Научная статья на тему 'Uzbekistan in the Global Innovation Index - priorities of Innovation'

Uzbekistan in the Global Innovation Index - priorities of Innovation Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
238
87
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭКОНОМИКА / ECONOMY / ИННОВАЦИЯ / INNOVATION / РЕЙТИНГ / RATING / УЗБЕКИСТАН / UZBEKISTAN / ГЛОБАЛЬНЫЙ ИНДЕКС ИННОВАЦИИ / ГЛОБАЛ ИННОВАЦИЯ ИНДЕКСИ / GLOBAL INNOVATION INDEX / ИНДЕКС / INDEX / ВСЕМИРНЫЙ БАНК / WORLD BANK / ВВП / GDP / ИқТИСОДИЁТ / ЎЗБЕКИСТОН / ЖАҳОН БАНКИ / ЯИМ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич

Мақолада Глобал инновация индекси ўрганилди, иқтисодиёти ривожланган, ривожланаётган ҳамда ўтиш иқтисодиётидаги мамлакатларнинг Глобал инновация индексидаги ўрни ва индекс кўрсаткичлари таҳлил қилинди. Ўзбекистоннинг Глобал инновация индексида эгаллаган ўрни, индекс кўрсаткичлари динамикаси ҳамда устувор жиҳатлари таҳлил қилинди. Таҳлиллар асосида ривожлантирилиши зарур бўлган индекс кўрсаткичлари бўйича таклифлар ишлаб чиқилди.Таянч иборалар: иқтисодиёт, инновация, рейтинг, Ўзбекистон, Глобал инновация индекси, индекс, Жаҳон банки, ЯИМ.В статье изучены и проанализирована Глобальный инновационный индекс и рейтинги экономически развитых, развивающихся и стран с переходной экономикой. Выявлено занимаемое Узбекистаном в Глобальном индексе инновации место, проанализирована динамика показателей индексов Узбекистана, а также выявлены показатели, по которым есть преимущества и относительно слабые индексные позиции. На основе анализа разработаны предложения и рекомендации по улучшению показателей инновационного развития.In the article are analyzed indices and ratings of some developed and developing economies, and as well the countries in transition economies. There is discussed the rank of Uzbekistan in the global innovation index, and also exposed preferred indices and weak positions in the innovation indices.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Uzbekistan in the Global Innovation Index - priorities of Innovation»

>

АБДУВАЛИЕВ Абдулазиз Абдувалиевич,

Тошкент давлат иктисодиёт университети хузуридаги «Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий-тадкикот маркази илмий котиби, иктисод фанлари номзоди

УЗБЕКИСТОННИНГ ГЛОБАЛ ИННОВАЦИЯ ИНДЕКСИДАГИ УРНИ - ИННОВАЦИОН ИКТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИКБОЛЛАРИ1

УДК: 334.021.1 ББК: 65.7

АБДУВАЛИЕВ А.А. УЗБЕКИСТОННИНГ ГЛОБАЛ ИННОВАЦИЯ ИНДЕКСИДАГИ УРНИ -ИННОВАЦИОН ИКТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИЦБОЛЛАРИ

Маколада Глобал инновация индекси урганилди, иктисодиёти ривожланган, ривожла-наётган х,амда утиш иктисодиётидаги мамлакатларнинг Глобал инновация индексидаги урни ва индекс курсаткичлари тахлил килинди. Узбекистоннинг Глобал инновация индек-сида эгаллаган урни, индекс курсаткичлари динамикаси хамда устувор жихатлари тахлил килинди. Тахлиллар асосида ривожлантирилиши зарур булган индекс курсаткичлари буйича таклифлар ишлаб чикилди.

Таянч иборалар: иктисодиёт, инновация, рейтинг, Узбекистон, Глобал инновация индекси, индекс, Жах,он банки, ЯИМ.

