Научная статья на тему 'ИҚТИСОДИЁТНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНИШИ ШАРОИТИДА МЕҲНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ИҚТИСОДИЁТНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНИШИ ШАРОИТИДА МЕҲНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
82
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат бозори инфратузилмаси / таркибий қисм / давлат ва нодавлат бандлик хизматлари / рекрут тизими / кадрлар агентликлари / меҳнат қонунчилиги / корхоналар / фирмалар / самарали иш билан бандлик. / инфраструктура рынка труда / структурная часть / государственные и негосударственные услуги занятости / структура рекрутинга / кадровые агенства / трудовое законодательство / предприятия / фирмы / эффективная занятость.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Улуғмуродова Нодира Бердимуродовна

Ушбу мақолада меҳнат бозори инфратузилмаси таркибий қисми асосий элементлари, иш билан бандликка кўмаклашувчи давлат ва нодавлат тузилмалари фаолиятининг ривожланиш йўналишлари, таснифи ҳамда уларнинг ўзаро алоқадорлиги ва боғлиқлиги тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ РЫНКА ТРУДА В УСЛОВИЯХ ТРАНСФОРМАЦИИ ЭКОНОМИКИ

В статье рассмотрены основные элементы структуры и инфраструктуры рынка труда, деятельность государственных и негосударственных структур по содействию трудо-занятости, направления их развития, классификация и взаимосвязь.

Текст научной работы на тему «ИҚТИСОДИЁТНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНИШИ ШАРОИТИДА МЕҲНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Улугмуродова Нодира Бердимуродовна,

Самарканд давлат университети, Инсон ресурсларини бошкариш кафедраси PhD

ИКТИСОДИЁТНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНИШИ ШАРОИТИДА МЕХНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК: 331.52

УЛУ¥МУРОДОВА Н.Б. ИЦТИСОДИЁТНИНГ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНИШИ ШАРОИТИДА МЕЦНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Ушбу маколада мех,нат бозори инфратузилмаси таркибий кисми асосий элементлари, иш билан бандликка кумаклашувчи давлат ва нодавлат тузилмалари фаолиятининг ривожланиш йуналишлари, таснифи х,амда уларнинг узаро алокадорлиги ва боFликлиги тадкик этилган.

Таянч иборалар: мех,нат бозори инфратузилмаси, таркибий к,исм, давлат ва нодавлат бандлик хиз-матлари, рекрут тизими, кадрлар агентликлари, мех,нат конунчилиги, корхоналар, фирмалар, сама-рали иш билан бандлик.

УЛУГМУРАДОВА Н.Б. НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ РЫНКА ТРУДА В УСЛОВИЯХ ТРАНСФОРМАЦИИ ЭКОНОМИКИ

В статье рассмотрены основные элементы структуры и инфраструктуры рынка труда, деятельность государственных и негосударственных структур по содействию трудо-занятости, направления их развития, классификация и взаимосвязь.

Ключевые слова: инфраструктура рынка труда, структурная часть, государственные и негосударственные услуги занятости, структура рекрутинга, кадровые агенства, трудовое законодательство, предприятия, фирмы, эффективная занятость.

ULUGMURADOVA N.B. DIRECTIONS FOR THE DEVELOPMENT OF LABOR MARKET INFRASTRUCTURE IN THE CONTEXT OF ECONOMIC TRANSFORMATION

In the article is discussed the main elements of the structure and infrastructure of the labor market, the activities of state and non-state structures to promote employment, the direction of their development, classification and relationship.

Key words: Labor market infrastructure, structural part, state and non-state employment services, recruiting structure, recruiting agencies, labor legislation, enterprises, firms, effective employment.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

Кириш (Introduction).

Мехнат бозори инфратузилмаси иш билан бандликни давлат томонидан тартибга солиш-нинг мухим элементи хисобланади. Мехнат бозо-рида мехнат воситачилиги билан шуFулланадиган ташкилотлар фаолиятининг тажрибалари шуни курсатадики, у ёки бу бозор субъектлари уртасидаги ишчи кучига талаб ва таклиф буйича юзага келадиган муносабатлар самарадорлигини ошириш учун ривожланган инфратузилма зарур. Иккала томоннинг манфаатлари мувофиклиги учун давлат номидан катнашувчи мустакил ташки тартибга солувчи тузилма керак. Купчилик мамла-катларда мехнат бозори субъектлари уртасидаги муносабатларни тартибга солишнинг асосий таш-килий шакли булиб, давлат иш билан бандлик хиз-мати хисобланади.

