnapga eTaK4M 6ynraH KnacTepnap; ^oh^oh 6upxacMHM x,aM KnacTep cu^aTMga Kypum MyMKMH);

• oMMn acocMgarM KnacTepnap (reorpa^MK xoMnamyB HaTuxacugaru a$3annMK Ty^aMnu apaTMnaguraH KnacTepnap, MMcon y^yH bmho (mapo6 umna6 4MKapyB4Mnap) KnacTep-napu);

• umna6 4MKapum xapaxaTnapu nacT 6ynraH KnacTepnap (acocaH puBoxnaHraH MaMnaKaTnapra xM3MaT KypcaTMm y^yH pMBox-naHaeTraH MaMnaKaTnapga TamKMn BTMnagu x,aMga KynMH^a TyKMMa^unMK, 3neKTpoHMKa, aBToMo6unb umna6 4MKapum TapMoKnapuga apaTMnagu)1;

1 Altenburg T., Meyer-Shtamer J.. How to promote clusters: policy experiences from Latin America. // World Development, 1999, 27 (9).

• 6unMM xM3MaTnapMHM KypcaTyB^M KnacTepnap (gacTypnam, MHXMHMpuHr, aHanMTMK Ta^nun xM3MaTnapMHM KypcaTyB^M, acocaH pMBoxnaHaeTraH MaMnaKaTnapga ^aonuaT onu6 6opyB4M KnacTepnap) ^apKnaHagu.

KnacTepnapHMHr 3Hr ^Kopu caMapagop-nMKKa 3ra Ba MaMnaKaTga мннoвaцмoн $ao-nuaTHMHr xagan Tap3ga puBoxnaHMmura mxo6mm Tatcup KypcaTyB^M TypugaH 6upu -мннoвaцмoн KnacTepgup. Mннoвaцмoн Knac-Tep мннoвaцмanap, TexHonoruanap co^acuga ^aonuaT onM6 6opyB4M, reorpa^MK xu^aTgaH 6up-6upura aKMH 6ynraH y3apo 6oFnMK kom-naHManap, TamKMnoTnapHMHr rypyx,M 6ynu6, мннoвaцмoн co^a KnacTepnapuga aHru ToBap eKM xM3MaT 6up He^Ta ^upMa eKM TagKMKoT MHcTMTyTnapMHMHr catM-^apaKaTM HaTMxacuga apaTunagu. HaTuxaga, umna6 4MKapum xapa-xaTnapMHM KucKapTMpum, unMMM TagKMKoT umnapMHM aManueTra Ba umna6 4MKapumra KeHr xopuM KMnum mmkohm Tyfunagu. Ly ca6a6nu 6yryHru KyHga xax,oHHMHr Kynna6 MaMnaKaTnapuga uKTMcogMeTHM puBoxnaHTM-pumHMHr KnacTepnu eHgamyBMra KaTTa a^aMMaT KapaTMnMoKga. Mннoвaцмoн KnacTepnapHMHr y3Mra xoc xycycuaTnapura KyMugarMnapHM KMpMTMmMMM3 MyMKMH2:

• мннoвaцмoн KnacTep TM3MMM ycT TM3MM x,Mco6naHagM. HyHKM y ^ygyflflaru мннoвaцмoн ^aonuaT xapaeHM opKanu 6up-6upu 6unaH 6upnamraH ^aMga ym6y co^aga мннoвaцмa-napHM apaTMm Ba TapKaTMmHM MaKcag KunraH Typnu xun KnacTepnap (Kypunum, He^Tb-ra3, tm66mm Ba 6omK.)HM y3 M^ura onumu MyM-KMH;

• мннoвaцмoн KnacTep umTMpoK^unapu ^aonuaTMHMHr HaTMxacu cu^aTMga Ha^aKaT umna6 4MKapum, 6anKM 6omKapyB, Tam-KMn 3TMm, mxtmmomm um Ba 6omKa Typnu co^anapga ^aM мннoвaцмanap apaTMnagu;