АБДУВАЛИЕВ А.А. МЕСТО УЗБЕКИСТАНА В ГЛОБАЛЬНОМ ИННОВАЦИОННОМ ИНДЕКСЕ - ПРИОРИТЕТЫ РАЗВИТИЯ ИННОВАЦИОННОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье изучены и проанализированы Глобальный инновационный индекс и рейтинги экономически развитых, развивающихся стран и стран с переходной экономикой. Выявлено занимаемое Узбекистаном в Глобальном индексе инновации место, проанализирована динамика показателей индексов Узбекистана, а также выявлены показатели, по которым есть преимущества и относительно слабые индексные позиции. На основе анализа разработаны предложения и рекомендации по улучшению показателей инновационного развития.

Ключевые слова: экономика, инновация, рейтинг, Узбекистан, Глобальный индекс инновации, индекс, Всемирный банк, ВВП.

1 А-2-4 «Инновацион хизматлар бозорини шакллантириш ва ривожлантириш хамда унинг Узбекистон Республикаси худудлари иктисодиётининг ракобатбардошлигини оширишдаги таъсири» мавзусидаги илмий-амалий лойиха доирасидаги нашр.

ABDUVALIEV A.A. UZBEKISTAN IN THE GLOBAL INNOVATION INDEX - PRIORITIES OF INNOVATION

In the article are analyzed indices and ratings of some developed and developing economies, and as well the countries in transition economies. There is discussed the rank of Uzbekistan in the global innovation index, and also exposed preferred1 indices and weak positions in the innovation indices.

Key words: economy, innovation, rating, Uzbekistan, The Global innovation index, index, The World bank, GDP.

MaqoH u^mucoduemuda MaMnaKamnapHu^ uHHOBa^OH puBornnaHuw dapamacuHU 6ax,onaw Macananapu don3ap6 aqaMunm Kac6 эmмoцдa.

Бунда турли халкаро ташкилотлар ва айрим давлатлар томонидан мустакил ра-вишда турли методикалардан фойдаланиб келинмокда. Жумладан:

- Билимларни бахолаш методологияси (Knowledge Assessment Methodology -(КАМ));

- Миллий инновация сиFимкорлиги (National Innovative Capacity - NIC);

- Европанинг инновацион шкаласи (European Innovation Scoreboard - EIS);

- Инновацион фаолиятни бахоловчи индикаторлар тизими;

- Глобал инновацион индекс (Global Innovation Index - GII).

Европанинг инновация шкаласи 2001 йил-дан Европа Иттифокининг статистик хизмати томонидан хисобланади. Ушбу шкала буйича инновацион ривожланишнинг харитаси учта гурухдаги компонентлардан иборат1. Жумладан, Биринчи гуру^ (Enablers) инновацион фаолиятни харакатлантирувчи асосий куч-ларни акс эттиради ва иккита композицион индексларни уз ичига олади. Булар, Инсон ресурслари (Human resources) ва Молия ва таъминот (Finance and support) индекслари. Булар инновацион лойихаларни амалга оши-ришда молиявий маблатларнинг мавжудлиги ва давлат томонидан куллаб-кувватланиш даражасини акс эттиради.

1 European Innovation Scoreboard 2016 // http:// ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-fig-ures/scoreboards/index_en.htm

Иккинчи гуру^ (Firm activities) фирмалар-нинг фаолиятини акс эттирувчи курсаткич-лардан иборат булиб, унда учта композицион индикатор мужассамлаштирилган: 1) фирма-лар уз маблатлари хисобидан илмий тадкикот ва ишланмаларга сарфлаган харажатлари; 2) инновациялар сохасида бошка фирмалар ва давлат билан хамкорликларнинг амалга оширилиши; 3) тадбиркорлик фаолиятида интеллектуал мулкнинг хукукий таъминоти.

Учинчи гуру^ (Outputs) фирмаларнинг инноваторлар сифатидаги фаолияти натижа-ларини акс эттиради. Ушбу гурух иккита индикаторни уз ичига камраган: биринчиси -бандлик, экспорт ва савдодаги инновация-ларнинг иктисодий самарадорлиги; иккин-чиси - мамлакатлар бозори ва дунёдаги мил-лий инновациялар урнининг характеристи-каси.

