Научная статья на тему 'Меҳнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепцияси'

Меҳнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепцияси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
984
202
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕҳНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИ / ИШ БИЛАН БАНДЛИК ХИЗМАТИ / БАҳОЛАШ КўРСАТКИЧЛАРИ / ИШГА ЖОЙЛАШТИРИШ / ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛ / ЭКОНОНОМЕТРИЧЕСКАЯ МОДЕЛЬ / ECONOMETRIC MODEL / МЕҳНАТ САЛОҳИЯТИ / ИШСИЗЛИК ДАРАЖАСИ / ИНФРАСТРУКТУРА РЫНКА ТРУДА / LABOR MARKET INFRASTRUCTURE / СЛУЖБА ЗАНЯТОСТИ / EMPLOYMENT SERVICES / ASSESSMENT INDICATORS / ТРУДОУСТРОЙСТВО / JOB PLACEMENT / ТРУДОВОЙ ПОТЕНЦИАЛ / LABOR POTENTIAL / UNEMPLOYMENT LEVEL / ПОКАЗАТЕЛИ ОЦЕНКИ / УРОВЕНЬ БЕЗРАБОТИЦЫ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Арабов Нурали Уралович

Ушбу мақолада иқтисодиётнинг инновацион ривожланиши шароитида республикамиз меҳнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг ҳудудлар бўйича параметрларини тизимли истиқболлаштириш ва мониторинг қилиш механизмларини такомиллаштириш йўналишлари келтирилган.В данной статье определены направления совершенствования механизмов мониторинга и системного прогнозирования региональных показателей повышения эффективности развития инфраструктуры рынка труда республики в условиях инновационного развития экономики.There is revealed in the article directions of regional labor market infrastructure development efficiency increasing in conditions of innovative development of economy as well improving monitoring and systematic forecasting mechanism

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Меҳнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепцияси»

АРАБОВ Нурали Уралович,

Самарканд давлат университети доценти, иктисод фанлари номзоди

МЕДНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ СТРАТЕГИК КОНЦЕПЦИЯСИ

УДК 331.5.024.5

АРАБОВ Н.У. МЕХНАТ БОЗОРИ ИНФРАТУЗИЛМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ СТРАТЕГИК КОНЦЕПЦИЯСИ

Маколада иктисодиётнинг инновацион ривожланиши шароитида республикамиз мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг худудлар буйича параметрларини тизимли истикболлаштириш ва мониторинг килиш механизмларини тако-миллаштириш йуналишлари келтирилган.

Таянч иборалар: мехнат бозори инфратузилмаси, иш билан бандлик хизмати, бахолаш курсаткичлари, ишга жойлаштириш, эконометрик модель, мехнат салохияти, ишсизлик даражаси.

АРАБОВ Н.У. СТРАТЕГИЧЕСКАЯ КОНЦЕПЦИЯ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ РАЗВИТИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ РЫНКА ТРУДА

В статье определены направления совершенствования механизмов мониторинга и системного прогнозирования региональных показателей повышения эффективности развития инфраструктуры рынка труда республики в условиях инновационного развития экономики.

Ключевые слова: инфраструктура рынка труда, служба занятости, показатели оценки, трудоустройство, экононометрическая модель, трудовой потенциал, уровень безработицы.

ARABOV N.U. STRATEGIC CONCEPT OF LABOR MARKET INFRASTRUCTURE DEVELOPMENT EFFICIENCY INCREASING

There is revealed in the article directions of regional labor market infrastructure development efficiency increasing in conditions of innovative development of economy as well improving monitoring and systematic forecasting mechanism.

Keywords: labor market infrastructure, employment services, assessment indicators, job placement, econometric model, labor potential, unemployment level.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

Мамлакатимизда ижтимоий-ицтисодий барцарорликни таъминлаш мех,нат бозори инфратузилмасини ривож-лантириш, самарадорлигини ошириш курсаткичларини истицболлаштириш буйича бир цатор мураккаб ва куп циррали вазифаларни цуяди.