• 6up Kapamga мннoвaцмoн KnacTep umTM-poK^MnapM «TypnM xungarM TamKMnoTnap»fleK

2 www.greenevolution.ru/enc/wiki/innovacionnyj-klaster

куринса-да, улар ягона ривожланиш концеп-сиясига эга ва ягона инновацион жараён оркали бирлашади ва бу жараёнда хар бир иштирокчи катъий белгиланган вазифани бажаради;

• инновацион кластерни ташкил этиш учун инновацион сохада етарлича ташки-лотларнинг мавжудлиги билан бир каторда баркарор инновацион ривожланишни амалга оширувчи компетенция, техник имконият, логистик йуллар ва алока каналлари, муно-сабатлар тизими булиши лозим;

• кластер иштирокчилари уртасидаги узаро муносабат хамкорлик ва ракобат асо-сида курилади. Бу эса умумий натижага эри-шишда иштирокчиларнинг асосий имконият-лари, ютукларидан фойдаланиш учун шарт-шароит тутдириб, муваффакиятли хамкорлик тизимини яратади.

Иктисодий ривожланишнинг кластерли ёндашуви айникса АКШ ва Европа мамлакат-ларида кенг кулланилади. Шимолий Европа мамлакатлари иктисодиёти кластерлар билан камраб олинган булиб, иктисодиётда ёточсозлик, биотехнологиялар, фармацевтика ва коммуникацион кластерлар етакчи-лик килади. Германия ва Буюк Британияда биотехнологик кластерлар, Францияда озик-овкат ва косметика кластерлари кенг таркалган булса, Италияда саноатда банд булган ахолининг ярми саноат кластерлари хиссасига тутри келади1.

Саноат ва инновацион соха кластерлари-нинг сони буйича бутун дунёда АКШ етак-чилик килади. АКШда кластерли ёндашув минтакавий иктисодиётларни ривожлан-тириш стратегиясининг асоси хисобланиб2, Америка кластерлари хамкорлик ва ИТТКИ (илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик

1 Powerful dusters: Main Drivers of Europe's Competitiveness. Brussels, 17 October 2008. http://ec.europa.eu/enterprise/innovation/index_ en.htm

2 Грановеттер М. Успех инновационного кластера основан на открытости, гибкости и свободе. // The New Times, 2010 год 6 апрель.

ишлари)ни тижоратлаштириш тамойилига асосланиши билан фаркланиб туради. АКШда инновацион кластерлар бир неча ун йил-ликлардан буён ривожланиб келаётганига карамасдан, таъкидлаш лозимки мамлакатда бугунги кунда хам кластерларнинг барча хусусиятларини аникловчи ягона модель, ягона кластер сиёсати мавжуд эмас3.

АКШнинг етакчи инновацион кластерла-рига микропроцессорлар, дастурий таъминот, мобиль алока ва ахборот технологияларига асосланган «Кремний водийси», аэрокос-мик техника ва ахборот технологиялар яра-тишга ихтисослашган Сиэтл, Такома, Олимпия (Вашингтон штати) шахарлари, тиббий асбоб-ускуналар яратишга ихтисослашган Миннеаполис (Миннессотта штати), Жексонсвил (Флорида штати) шахарлари, «тоза» энергетика технологиялари ишлаб чикарувчи Питт-сбург, Акрон, Кливленд (Огайо ва Пенсильвания штатлари), биотехнологиялар ва замо-навий кимё тадкикотларини олиб борувчи Канзас-Сити (Канзас штати), биотехнологи-яларга йуналтирилган Бостон (Массачусетс штати), ярим утказгичлар ишлаб чикаришга ихтисослашган Остин ва Даллас (Техас штати) шахарлари каби инновацион марказларни киритишимиз мумкин. АКШ шахарларининг кандай турдаги кластерларга ихтисослаш-ганлиги хак,идаги маълумот 1-чизмада янада аник куринади.