Жахон банки томонидан инновацион ривожланиш даражасини мониторинг килиш максадида «Билимларни бахолаш методологияси» юритилади. Ушбу методология киёсий тахлилга асосланган ривожланаётган давлат-ларда мавжуд билимлардан фойдаланиш даражасини аниклашга каратилган. Индекс 80 та сифат ва сон курсаткичлардан иборат булиб, 4 та кисмга ажратилган. Булар куйи-дагича2:

1) иктисодий ва институционал мухит ва унинг янгиланиб бориши хамда янги билим-

2 http://www.urenio.org/2006/07/17/world-bank-knowledge-assessment-methodology/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

napHM apaTMmga ^oMganaHum caMapagop-nuru;

2) TatnMM Ba 6unuMnapHM apaTMm, eTKa3Mm Ba ^oMganaHMW BaKonaTMra эгa 6ynraH axonu KaTnaMM;

3) 6unuMnapHM K,a6yn Kunu6 onum, caKnam Ba TapKaTMm MMKoHMATura эra 6ynraH pMBox-naHaëTraH ax6opoT MH$paTy3MnMacu;

4) ^upManap, unMMM TagKMKOT MapKa3napu, KOHca^TMHr Ba 6omKa TamKunoTnapHMHr caMa-panu мннoвaцмoн TM3MMM.

Mннoвaцмoн ^aonuaTHM 6axonoB4M MHgu-KaTopnap TM3MMM 2001 Munga ABcTpanua xyKyMaTMHMHr 2001-2006 Munnapga MHHoBa-цмanapнм Kynna6-KyBBaTnamHM paf6aTnaHTM-pum gacTypM goupacuga umna6 4MKunraH. ym6y TM3MM мннoвaцмa KypcaTKM^napu xapu-TacMra acocnaHM6, 6 Ta gapaxagaru MHgMKa-TopgaH u6opa^:

1) 6unMMnapHM apaTMm: AHru FoanapHM Ba TexHonoruanapHM MyxaccaMnamTMpum ko6m-.MATM;

2) mhcoh pecypcnapu: MexHaT pecypcnapu-HMHr Foanap Ba TexHonoruanapHM MogguM 6oM-nMKnapra aMnaHTupum Ko6unMATM;

3) Monua: Foanap Ba TexHonoruanapHM TMxopaTnamTMpumHMHr MonuaBMM MaH6a-napu;

4) 6unuMnapHMHr TapKaTMnumu: ^upManap-apo 6unMMnap Ba TexHonoruanapHMHr TapKa-TMnum Te3nurM;

5) xaMKopnMK: ABcTpanuaHMHr xanKapo мннoвaцмa anoKanapMHM puBoxnaHTMpum;

6) 6o3opHMHr MyHoca6aTM: мнвecтмцмanap-HMHr MKTMcogMM KaMTMMM.

Y3 HaB6aTMga AK,Wga xaM MunnuM MHHoBa-цмa cMFMMKopnMrMHM 6axonam MaKcaguga onMMnap M.nopTep Ba C.CTepH ToMoHMgaH y^Ta KaTeropuagaru MHgeKcnap umna6 4MKMn-raH:

1) MKTMcogMéTfla мннoвaцмanapнм Kynna6-KyBBaT^oB^M мннoвaцмoн MH$paTy3MnMa;

2) anoKagop TapMoKnapga мннoвaцмanapнм paf6a™aHTMpyB4M Ba 6of^ob4m KnacTepnu mapoMTnap;

1 OECD. Science, Technology and Industry Scorecard (http://oecdboolshop.org). http://www.oecd.org/sti/ sti-brochure.pdf

3) KnacTepnapapo кoммyнмкaцмa Ba ano-KagopnuK gapaxacu (^yHgaMeHTan TagKMKoT-nap Ba MaxcynoTnapHM umna6 4MKapumHMHr anoKagopnuru, KopnopaTMB TapMoKHMHr xoguMnap ManaKacMHM omupumra MHBecTM-цмanapм Ba 6omKanap)2.