Давлат иш билан бандлик хизмати фао-лиятини истикболлаштириш республикамиз мех,нат бозори инфратузилмасини самарали ривожланишини белгилаш ва унинг аник параметрларини ишлаб чикиш максадида амалга оширилади.

Мух,тарам Президентимиз Ш.Мирзиёев таъкидлаганидек, «Юртимизда йилига 1,5 миллион одамни ишга жойлаштиришга эх,тиёж булса-да, утган йили Бандликка кумаклашиш марказлари атиги 248 минг кишини ёки 16,5 фоизини ишга жойлаш-тирган. Бунинг асосий сабаблари иш фао-лиятидаги эскирган шакл ва усуллар х,амда бандлик муаммоларини х,ал этишдаги рас-миятчилик билан боFлик»1. Шунга кура, мамлакатимизда «янги иш уринларини яра-тиш х,амда ах,олининг, энг аввало, урта мах-сус ва олий укув муассасалари битирувчи-лари бандлигини таъминлаш, мех,нат бозори мутаносиблиги ва инфратузилмаси ривожланишини таъминлаш, ишсизлик даражасини камайтириш»2 долзарб масала х,исобланади.

Республикамиз ёки унинг танлаб олин-ган х,удудидаги мех,нат бозори инфратузилмаси таркибий кисмлари самарадорлиги унинг истикбол курсаткичлари ёрдамида ах,олини иш билан бандлигини таъминлаш,

1 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тах,лил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - х,ар бир рах,бар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. / Узбекистон Республикаси Президенти Шав-кат Мирзиёевнинг мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг кенгайти-рилган мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2017 йил 16 январь.

2 «Узбекистон Республикаси Президентининг 2017

йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стра-тегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони, 1-илова, 4.1-банд.

янги иш уринларини яратиш дастурлари, кон-цепциялари ва амалга ошириладиган чора-тадбирларнинг аник йуналишлари белгила-нади. Шунинг учун белгиланадиган истикбол курсаткичлари аниклик, х,исоб-китоблилик, асосланганлилик, текширилганлик ва куп омиллилик каби хусусиятларга эга булиши керак.

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили

К.Х.Абдурахмоновнинг «Ме^нат и^ти-содиёти» дарслигида мех,нат бозори сифат хусусиятининг энг мух,им мезони унинг инфратузилмаси ривожланиш даражаси эканлиги, мех,нат бозори инфратузилмаси-нинг ижтимоий-иктисодий мох,ияти, таркибий кисмлари элементлари, асосий вазифа-лари ва функцияларининг айрим жих,атлари тадкик этилган. Шунингдек, мех,нат бозори муносабатлари тизимига махсус органлар-нинг кушилишида улар уртасида зиддият-лар булмаслигини таъминлаш, турли-туман иктисодий воситалар ва усуллар, х,укукий нормалар ёрдамида иш билан бандлик жара-ёнлари ва сиёсатини ташкил этиш х,амда тар-тибга солишни таъминлаш зарурати асослаб берилган3.

О.Колесникованинг «Об оценке эффективности работы службы занятости»

маколасида мех,нат бозори инфратузилмаси тушунчасининг мох,ияти, унинг функционал элементлари, таркибий кисмларининг тас-нифи ва узаро алокадорлиги ёритиб берилган х,амда мех,нат бозори инфратузилмаси даражалари ва функциялари илмий жих,атдан тадкик этилган. Шунингдек, маколада иш билан бандлик хизмати фаолиятининг самарадорлигини бах,олаш учун оптимал усул-

3 Абдурахмонов К,Х Мех,нат иктисодиёти (дарс-лик). - Т.: «Мех,нат», 2009. -512-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

лардан фойдаланиш зарурати кисман асос-ланган1.

С.Смирновнинг «Методы оценки государственной политики занятости»

маколасида иш билан бандлик давлат сиё-сатининг асосий йуналишлари, максад ва вазифалари, давлат иш билан бандлик сиё-сатини бахолаш усуллари ва курсаткичлари, иш билан бандликни таъминлаш ва иш жой-ларини ратбатлантириш механизми, ахолини самарали иш билан бандлигига кумаклашиш буйича давлат томонидан амалга оширила-диган чора-тадбирлар тадкик этилган2.