Узбекистан Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатно-масида «Янги йилда иктисодий ислохотларнинг пировард максади камбаFалликни кискартириш ва ахоли фаровонлигини оширишдан иборат булади. Ушбу стратегик максадларга хамма учун тенг имконият яратадиган юкори иктисодий усиш хисобига эришилади» [7] деб таъкидланган.

Шунга кура, мамлакатимизда хозирги кунда иктисодиётнинг инновацион ривожланиши билан боFл и к бозор муносабатларининг амал килиши шароитида мехнат бозорининг самарали ривож-ланишига алокадор муаммолар, яъни ишчи кучига талаб ва таклиф уртасида бозор мувозанатига эри-шишнинг ташкилий-иктисодий ва ижтимоий меха-низмларини такомиллаштириш долзарб муаммо-лардан бири хисобланади.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

Академик Абдурахмонов К.Х. тадкикотларида мехнат бозори сифат хусусиятининг энг мухим мезони уни инфратузилмасининг ривожланиш даражаси эканлиги, мехнат бозори инфратузилмасининг ижтимоий-иктисодий мохияти, тарки-бий кисмлари элементлари, асосий вазифалари ва функцияларининг айрим жихатлари тадкик этилган. Шунингдек, мехнат бозори муносабат-лари тизимига махсус органларининг кушилиши улар уртасида зиддиятлар булмаслигини таъмин-лаш, турли-туман иктисодий воситалар ва усул-лар, хукукий нормалар ёрдамида иш билан бандлик жараёнлари ва сиёсатини ташкил этиш хамда

тартибга солишни таъминлаш зарурати асослаб берилган1.

Бейсенов С., Мухамбетов Т. изланишла-рида мехнат бозори инфратузилмасининг шак-лланиши ва ривожланиш хусусиятлари ёритиб берилган булиб, унинг ташкилий таркиблари ва усткурмавий элементлари, вазифалари ва функ-циялари, даражавий булимларининг поFонали тизими хамда мехнат бозори инфратузилмасидаги иш фаолиятини ташкил килиш асослари илмий жихатдан асосланган2.

Варфоломеева О.А. ёндашувида мехнат бозори инфратузилмаси шаклланишининг илмий асослари ёритилган булиб, унда мехнат бозори инфратузилмаси институтлар тизими сифатида давлат ва нодавлат иш билан бандликка кумаклашувчи тузилмалари фаолияти, мехнат бозори шаклла-ниши ва ривожланиши учун хукукий, молиявий ва иктисодий жихатдан тартибга солиш меха-низмлари тадкик этилган. Шунингдек, мехнат бозори инфратузилмасининг иктисодиёт ва бошкарув сохасида турли даражалардаги тарки-бий кисмлари ва элементлари хамда давлат иш билан бандлик хизмати фаолияти самарадорлигини бахолаш курсаткичлари таснифланган3.

Кабалина В., Козина И. илмий маколаларида ишга жойлаштириш буйича мехнат воситачили-гининг ташкилий тузилмалари, яъни давлат иш билан бандлик хизмати фаолиятининг асосий йуналишлари, нодавлат иш билан бандлик хизма-тини турли йуналишдаги мезонлари буйича тас-нифи хамда давлат ва нодавлат иш билан бандлик хизмати самарадорлигини таккослама тахлили ва уларнинг узаро алокадорлиги тадкик этилган4.

Смирнов С. маколасида иш билан бандлик давлат сиёсатининг асосий йуналишлари, максад ва вазифалари, давлат иш билан бандлик сиёсатини бахолаш усуллари ва курсаткичлари, иш билан бандликни таъминлаш ва иш жойларини раFбатлантириш механизми, ахолини самарали иш билан бандлигига кумаклашиш буйича давлат

1 Абдурахмонов К,.Х. Мехнат иктисодиёти (дарслик). -Т.: - «Мехнат» - 2009. -512 б.

2 Бейсенов С, Мухамбетов Т. Инфраструктура рынка труда // Человек и труд. - 1999.-№1. -С. 25-28.

3 Варфоломеева О.А. Становление инфраструктуры рынка труда в переходной экономике. - СПб., Издательство СПвУЭФ. 2001

4 Кабалина В., Козина И. Посредничество в трудоустройстве: сравнение эффективности государственных и частных структур // Человек и труд. - 2000.-№12

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

томонидан амалга ошириладиган чора-тадбирлар тадкик этилган1.

