CC BY
147ГТАХР 14.25.09 https://doi.org/10.52512/2306-5079-2023-93-1-76-87
ИНКЛЮЗИВТ1 Б1Л1М БЕРУ ЖАГДАЙЫНДА МАТЕМАТИКА САБАГЫНДА ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ^ОЛДАНУ
Б.Ж. Омарова, С. Маратцызы
К. Жубанов атындаfы Актебе е^рлш университет^ Актебе к., Казакстан [email protected], [email protected]
Ацдатпа
Инклюзивт математикалык, б1тм беру жалпы окушыдан белек мvFал¡мдерге де жан,а мэселелер туындатып отыр€андык,тан мак,алада инклюзивт б1тм беруде 5 - сынып ушЫ «Математика» пэнш ок,ыту барысында ойын технологияларын колдану мумшндттерЫ зерттеу к,арастырыл€ан. ¥лыбритания, бзбекстан жэне Казакстан елдерЫде инклюзивт бЫм беру мэселелер! сараланып, эрбф елдщ усыныстары, колданып журген эд1с-тэалдер1 зерттелт, талдау жасал€ан. Yйден бЫм алатын ерекше к,ажетплт бар 5 - сынып окушысына сабак, беру барысында зерттеу жумысы жургЫлдк Ол ерекше к,ажетплт бар ок,ушынын б1тмге деген куштарль^ын ояту€а ба€ыттал€ан. «Математика» пэшн ок,ыту барысында кездескен к,иыншылык,тар айк,ындалып, ти1мд1 ок,ыту технологиялары тандалып, тапсырмалар жуйелендк Инновациялык, технологиялар арк,ылы, онын ¡шЫде ойын технологиясын колдану барысында тапсырмаларды к,ызык,ты етт дайындау ок,ушынын ойлауы мен шы^армашылык, к,абтеттер1н дамытатыны анык,талды. Зерттеу барысында халык,аралык, жэне отандык, €ылыми мак,алаларда€ы, ок,улык,тарда келтфтген педагогика жэне психологиялык,, эдктемелт мэселелер жэне оларды шешудеп усыныстар к,олданылды. Зерттеу жумысынын нэтижесшде жасал€ан тужырымдар арк,ылы уйден бЫм алатын ерекше к,ажетпл1п бар ок,ушылар€а математикадан б1тм беруде му€ал1мдерде кездесетш к,иыншылык,тарды шешуге кемектесетЫ эдктемелт усыныстар жасак,талды. ТYЙiн сездер: инклюзивт бЫм, ерекше к,ажетпл1п бар балалар, инновациялык, технологиялар, ойын технологиясы, математика
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИГРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В ИНКЛЮЗИВНОМ
ОБРАЗОВАНИИ
Б.Ж. Омарова, С. Маратцызы
Актюбинский региональный университет имени К.Жубанова, г. Актобе, Казахстан [email protected], [email protected]
Аннотация. Современное состояние инклюзивного математического образования создает новые проблемы не только для учащихся, но и для учителей. Для решения некоторых проблем, в статье предлагается исследование возможностей использования игровых технологий при преподавании математики для 5 класса в условиях инклюзивного образования. Дифференцируются проблемы инклюзивного образования в Великобритании, Узбекистане и Казахстане, изучены и анализируются предложения и методы, используемые в этих странах. Объект исследования - ученик с особыми потребностями, учащийся в 5 классе сельской школы на дому. Исследовательская работа была проведена во время обучения на дому учащегося 5-го класса с особыми потребностями. Выявлены трудности, возникающие при преподавании математики, подобраны эффективные технологии обучения, систематизированы задания. Установлено, что подготовка заданий в интересной форме при применениях инновационных технологий, в том числе игровых технологий, развивает мышление и творческие способности школьника. В ходе исследования использовались педагогические, психологические и методические проблемы и предложения по их решению, приведенных в зарубежных и отечественных научных статьях, учебниках. Выводы, сделанные на основе полученных результатов, направлены в качестве методической рекомендации по устранению трудностей, с которыми
сталкиваются учителя при обучении математике учеников с особыми потребностями, которые обучаются на дому в сельской местности.
Ключевые слова: инклюзивное образование, дети с особыми потребностями, инновационные технологии, игровые технологии, математика
APPLICATION OF GAME TECHNOLOGIES IN MATHEMATICS LESSONS IN INCLUSIVE EDUCATION
Bibigul Zh. Omarova*, Saltanat Maratkyzy
K.Zhubanov Aktobe regional university, Aktobe, Kazakhstan [email protected], [email protected]
Abstract. Inclusive mathematics education creates new challenges not only for students but also for teachers. Therefore, the article studies the possibilities of using game technologies in teaching of Mathematics for the 5th grade in an inclusive education. The problems of inclusive education in the UK, Uzbekistan and Kazakhstan are differentiated; the offers and methods used in these countries are studied and analyzed. The research was conducted during the lessons for a 5th grade's learner with special needs studying at home in a rural school. It is aimed at awakening of the desire to education for learners with special needs. Difficulties arising in the teaching of Mathematics are identified, effective teaching technologies are selected, and tasks are systematized. The preparation of tasks in an interesting form with using of innovative technologies, such as game technologies, develops the thinking and creative abilities of the learners has been established. In this study, the pedagogical, psychological, and methodological problems and offers for their solution given in foreign and domestic scientific articles, textbooks were used. The conclusions drawn based on the results obtained are aimed as a methodological recommendation to eliminate the difficulties that teachers faced in teaching mathematics to learners with special needs who are home-schooled in rural areas. Keywords: inclusive education, children with special needs, innovative technologies, game technologies, mathematics.
Kipicne
Жалпы бЫм беру уйымдарына ерекше кажеттiлiктерi бар балаларды косу мiндеттерi баланын, дамуын, онын, бЫм алуынын, табыстыль^ын бакылау, коршаfан ортаfа бетмделу мэселелерш шешуге кемектесу болып табылатын мамандандырылfан тYзету жэне психологиялык колдау керсетудi кездейдк Ал ондай колдауды бiрiншiден YЙдегi тэрбиен беретш баланын ата-анасы, екшшщен деншщ саулы^ына жауапты дэр^ерлер мен психолог мамандары жэне Yшiншiден бЫм мен тэрбиеге жауапты мyfалiмдер бередк БYгiнгi танда елiмiзде инклюзивт бЫм берудi жа^айында жалпы бЫм беретш мектептерде дамуында ауыткуы бар немесе психикалык дамуы тежелген окушылар бЫм алып жатыр. Эрбiр окушынын, денсаулык жа^айы эртYрлi жэне соfан орай бЫм алуында да ез ерекшелiктерi болатыны белгiлi [1]. Ецбекте эр окушы^а онын, даму ден,гейше карамастан, жеке тyлfа ретiнде карап, саналы тэрбие мен сапалы бiлiм беру бYгiнгi ^ннщ басты талабы болып оты^аны келтiрiлiп, талдаулар жасалfан.