Ш.Р. Холмуминов ва Н.У.Арабовларнинг «Мехнат бозори инфратузилмаси» укув кулланмасида мехнат бозори инфратузилмаси ва унинг таркибий кисмлари узаро узвий ботликлиги илмий-назарий жихатдан тахлил этилиб, уни ривожлантириш сама-радорлигини комплекс бахолаш ва истик-боллаштириш услубияти хамда давлат ва нодавлат иш билан бандлик хизматлари шаклланиши ва ривожланишининг асосий йуналишлари аникланган. Шунингдек, мехнат бозорини тартибга солишнинг ташкилий-иктисодий механизмини такомиллаштириш ва мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепцияси ишлаб чикилган3.

Тад^и^от методологияси.

Тадкикот жараёнида мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг худудлар буйича параметрларини тизимли истикболлаштириш ва мониторинг килиш механизмларини аниклаш буйича иктисодий тизимлар ва нис-батларни урганишга диалектик ва тизимли ёндашув, комплекс бахолаш, киёсий ва

1 Колесникова О. Об оценке эффективности работы службы занятости. // «Человек и труд», 2002, № 3. -С. 55-56.

2 Смирнов С. Методы оценки государственной политики занятости. // «Вопросы статистики», 1998, -№ 4. -С. 29-34.

3 Холмуминов ИКР., Арабов Н.У. Мехнат бозори инфратузилмаси. Укув кулланма. - Т.: «Фан ва тех-нологиялар», 2016.-150-155-б.

солиштирма тахлил, статистик ва динамик ёндашув хамда эконометрик тахлил усулла-ридан фойдаланилди.

Иктисодиётни модернизациялаш жараёнида ах,олининг окилона иш билан бандли-гини таъминлаш учун самарали иктисодий ва бошкарув карорларини ишлаб чикиш ва уларнинг ижросини таъминлаш жуда мухим хисобланади. Замонавий бошкарув тизими эса иктисодий жараён ва ходисаларнинг кел-гусидаги холати хамда куламини аниклашда ишончли усул ва воситалардан фойдала-нишни такозо этади. Мехнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг эконометрик тахлили иктисодий-математик усуллар воситасида мураккаб ижтимоий-иктисодий ходисаларнинг боFликлик кучини тадкик этиш, уларнинг конуниятларини аниклаш ва тажриба оркали кузатиш имконини берди. Бу эса келгусида мазкур бозор инфратузилмасини истикболлаштириш асосида уни ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепциясини аниклаш учун шарт-шароит яратди.

Тахлил ва натижалар.

Республикамиз иктисодиётида бозор муносабатларининг шаклланиши ва ривожла-ниши бевосита мехнат бозорининг самарали ривожланишига, унинг таркибий-микдорий ва сифат курсаткичларига таъсир этмокда.

Узбекистон Республикаси мехнат бозори инфратузилмаси ривожланишининг рацио-нал параметрларини аниклаш буйича хисоб-китоблар 2016 йил ва истикболдаги 20172021 йиллар учун утказилди. Бунинг учун 2001-2016 йиллардаги мамлакат асосий макроиктисодий ва статистик курсаткичлари хамда Узбекистон Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар Стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони билан тасдикланган дастури хамда «Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили» Давлат дастури асосида мамлакати-миз макроиктисодий ривожланишининг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

1-жадвал. Узбекистон Республикаси Бандликка кумаклашиш марказларида иш билан банд булмаган фукароларни ишга жойлаштириш даражасига таъсир этувчи омилларнинг 2017-2021

йиллардаги истикбол курсаткичлари1

№ Омиллар номи Прогноз учун энг кулай функция Фишер F-коэф. 2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й. 2021 й.