^Kopuga KenTMpunraH MaMnaKaTHMHr mhho-вaцмoн pMBoxnaHMm gapaxacuHM 6axonam TM3MM^apMgaH rno6an мннoвaцмa MHgeKcu (rMM)HM Taxnun Kunum MaKcagra MyBo^MK ge6 xuco6naHaflM.

rMM - XanKapo 6M3Hec MaKTa6u (INSEAD), KopHenn yHMBepcMTeTM (Cornell University) Ba XanKapo MHTenneKTyan MynK TamKMnoTM (World Intellectual Property Organization, WIPRO) ToMoH^apugaH xaMKopnuKga umna6 4MK,unraH Ba MaM^aKaT^apHMHr мннoвaцмoн ca.nox.MATM pMBoxnaHMm gapaxacu 6yMM4a peMTMHrHM maKnnaHTMpagu.

rMM 143 Ta MaMnaKaT 6yMM4a xuco6naHu6, 6y MaMnaKaTnap gyHë axonucuHMHr 95%, xaxoH AMMHMHr 3ca 99,5%hm KaMpa6 onagu. rMM MyTaxaccucnapu ToMoHMgaH xap 6up MaMnaKaT 6yMM4a мннoвaцмA MHgeKcu peMTMHruHM aHMK-namga 7 Ta acocuM KypcaTKM^napra acocna-Hagu, 6ynap3:

- мнcтмтyцмoнan MyxMT;

- mhcoh KanMTanu Ba TagKMKoTnap;

- MH$paTy3MnMa;

- 6o3opHMHr pMBoxnaHraHnuru;

- 6u3HecHMHr pMBoxnaHraHnuru;

- 6unMMnap Ba TexHonoruanapHMHr umna6 ^MKapunumu;

- MxogMM MaxcynoT.

2012-2015 MMnnapgaru rMM peMTMHr KypcaT-KM^napu Taxnunura Kypa, 6upuH4M yHTanuKga pMBoxnaHraH MaMnaKaTnap ypMH onraHnuru Ky3aTMnraH 6ynca, Taxnun KMnMHaëTraH gaBpga 6uprMHa Uвeмцapмa Ma3Kyp peMTMHrga 6upMH4M ypMHHM y3rapumcM3 эrannaraн, UBe-цмA Ba BywK BpMTaHMA cyHrru y4 Mun Mo6aM-

2 Porter M.E., Stern S. National Innovative Capacity.

3 The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development // Switzerland. P.453.

MKTMCOfl BA MOMfl / 3K0H0MMKA M OMHAHCN 2017, 1

1-жадвал. 2015-2012 йй. Глобал инновация индекси рейтинги буйича 1-10-уринларни эгаллаган

мамлакатлар1

20152 20143 20134 20125

Рейтинг Мамлакатлар Индекс Мамлакатлар Индекс Мамлакатлар Индекс Мамлакатлар Индекс

1 Швейцария 68,30 Швейцария 64,78 Швейцария 66,59 Швейцария 68,2

2 Буюк Британия 62,42 Буюк Британия 62,37 Швеция 61,36 Швеция 64,8

3 Швеция 62,40 Швеция 62,29 Буюк Британия 61,25 Сингапур 63,5

4 Нидерландия 61,58 Финляндия 60,67 Нидерландия 61,14 Финляндия 61,8

5 АКШ 60,10 Нидерландия 60,59 АКШ 60,31 Буюк Британия 61,2

6 Финляндия 59,97 АКШ 60,09 Финлядния 59,51 Нидерландия 60,5

7 Сингапур 59,36 Сингапур 59,24 Гонконг 59,43 Дания 59,9

8 Ирландия 59,13 Дания 57,52 Сингапур 59,41 Гонконг 58,7

9 Люксембург 59,02 Люксембург 56,86 Дания 58,34 Ирландия 58,7

10 Дания 57,70 Гонконг 56,82 Ирландия 57,91 АКШ 57,7

2-жадвал. 2015 йилда Жах,он банкининг дунё мамлакатлари буйича ЯИМнинг ах,оли жон бошига

нисбатан даражаси ва ГИИ курсаткичлари тах,лили6

Жах,он банкининг ЯИМнинг ах,оли жон бошига нисбатан даражаси ЯИМ (ах,оли жон бошига АКШ долл) Уртача ГИИ

Юкори даромадли мамлакатлар 39 576,9 51

Уртадан юкори даромадли мамлакатлар 7 737,4 38

Урта даромадли мамлакатлар 4 667,6 29

Уртадан паст даромадли мамлакатлар 1 988,2 29

Паст даромадли мамлакатлар 412,0 21

нида сезиларсиз фарк билан 2-3- уринларни эгаллаб келган (1-жадвал).