Тадк,ик,от методологияси (Research Methodology).

Тадкикот жараёнда мехнат бозори инфрату-зилмаси таркибий кисмлари ва уларнинг узаро алокадорлигини аниклаш буйича иктисодий тизимлар ва нисбатларни урганишга диалектик ва тизимли ёндашув, к,иёсий тахлил хамда гурухлаш усулларидан фойдаланилди.

Мехнат бозорида барча катнашчиларнинг иктисодий манфаатларини мувофиклаштирувчи ривожланган тузилмавий таркибларнинг мав-жудлиги жамиятда ходимлар учун конъюнктура узгаришларининг таъсирини юмшатиш, ишлаб чик,аришни ок,илона ташкил этиш ва фой-дани купайтириш имконини берадиган шарт-шароитлар яратишга кодир буладиган мехнат бозорини шакллантириш имконини беради.

Мехнат бозори инфратузилмаси таркибий кисмининг асосий элементларига куйидагилар киради: давлат муассасалари, иш билан бандликка кумаклашувчи нодавлат тузилмалар, корхоналар ва фирмаларни кадрлар билан таъминлаш бора-сида хизмат курсатадиган хусусий воситачи фир-малар, самарали иш билан бандликни таъмин-лайдиган жамоат ташкилотлари ва жамFармалар кабилар.

Бизнингча, ахолини иш билан бандли-гини тартибга солиш ва мехнат бозорини бошк,аришда мазкур бозор инфратузилмаси таркибий кисмининг объектлари иш билан бандлик сохасидаги узаро алокадорлиги ва боFликлиги куйидаги шарт-шароитлар асосида юзага келади [8]:

1) мехнат конунчилиги;

2) иш билан бандлик сохасидаги ижтимоий хамкорлик механизмининг яратилиши;

3) республика микёсида ягона иш билан бандлик сиёсатининг юритилиши;

Тахлил ва натижалар (Analysis and results).

Маълумки, миллий мехнат бозорларида давлат иш билан бандлик хизматининг пайдо булиш тарихи 1919 йилда ХМТининг яратилишидан бош-ланади. ХМТининг дастлабки ишлаб чик,илган ва кабул килинган Конвенциясида (ХМТининг 1919

1 Смирнов С. Методы оценки государственной политики занятости // Вопросы статистики. - 1998. -N2 4. - С. 29-34

йилдаги 2-сонли ишсизлик туFрисида) иш билан бандлик буйича бепул давлат бюросини ташкил этиш туFрисида низом кабул килиш масаласи куйилди [6].

Республикамизда давлат иш билан бандлик хизмати таркиби уч даражадан иборат: мамлакат микёсида ижтимоий мехнат муноса-батлари сохасида давлат сиёсатини юритувчи Мехнат вазирлиги, унинг худудий даражалардаги бошк,армалари ва шахар ва туманлар мик,ёсидаги марказлар. Ушбу ташкилотда иш билан бандликка кумаклашиш дастурларининг молиялаштирилиши ва ишсизликдан ижтимоий химоя килиш функци-яларининг амалга оширилиши асосан республика бюджет маблаFлари хамда ахолини иш билан таъминлаш давлат жамFармаси маблаFлари хисобига амалга оширилади.

Бизнинг фикримизча, нодавлат иш билан бандлик хизматини бир неча турларга таснифлаш мум-кин (1-жадвал).

Ишга жойлаштириш буйича нодавлат хизмат-лар купинча ахолининг мехнатга лаёкатли муайян категориялари билан, яъни бошк,арувнинг юкори ва урта буFинларига юкори малакали мутахас-сислар, захирага бушатилган харбийлар, муайян касбларда юкори малакали ишчилар билан ишлашга ихтисослашади. Уларнинг хизмати-дан фойдаланишни миллий ва хорижий хусусий компаниялар афзал курадилар. Давлат иш билан бандлик хизматига нисбатан агентликларнинг иш берувчилар билан алокалари етарлича узвий ва ахамиятли равишда ишончлидир.

Кейинги пайтларда мехнат бозорида ишга жой-лаштиришга кумаклашишнинг давлат ва нодавлат тузилмаларининг шаклланиш самарадорлигини бахолаш масалаларига купчилик тадкикотчилар уз эътиборларини каратмокдалар [1, 2, 3, 5]. Бунда асосан тадкикот объекти булиб, мувофик равишда, мижозларига хизмат курсатишнинг ижтимоий-демографик ва касбий-малака буйича тавсифлаш хисобланади.