1. БКМ* Y = -80,953+ 0,008хХ2- 4,528хХ4-1,249* Х5+2,068хХ9+1,855хХ10 137,62 94,6 95,0 95,3 96,2 96,8

2. Х2 =-221,853 + 329,7 *1п(0 51,396 712,3 731,1 748,9 765,8 781,9

3. Х4 = 4,887 "Ч0194 2,389 5,1 4,8 4,6 4,4 4,4

4. Х5 = 3,847 *Ч0-122 61,732 5,4 5,5 5,5 5,5 5,6

5. Хд =82,6773 + 0,589 *1п(0 575,695 93,0 93,1 93,2 93,4 93,6

6. Х10 = 1,923 + 0,162*/ 44,248 4,7 4,8 5,0 5,2 5,3

* БКМ (Бандликка кумаклашиш маркази)ларида иш билан банд булмаган фукароларни ишга жойлаштириш салмоFи (%).

асосий курсаткичлари, биз томонимиздан утказилган социологик тах,лил натижалари ахборот базаси булиб хизмат килди.

Узбекистон Республикаси мех,нат бозори маълумотлари асосида тузилган куп омилли эконометрик модель шуни курсатадики, БКМларда иш билан банд булмаган фукароларни ишга жойлаштириш салмоFи Y(t) га куйидаги омиллар бевосита таъсир курсатади (5.1):

Y = -80,953+ 0,008хХ2-4,528хХ4--1,249* Х5 + 2,068хХ9+ (5.1); + 1,855хХ10,

бу ерда: Х2 - ишсизлар сони (минг киши); Х4 - ишсизлик даражаси (%); Х5 - корхо-налардан бушатилган ходимларнинг иш билан бандлик хизматига талаб этилган даражаси (%); Х9 - иш билан бандлик хизмати томонидан ташкил этилган касбга тайёр-лашни битирганлар сонидан иш жойига эга

булганлар х,иссаси (%); Х10 - ишга жойла-шиш масалалари буйича иш билан бандлик хизматига мурожаат килганлар умумий сонида касбга йуналтириш буйича шахсларга курсатилган хизматлар х,иссаси (%).

Амалга оширилган х,исоб-китоблар шуни курсатадики, истикбол килинаётган даврда (2017-2021 йилларда) республикамиз БКМларида иш билан банд булмаган фукароларни ишга жойлаштириш х,ажми 2,2%га ошади. Иктисодиётни модернизация-лаш даврида ишсизлар сони (9,8%), корхона-лардан бушатилган ходимларнинг иш билан бандлик хизматига талаб этилган даражаси (0,2%), иш билан бандлик хизмати томонидан ташкил этилган касбга тайёрлашни битирганлар сонидан иш жойига эга булганлар х,иссаси (0,6%) ва ишга жойлашиш масалалари буйича иш билан бандлик хизматига мурожаат килганлар умумий сонида касбга йуналтириш буйича хизматлар курсатилган шахслар х,иссаси (0,6%)нинг ошишига х,амда ишсизлик даражаси (0,7%)нинг пасайишига эришилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

2-жадвал. Узбекистон Республикасида ах,оли сони, бандлик ва ишсизликнинг истикболдаги

курсаткичлари1 (минг киши)

Истикболдаги давр

2016 й. 2021 йилда 2016

Курсаткичлар (хисобот) 2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й. 2021 й. йилга нисбатан,

% да + ; -

Ахолининг уртача йиллик сони 32121,0 32567,6 33209,1 33863,2 34530,2 35210,3 109,6 3089,3

Мехнат ресурслари сони 18492,6 19332,2 19717,7 20109,4 20507,2 20911,9 113,1 2419,3

Иктисодий фаол ахоли 14022,4 14562,3 14921,3 15288,7 15664,2 16048,3 114,4 2025,9

Банд булган ахоли сони 13298,4 14711,0 15189,8 15684,3 16194,8 16722,0 125,7 3423,6

Ишга

жойлаштириш буйича БКМларга 266,2 301,4 273,7 248,5 225,7 204,9 77,0 -61,3

мурожаат

килганлар сони

Ишга жойлашти-рилганлар сони 248,2 286,1 262,8 241,3 221,7 203,6 82,0 -44,6

Ишсизлик даражаси, % да 5,2 4,8 4,6 4,4 4,4 4,4 84,6 -0,8

Якин келажакда мамлакатимиз мехнат бозорида юзага келадиган юкоридаги вазиятлар республикамизда ахолининг истикболдаги динамикаси, шунингдек, унинг таркибида мехнат ресурслари ва иш билан банд булганлар сони каби курсаткичларнинг сунгги йиллардаги динамикаси асосида юзага келади.