Инклюзивт бiлiм беру мэселесi Еуропа мен АКШ елдерiнде алfаш болып колfа алынып, бiлiм беру жYЙесiнiц непзп мэселесiне айналfандыfын [2] макаладан керуге болады. Ал бул мэселенщ ¥лыбританияда 1970 жылдан бастап талкыланып келе жаты^аны белгiлi эрi ол елдщ зан,намасы бойынша инклюзивтi бiлiм беру жYЙесiн iске асыру Yлкен колдауларfа ие болып отыр. Fалымдардын, бакылауы бойынша, мYмкiндiгi шектеулi балаларды жан-жакты дамытуfа байланысты элемдiк жэне а^лшындык саясат казiр жедел езгерiстер кезен,ш бастан еткеруде. Бул ел инклюзивт бiлiм берудщ теориясы мен тэжiрибесiне катысты узак жэне киын жолдан етт жэне етiп те келедк Елде осы саладаfы саясат пен тэжiрибенi аныктайтын жэне реттейтiн кептеген зан,намалык актiлер мен баска кужаттар бар. Казiргi кезде осы саясаттын,
ортасында бЫм министрл^тершщ 2004 жылы кyрастырfан «Каждый ребенок важен» («Эрбiр бала ман,ызды») кужаты жасалды. Бул бащарлама 2020 жылfа карай балалар арасындаfы кедейшЫкт жoюfа кабiлеттi жэне эрбiр балаfа толы^ымен eзiнiн элеуетiн ашуfа мYмкiндiк беретш алдын алу мен кемек туртдеп ¡с-шаралар€а ба€ыттал€ан. [3-6] зерттеулерде эртурл1 кажегплттер1 бар окушылардын, математиканы окытуда дамып келе жатыр€ан курдастарымен бфдей жеткттке жетуте калай кол жетшзуге болатынды^ы жолдары усыныл€ан.
Казiргi танда инклюзивтi бiлiм беру Еуропалык бiлiм беру кэсiпoдактары (ЕТиСЕ) кызметшщ жэне еуропалык жумыс берушiлер орталь^ымен, ко^амдык кызмет кeрсететiн кэсiпорындармен бiрге жYзеге асырылады.
Ал, Орталык Азияда онын iшiнде Эзбекстанда инклюзивтi бЫм беру Казакстандаfыдай кеш колfа алынды. Казакстанда 2011 жылдан бастап инклюзивт бiлiм берудi дамытудын жолдары карастырыла бастады. Эзбекстанда 3 жылдан кежн, яfни 2014 жылдан бастап инклюзивт бiлiм беру мэселесi бiлiм жолына койылып зерттеулер жYргiзiле бастаfанын [7-8] енбектершен керуге болады. Будан инклюзивт бiлiм беру жаfдайында Орталык Азиянын Еуропадан кеш калfанын кeремiз.
Кез келген окушынын сапалы бiлiм алуы ен алдымен муfалiмнiн бiлiмiмен катар сабакты eткiзу шеберлiгiне, эмоциясын баскаруына байланысты. 5 - сынып окушысы ойын баласы екенi белгiлi. Ал ойын балаларынын жанашылдыкка, жана нэрселерге кызыfушылыfы жоfары болады. Ерекше кажеттЫп бар балалардын кызыfушылыfын ояту муfалiм енбегiнiн нэтижесi болfандыктан, онын непзп объектiсi - инновациялык технологиялар. Инновациялык технологияларды колдану сапалы бiлiммен катар койылfан максатка жетуге мYмкiндiк бередк
Инновациялык технологиялар - педагогикалык ^-эрекет нэтижесiне тиiмдi кол жеткiзудi камтамасыз ететiн муfалiмдер мен окушылар езара эрекеттесушщ жана тэсiлдерi мен эдктерк Инновациялык технологиялардын, сонын iшiнде, телекоммуникациялык жYЙелер мен компьютерлiк техниканын дамуы мен колданысы инклюзивтi бiлiм беру процесшде казiргi KOfамнын серпiндi, каркынды сипатымен байланысты. Инклюзивтi бiлiм беру жащайында инновациялык технологияларды пайдалану окушылардын кептеген кабтеттерш ашып, Kоршаfан ортамен жэне баска да адамдармен байланыс орната алуын дамытуfа мYмкiндiк бередк Сондай-ак, мундай бiлiм беру жа^айында инновациялык технологияларды колдану окушылардын танымдык iс-эрекетiн уйымдастыру тиiмдiлiгiн арттыруfа экеледк Инклюзивтi бiлiм беру [9-10] енбектерш саралай келе, инновациялык технологиялардын непзп функцияларын бeлiп керсетуге болады:
- компенсаторлык - оку жэне жазу эрекеттерш женiлдету Yшiн техникалык колдау;
- дидактикалык - бiлiм беру саласы мен бiлiм беру ресурстарын куру максатында инновациялык технологияларды колданып окытуды колдау;
- коммуникациялык - желЫк жYЙелерге катысу Yшiн коммуникациялык колдау.
Инновациялык технологияларды инклюзивтi бкшм беру жаfдайында пайдалану мына
нэтижелерге кол жетюзуге мYмкiндiк бередi:
• бiртутас бiлiм беру кенiстiгiн куру;
• барлык адамдармен езара карым-катынас жасай алуы;
• казiргi ко^амда жеке тулfанын бiлiм денгейi жэне онын ерекшелттерше койылатын талаптар мен окытудын уйымдастырылfан формасы, эдiстерi мен мазмунынынын байланысы;
• окушынын интеллектуалдык элеуетiн барынша ашу, бiлiмдi ез бетшше менгеру даfдыларын калыптастыру жэне акпаратты ендеуге байланысты эртYрлi дербес кызмет тYрлерiн жYзеге асыру.
БYгiнгi тaцдa иннoвaциялык1 тexнoлoгиялap orçy YДepiciндe eтe Yлкeн Ma^Bfa иe. Бул тexнoлoгиялapдын бacты apтык1шылыfы - кepнeкiлiк, eйткeнi aк1пapaттыц кeп бeлiгi визyaлды жaдынын1 кeмeгiмeн aлынaды жэнe ofaн scep eтy oк1yдa eтe мaцызды.
3ep^ey жумы^ын ЖYpгiзyдiн Ma^ca^i - инклюзивт бЫм бepy жafдaйындa oк1yшылapдын мaтeмaтикa caбafынa дeгeн к1ызыfyшылыfын apттыpa o^^bm, бapлык1 бaлaлapдын бipдeй бЫм aлyынa жafдaй жacay Yшiн иннoвaциялык1 тexнoлoгиялapдын iшiнeн тиiмдiciн aйк1ындay жэнe y^rny.
Сaбaк1тapды к,ызык,ты eткiзy мaк1caтындa к1oлдaнyfa apнaлfaн кeптeгeн иннoвaциялык1 пeдaгoгикaлык тexнoлoгиялap тiзбeci жэнe oлap тypaлы тлык, мsлiмeттep [11-12] eнбeктepдe кeлтipiлгeн. Oлapды capaлaп, зepттeп, тaк1ыpыпк1a cэйкecтeй oтыpып тэжipибeлiк caбaк1тapfa к1oлдaнып кepy бapыcындa бул жafдaйдa eH тиiмдici «oйын тexнoлoгияcы» бoлaтыны aнык1тaлды.