Утказилган тадкикотлар буйича натижа-ларни умумлаштириш шуни курсатмокдаки, давлат ва нодавлат иш билан бандлик хизматлари мехнат бозорининг турли сегментларида хизмат курсатади. Хусусий хизматлар мижозларининг купчилигини 24-26 ёшдаги ёшлар ташкил этади2.

2 Манба: муаллиф томонидан утказилган социологик суровлар натижалари асосида аник,ланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

1-жадвал. Мехнат бозорида нодавлат воситачи фирмаларнинг турлари буйича таснифи1

Агентликлар турлари Тавсифи

1. Ишга жойлаштириш буйича агентлик Барча категориядаги ишчилар ва мутахассисларни иш жойларига танлаш ва йуналтиришни амалга ошириш буйича энг куп сонли гурух. Ушбу ташкилий тузилма таркибида чекланган гурухдаги мутахассисларни ишга жойлаштиришга ихтисослашган агентликларга ажратиш мумкин.

2. Хорижда ишчи кучини ёллаш ва мехнат ресурсларининг ёшлар маркетинги буйича агентлик Малакали ишчи кучига талабни урганишда хорижий хамкорларни излаш. Тест утказиш, резюме тузишга кумаклашиш, укиш ва укитиш (асосан хориж тилига), ишчи визаларини ва яшаш жойлари билан ботлик тартибларни расмийлаштириш.

3. Кадрлар маслахати буйича маслахат агентлиги Юкори малакали мутахассисларни ишга ёллашга кумаклашади, фирманинг кадрлар муаммоси тахлилини олиб боради.

4. Киска ихтисослашган агентлик Алохида категориядаги фукароларни (бушатилган захирадаги харбий хизматчилар) ишга жойлаштириш буйича хизматлар курсатиш; махсус фаолият сохалари учун (масалан, оилада персонални танлаш) персонални танлаш буйича хизматлар курсатиш.

5. Персонал аутстаффинги буйича агентлик Буюртмачи компания штатига персонал хулосаси ва уни компания провайдер штатига расмийлаштиради.

6. Персонал аутсорсинги буйича агентлик Агентлик штатида турувчи ишчилар, буюртмачи ташкилотга хизмат курсатиб, узларининг мехнат функцияларини бажаради.

7. Таълим бериш ва сунг ишга жойлаштириш марказлари Иктисодиёт, юриспруденция, дастурлаш, туризм, хизмат курсатиш сохалари учун мамлакат ва хорижда кафолатланган ишга жойлаштириш буйича энг замонавий мутахассисликлар буйича тайёрлашни таклиф этадилар.

8. Бошкалар Тадбиркорлик фаолиятининг бошка куринишлари билан персонални танлаш ва ишга жойлаштириш буйича алохида хизматларни бирга олиб боради.

Бу вактда давлат иш билан бандлик хизмати мижозлари 40 ёшни ташкил этади, ва уларнинг купчилиги юкори даражадаги маълумотга эга2. Хусусий агентликлар оркали ишга жойлаштирил-ган юкори маълумотга эга номзодлар хиссаси давлат иш билан бандлик хизмати оркали ишга жой-лашганларга нисбатан 1,8 марта ортик. булганлар ташкил этади. Умуман хусусий хизматлар мижозлари ичида ёшларнинг солиштирма микдори давлат иш билан бандлик хизматига нисбатан 1,5-2 марта юкори3.

Кушимча мутахассисликка эга давлат иш билан бандлик хизмати мижозларининг солиштирма микдори тижорат хизматларининг мижозларига нисбатан анча паст, чунки улар ишга жойлашти-риш буйича хусусий агентликларнинг потенциал имкониятларини юкори бахолайдилар.

1 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

2 Манба: муаллиф томонидан утказилган социологик суровлар натижалари асосида аникланган.

3 Манба: Узбекистонда мехнат ва бандлик. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси. - Тошкент: 2019. 36-45-б.

Хусусий агентликлар кам холларда мехнат бозорида ракобатбардошлиги паст булган ахоли категориялари (касбий тайёргарликка эга булмаган ёшлар билан, узок вакт ишсиз булганлар билан ва х.к.) билан ишлайдилар.