Мутахассислар томонидан индексни х,исоблашда утказилган суровнома натижа-ларига кура Швейцария, Буюк Британия, АКШ каби мамлакатларда ГИИнинг юкори булиши инновацион инфратузилма, бизнес ва бизнес мух,итининг ривожланганлик даражаси билан боFликлиги кайд килинган.

Умуман олганда, инновация сох,асида илFор булган мамлакатлар инновацион тизимларнинг узвий алокадорликларини яра-

1 The Global Innovation Index 2012, 2013, 2014, 2015.

2 The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development. Geneva, Switzerland.

3 The Global Innovation Index 2014. The Human Factor in Innovation. Geneva, Switzerland.

4 The Global Innovation Index 2013. The Local Dynamics of Innovation. Geneva, Switzerland.

5 The Global Innovation Index 2012. Stronger Innovation Linkages for Global Growth. Geneva,

Switzerland.

тишга эришилган, яъни инсон капиталига киритиладиган инвестициялар ва инновацион инфратузилманинг ривожлантирилиши юкори даражадаги ижодий фаолиятни раFбатлантиришга хизмат килади.

ГИИ мамлакатларда илм-фаннинг ривож-ланганлиги, мамлакатларда мавжуд инновацион салох,иятдан фойдаланиш даражасини курсатади. Бу эса инновацион салох,иятнинг миллий иктисодиётдаги урнини тах,лил килиш имконини беради. Демак, илм-фан мамлакат иктисодиётини юкори суръатларда ривож-лантиришни таъминлайди, аммо бу сох,а узок муддатли инвестицияларни талаб этгани сабабли катта микдордаги маблатларни талаб этади.

Шу билан бирга инновацион салох,ият ва иктисодиётнинг ривожланганлиги даражаси уртасидаги боFликликнинг тах,лили узаро

6 The Global Innovation Index 2014. The Human Factor in Innovation. Geneva, Switzerland.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

ботликлик юкори даражада эканлигини курсатади (2-жадвал).

ГИИнинг ушбу гурухлар буйича тахлили инновацион тараккиёт мамлакатнинг ривож-ланганлик даражаси билан узаро ботлик эка-нини курсатди. Жон бошига ЯИМнинг кутарилиши билан мос гурух буйича хисоб-ланган ГИИнинг уртача даражаси ортиб бораётганини куриш мумкин. Бу эса, бир томондан, илмий-техник ва конструкторлик ишлари катта микдордаги инвестицияларни талаб этиши билан ботлик булса, иккинчи томондан, инновация иктисодий усишнинг мухим омили эканлигини асослайди.

Жахон банкининг атлас усули асосида 184 та аъзо мамлакат ва ахолиси 30 млн дан куп булган давлатлар 4 гурухга ажратилади. Амалга оширилган тадкикотларга кура, 2015 йилда юкори даромадли мамлакатлар 43 тадан иборат булиб, ушбу гурух буйича ГИИ уртача даражаси 51 индексни ташкил этган. Уртадан юкори даромадли 16 та мамлакат буйича хисобланган ГИИ уртача 38 индексни, уртадан паст даромадга эга 22 та мамлакат буйича 29 индексни ва паст даромадли 3 мамлакатда ГИИ 21 индексни ташкил этган. Масалан, Жанубий Кореяда ГИИ 56,26 даражасида бахоланган, бу эса жон бошига яратилаётган ЯИМи икки баробар юкори булган Норвегия, Австралия, Австрия ва Канададан юкоридир. Уртадан юкори даромадли мамлакатлардан Малайзия ва Болга-рияда юкори даражада бахоланган индекс кузатилган1.

Тахлилларга кура, мазкур мамлакатлар каторида энг юкори индекс курсаткичга ва хаттоки айрим иктисодиёти ривожланган мамлакатлардан хам юкори курсаткичга Хитой эришган. Бундан хулоса килиш мум-кинки, юкорида тахлил килинган иктисодиёти ривожланаётган давлатларнинг ЯИМи Жахон банки томонидан белгиланган уртача ЯИМ-дан паст булишига карамасдан ГИИ буйича юкори даражаларга эришилган.