MYмкiндiгi шeктeyлi бaлaлap apнaйы бeйiмдeлгeн orçy бafдapлaмacымeн oк1ытылaды жэнe oлap эpкeз пcиxoлoгтapдын к1aдafaлayындa бoлaды. Инклюзивтi бЫм бepy жafдaйындa мaтeмaтикa caбafын oк1ытyдa иннoвaциялык1 тexнoлoгиялapды пaйдaлaнy бeлгiлi Ma^ca^a крл жeткiзyдi, caпaлы нэтижe aлyды кeздeйдi.
Бул зepттey бapыcындa инклюзивтi бЫм бepy жafдaйындa мaтeмaтикa caбafын oк1ытyдa кeздeceтiн к1иындык1тapды жeнyгe, тиiмдi эдicтepдi к1oлдayfa, eceптepдi к,ызык,ты spi oк1yшы к1ызыfaтындaй eтiп «^pac^^ía apнaлfaн [13-17] ycыныcтapы к1oлдaнылды.
Зерттеу эдicнaмacы
3ep^ey жyмыcтapы MaH^iCTay oблыcы «Oпopный opтa мeктeбiнiн» к1aзipгi тaндa дeнcayлык жafдaйынын нaшapлayынa бaйлaныcты Yйдeн бЫм aлaтын S-cыныптын epeкшe oк1yшыcынa caбaк1 бepy бapыcындa ЖYpгiзiлдi.
Oкyшынын бЫм aлyынa к1oлaйлы жafдaйлap мeн ын^йлы эдicтepдi aнык1тay Yшiн тэжipибeлiк-зepттey caбaк1тapы ЖYpгiзiлдi. Эдicтeмeлiк-тэжipибe eткiзy бapыcындa S - ^ныт мaтeмaтикa oк1yлыfынын тaк1ыpыптapы мeн eceптepiн инклюзивтi бктм бepy жafдaйындa жacaк1тayfa к1aтыcты тaлдay жacaлды. Oк1yлык1тын мaзмyнынa cэйкec I, Ill тoк1caндapдa oк1ытылaтын тaк1ыpыптap бoйыншa epeкшe к1aжeтт¡л¡г¡ бap бaлaлapfa тaпcыpмaлap ЖYЙeлeнiп, oлapды тYciндipyгe sдicтeмeлiк ycынымдap жacaк1тaлды. Oны жacay кeзiндe oк1yшынын дafдылapы мeн epeкшeлiктepi, к1aбiлeттepi, oйлay жэнe aк1пapaтты к1aбылдay жылдaмдыfы ecкepiлдi, coндaй-aк1, cэйкec¡ншe к1oлдaнyfa тиiмдi эдic-тэciлдep aнык1тaлды. Тэж¡pибeл¡к caбaк1тap eткiзy бapыcындa инклюзивтi бкшм бepyдeгi мaтeмaтикa caбaк1тapындa шeтeлдepдiн дe эдic-тэciлдepi к1oлдaнылды.
Еpeкшe oк1yшыfa oйын тexнoлoгияcы нeгiзiндe жeкe тaпcыpмaлap дaйындaлды. Oк1ытyдa oйын тexнoлoгияcын к1oлдaнy эмoциoнaлды жэнe утымды бipлiккe жeтyдi к1aмтaмacыз eтeдi жэнe oл oк1yшылapfa тaнымдык1 пpoцecтep мeн тэpбиe бepyдiн тиiмдi к1ypaлы бoлып тaбылaды. Oйын тexнoлoгияcы apк1ылы oк1yшылapдын ecтe caк1тay к1aб¡лeт¡н apттыpып, зeйiнiн тypaк1тaндыpyfa бoлaды. Сeбeб¡, oйындap бaлaлapдын пcиxикaлык1 бeлceндiлiгiн ынтaлaндыpып, пэнгe дeгeн к1ызыfyшылыfын apттыpaды. Сaбaк1тafы пaccивтi oк1yшынын eзi дypыc spi кызык,ты yйымдacтыpылfaн oйынfa бeлceндiлiк тaнытaтыны ceзciз.
Oйынды жeкe, тoптык1, жуптык, жsнe жaлпыcыныптык1 дeп к1apacтыpyfa бoлaды. Oйын тexнoлoгияcын тeмeндeгiдeй тYPдe ж¡ктeй aлaмыз.
- тaнымдык1;
- peлд¡к;
- icкepлiк;
- кoмплeкcтiк.
Зерттеу жумысымда келтiрiлген тапсырмалар ойын технологиясынын бiрiншi тYрi танымдык жэне жеке тапсырма тYрiне жатады. Ойыннын негiзгi курылымдык компоненттерi:
• ойыннын жоспары
• ережелер
• ойын эрекеттерi
• танымдык мазмун немесе дидактикалык тапсырмалар
• жабдык
• ойыннын нэтижесi.
Ойын технологиясын пайдаланып, тапсырмалар курастыруда теменде керсеттген ережелердi сактаfан жен:
1. Ережелер мен материалдардын мазмуны окушыfа тYсiнiктi, накты болуы;
2. Математикалык кыра^лык пен зейiндi дамытуfа баfытталfан ойын тапсырмалардын жYЙеленуi;
3. Ойын барысында колданылатын материалдар мазмунды, курал-жабдыктар каутаз эрi ын^айлы болуы;
4. Топтык жарыс ойындарын уйымдастыруда окушылардын eзгелердi жэне eзiн эдiл баfалауына сэйкес курастырылуы;
5. Эр окушы ойын барысында белсендЫк керсете алатындай кызыкты болуы;
6. Тапсырмаларды женiлден ^рдел^е карай жинактау;
7. Ойын технологиясы эдiстерiн eзгерiп колдануfа тапсырмалардын ын^айлы болуы;
8. Тапсырмалардын сабак аякталмай турып ойыннын нэтижесi тез шы^атындай болуы.
Математика сабаfы барысында ойын тYрлерi муfалiм мен окушылардын езара эрекетiн
тиiмдi уйымдастыруfа мYмкiндiк жасайтынды^ы, окушылардын езара бэсекелестiгiн тудыруы, шынайы кызыfушылыктарын оятуы пен карым-катынастарынын дамуынан ойын технологиясын колданудын eзектiлiгiн кeремiз. Сабакта ойын технологиясын пайдаланудын нэтижелерк
- коршаfан орта заттары мен кубылыстарына танымы артады;
- бакылау жэне заттардын касиеттерiн мен олардын ерекше белгiлерiн аныктау Kабiлетiн дамытады;
- оку YДерiсi кызыкты етед^ кeнiлдi атмосфера калыптасады, бiрге эрекет етудi YЙренедi.
- окушылардын психологиялык дамуына, олардын ой-eрiсiн, зейiнiн, шы^армашылык киялын жетiлдiруге ыкпалы етедi.