АКШда инновацион кластерларнинг ривожланишида федерал хукуматларнинг роли катта хисобланади. АКШда кластерларнинг ривожи хамда давлат ва хусу-сий сектор узаро хамкорлигининг бошка йуналишларининг кенгайишида кабул килинган куйидаги хукукий хужжатларнинг роли катта булган4:

• 1980 йилги Бей-Доул Акти;

3 OECD reviews of regional innovation: competitive regional clusters. OECD 2007. -P. 323.

4 Наука и инновации: выбор приоритетов. / Отв. ред. Н.И.Иванова. — М.: ИМЭМО РАН. -С. 2012235.

1-чизма. АКШ ша^арларининг кластерларга ихтисослашуви1

• «Кичик бизнес сох,асида инновация-ларни ривожлантириш туFрисида»ги Акт (SBIR дастури, 1982 йил);

• «Федерал технологиялар трансфери туFрисида»ги Акт (1986 йил);

• «Кичик бизнес сох,асида ИТТКИни ривожлантириш туFрисида»ги Акт (1992 йил);

• «Америка рак,обатлашади» Акти (America COMPETES Act, 2007 йил). Ушбу акт «Америкада технологиялар, таълим ва фан масалалари буйича янада кумак курсатиш учун имкониятлар яратиш туFрисида»ги Акт (America Creating Opportunities to Meaningfully Promote Excellence in Technology,

Education and Science)нинг к,иск,ача номла-нишидир;

• «Америка ик,тисодиётини к,айта тиклаш ва реинвестициялаш туFрисида»ги Акт (2009 йил);

• «Америка ракобатлашади 2010» Акти (The America COMPETES Act 2010, 2011 йил) ва бошк,алар.

1980 йилнинг 12 декабрида кабул килинган Бай-Доул Акти Американинг патент, савдо белгилари ва интеллектуал мулк туFрисидаги к,онуни булса, 2007 йилги «Америка ракобатлашади» к,онуни орк,али университетлар х,амда саноат корхоналари-нинг узаро х,амкорлиги асослари белгилаб

1 http://www.clustermapping.us/content/clusters-101 ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 7

бepилгaн. 2009 йил ^бул килинтн «Aмepикa иктишдиётини кaйтa тиклaш вa peинвecти-циялaш тyFpиcидa»ги Aктгa i<ypa мaмлaкaтдa янги aвлoд бaтapeялapи вa aккyмyлятopлa-рини яpтишгa 2,4 млрд ДК.Ш дoллapидaн зиёд мaблaF йyнaлтиpилгaн бул^, «Aмepикa paкoбaтлaшaди 2010» Летит кypa эca xap йили 100 миллиoн ДКШ дoллapидaн зиёд мaблaF кичик бизнec мacaлaлapи бyйичa минтaкaвий иннoвaциoн дacтypлapни мoлия-лaштиpиш учун йyнaлтиpилиши бeлгилaнгaн. УШ6У кoнyннинг IV бoби минтaкaлapдa ин^-вaциялapни pивoжлaнтиpишгa бaFишлaнгaн хaмдa yнгa кypa минтaкaлapдa иннoвaция-лapни кУллaб-кyввaтлaш Фeдepaл дacтypи ишлaб чикилгaн.

AКШдa иннoвaциoн клacтepлapнинг pивoжлaнишидa юкopидaги кoнyнлap билaн бир кaтopдa бир нeчтa дacтyp х^м мухим poль yйнaйди. Бу ^би дacтypлapгa миcoл килиб «Mинтaкaвий Maciep тaшaббycлapи» (2010 йил)1, «Бaндликкa кyмaклaшиш вa иннoвaциялap кaтaлизaтopи дacтypи (2011 йил)2, «Aмepикaнинг yзoк вa чeккa жoйлa-pидa иннoвaциялapни кУллaб-кyввaтлaш вa ишчи ypинлapини яpaтиш» дacтypлapи (2012 йил)3ни кeлтиpиш мумкин.