2-жадвалдан куриниб турибдики, агар Узбекистон Республикасида 2021 йилга келиб, ахоли сони 2016 йилдагига нисбатан 19,6% ёки 3089,3 минг кишига ортадиган булса, шу даврда мехнат ресурслари сони хам 13,1% ёки 2419,3 минг кишига, ик,тисодий фаол ахоли сони 14,4% ёки 2025,9 минг кишига ва иш билан банд булган ахоли эса 25,7% ёки 3423,6 минг кишига ошади. Бундай курсаткичлар истикболлаштириш даврида мамлакат мехнат ресурсларининг йилига уртача камида 2,0% дан юкори усиши нати-жасида руй беради. Шунингдек, истикболлаштириш даврида Ишга жойлаштириш буйича БКМларига мурожаат килганлар

сонинг 61,3 минг кишига, ишга жойлашти-рилганлар сони 44,6 минг кишига хамда ишсизлик даражаси 0,8%га камайиши кутилмокда.

Республикамиз буйича мехнатга мухтож шахсларни аниклаш хусусида амалга оши-рилган мониторинг ва унинг натижаларини истикболлаштириш асосида тузилган 3-жад-вал маълумотлари ёрдамида Узбекистондаги иктисодий фаол ахоли, ишга жойлаштиришга мухтож шахслар хамда ишсизлик даражаси истикболини тахлил киламиз.

Умуман олганда, 2016 хисобот йилига нисбатан истикболдаги 2021 йилда республикамизда иктисодий фаол ахоли сонининг усиши (17,3%), ишсизлар сони (33,2 минг) ва унинг даражасининг (5,2% дан 4,4% га) нисбатан камайиши кузатиладиган булса-да, хозирги вактда хам яширин ишсизлик салбий ва муаммоли даражада колмокда.

Мамлакатимизда иктисодиётни диверси-фикациялаш ва замонавий тармокларни модернизациялаш жараёнида инновацион йуналишда мехнат бозори ташкилий-икти-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

3-жадвал. Узбекистан Республикаси иктисодиёт секторларида янги иш уринлари яратилишининг истикболдаги параметрлари вилоятлар кесимида, (2017-2021 йиллар)1 (минг киши)

Худудлар (вилоятлар) номи 2016 хисобот йили Истикболдаги давр 20162021 й.да узгариш, %

2017 й. 2018 й. 2019 й. 2020 й. 2021 й.

K1оракалпоFистон Республикаси 50 552 57930 59401 60777 62072 63294 125,2

Андижон 80 486 87877 89324 90665 91916 93090 115,7

Бухоро 73 850 86290 87404 88422 89358 90224 122,3

Жиззах 44 292 48062 48728 49337 49897 50416 113,8

Кашкадарё 89 121 97317 98714 99989 101162 102249 114,7

Навоий 41 245 44277 44793 45264 45697 46098 111,8

Наманган 75 849 82209 83443 84570 85606 86565 114,1

Самарканд 95 522 102810 104243 105550 106754 107867 112,9

Сурхондарё 67 416 72237 73276 74224 75097 75905 112,6

Сирдарё 40 547 43164 43714 44216 44678 45106 111,2

Тошкент 88 513 96835 98425 99876 101212 102448 115,7

ФарFона 93 292 100875 102233 103473 104614 105670 113,3

Хоразм 60 611 66789 67862 68841 69742 70576 116,4

Тошкент шах,ри 95 907 100875 102233 103473 104614 105670 110,2

Узбекистон Республикаси 997203 1087547 1103793 1118677 1132419 1145178 114,8

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

содий базасини такомиллаштириш алох,ида ах,амиятга эга.