1 The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development // Switzerland. P.453

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Юкорида келтирилган тахлиллар ушбу давлатларда (Жанубий Корея, Малайзия, Болгария ва Хитойда) иктисодиётни инновацион ривожлантириш максадида кучли ижтимоий-иктисодий сиёсат амалга оширилаётганли-гидан ва ушбу сиёсатнинг самарадорлиги мавжудлигидан далолат беради. Албатта ушбу холат мазкур мамлакатларда иктисодиётни инновацион ривожлантириш таж-рибасини чукур урганишни такозо этади.

Амалга оширилган тахлилларга кура, урта даромадли мамлакатларнинг аксариятида ГИИ буйича ижобий холатни кузатиш мумкин. Улардан Босния ва Герцоговина, Мутулистон, Албания, Шри-ланка, Грузия, Филиппин, ва Украинада ЯИМлар уртача ЯИМдан бир неча бор паст булишига карамасдан, ГИИнинг уртача курсаткичидан юкори курсаткичга эришилган.

Россиянинг ГИИ рейтингларидаги узгариш-лар юзасидан Ю.В.Бесчастнованинг тадк,ик,от-ларида Россиянинг ГИИдаги аксарият курсат-кичлари буйича паст рейтингларга эришган-лигининг сабаби мамлакат иктисодиётининг утиш даврини бошдан кечираётганлиги, бевосита инновацион фаолият билан ботлик, булган хукукий базанинг яхши ривожланма-ганлиги ва инновацион иктисодиётни ривож-лантиришга каратилган хукукий базанинг айрим жихатлар буйича умуман яратилма-ганлиги билан ботлаган2.

Амалга оширилган тахлилларимизга кура, Узбекистон ГИИда 2012 йилдан бошлаб кайд килинган булса хам, ушбу даврдаги узгариш динамикаси аксарият утиш иктисодиётидаги мамлакатлар курсаткичидан баркарорлиги билан ажралиб туради ва ижобий тенден-циялар кузатилган (1-расм).

Тахлилларга кура, 2012 йилда Узбекис-тоннинг индекси 23,9 ни ташкил этган булса, 2015 йилда ушбу курсаткич 2 пунктга кута-рилган ва 25,9 индексни ташкил этган. Индекснинг кутарилиши 5 та асосий курсат-кичнинг барчасининг яхшиланиши хисобига

2 Бесчастнова Ю.В. К вопросу о Глобальном инновационном индексе в зарубежных странах и России. // «Инновационная деятельность», 2015, №1. -С.13.

1-расм. 2012-2015 йиллар Глобал инновация индекси буйича Узбекистоннинг динамикаси1

26,5

Узбекистан

2012

2013

2014

2015

2-расм. Узбекистон буйича ^исобланган Глобал инновация индекси динамикаси2

60 50 40 30 20 10 О

49,0 48,4

34,4

44,4

27,0

29,0

23,7

24,1

35,5

20,0

22,7

27,2

6,6

8,5

■ 2012йил

□ 2013йил

□ 2014йил

□ 2015йил

Инстит-ал Инсон капит. ва Инфратузилма Бозорнинг Бнзнеснинг Техе-лар ва Ижодвй

MyjHi тадк-лар ривож-ги ривож-ги бил им л ар фаолият

иктисод-нг натижалари ривожл

эришилган. Жумладан, ГИИ таркибида инсти-туционал мух,ит, инфратузилма курсаткичи, бозорнинг ривожланганлик даражаси, тех-нологиялар ва билимлар иктисодиётининг ривожланиши ва ижодий фаолият натижалари буйича усиш кузатилган. Шундан энг куп микдорда ошганлари бозорнинг ривожлан-ганлиги ва институционал мух,итнинг яхши-ланганлиги булса, алох,ида эътиборни тор-тадиган х,олат сифатида индекс таркибидаги бизнеснинг ривожланганлик компонентини ажратиб курсатиш мумкин (2-расм).