Бугунги кyндa иктиcoдчи oлим Maйкл Пopтep бoшчилигидa Гapвapд бизнec мaк-тaби, MIT Sloan Management мaктaби вa Teмпл Унивepcитeтининг Фox Унивepcи-тeти бизнec мaктaби тaдкикoтчилapи AКШ клacтepлapини xapитaлaш мeтoдoлoгияcини

1 S. SBA, FY 2015 Congressional Budget Justification and FY 2013 Annual Performance Report.

2 Obama Administration announces $20 Million for 10 Public-Private Partnerships to Support American Manufacturing and Encourage Investment in U. S. — [ER]. Access mode: http:||www.commerce.gov|news| pressreleases|2012|10|09|obamaadministration-announces-20-million-10-public-private-partnersh.

3 Obama Administration Announces $15 Million

Multi-Agency Challenge To Foster Job Creation and Business Innovation in Rural Communities Nationwide. — [ER]. Access mode:http:||2010-2014.commerce.gov| catego-ry|tags|rural-jobs-and-innovation-Overview: SBA Innovation Clusters, 12 Nov 2013. — [ER]. Access mode: http:||www.clustermapping.us|sites|default| files|files|page.

ишлaб чиккaнлap. Ушбу мeтoдoлoгия мaм-лaкaтдa мaвжyд бapчa тypдaги клacтepлapни тизимлaштиpиш вa coлиштиpиш им^нини бepaди. Ушбу мeтoдoлoгия M.Пopтepнинг «Mинтaкaлapнинг иктиcoдий кypcaткичлapи» (2003-йил) нoмли тaдкикoт ишининг кaйтa КУРИ6 чикилгaн вa кeнгaйтиpилгaн шaкли 6УЛИ6, M.Пopтep, M.Дeлгaдo, С.Штepннинг «Apaлaш тapмoклap клacтepлapини aниклaш» (2014-йил) илмий излaнишлapигa acocлaнaди. M.Пopтep, M.Дeлгaдo, С.Штepннинг «Apa-лaш тapмoклap клacтepлapини aниклaш» (2016 йил) тaдкикoти эca мeтoдoлoгиянинг энг cyнгги нaтижaлapини yзидa мyжaccaм этгaн. Ушбу мeтoдoлoгиягa ^pa мaмлaкaтдaги caнoaт тapмoклapи «caвдo» вa «мaхaллий» тypлapигa бyлинaди. Шунт !ypa клacтepлap хaм «caвдo» вa «мaхaллий» клacтepлapгa бyлинaди4.

Сaвдo клacтepлapи дeгaндa узи жoйлaшгaн минтaкaдaн ïam^p^am бoзopлapгa xизмaт килувчи apaлaш тapмoклap гурухини тушу-ниш мумкин. Улap acocaн узи жoйлaшaди-гaн жoйни эркин тaнлaйди хaмдa мaълyм paкoбaт aфзaлликлapи мaвжyд бyлгaн бир нeчтa минтaкaлapдa тyплaниши мумкин. Бу тypдaги клacïepлap мaмлaкaï минïaкaлapapo paкoбaтлaшгaни учун бoшкa минтaкa Mac-тepлapи тoмoнидaн paкoбaтгa тopтилaди. Сaвдo клacтepлapигa ми^л килиб Нью-Йopкдaги мoлия xизмaтлapи, Кpeмний вoдийcидaги axбopoï ïexнoлoгиялapи хaмдa Лoc-Aнжeлecдaги кинo caнoaтини oлиш мумкин. Сaвдo клacтepлapи минтaкaвий иктиcoдиëтнинг «хapaкaтлaнтиpyвчи кучи» Xиcoблaнaди хaмдa минтaкaнинг умумий иктиcoдий caмapaдopлигигa хиcca кУшaди.

Maхaллий клacтepлap caвдo клacтepлa-pидaн фapкли paвишдa мaхaллий бoзopгa xизмaт килувчи coхaлapдaн тapкиб тoпaди. Улap мaмлaкaтнинг xap кaйcи минтaкacидa кeнг тapкaлгaн вa мaълyм жoйнинг paкoбaт

4 http:||www.clustermapping.us|content|cluster-mapping-methodology

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 7

1-диаграмма. АК.Ш ик,тисодиётида савдо ва мах,аллий кластерларнинг урни1 (%да).