Математика курсы бeлiмдерiнiн эртYрлi такырыптары бойынша бейнероликтердi керсету Yшiн оку жэне окыту баfдарламаларын колданып, сабакта презентациялар жасап, мультимедиялык жабдыкты пайдалана отырып, сабак барысында АКТ-ны колдануfа болады. Математика сабаfында АКТ-ны колдану мыналарfа мYмкiндiк бередi: мультимедиялык мYмкiндiктер байлы^ынын аркасында оку процесiн кызыкты, жаркын, тартымды етуге; окытуды визуализациялау мэселесш тиiмдi шешу; оку материалын визуализациялау мYмкiндiктерiн кенейту, оны окушыларfа тYсiнiктi жэне колжетiмдi ету.
Зерттеу жумысыньщ нэтижелерi
Зерттеу жумысымнын нэтижесiнде аталfан ерекше окушынын есте сактау кабтетттт жоfары денгейде екенi аныкталды. Бул кабшетш аныктау максатында 5-сынып математика окылы^ынан «Натурал сандар» такырыбын тYсiндiрiп, тeмендегi тапсырманы усынылды.
1-тапсырма.
Сандар бертген: 12, 0, 15, 1, 8, 5, 2, 3, 20. Оларды келес белгiлерiне карай таратыныз:
- бiр танбалы сандар__
- em тaцбaлы caндap__
- нaтypaл caндap ecy peтiмeн_
Окушы aйтылfaн мэлiмeттepдi coл кaлпындa faнa кaйтaлaп, бул тaпcыpмaны opындayfa yзaк yaкыт кaжeт eттi. Оcы тypfыдa epeкшe oкyшыfa oйлaнyfa yaKhi^biH ^п кepeктiгi ecкepiлдi. Тaпcыpмaны opындay кeзiндe oкyшыfa нaтypaл caндapды ecy peтiмeн жaзy жaттыfyын opындay киындык тyдыpfaндыктaн тaпcыpмaны opындaтyдa oйын тeхнoлoгияcын кoлдaнy тaцдaлып,
л ' "
тaпcыpмa 1-cypeттe кepceтlлгeндeй тYPдe кypылды.
1 - cypeï. Сaндapды ecy peтiмeн opнaлacтыpy Дepeккeз: https://foto-ram.ru/ (жeмicтep кeкeнicтep cyperrepi aлынды).
Нэтижeciндe oкyшы cypeттeн жeмicтep caнын, api ^й жeмicтiц ^п, aз eкeндiгiн aныктaй aлды. Kызыfyшылыfы apтып ocындaй eceптep шыfapyfa ycыныc бiлдipдi. Бyдaн инклюзивт бЫм бepy жafдaйындa кeбiнe oкyшылapfa кызыfyшылыfын apттыpaтындaй кepнeкi тypдe тaпcыpмa дaйындaп, oны oйын тeхнoлoгияcы apKbmbi opындaткaн пэнд1 мeцгepтyгe кeп ceптiгiн тигiзeтiнiн кepeмiз.
«Ондык бeлшeктep» тaкыpыбын eткeн кeздe кeлeci тaпcыpмaны у^нылды.
2-тапсырма.
Тeмeндeгi 1-кecтe жэнe 2-cypeттeгiдeй кУ^ьщ cypeтi бepiлгeн. Kecтeдeгi a,b,c cандаpынын cэйкec мэндepi г^н тYcтepiн кoлдaнa oтыpып a • b - c epнeгiнiц мэндepiн eceптey кepeк жэнe шык^н нэтижe бoйыншa coл тYcпeн кУ^гын бeлiгiн бoяy кepeк. Мэceлeн, бipiншi бafaн бoйыншa a = 7,7; b = 2,2; c = 3,94 бoлfaндыктaн a • b - c = 7,7 • 2,2 - 3,94 = 13 бoлaды жэнe Кустьщ 13 caны opнaлacкaн бeлiгiн бoяy кepeк (кaлькyлятop кoлдaнyfa pyкcaт бepiлдi).
1-кесте 1. a,b,c сандарыньщ мэндерi.
Дepeккeз: С. Мapaткызы кypacтыpды.
Мэндер Берiлгендерi
a 7,7 4,7 14,3 1,3 9,1
b 2,2 1,9 3,2 8,7 2,9
c 3,94 6,03 10,76 3,7 7,15
a • b - c Кызыл сары кек жасыл ^ызгылт сары
2 - сурет. а ■ Ь - с ернеп мэнше сэйкес бояу€а тшсп кус Дереккез: https://amelica.com/
Тапсырма нэтижесiнде окушы калькулятордын кeмегiмен ернектщ мэнiн есептеп, сэйкес тYстердi аныктап, кусты тYрлi тYске бояп шыкты. 2-тапсырманы орындау барысында окушыда суретке деген кызыfушылыfы жэне кусты укыпты бояуfа талпынысы жэне шыккан кус суретшщ окушыfа куаныш сыйлаfаны байкалды. Бул тапсырманы орындау барысында окушы калькулятор колдануды, эрi ондык бeлшектердi айтуды YЙрендi. Тапсырманы орындауfа да сабактын кеп бeлiгi кетсе де, окушыда кызыfушылыкты, ынталануды ояту жетктт болды.
Бул тапсырма ¥лыбританиядаfы инклюзивт бiлiм беру жаfдайындаfы математика саба^нда колданылатын эдiстердi негiзге ала отырып дайындалды. Яfни, окушыfа бiр паракка тапсырманы беру аркылы материалдын кепттн сездiрмей, бiрнеше тапсырмаларды бiр тапсырмаfа топтастырып, окушыны шаршатпау жэне жалыктырмау максатында калькуляторды пайдалануfа руксат берт, бiрдей тапсырмаларды бiрнеше рет орындау аркылы есептщ орындалу ретiн есшде сактауfа ыкпал жасалды.
3-тапсырма. Теменде керсеттген тiзiмдердiн iшiнен артыfын сызып тастаныз:
1) Кесiндi, сэуле, нYкте, тYзу, сызfыш.
2) Тертбурыш, Yшбурыш, нYкте, квадрат.
3) Сантиметр, узындык, метр, дециметр, километр.
Бул тапсырманы окушыда кызыкта етiп дайындаfан жен. 1, 2 - жащайларында каfазfа эртYрлi тYспен суреттерiн бейнелеп усынfанда окушы eзгешесiн бiрден аныктап, тiзiмнен тез сызып тастады. Ал 3 - жа^айда елшем бiрлiктер арасындаfы катыстар жазылfан ка^азды бергенде окушы салыстыра отырып, «узындык» сeзi артык екенiн тапты. Окушы тез тапканына куанып, кезшен куаныш ушкыны байкалды. Келесi тапсырманы орындауfа усыныс бiлдiрдi.
Yшiншi тапсырманы орындату барысында окушыfа берiлген мэлiметтер кeрсетiлiп, колмен устатылып тYсiндiрiлгендiктен ол бул тапсырманы тез эрi онай орындады. Геометриялык фигуралар атауларын, елшем бiрлiктердi ажыратып, айырмашылыктарын тYсiндi жэне салыстыру кабiлетi дамыды.