1 The Global Innovation Index 2012, 2013, 2014, 2015.

2 The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development // Switzerland. P.453

Тах,лилларга кура, Жах,он банкининг «Биз-несни юритиш» - «Doing business» рейтин-гида Узбекистон 2012 йилдаги 166-уриндан 2015 йилда 87-уринга кутарилган. Аммо ГИИ таркибидаги мос компонент тадбиркорлик мух,итидаги ижобий узгаришларга к,арамасдан пасайган. Аммо ГИИда Узбекистоннинг 7 та асосий курсаткичлари буйича устуворлик-лари тах,лилига кура, «Институционал мух,ит»да бизнесни бошлашнинг осонлиги ва банкротликнинг осон кечиши курсатилган булса, белгилаш лозимки, Узбекистоннинг ушбу устувор жих,атлари, масалан Марказий Осиё минтакасидаги, бошка давлатларнинг биронтасида устувор сифатида курсатил-маган.

3-жадвал. Узбекистан Республикасининг ГИИ буйича рейтинглари динамикаси1

2012 2013 2014 2015 Сунгги 4 йилда рейтингдаги узгаришлар

Умумий рейтинг 127 133 128 122 +5

Институтционал мухит 133 126 124 106 +27

Инсон капитали ва тадкикотлар 35 86 77 76 -41

Инфратузилма 111 111 96 101 + 10

Бозорнинг ривожланганлиги 125 108 118 85 +40

Бизнеснинг ривожланганлиги 89 122 140 138 -49

Технологиялар ва билимлар иктисодиётининг ривожланиши 89 69 73 61 +28

Ижодий фаолият натижалари 138 141 139 138 0

ГИИ индексидаги узгаришлар мамлакатлар эгаллаган рейтинг курсаткичларига хам таъ-сир курсатади ва тахлилларга кура, ГИИнинг умумий рейтинги буйича Узбекистоннинг рейтинги 2012 йилда 127-уриндан 2015 йилда 122-уринга узгарган ёки 5 пунктга кутарилган (3-жадвал).

ГИИ буйича рейтингнинг асосий узгариши бозорнинг ривожланганлиги, технологиялар ва билимлар иктисодиётининг ривожланиши, институционал мухит компонентлари буйича кескин равишда кутарилган. Рейтингнинг янада кутарилишига бизнеснинг ривожланганлиги, инсон капитали ва тадкикотлар компонентлари буйича мос равишда 49- ва 41-уринга тушгани тускинлик килган.

ГИИ маълумотларининг тахлилидан куриш мумкинки, сунгги йилларда Узбекистонда ГИИ рейтинг курсаткичлари буйича ижобий узгаришлар кузатилган ва иктисодиёти ривожланаётган давлатлар билан утказилган киёсий тахлилда хам куриш мумкинки, баъзи курсаткичлар буйича Узбекистонда юкори рейтинглар кулга киритилган.

Юкорида тахлил килинган маълумотлар ва ГИИнинг сунгги йиллар буйича маълумот-лари тахлилидан келиб чикиб куйидаги хуло-саларни шакллантириш мумкин:

1. ГИИ буйича мамлакатлар рейтинги тах,-лилига кура, биринчи унталикдаги уринни ривожланган мамлакатлар эгаллаган. Бунинг сабаби, инновация сохасида илFор булган мамлакатлар инновацион тизимларнинг

^Тйё!з1оЬаПппота^оп~^ех 2012, 2013, 2014, 2015.

узвий алок,адорликларини яратишга эришиш-ган, яъни инсон капиталига киритиладиган инвестициялар ва инновацион инфратузил-манинг ривожлантирилиши юкори даража-даги ижодий фаолиятни раFбатлантиришга хизмат килади. Чунки ГИИда кайд килинган мамлакатларда илм-фаннинг ривожланганлиги, мамлакатларда мавжуд инновацион салохиятдан фойдаланиш даражасини курсатади. Бу эса инновацион салохиятнинг мил-лий иктисодиётдаги урнини тахлил килиш имконини беради.

2. Инновацион салохият ва ик,тисодиётнинг ривожланганлик даражаси уртасидаги боF-ликликнинг тахлили узаро боFликлик юкори даражада эканлигини курсатди. Жон бошига ЯИМнинг кутарилиши билан мос гурух буйича хисобланган ГИИнинг уртача даражаси ортиб бораётгани аникланди. Бу эса, бир томондан, илмий-техник ва конструкторлик ишлари катта микдордаги инвестицияларни талаб этиши билан боFлик булса, иккинчи томондан, инновациянинг иктисодий усишининг мухим омили эканлигини асослайди.