афзалликларига эътибор каратмайди. Нати-жада минтакадаги мах,аллий кластердаги бандлар сони ушбу минтака ах,олиси сонига пропорционал булади. Мах,аллий кластерлар узи жойлашган минтакага ботлик булганлиги учун бошка минтака кластерлари томони-дан ракобатга чорланмайди. Бундай турдаги кластерларга мах,аллий сотликни саклаш хизматлари дорихоналари ва шифохоналар, кинотеарт ва савдо хизматларини киритиш мумкин1. 1-диаграммада АКШ иктисодиётида савдо ва мах,аллий кластерларнинг урни х,акида маълумотлар келтирилган. Бундан куришимиз мумкинки, мах,аллий кластерлар х,иссасига банд ах,олининг асосий кисми (64%) тутри келган бир шароитда, савдо кластерлари нисбатан юкорирок даромад ва бир канча юкори инновационлик даражасини (умумий патентларнинг 96,5%и) намойиш этмокда. Хулоса килиб айтиш мумкинки, мах,аллий кластерлар савдо кластерлари учун зарур булган хизматларни курсатади ва х,ар икки турдаги кластерлар минтакавий иктисодиётнинг усиши учун мух,им сана-лади.

Ушбу «US Cluster mapping» дастури NAICS (Шимолий Америка тармоклар классифика-цияси)нинг 778 та 6 ракамли тармокларини 51 та савдо кластерлари ва ЫА1СБнинг 310 та

тармокларини 16 та мах,аллий кластер кате-горияларига туркумлайди.

АК,да х,укумат кластерларнинг ривожлани-шига алох,ида эътибор каратиб, федерал шартнома тизими оркали кластер иштирок-чиларига куйидаги х,укукларни беради:

• давлатнинг саноат ускуналари ва илмий лабораторияларидан бетараз фойдаланиш;

• давлат идоралари ва фондларидан хом ашё олишдаги имтиёзлар;

• солик имтиёзлари;

• асосий фондларни эрта амортизация-циялашда ёрдам;

• давлат ер мулкидан бетараз фойдала-ниш;

• корхона хусусий ишланмаларини суб-сидиялаш ва бошкалар3:

Университетлар (айникса, илмий тадкикот институтлари)нинг давлат х,амда хусусий сектор томонидан куллаб-кувватланиши х,амда молиявий жих,атдан юкори даражада молия-лаштирилиши уларга турли имтиёзлар яратди х,амда ривожланишга олиб келди. Айтиш мумкинки, АКШда университетлар х,амда хусусий корхоналарнинг ушбу узига хос коо-перацияси илмий тадкикотлар натижаларини

1 http://www.clustermapping.us/content/clusters-101

2 http://www.clustermapping.us/content/clusters-101

3 Емельянов С. Стратегия развития науки и технологии в США в XXI веке. // «Проблемы теории и практики управления», 2002, № 1. -С .19-24.

1-жадвал. АК,Шнинг йирик инновацион кластерлари1

Ихтисослашган тармок Инновацион кластер х,акида маълумот Knacrep floupacMflaru KOMnaHManap, OTM, M^MMM TaflK,UK,OT MHcrMTynapu, BeHMyp ^OHgnap

Фармацевтика «The Research Triagle Park» (Шимолий Каролина штати), 80 дан ортик компания, 10 миндан ортик бандлар KoMnaHManap: • «BASF Crop Protection»; • «Bayer Crop Science»; • «Monsanto Corporation»; • «Nufarm Americas»; • «Syngenta»; OTMnap: • Duke University; • North Carolina State University; • University of North Carolina at Chapel Hill; • North Carolina Central University; BeHMyp KOMnaHMa Ba ^OHgnap: • «The Aurora Funds»; • «Calvert Bio Capital»; • «Hatteras Venture Partners»; • «Intersouth Partners»; • «PappasVentures».