Бул Yш тапсырманы окушыfа усынбай турып алдымен окушынын кандай кабiлеттерiн ашып, кандай дащыларын калыптастыратындыfы сараланды:
- окушынын бойында^1 бiлiмi жэне кабiлетiнiн кандай денгейде екендiгi;
- окушыfа осы тапсырмалар аркылы кандай блiм,бiлiк, дащыларды калыптастыруfа болатындыfы;
- окушынын кандай интеллектуалдык кабiлеттерi дамитындыfы;
- окушынын бойында кандай тулfалык касиеттер калыптасатынды^ы.
Зерттеу барысында ерекше кажеттiлiгi бар балаfа ойын технологиясын колдана отырып сабак eткiзу тиiмдi екендiгi аныкталды. Кез келген мектеп жасындаfы бала ойын баласы болfандыктан, ойын технологиясы аркылы сабакты кызыкты eткiзiп, окушынын сабакка деген
ынтacын apттыpyfa бoлaды. Сaбaк кeзiндe бул тeхнoлoгияны ти1мд1 пaйдaлaнy жэнe cэйкec eceптepдi жYЙeлey мyFaлiмнiн шeбepлiгiнe дe бaйлaныcты. Ойын тeхнoлoгияcын пaйдaлaнy кeзiндe мyFaлiм oйыншыктapды, cypeттepдi, кepнeкiлiктepдi жэнe кepнeкiлiктepciз дe ayызшa фopмaны пaйдaлaнып, caбaктын MaKca^rna жeтyгe бoлaтындыfы бaйкaлды. МyFaлiм эмoцияcы тypaкты бoлып, oкyшыfa жылулык cыйлaй 61лу1 дe кaжeт e^rn ceзiлдi.
Тaпcыpмaлapды кУPacтыpy жэнe oлapды oкyшылapfa opындaтy бapыcындa Koлдaнылaтын дидaктикaлык oйындap мeн эдicтepдiн epeкшeлiктepi aныктaлып, мyFaлiмгe Koйылaтын тaлaптap aныктaлды:
1. МyFaлiм бayыpмaл, cыпaйы бoлy жэнe oкyшылapдын ic-эpeкeттepiн бafa бepiп, бeкiтiп oтыpyы кaжeт.
2. МyFaлiм oкyшыны eзiнe жэнe жaнындafы cыныптacтapынa ceндipe 61ЛУ1 кepeк.
3. Еpeкшe oкyшыfa кoлaйлы, жaFымды aтмocфepa кaлыптacтыpy №pe^
4. МyFaлiм eзi yйымдacтыpFaн oйындapfa oкyшынын ^ты^мы^ caбaккa дaйындыfын ec^pyi кepeк.
5. 9p тaпcыpмaны дaйындafaндa мукият, oкyшы ocы oйын тeхнoлoгияcы apкылы мaтepиaлды Me^epe aлaтындaй oйлacтыpy кepeк. Тaпcыpмa тYciнiктi, oнaй api кызыкты бoлyы шapт.
Жofapыдafы тaпcыpмaлapды opындaй oтыpып мaтeмaтикa caбafындa oйын тeхнoлoгияcын пaйдaлaнy oкyшыдa тeмeндeгi ic-apeкeттepдi кepceттi:
• мaтepиaлдapды мeнгepyдeгi киындыктapды жeнy;
• oкyшыдafы шapшayды бacy;
• зeйiнiн caктaйды;
• бeлceндiлiгiн apттыpy;
• cыныптacтapымeн дocтык Kapb^-Ka^mac opнaтyfa ceптiгiн ТИГ1ЗУ1;
• eз oйын aшык жeткiзyгe YЙpeтy;
Сoндaй-aк, зepттey жyмыcындa Kaзaкcтaн, ¥лыбpитaния жaнe 0збeкcтaн eлдepiндe ИНКЛЮЗИВТ1 бЫм бepy жafдaйындafы aкпapaттapды тaлдaй кeлe жaлпы 6LHÍM бepeтiн мeктeптepдe мaтeмaтикa caбafын oкытyдa 2 - кecтeдe кeлтipiлгeндeй aдicтep ycынyfa бoлaтындыfы aныктaлды.
2 - кесте. Инклюзивт бiлiм беру жагдайында усынылган эдiстер.
Дepeккeз: С. Mapaï^^! кypacтыpды
^азакстан ¥лыбритания бзбекстан
1.Тaпcыpмaлapды opындay кeзiндe cигнaлдык кapтaлapды пaйдaлaнy. 2.Дypыc жayaбы бap кapтoчкaлapды тaктaFa myœ apнaлFaн тaпcыpмaлap. 3.Окyшылap ic-эpeкeттepi ^пш^тн^ aлгopитмiн (нycкay кapтacы) кypылaды. 4.Аyызшa cypaктap кoю. S.lc-эpeкeт тYpiн eзгepтyгe apнaлFaн иллюcтpaциялык мaтepиaл. б.Мaтeмaтикaдaн cыныптaн тыc жyмыcтapды eткiзy, coндaй-aк дaмyындa ayыткyы бap бaлaлapFa apнaлFaн жapыcтapFa бaлaлapдын 1. Kaлькyлятopды пaйдaлaнyFa pyKcaï eтiлeдi. 2. ¥Kcac eceптep тoптacтыpылaды. 3. Бip пapaккa aздaFaн тaпcыpмaлapды opнaлacтыpy, жaттыFyлap (мыcaлы, ap бeттe 4-тeн 6-Fa дeйiн тaпcыpмa). 4. БaFaлayды aлy Yшiн aз тaпcыpмa пaйдaлaнy. 5. Жaзбa Yшiн Yлкeн фopмaтты пapaктapды пaйдaлaнy, мэceлeнiн бeлгiлeнyi. 6. Мaтeмaтикaлык aмaлдapмeн ^crem Kaмтaмacыз eïy, aныктaмaлык aкпapaт. 1. Тaкыpыптык нycкayлык-тap, иллюcтpaтивтi кecтeлep, дидaктикaлык Yлecтipмeлi мaтepиaлдap, диaгpaммaлap, cызбaлap, гpaфиктep пaйдaлaнy. 2. Аyызшa cypa^rap кoю. Дэлipeк aйткaндa oкyшы eзiнiн шыFapFaн eceбiнe тYciнiктeмe бepy. 3. Бip caбaктa aз 61л1м бepy. Сeбeбi epeкшe oкyшылapдын жaнa мaтepиaлды мeнгepyi yзaк пpoцecc. 4. Сaбaктa кeбiнece aппликaциялapмeн, cypeттepмeн жэнe кoнcтpyкциялapмeн жyмыc
катысуы.
7.Аудиал. Бул эдктеме балалардын, кездерЫ жумып, я€ни кула€ы аркылы акпаратты кабылдауына ба€ыттал€ан.
8.Инклюзивт б1тм алу 9-сыныпка дешн жал€асады.
7. Эрбф студентп кернек сандар катарымен камтамасыз ету.
8. Проблемалык тапсырма-ларды кезен,-кезен,1мен керсету.
9. Кернек куралдарды (сурет-тер, графиктер) пайдалану.
10. 21 жаска дешн мектептерде инклюзивт бЫм алу€а мумк1нд1к.
жасау.