Хусусий хизматлар мижозлари моддий имко-нияти юкорирок одамлар хисобланади: давлат иш билан бандлик хизматига мурожаат килганлар уртасида утказилган тадкикот маълумотлари буйича уртача киши хисобига оилавий даромадга эга шахарнинг яшаш минимумидан паст булганлар хиссаси 65,6 %ни ташкил этган, хусусий агентликларга мурожаат килганлар уртасида бундайлар 16,8 %ни ташкил этади [4].

Таккосланаётган ташкилий тузилмалар мижозлари уртасидаги жиддий фарк булиб, хусусий агентликларга купинча янги иш излаш максади билан ишлайдиган фукаролар, давлат иш билан бандлик хизматига эса купинча иш жойига эга булмаган фукаролар мурожаат килади. Шундай экан, давлат иш билан бандлик хизматини хусусий тузилмаларга солиштирганда, асосан мехнат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

2-жадвал. Рекрут агентликлари таснифи1

Таснифлаш белгилари Агентликларнинг ихтисослашуви

1. Фирма ичидаги иерархия даражаси Юк,ори менежерларни танлаш

Универсал танлов

2. Касбий мансублик ёки танланаётган персонал фаолияти со,аси Бир нечта узаро алокддор касблар буйича к,иск,а профилдаги мутахассисларни танлаш

Кенг доирадаги касблар буйича ишчиларни танлаш

3. Ёллаш тури Персонал лизинги (ижараси)

Доимий ишга персонални танлаш

бозорида етарлича юк,ори ресурс имкониятига эга фук,аролар мурожаат киладилар: олий маъ-лумотга, иш жойига, муайян фаровонликка эга ёшлар; нафакат иш кидирувчилар, балки кушимча иш х,ак,и олишга эга булмок,чи булганлар.

Давлат иш билан бандлик хизматининг ютукларидан бири сифатида хусусий хизматлар фойдаланадиган маълумотлар базаси сифатида микдорий курсаткичлар буйича мавжуд буш иш жойлари маълумотлар банки ,исобланади. Уз навбатида, хусусий агентликлар иш берувчилар ва иш кидирувчи фук,ароларга такдим килаётган буш иш жойлари сифати ва тулик, ахборотларга эгалиги билан давлат иш билан бандлик хизма-тига нисбатан устундир.

Айтиш керакки, давлат иш билан бандлик хиз-мати мижозларининг тахминан турттадан биттаси "универсал" категорияга тегишли, яъни ,ам давлат иш билан бандлик хизмати руйхатида, ,ам хусусий агентликлар руйхатида туради. Бунда тижорат воситачилигига мурожаат килган давлат иш билан бандлик хизматининг мижозлари булиб, ме,нат фаолиятини янгидан бошлаш учун мак,бул иш х,ак,и даражаси буйича буш иш жойларига талаб ва таклиф номувофик,лиги ,исобланади. Бунда давлат иш билан бандлик хизматининг маълумотлар базасида уртача 16-18 % гина буш иш жойлари яшаш минимумидан юк,ори даражадаги иш х,ак,ини кафолатлайди2.

Буш иш жойларини бир-бирини такрорланиши "универсал" мижозлар ,иссасини юксалтириб, турли иш билан бандлик хизматлари уртасида уларнинг таксимланиш механизмини такомил-лашмаганлигини шартлайди, давлат иш билан бандлик хизмати ишчиларига ортикча ме,нат

1 Муаллиф томонидан ишлаб чик,илган.

2 Узбекистонда ме,нат ва бандлик. Узбекистон Респу-бликаси Давлат статистика кумитаси. - Тошкент: 2019. 36-38-б.

юкини оширади. Бу мутлако ишсизларни ишга жойлаштириш самарадорлигининг усиш имкони-ятини бермайди. Шунинг учун самарали иш билан бандлик сиёсатини ишлаб чикишнинг дастлабки шарти булиб, айникса ма,аллий даражада, иш билан бандликни кенгайтиришга йуналтирилган тадбирларни амалга оширишга, иш берувчилар ва ишга жойлаштириш со,асида фаолият юри-тувчи давлат ва хусусий барча ташкилий тузил-малар масъулиятининг умумийлиги ,исобланади.

Куйилган мак,сад йулидаги амалий к,адам буш иш жойлари таркиби ва иш кидирувчи киши-ларнинг узига хос хусусиятларини ,исобга олган ,олда ме,нат бозори сегментланиши ва фаолият-нинг мувофик,лигига асосланган иш билан банд-ликка кумаклашувчи иш берувчилар, давлат ва тижорат хизматлари уртасида ,амкорлик муно-сабатлари амал килиши мумкин.