• Сан-Диего Университети кошидаги парк (Калифорния штати), 18 та тадкикот ташкилоти, 3 та шифохона ва 400 дан ортик фармацевтика ва биотехнология компаниялари. KoMnaHMa Ba m^MMM TaflKMKOT MHcrMTyrnapM: • «La Jolla Institute for Allergy & Immunology»; • «Kyowa Hakko Kirin California Inc.».

• Флорида марказий университети тадкикот парки (Орландо шах,ри)

• Питтсбург университети амалий тадкикотлар маркази

Коинот технологиялари Вашингтон штати Сиэтл, Такома, Олимпия шах,арларидаги компаниялар: • «Boeing» (авиатехника воситалари); • «Aerospace Industrial» (кидирув ва навигация воситалари); • «Aaco Avionics» (махсус электрон асбоб-ускуналар); • «FLAerospace» (навигация воситалари).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аризона Штати Финикс шах,ридаги компаниялар: • «Lockheed Martin ^ф.» (авиакоинот ускуналари); • «Honeywell International Inc.» (турли хил асбоб-ускуналар); • «Space Manufacturing Inc.» (навигация воситалари).

Телекомму-никациялар • «Silicon Valley» (Калифорния штати); • Остин, Даллас шах,арлари (Техас штати); • Денвер шах,ри (Колорадо штати); • Атланта шах,ри (Жоржия штати).

• «The Research Triagle Park (Шимолий Каролина штати) - симсиз телекоммуникация воситалари саноати кластери. Компаниялар: • «Smart Phone»; • «Black Berry»; • «Cisco» (телекомм. воситалари); • «IBM» (компьютерлар, маълумотларни саклаш воситалари, интернет); • «NetApp» (маълумотларни саклаш тизими); • «Ericsson» (телекоммуникация воситалари ва хизматлари); • «Garmin» (навигация воситалари); • «HTC» (мобиль алока воситалари); • «Research In Motion» (мобиль алокаси)

1 К,уйидаги маълумотлар асосида муаллифлар томондан тузилди: www.GosSmi.ru. Инновационные кластеры США.

1-жадвал. Давоми

Компьютер технологиялари • «Silicon valley» (Калифорния штати), 7 мингдан ортик резидент мавжуд, мамлакатдаги умумий венчур капиталнинг 1/3 кисми водийга жалб килинади. ОТМ: • Стенфорд университети. Компаниялар: • «Adobe Systems» (график дизайн, веб-контент); • «Advanced Micro Devices» (микро-электрон компонентлар); • «Apple Inc.» (АТ саноати воситалари); • «Cisco Systems» (тизимли восита ва технологиялар); • «Intel» (дастурий таъминот ва коммуникация воситалари); • «Oracle Согрога^оп» (маълумотлар базасини бошкариш тизимлари, бизнес дастурлар); • «SanDisk» (маълумот ташувчилар, ташки хотира курилмалари); • «Symantec» (ахборот хавфсизлиги ва антивируслар).

• «The Research Triagle Park» тадкикот парки (Шимолий Каролина штати) Компаниялар: • «IBM» (компьютерлар, маълумотларни саклаш воситалари, интернет); • «Geo Magic» (дастурий таъминот); • «Delta Products» (компьютерлар учун дастурлар); • «Net App» (дисклар ва маълумотларни саклаш воситалари); • «Cisco Systems» (тизимли восита ва технологиялар).

Энергетика • «Saratoga Technology+Energy Park» (СТЕП) (Ню-Ёрк штати) - урмон ва ёFочни кайта ишлаш сох,асидаги технологияларни тадкик килувчи парк ОТМ: • Hudson Valley Community College.

• «The Research Triagle Park» (Шимолий Каролина штати) - тоза ва яшил энергетика. • Шимолий Каролина биоёкилFи маркази; • Дакота университети атроф-мух,ит буйича маркази; • Шимолий Каролина куёш энергияси университети; • FREEDM System Center (энергияни саклаш ва таксимлаш, альтернатив энергия).