5. Инклюзивт б1тм беру акыл-ой кемктт бар балалар€а арнал€ан мектеп-интернатында 9 жыл€а дешн.
6. Жалпы бЫм беру уйымдарында, 11 жылдык мектепте ерекше окушылар ден сау балалармен катар бЫм алу.
ТМД курамында болfан Казакстан мен Эзбекстан елдерiнде инклюзивтi бiлiм беру жа^айында ерекше бiлiм берудi кажет ететiн балаларfа жалпы бiлiм беретш мектептерде математиканы окыту эдiстемесiн жетiлдiру Yрдiсi белсендi жYргiзiлiп келетiнiн кeремiз. ¥лыбритания мен Эзбекстаннын инклюзивтi бЫм беруiндегi эдiс-тэсiлдерiн зерделей келе, елiмiзде инклюзивтi бiлiм берудi элi де дамыту Yшiн Yлкен iс-шаралар аткарылу керектiгi байкалды. Оfан муfалiмдердiн окушы^а кеп материалдарды аз уакытта беруш токтату, яfни такырыптык жоспар мен саfаттар бeлiнiсiн езгерту керектiгiн атап етуге болады. Муfалiмдер мектептерде сабак eткiзу барысында эртYрлi инновациялык технологияларды колданfанымен, окушынын денсаулык жаfдайына, бЫм денгейiне карамастан бекiтiлген баfдарлама бойынша жоспарды орындау Yшiн окушыfа сабак барысында бiр емес бiрнеше есептердi берiп жатады. Бул жердегi кателт - муfалiмнiн бар фокусты окушы^а емес, кужаттарfа, каfаздарfа жэне материалдар мен акпараттарfа коюы. БYгiнгi ^ж, осы кателiктердi жою максатында елiмiзде эртYрлi жумыстар жYргiзiлiп жатыр. Елiмiздегi инклюзивтi бiлiм беруде жетiстiктер де жетерлт. Бурын жазу мен дурыс сeйлеудi бiлмейтiн ерекше балалар казiр бiлiктi мамандардын кeмегi аркасында бкшм алып, коfамнан ез орындарын тауып жатыр.
¥лыбританиядаfы инклюзивтi бiлiм беру жYЙесiнiн ен унамды тусы - 21 жаска дейшп ерекше кажеттЫп бар бiлiм алушылардын мектепте оку мYмкiндiгiне ие бола алатындыfы. Бул елде ерекше балалардын ко^амда ез орындары бар, барлык жаfдай жасалfан, еркiн eмiр сYредi. «Тiрi камера» атанfан элемге эйгiлi суретшi Стивен Уилтшир, улы математик, жазушы Льюис Кэрролл сиякты улыбританиялык танымал адамдар дамуында ауыткушылыктары болfан. Ко^амнын оларды белмей, тулfа екендiгiн сезiндiруi нэтижесшде олар казiр элемге танымал адамдардын катарында.
Эзбекстанда ерекше балалар 9 - сыныпка дейiн мiндеттi бЫм алады, эрi карай бiлiм ал^сы келсе 11-сыныпка дейiн мектепте сау балалармен катар жалfастыра алады. Ал бiздiн елiмiзде ерекше окушылар 9-сыныпка дейiн оку мYмкiндiгiне ие болады. Кейшнен колледждер мен университеттерде бЫм алуына кукылы.
Казiргi танда Эзбекстан мен Казакстанда инклюзивтi бiлiм беруден ¥лыбритания, АКШ сиякты бiлiм саласы дамыfан Еуропа елдерiнiн озык педагогикалык тэжiрибе Yлгiлерiн алып, бiлiм сапасын жаксарту колfа алынfан. Онын бiр дэлелi ретiнде ерекше балаларды деж сау балалармен катар окытып, ко^амнан тыс калдырмай алfа жетелеуiнен кершедк Елiмiзде бYгiнде кей бiлiм беру ошактарында ерекше балалардын жанында тьюторлар жYредi. Тьюторлар окушынын сабактан тыс калып калмауына, окушынын кeнiл-кYЙiнiн туракты болуына назар бeледi. Ата-аналар осы тьюторлар аркылы ерекше балаларынын каншалыкты даму денгейi жоfарылаfандыfы туралы акпараттар берiп отырады. Елiмiзде ерекше балалардын бкшм алуына барынша колайлы жа^айлар жасалып, мYмкiндiктер берiлуде.
^OpblTblHgbl
Ca6aKTa omwh TexHO.orMa.apwH KO.gaHy OKyga эмоцмонa.gbl wsHe yTbiMgw 6ip.iKKe weTygi KaMTaMacw3 eTegi. 9pTYp.i мнновaцмfl.blк TexHO.orMa.apgw TMiMgi.iriHe opaM ca6aKTbiH sp Ke3e^iHe KO.gaHyFa 6o.agw. Mwca.w, ca6aKTbiH 6acwHga «Ca6aKTbiH TaKbipw6biH Tan» omwh TexHO.orMacwH KO.gaHwn «Be.meK» TaKbipw6biH wacwpyFa 6o.agw. A. Heri3ri 6e.iMge waHa ca6aKTb 6eKiTy YmiH TipeK cMrHa.gapw apKw.w, afhm Heri3ri aHbiKTaMa.apgw ayw3eKi Ti.ge spTYp.i TYcneH KepceTin, OKymwHbiH eciHge Ka.aTbrngaM eTin, TYciHiKTi, spi KwcKama OKbiTy TexHO.orMacwH KO.gaHwn, ca6aK coHbrnga KaMTagaH «KaTeHi Tan» gereH cwHgw omwh TexHO.orMacwH naMga.aHyFa 6o.agw.
Omwh TexHO.orMacw apKw.w OKymw.apgwH Kbi3biFymbmwFbiH apTTwpwn KaHa KOMMaM, KeHi.-KYMiH TypaKTaHgwpwn, эмоцмfl.apblн mwFapyFa MYMKiHgiK 6epyre 6o.agw. By. TexHO.orMAHbi ca6aKTwH sp этanwнa KO.gaHyFa 6o.agw. Ca6aKTwH MaTepua.gw TYciHgipy, 6eKiTy, KaMTa.ay, 6aKw.ay cmaktw spTYp.i Ke3eHgepiHge gugaKTMKa.wK oMwHgapgw KO.gaHy OKymw.apgw Ke6ipeK 6e.ceHgi TaHbiMgwK ic-speKeTKe KaMTyFa MYMKiHgiK 6epegi. Ca6aK 6apwcwHga omwh TexHHO.orMacwH naMga.aygaFw MaKcaT - TaHwM wsHe omwh. Ce6e6i, MyFa.iM oky^whwh TaHwMwH KeHeMTe OTwpwn, omwh OMHaTy apKw.w HsTMwere ko. weTKi3egi. OKymw gugaKTMKa.wK oMwHgap apKw.w KeHi.-KYMiH KeTepin, TancwpMa.apgw wHTaMeH opwHgaMgw. Omwh TexHO.orMacw TO.epaHTTw Ke3KapacTw gaMbiTyFa wKna. eTegi. Omwh TexHO.orMacw apKw.w a.FamwHga OKymw oMwHFa 6aca Ha3ap aygapca, KeMiHHeH kw3wktw ca6aK apKw.w MaTepua.Fa Kbi3biFymbi.biFbi OAHa 6acTaMgw. Omwh OMHan, MaTeMaTMKa.wK ecenTepgi memyre gereH KyMap.wFw apTagw. Ocw.aMma omwh TexHO.orMacw MaTeMaTMKa.wK MsHgi waKcw TYciHyre, OKymw.apgwH MaTeMaTMKa.wK 6i.iMgepiH Ka.wnTacTwpyFa wKna. eTegi. ATa.FaH TexHO.orua MyFa.iMre ge kmwh MaTepua.gapgw a.gwHgaFw OKymwcwHa KO.weTiMgi TYpge weTKi3yre KeMeKTecegi.