Ме,нат бозорида нодавлат иш билан бандлик хизмати сифатида рекрут хизматлари юк,ори малакали мутахассисларни танлаш ва ук,итиш хиз-матларини курсатади. Бу фирмалар факат буюр-тмачилар олдида мажбурият оладилар ва уларнинг фаолияти иш берувчи ташкилотлар билан ишлашга йуналтирилган.

Ривожланган мамлакатларда персонални танлаш буйича мавжуд рекрут хизматлари тизими ме,нат бозори инфратузилмаси ривожлганли-гининг белгиси ,исобланади. "Ра1теп (АКШ) масла,ат фирмаси маълумотларига кура, барча америка компанияларининг 98 %и рекрут хизматларига таянадилар.

Рекрутмент - бу иш берувчи компаниялар буюртмаси буйича мустакил ташкилий тузилма сифатида фаолият юритадиган персонални танлаш буйича пуллик хизматлардир. Мувофик, равишда рекрут агентликларига персонални танлаш буйича потенциал иш берувчиларга хизматларни таклиф этувчи ме,нат бозорида ,ар кандай фаолият

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

тегишлидир. Рекрут агентликларини бир катор белгилари буйича таснифлаш мумкин (2-жадвал).

Биринчи гурух рекрут агентликлари энг куп оммалашган булиб, бошкарув сохасининг хар кандай даражаси учун персонални танлашга тайёр универсал агентликлар хисобланади. Бунда асо-сий диккат бошкарувнинг паст ва урта даража-лари учун ишчиларни танлашга каратилади.

Юкори менежерларни танлаш буйича агентлик рекрут бизнесининг элитаси хисобланади. Улар булим бошлиFи уринбосари даражасидан бош-лаб дунё штаб-квартирасида корпорация пре-зиденти даражасигача етадиган лавозим билан шугулланувчи компания фаолиятининг бутун йуналишларига маъсул мухим менежер маъсул-ларни кидириш билан шуFулланади.

Хар кандай хусусий агентликлар максади мустакил равишда учта масаланинг ечимидан иборат: 1) буюртмачи-компаниянинг кадрларга эхтиёжини тушуниш; 2) бу эхтиёжларга энг куп даражада мувофик келадиган таклифни топиш; 3) келгуси ишчиларнинг максимал омилкорлиги ва тартиблилиги буйича буюртмачига кафолат бериш максадида олдинги номзодларни текшириш.

Корхоналарни урганиш лойихалари доирасида USAID Ассоциацияси томонидан утказилган суров маълумотларига кура, купгина миллий, кушма ва хорижий компанияларнинг 79,0 % суралганлари кадрлар агентликлари хизматидан фойдаланади-лар. Рекрут агентлигини танлашда асосий мезон сифатида нафак,ат хизматлар бахоси ва буюртма-нинг бажарилиш муддати, балки компания "ёши" хамда ходимларнинг обруси хам хисобга олинади.

Рекрут агентликларининг ривожланиши мехнат бозорининг самарали шаклланиш имконини беради. Бирок бунда мамлакатдан хорижга юкори малакали ишчи кучи чикиб кетиши амал килади, модомики, купчилик холларда бундай агентли-кларнинг мижозлари булиб, кушма корхоналар ёхуд хорижий фирмалар хисобланади.

Мехнат бозорида турли хил ташкилий тузилма-ларнинг фаолият сохалари етарлича аникланган. Бунда давлат ташкилотлари ахолининг барча категориялари учун амалда кенг микёсда бепул хизматларни курсатади хамда мехнат бозорида ночор ахоли катламларини ижтимоий химоя килиш ва куллаб-кувватлашни амалга оширади. Мехнат бозори инфратузилмасининг мехнат воси-тачилиги сохасида давлат ва нодавлат хизматлари

бир вактнинг узида ривожланмокда ва мутлако турли хил фаолият билан шугулланади.

Бизнинг фикримизча, мехнат бозорида дав-лат ва нодавлат тузилмаларнинг ривожланишида бир катор жиддий фаркларни келтириш мумкин:

Биринчидан, агарда иш билан бандликка кумаклашиш давлат тузилмаларининг ривожланиши давлат томонидан муайян дастур асо-сида амалга оширилса, унда иш билан бандликка кумаклашишнинг нодавлат тузилмалари ривожланиши давлат дастурлари доирасида эмас, балки хусусий холда фаолиятини ташкил этади.