Ядро технологиялари • Окридж Миллий лабораторияси (Теннеси штати) кошидаги «Nuclear Energy Modeling & Simulation Energy Innovation Hub» маркази Илмий тадкикот институтлари: • «Electric Power Research Institute» (Калифорния Штати); • «Los Alamos National Laboratory» (Нью Мехико штати); • «Westinghouse Electric Company» (Пенсильвания штати).

um.na6 4MKapumra xopuM этмw xaMga $yHga-MeHTa^n TaflK,MK,oTnapHM MO^MA^amTMp xaxMMHM omupumra XM3MaT KM^MoKfla.

l-xagBa^nga AKWHMHr Typ^M xm^ coxa^nap-garu MupuK KnacTep^napu xaKMga Mat^nyMoT Ke^TMpM^raH.

XagBa^ MatnyMoTnapugaH Ke^uö 4mkm6 aMTum MyMKMHKM, AKW MKTMcoflMeTMfla mhho-вaцмoн K^acTep^apHMHr axaMMaTM xyga roK,opM öynuö, ynapgaH wmmoMm Kapo^MHa LUTaTM-garu «The Research Triagle Park» KnacTepu XaMga Ka.nM$opHMfl mTaTugaru «Silicon Valley» («KpeMHMM BogMMCM») KnacTep^napu xaxMM Ba caMapagop^MTM xuxaTugaH ra^opu ypuHga Typagu.

K^acTep^u puBox^naHum Ha3apuacM acoc-4mcm M.nopTepHMHr TatKMfl^amu^a, MHHoBa-цмoн K^acTep^ap AKW uKTMcogueTura KyMu-garu ycTyH^MK^apHM o^uö Ke^agu:

• Tat^MM, MTTKM, 3KcnopTHM KY^aö-KyBBaT^am, TTXMhm xa^6 km^mw öopacugarM aHtaHaBMM mkjmcoamm cuecaTHMHr caMapagop-^urMHM omupagM;

• Te3Kop MKTMcogMM ycumra 3aMMH apa-Tagu;

• xycycuM ceKTop, caBgo accoцмaцмfl.пapм, gaB^aT, Tat^MM Ba u^MMM-TagKUKoT MHcTMTyT-^apMHMHr yMyMMM ^ao^MATM y^yH mapoMT apa-Tagu;

• 6u3Hec Ba xyKyMaTHMHr KoHcTpyKTMB My^oKoTM MexaHM3MM xMcoö^aHagu;

• öap^a Typgaru ^upMa^ap, myHMHrgeK, ypTa Ba KM4MK 6u3Hec BaKM^apuHM xaM 6up-^amTMpaflu;

• K^acTep^apHM мoflepнмзaцмa^am paK,oöaT MyxMTMHM cof^oM^amTMpagM Ba öomKa^ap1.

WyHgaM km^mö, aMTMm MyMKMHKM, AKW MKTMcogMeTM KnacTep^nap puBox^aHraH^uru öyMM^a gyHega 6upuH4M ypuHga Typagu xaMga MaM^aKaTga мннoвaцмoн Ba caHoaT KnacTep-

1 Reshaping Regional Economic Development: Clusters and Regional Strategy. Professor Michael E. Porter. Harvard Business School. U.S. Cluster Mapping Launch Event. University of Minnesota, Minneapolis, MN. September 29th, 2014

ларини аниклашнинг ягона умумий федерал микёсдаги модели булмаса-да, кластерларни шакллантириш ва куллаб-кувватлашнинг аник ишланган механизмлари мавжуддир. Мамлакатнинг жах,он юк,ори технологик сох,а-ларида етакчилик килишининг асосий сабаби Хам айнан инновацион кластерлар доирасида компания, венчур фонд ва стартапларнинг мавжудлигидир. Улар мамлакат иктисодиёти-нинг ракобатбардошлигини таъминлашда, ракамли иктисодиётни мустахкамлашда мухим роль уйнайди.