npo6.eMa.w okwty TexHO.orMacw waFgaaTTapgw KypyFa wsHe oKbiTymwFa 6a.a.apgwH 6i.iMiH waHapTygw KaweT eTeTiH KYpge.i Msce.e.epgi Ta6yFa wsHe memyre 6aFbiTTaMgbi. Ca6aKTa 6e.ceHgipy speKeTTepi, waHa.wKKa msh 6epeTiH cypaKTap apKw.w npo6.eMa.wK waFgaaT KypyFa 6o.agw. CoHwMeH, npo6.eMa.wK okwty OKymw.apgwH 6i.iM, 6i.iK, gaFgwHw MeHrepyiHe, e3 6eTiHme speKeT eTy sgicTepiH MeHrepyre, TaHbiMgwK, mwFapMamw.wK Ka6i.eTTepiH gaMbiTyFa 6aFbiT-6aFgap 6epyre MYMKiHgiK wacaMgw. MyHgaM мнновaцмfl.wк TexHO.orMfl.apgw KO.gaHy OKymw.apgwH OM-epiciH KeHeMTyre, o.apgwH TaHwMgwK 6e.ceHgi.iriH gaMwTyFa, npaKTMKa.wK ic-speKeTTe KaweTTi 6e.ri.i 6ip icKep.iKTep MeH gaFgw^apgw Ka.wnTacTwpyFa 6aFwTTa.FaH.
Mнновaцмfl.wк TexHO.orMfl.apgw MaTeMaTMKa ca6aFwHga KO.gaHy apKw.w epeKme 6i.iM 6epygi KaweT eTeTiH oKymwHwH Kw3wFymw.wFw o^Hagw wsHe OFaH waHa MaTepMa.gapgw wagwHga caKTayFa MYMKiHgiK 6epegi. KoFaM gaMyw 6YriHri TaHga мнновaцмfl.wк TexHO.orMA.apgw eMipgiH 6ap.wK ca.acwHga naMga.aHy KaweTTi.iriH Ta.an eTin OTwp.
naMfla.aHw.faH age6MeTTep
1. Pca.gMHOßa A.K., KeMemoBa A.M. (2019) MHK.ro3MBTi 6i.iM 6epy waFgaMwHga epeKme KaweTTi.iKTepi 6ap oKymw.apgwH oky weTicTiKTepiH 6aFa.aygwH wo.gapw. A.MaTw: «Gp.ey» ¥BAO AKO KP BBWKBAPM. - 64 6.
2. A6gM.bflMHa B.C., CaM.ay6aeBa B.E. (2022) MHK.ro3MBTi 6i.iM 6epygi gaMwTy caacaTwHgaFw eypona.wK KscinogaKTapgwH Tswipu6e.epi // ^.H. TyMM.eB aTwHgaFw Eypa3Mfl y.TTwK yHMBepcMTeTiHiH Xa6apmwcw. Caacu Fw.wMgap. AMMaKTaHy. UwFwcTaHy. TypmTaHy cepuacw. №1(138), 8-22 6.
https://www.elibrary.ru/contents.asp?id=48468406&ysclid=ldnoe5tgas336810567
3. Klang N., Göransson K., Lindqvist G., Nilholm C., Hansson S., and Bengtsson K. (2020) Instructional Practices for Pupils with an Intellectual Disability in Mainstream and Special Educational Settings. International
Journal of Disability, Development and Education. Vol. 67(2). P: 151-166. https://doi.org/10.1080/1034912X.2019.1679724
4. Gervasoni A., Peter-Koop A. (2020) Inclusive mathematics education. Math Ed Res. Vol. 32. P: 1-4. https://doi.org/1007/s13394-020-00315-0
5. Lemons C. J., Powell S.R., King S.A., Davidson K.A. (2015) Mathematics Interventions for Children and Adolescents with Down Syndrome: A Research Synthesis. Journal of Intellectual Disability Research (JIDR). Vol. 59 (8). P: 767-783. https://doi.org/10.1111/jir.12188
6. Ballin A., Davidson E., Caron J., Drago M. (2022) Making math add up for students receiving special education. International Journal of Whole Schooling. Vol.18(1). P: 1-28. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1339890.pdf
7. Dehqonova M., Najmiddinova N. (2022) Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalarning oilaga moslashishi uchun muhim omirllar. Yangi O'zbekistonda milliy taraqqiyot va innovasiyalar // International Journal of Philosophical Studies and Social Science (Янги Узбекистонда миллий тарак,к,иёт ва инновациялар) мавзусидаги. - Республика мик,ёсида утказиладиган куп тармок,ли илмий масофавий онлайн конференцияси. 90-92 б. http://www.conf.iscience.uz/index.php/yumti/article/view/28/27
8. Melieva Sh.M. (2013) Inclusive education in Uzbekistan // Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития. т. 11, №2, С. 30-31. https://cyberleninka.ru/article/n/inclusive-education-in-uzbekistan?ysclid=ldnix9vj2o723855966
9. Абдраманова Г.Б., Ажмолдаева К.Б. (2016) Каз1рп бЫм берудеп инновациялык, технологиялардын, рел1 // Молодой ученый. №5.2 (109.2), 35-37 б. https://moluch.ru/archive/109/26691/PysclidHdnl3ab9n2686560687
10. Бегежанова Р.К. (2019) Мумшндт шектеул1 балалар€а математиканы ок,ытудын арнайы эдктемеа. Костанай: Э.Султан€азин атында€ы КМПУ, 153 б. Бегежанова Р.К. Мумкшдт шектеул1 балалар€а математиканы окытудын арнайы эд¡стемес¡.pdf (kspi.kz)
11. Пейчева А. С. (2019) Организация обучения математике в пятых классах в условиях инклюзии // Инклюзивное образование: опыт, проблемы, инновации: материалы Всероссийской (национальной) конференции. №14, С. 138-146. https://nauchforum.ru/studconf/science/32/46506
12. Spooner F., Root J.R., Saunders A.F., Browder D.M. (2019) An Updated Evidence-Based Practice Review on Teaching Mathematics to Students with Moderate and Severe Developmental Disabilities // Remedial and Special Education. Vol. 40 (3), P: 150-165. https://doi.org/10.1177/0741932517751055
13. Schnepel S., Moser Opitz E., Krahenmann H., Dessemontet R.S. (2020) The Mathematical Progress of Students with an Intellectual Disability in Inclusive Classrooms: Results of a Longitudinal Study // Mathematics Education Research Journal. Vol. 32 (1). P: 103-119. https://doi.org/10.1007/s13394-019-00295w
14. Hienonen N., Hotulainen R., Jahnukainen M. (2020) Outcomes of Regular and Special Class Placement for Students with Special Educational Needs - A Quasi-Experimental Study // Scandinavian Journal of Educational Research. Vol.30 (1). P.1-15. https://doi.org/10.1080/00313831.2020.1739134
15. Kaushik D. (2021) Inclusive Mathematics Education in Classroom Practice// Shanlax International Journal of Arts.Vol 8(3). P: 1-5. https://doi.org/10.34293/sijash.v8i3.3462
16. Kurbanova M.F. (2021) Preparation of mentally disabled students for social life in a specialized support school // International Interdisciplinary Research Journal. Vol. 5(1). P: 1132-1138.