3. Тахлилларга кура, Узбекистон буйича ГИИ 2012 йилдан хисобланмокда. Бу давр-даги узгариш динамикаси тахлили ижобий тенденцияни курсатмокда. Масалан, 2012 йилда Узбекистоннинг индекси 23,9 ни таш-кил этган булса, 2015 йилда ушбу курсаткич 2 пунктга кутарилган ва 25,9 индексни ташкил этган. Энг мухими, индекснинг кутарилиши 5 та асосий курсаткичнинг барчаси яхшила-ниши хисобига эришилган. Жумладан, ГИИ таркибида институционал мухит, инфрату-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 1

зилма курсаткичи, бозорнинг ривожланган-лик даражаси, технологиялар ва билимлар ик,тисодиётининг ривожланиши ва ижодий фаолият натижалари буйича усиши кузатил-ган. Шундан энг куп микдорда ошганлари бозорнинг ривожланганлиги ва институцио-нал мух,итнинг яхшиланганлиги х,исобла-нади.

4. Тах,лилларга кура, Узбекистоннинг ГИИ рейтингида янада юкори курсаткичларга эри-шиши учун х,амда рейтингнинг пасайиши кузатилган курсаткичларнинг х,олатини яхши-лаш учун:

- ГИИда бизнеснинг ривожланганлиги курсаткичи жами 17 та компонентдан 10 таси

буйича маълумотлар такдим килинмаган. Демак, ГИИ рейтингида ушбу маълумотлар-нинг мавжуд эмаслиги рейтинг курсаткичи-нинг шакллантирилишида юкори курсаткичларга эришишга таъсир килган;

- фикримизча, Узбекистон Республикаси давлат статистика кумитаси томонидан шакл-лантириладиган йиллик статистика маълу-мотлари ГИИни ташкил килувчи компонент-лар киритилган х,олда тупланса, мазкур сох,ада фаолият юритаётган мутахассислар, тадкикотчилар, олимларнинг эътиборини жалб килишга ва ГИИнинг янада чукур урганилишига замин яратади.

Aga6ue™ap:

1. AMflapKUHa E.E., Ha^ag3e K.C. «AHa^u3 MupoBoro uнновацuонного pa3BUTi/m no pe3y^bTaTaM «r^oöa^bHoro petfTUHra мннoвaц^m»» // <OK0H0MUKa u coцмyм», 2015, №5 (18). www.iupr.ru

2. Bec^acTHOBa fO.B. K Bonpocy o r^06a^bH0M uннoвaцuoннoм UHgeKce b 3apy6ex-Hbix crpaHax u Poccuu. // «Mннoвaцмoннafl ge^Te^bHOcTb», 2015, №1. -C. 13.

3. Porter M.E., Stern S. «National Innovative Capacity» http://www.hbs.edu/faculty/ Publication%20Files/Innov_9211_610334c1-4b37-497d-a51a-ce18bbcfd435.pdf

4. The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development // Switzerland. P.453.

5. The Global Innovation Index 2012, 2013, 2014, 2015.

6. European Innovation Scoreboard 2016 // http://ec.europa.eu/growth/industry/ innovation/facts-figures/scoreboards/index_en.htm

7. OECD. Science, Technology and Industry Scorecard (http://oecdboolshop.org). http:// www.oecd.org/sti/sti-brochure.pdf

8. World Economic Situation and Prospects 2016. United Nations New York. 2016. P.60.

9. World Investment Report 2014. Investing in the SDGs: an action plan. Switzerland. 2014. P.21

10. World Investment Report 2015. Reforming international investment governance. Switzerland. 2015. P.212

11. http://www.nsf.gov/statistics/

12. http://gtmarket.ru/ratings/scientific-and-technical-activity/info

13. http://www.urenio.org/2006/07/17/world-bank-knowledge-assessment-methodology/

14. http://ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-figures/scoreboards_en

15. http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=XD&name_ desc=false&view=chart

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.