Жадал суръатларда ривожланиб бораётган Узбекистан учун хам иктисодиётни модернизация ва диверсификация килиш, ишлаб чикаришга замонавий техника ва техноло-гияларни жалб килиш, инновацион фаоли-ятни ривожлантириш мухим вазифалардан бири саналади. Бу хакда Узбекистон Респуб-ликаси Президенти Шавкат Мирзиёев 14-15-май кунлари Пекин шахрида булиб утган «Бир макон, бир йул» форумидаги иштироки вактида сузлаган нуткида алохида тухталиб утди ва «Бизнинг умумий максадимиз «Ипак йули иктисодий минтакаси» линияси буйича бирлашган саноат технопарклари, илмий-инновацион кластерлар ва эркин иктисодий худудлар ташкил этиш булиши керак, деб хисоблайман», дея кайд этди2. Бу уринда эса, инновацион кластерларни шакллантириш ва ривожлантириш буйича катта тажрибага эга булган АК.Ш тажрибасини урганиш мухим ахамият касб этади, деб айтиш мумкин.

2 http://thediplomat.com/2017/05/whats-next-for-the-belt-and-road-in-central-asia/ What's Next for the Belt and Road in Central Asia? By Catherine Putz. May 17, 2017

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 7

Адабиётлар руйхати:

1. http://www.promcluster.ru. / Торгово-промышленная палата Российской Федерации. Кластеры в федеральном законодательстве и законодательстве г. Москвы.

2. Емельянов С. Стратегия развития науки и технологии в США в XXI веке. // Проблемы теории и практики управления.2002..№ 1.С .19-24.

3. Цихан Т.В. Кластерная теория экономического развития. // «Теория и практика управления», 2003, № 5.

4. Altenburg T., Meyer-Shtamer J. How to promote clusters: policy experiences from Latin America. // World Development 27 (9), 1999.

5. www.greenevolution.ru/enc/wiki/innovacionnyj-klaster

6. Porter M. Clusters and the new economics of competition. / /Harvard Business Review. Nov/Dec, 1998. Vol. 76, Issue 6. -Р. 77.

7. Powerful dusters: Main Drivers of Europe's Competitiveness. Brussels, 17 October 2008. http://ec.europa.eu/enterprise/innovation/index_en.htm

8. Грановеттер М. Успех инновационного кластера основан на открытости, гибкости и свободе. // The New Times, 2010 год 6 апрель.

9. OECD reviews of regional innovation: competitive regional clusters. OECD 2007. - P. 323.

10. Наука и инновации: выбор приоритетов. / Отв. ред. Н.И. Иванова. — М.: ИМЭМО РАН, 2012-235 с. (гл. 2).

11. S. SBA, FY 2015 Congressional Budget Justification and FY 2013 Annual Performance Report.

12. Obama Administration announces $20 Million for 10 Public-Private Partnerships to Support American Manufacturing and Encourage Investment in U. S. — [ER]. Access mode: http://www.commerce.gov/news/pressreleases/2012/10/09/obamaadministration-announces-20-million-10-public-private-partnersh.

13. Obama Administration Announces $15 Million Multi-Agency Challenge To Foster Job Creation and Business Innovation in Rural Communities Nationwide. — [ER]. Access mode:http://2010-2014.commerce.gov/catego-ry/tags/rural-jobs-and-innovation-Overview: SBA Innovation Clusters, 12 Nov 2013. — [ER]. Access mode: http://www.clustermapping. us/sites/default/files/files/page.

14. http://www.clustermapping.us/content/cluster-mapping-methodology

15. http://www.clustermapping.us/content/clusters-101

16. Reshaping Regional Economic Development: Clusters and Regional Strategy. Professor Michael E. Porter. Harvard Business School. U.S. Cluster Mapping Launch Event. University of Minnesota, Minneapolis, MN. September 29th, 2014.

17. http://thediplomat.com/2017/05/whats-next-for-the-belt-and-road-in-central-asia/ What's Next for the Belt and Road in Central Asia? By Catherine Putz. May 17, 2017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.