https://internationaljournals.co.in/index.php/giirj/article/view/3211
17. Демидова Н.С. (2022) Использование инновационных технологий в обучении математике на уровне общего среднего образования: актуальные проблемы и пути их решения // Физико-математические образование: цели, достижения и перспективы: материалы Междунароной научно-практической конференции. - Минск, БГПУ. - С. 70-73. https://elib.bspu.by/handle/doc/57386
References
1. Rsaldinova A.K., Kemeshova A.M. (2019) Inkljuzivti bilim beru zhagdajynda erekshe kazhettilikteri bar okushylardyH ok,u zhetistikterin bagalaudyn zholdary [Methods for assessing the academic achievements
of students with special needs in an inclusive education setting]. Almaty: «Orleu» UBAO AKF KR BBZhKBARI, 64 b. [in Kazakh]
2. Abdildina B.S., Sajlaubaeva B.E. (2022) Inkljuzivti bilim berudi damytu sajasatyndagy europalyk kasipodaktardyn tazhiribeleri. L.N. Gumilev atyndagy Eurazija ulttyx universitetini^ Habarshysy. Sajasi gylymdar. Ajmaktanu. Shygystanu. Turkitanu serijasy. [The experience of European trade unions in the development policy of inclusive education. Bulletin of L. N. Gumilyov Eurasian National University. Political Sciences. Regional Studies. Oriental Studies. Turkology series]. №1(138), p. 8-22 [in Kazakh]
https://www.elibrary.ru/contents.asp?id=48468406&ysclid=ldnoe5tgas336810567
3. Klang N., Goransson K., Lindqvist G., Nilholm C., Hansson S., and Bengtsson K. (2020) Instructional Practices for Pupils with an Intellectual Disability in Mainstream and Special Educational Settings. International Journal of Disability, Development and Education. Vol. 67(2). P: 151-166.
https://doi.org/10.1080/1034912X.2019.1679724
4. Gervasoni A., Peter-Koop A. (2020) Inclusive mathematics education. Math Ed Res. Vol. 32. P: 1-4. https://doi.org/1007/s13394-020-00315-0
5. Lemons C. J., Powell S.R., King S.A., Davidson K.A. (2015) Mathematics Interventions for Children and Adolescents with Down Syndrome: A Research Synthesis. Journal of Intellectual Disability Research (JIDR). Vol. 59 (8). P: 767-783. https://doi.org/10.1111/jir.12188
6. Ballin A., Davidson E., Caron J., Drago M. (2022) Making math add up for students receiving special education. International Journal of Whole Schooling. Vol. 18(1). P: 1-28.
https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1339890.pdf
7. Dehqonova M., Najmiddinova N. (2022) Alohida ehtiyojga ega bolgan bolalarning oilaga moslashishi uchun muhim omirllar. Yangi Ozbekistonda milliy taraqqiyot va innovasiyalar [Important factors of family adaptation of children with special needs. National development and innovation in the new Uzbekistan] // International Journal of Philosophical Studies and Social Science (Jangi Uzbekistonda millij tarakkiet va innovacijalar) mavzusidagi. - Respublika mikesida utkaziladigan kup tarmokli ilmij masofavij onlajn konferencijasi. 90-92 b. [in Uzbek] http://www.conf.iscience.uz/index.php/yumti/article/view/28/27
8. Melieva Sh.M. (2013) Inclusive education in Uzbekistan // Obrazovanie cherez vsju zhizn': nepreryvnoe obrazovanie v interesah ustojchivogo razvitija. Vol. 11, №2, P. 30-31.
https://cyberleninka.ru/article/n/inclusive-education-in-uzbekistan?ysclid=ldnix9vj2o723855966
9. Abdramanova G.B., Azhmoldaeva K.B. (2016) Kazirgi bilim berudegi innovacijalyk tehnologijalardyH roli [The role of innovative technologies in the modern education] // Molodoj uchenyj. №5.2 (109.2), P.35-37 [in Kazakh] https://moluch.ru/archive/109/26691/?ysclid=ldnl3ab9n2686560687
10. Begezhanova R.K. (2019) Mumkindigi shekteuli balalarga matematikany okytudyn arnajy adistemesi [Special methodology for teaching mathematics to the children with disabilities]. Kostanaj: A.Sultangazin atyndagy KMPU. 153p. [in Kazakh] EerewaHOBa P.K. MvMKiHflin meKTey^i 6a^a^apfa MaTeMaTMKaHw oKbiTyflbiH apHafibi aflicTeMeci.pdf (kspi.kz)
11. Pejcheva A. S. (2019) Organizacija obuchenija matematike v pjatyh klassah v uslovijah inkljuzii [Organization of teaching mathematics in the fifth grade in terms of inclusion] // Inkljuzivnoe obrazovanie: opyt, problemy, innovacii: materialy Vserossijskoj (nacional'noj) konferencii. №14, P. 138-146 [in Russ.] https://nauchforum.ru/studconf/science/32/46506
12. Spooner F., Root J.R., Saunders A.F., Browder D.M. (2019) An Updated Evidence-Based Practice Review on Teaching Mathematics to Students with Moderate and Severe Developmental Disabilities. Remedial and Special Education. Vol. 40 (3), P: 150-165.
https://doi.org/10.1177/0741932517751055
13. Schnepel S., Moser Opitz E., Krahenmann H., Dessemontet R.S. (2020) The Mathematical Progress of Students with an Intellectual Disability in Inclusive Classrooms: Results of a Longitudinal Study. Mathematics Education Research Journal. Vol. 32 (1). P. 103-119. [in Russian]
https://doi.org/10.1007/s13394-019-00295w
14. Hienonen N., Hotulainen R., Jahnukainen M. (2020) Outcomes of Regular and Special Class Placement for Students with Special Educational Needs - A Quasi-Experimental Study. Scandinavian Journal of Educational Research. Vol.30 (1). P.1-15. https://doi.org/10.1080/00313831.2020.1739134
15. Kaushik D. (2021) Inclusive Mathematics Education in Classroom Practice. Shanlax International Journal of Arts. Vol 8(3). P. 1-5. https://doi.org/10.34293/sijash.v8i3.3462