Иккинчидан, мехнат бозори инфратузилмасининг ривожланиши ахоли бандлигига кумаклашиш буйича мехнат органлари фаолияти самарадор-лигига боFлик булса, мехнат муносабатларини тартибга солиш буйича нодавлат ташкилотлар купчилик турининг шаклланиши янги тузилмаларнинг яратилиш йули билан амалга оширилди. Бу уз навбатида турли инфратузилмавий фаолиятни амалга ошириш методологияси ва ресурсларидаги фаркини юзага келтиради. Шундай килиб, давлат ташкилотлари моддий-методологик базага ва мехнат бозори контрагентлари вакиллари билан муайян куникмаларга эга.

Аксинча, иш билан бандликка кумаклашувчи янги тузилмалар "буш жойда" яратилади ва мехнат муносабатлари иштирокчилари ман-фаатларини мувофиклаштиришнинг мукобил йулларини кидириш ва фойдаланишга мажбур, шунинг учун улар мехнат бозори тенденцияла-рига энг харакатчан ва оператив равишда таъ-сир курсатади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Афтидан охирги холат мехнат бозори инфрату-зилмасида давлат ва нодавлат элементлари амал килиш самарадорлигидаги жиддий фаркни юзага келтиради.

Мехнат бозорида воситачилар объектларининг таккослама тавсифи куйидаги жадвалда келти-рилган (3-жадвал).

Хулоса ва таклифлар (Conclusion/ Recommendations).

Мехнат бозори инфратузилмаси ривожланиши ижтимоий-мехнат муносабатлари сохасидаги хуккий-меъёрий асосларни такомиллаштиришни зарурат этади.

Биринчидан, фукароларни ишсизлик-дан химоялаш юзасидан "Ахолини иш билан таъминлаш туFрисидаги" конунга бир

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

3-жадвал. Мехнат бозорида иш билан бандликка кумаклашиш давлат ва нодавлат

тузилмаларининг так,к,ослама тавсифи1

Таккослаш мезонлари Давлат Нодавлат

Ривожланиш дастури Мавжуд Мавжуд эмас

Меъёрий-хукукий ва ташкилий-ик,тисодий таъминоти Махсус конунлар ва коидалар Амалда мавжуд эмас

Иш билан бандлик давлат сиёсатидаги камрови Тулик, Амалда йук

Мехнат бозори сегментларининг камров даражаси: Барча сегментлар Алохида сегментлар

- ишчи кучи таклифи буйича Барча сегментлар камраб олинган Факат юкори ракобатбардош сегментлар камраб олинган

- ишчи кучи таклифи буйича Барча мулк шаклидаги корхоналарни максимал камраб олишга интилиш Нисбатан чегараланган ва ихтисослашган

Кушимча ташкилий бирликларнинг зарурлиги Амал килади Амал килади

к,атор узгартиришлар киритиш зарур. Улар куйидагилардан иборат:

- корхона профилининг узгариши, хусусий-лаштириш, мулк эгасининг алмашиши натижа-сида унинг таркибидаги кадрларни тайёрлаш ва к,айта таксимлаш хамда саклаш буйича кушимча узгартиришлар киритиш;

- мухандис-техник таркиб, юк,ори малакали мутахассислар ва ишчилар хамда ноёб касбларни асраб колиш буйича кушимчалар киритиш;

- тармок тамойилидан келиб чиккан холда, ишдан бушатилган ва ишга жойлашганларни химоялаш нормаси. Масалан, фак,ат яшаш жойи худудида касбга кайта тайёрлаш ва ишга жой-лашишга мурожат килиш мехнат ресурслари-дан самарали фойдаланишни кийинлаштиради, модомики, аник худуд доирасида ва тармок, кеси-мида буш иш жойлари х,ак,ида ягона маълумот-лар базасининг мавжуд эмаслиги ишчи кучига талаб ва таклиф уртасида номутаносибликни юзага келтиради. Бу охир ок,ибатда ишчи кучи-нинг худудлараро миграциясини юзага келтиради, кур-курона бошк,а со,ада иш излашга ёки бошк,а мутахассисликга ук,ишга мажбур этади;

- ме,нат бозоридаги ,олатга мувофик, равишда ижтимоий ,амкорлик масалалари.

Иккинчидан, амалдаги конунчиликда аник, ваколат чегаралари, функциялар, молиялаш ман-балари, миллий, худудий ва муниципиал ,окимият органлари уртасида иш билан бандлик со,алари

1 Муаллиф томонидан ишлаб чик,илган.

хамда ме,нат бозорини тартибга солиш масалала-рига таъсир этиш со,аларининг аник йуналишлар буйича таснифланмаган. Бу ,ол ушбу йуналишда ало,ида изланишларни амалга оширишни таказо этади.

Учинчидан, халигача мехнат бозорида нодавлат ташкилотлар фаолиятини аник катъий белги-ловчи хукукий ва меъёрий хужжатларнинг мав-жуд эмас.

Нодавлат иш билан бандлик хизматлари-нинг ривожланиши (асосан персонални тан-лаш буйича кадрлар агентлиги) мехнат бозори-нинг чегараланган, ихтисослашган сегментларида ишлаш самарадорлигини ошириш хамда мехнат бозори инфратузилмаси давлат органларига юкни кискартириши ва уларнинг диккат эътиборини бир ерга туплашни юзага келтириши мумкин. Бирок бу кам ракобатбардош ва кам ижтимоий химоя килинган сегментда амал килади.

Утказилган тахлиллар шуни курсатмокдаки, худудий мехнат бозорлари инфратузилмаси-нинг хозирги холатида уларни мувофик равишда шаклланиш жараёнларини фаоллашишига олиб бормокда. Шунга кура мехнат бозори инфра-тузилмасининг ривожланиши куйидаги чора-тадбирларни амалга оширишни зарурат этади:

- "Ахолини иш билан таъминлаш туFрисида" Конуннинг моддаларига хозирги иктисодиётнинг инновацион ривожланиш талабларига мос узгартиришлар киритиш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

- инфратузилма элементлари томонидан турли хил куринишдаги ахборот ва маслахат хиз-матларини шакллантириш;

- худудий даражада мехнат бозори инфра-тузилмасининг ривожланиш тамойилларини тако-миллаштириш;

- турли инфратузилма элементлари харакатининг узаро мувофик,лигини таъминлаш;

- мехнат бозори инфратузилмаси алохида тизимларини комплекс ривожлантириш.

Мехнат бозорининг инфратузилмавий тузи-лишини тартибга солиш механизми мухим роль уйнайди. У мехнат муносабатлари сохасида

бозорга утишнинг бир вактда индикатори ва мехнат бозорининг ривожланиш омили хисобланади. Мехнат бозори инфратузилмаси унинг иштирокчилари манфаатларини мувофиклаштириш хамда ишчи кучига талаб ва таклиф уртасида номутаносиблик юзага келишини юмшатиш вазифасини бажаради. Мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадор-лигини ошириш, мамлакат ижтимоий-ик,тисодий сиёсатининг таркибий к,исми хисобланган давлат иш билан бандлик сиёсатини утказишнинг, пиро-вард натижаларини таъминлайди.

Фойдаланилган адабиётлар (References):

1. Абдурахмонов К.Х. Мехнат иктисодиёти: назария ва амалиёт. Дарслик. Кайта ишлан-ган ва тулдирилган 3-нашри. - Т.: "FAN", 2019. - 592 б.

2. Бейсенов С, Мухамбетов Т. Инфраструктура рынка труда // Человек и труд. - 1999.-№1. -С. 25-28.

3. Варфоломеева О.А. Становление инфраструктуры рынка труда в переходной экономике. - СПб., Издательство СПвУЭФ. 2001. - С. 25.

4. Кабалина В., Козина И. Посредничество в трудоустройстве: сравнение эффективности государственных и частных структур // Человек и труд. - 2000.-№12.

5. Руднева Л.Н. Формирование и регулирование инфраструктуры рынка труда. // дисс. д.э.н. -Екатеринбург, 2006. -С. 60.

6. Сиденко А.В., Нопов Г.Ю., Матвеева В.М. Статистика: Учебник. - М.: Изд. «Дело и Сервис», 2000. 150 с.

7. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси, 30.12.2020. https://review.uz/oz/post/poslanie-prezidenta-uzbekistana-shavkata-mirziyoyeva-oliy-majlisu

8. Khomitov K.Z., Avazov A.J. Factor analysis of industrial efficiency indicators. Journal of Critical Reviews, Vol. 7, Issue 11, 2020.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 2(138)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.