3-жадвалда Узбекистон Республикаси иктисодиёт секторларида янги иш уринлари яратилишининг истикболдаги параметрла-рини вилоятлар кесими буйича узгариши келтирилган. Мамлакатимиз иктисодиёт секторларида истикболда янги иш уринлари яратилиши 2016 йил х,исобот даврида 997203 тани ташкил этган х,олда, бу курсаткич 2021 йилга келиб 14,8%га ёки 147975 тага ошиши кутилмокда. Худудлар кесимида энг юкори усиш ^оракалпотистон Республикаси (25,2%) ва Бухоро вилоятларида (22,3%) амалга оширилиши мумкин.

Республикамизда янги иш уринлари яратилиши буйича амалга оширилган х,исоб-китоблар шуни курсатадики, истикбол кили-наётган даврда (2017-2021 йилларда) республикамизда жами яратилган иш уринлари 14,8%га ошади. Шундан, янги ишлаб чикариш объектларини ишга тушириш, мавжуд кор-хоналарни кенгайтириш ва кувватларини янгилаш (10,1%), кичик бизнес корхоналари

ва якка табиркорликни ривожлантириш (2,6 марта), уй мех,натини (касаначиликни) ривожлантириш (4,6%), фермер хужаликларини ривожлантириш (20,5%), ишлаб чикариш, ижтимоий ва бозор инфратузилмасини ривожлантириш, корхоналар фаолиятини тиклаш (25,8 %) турли сох,аларда янги иш уринларининг яратилиши х,исобидан ишчи кучига талаб даражаси ошишига эриши-лади.

Мех,натга кобилиятли ах,олининг иш билан окилона бандлигини шакллантиришнинг асо-сий демографик манбаларидан бири унинг иктисодий фаол к,исми кенгайишидан иборат. Иктисодий фаол ах,олининг иш билан банд-лиги унинг узаро боFлик иктисодий ва ижтимоий-демографик жараёнлар бирлиги-даги х,аракатини акс эттиради.

Мех,нат ресурсларининг х,исобот баланси х,ар кайси йил ва унинг даврлари якунларига караб тузилади ва улар асосида истикболи белгиланади. 4-жадвалда Узбекистон Республикаси мех,нат ресурслари балансининг истикболдаги даврда (2017-2021 йил) узгариши акс этган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

4-жадвал. Узбекистан Республикаси мех,нат ресурслари балансининг истик,болдаги узгариши1

(минг киши)

Курсаткичлар 2016 х,исобот йили 2017 йил 2018 йил 2019 йил 2020 йил 2021 йил 20162021 й.да узгариш, %

Иктисодий фаол ах,оли 14022,4 14562,3 14921,3 15288,7 15664,2 16048,3 114,4

Жами иш билан бандлар 13298,4 13823,2 14163,0 14510,7 14866,1 15229,6 114,5

Шундан:

Иктисодиётнинг расмий секторида 7908,0 8379,7 8528,1 8676,5 8824,9 8973,3 113,5

Иктисодиётнинг норасмий секторида 4245,1 4430,0 4567,6 4721,7 4892,1 5078,9 119,6

Республикадан ташкарида ишлаш учун кетганлар 1145,3 1013,5 1067,2 1112,5 1149,1 1177,3 102,8

Ишга жойлашишга мух,тож шахслар 724,0 739,1 758,3 778,0 798,1 818,7 113,1

Ишсизлик даражаси, % 5,2 4,8 4,6 4,4 4,4 4,4 84,6

Иктисодий нофаол ах,оли 4470,2 4769,9 4796,4 4820,7 4843,0 4863,6 108,8

Жами мех,нат ресурслари 18492,6 19332,2 19717,7 20109,4 20507,2 20911,9 113,1

4-жадвалда келтирилган маълумотларга кура, истикболдаги - 2021 йилда жами мех,нат ресурсларининг 2016 йил х,исобот даврига нисбатан умумий усиш 13,1% га, иктисодий фаол ах,оли сони 14,4%, иш билан бандлар эса 14,5 %га ошади. Шундан иктисодиётнинг расмий секторида бандлар сони 13,5%, иктисодиётнинг норасмий секторида эса 19,6%га усишга эришилади. Бундан кури-надики, норасмий секторда иш билан банд-ликнинг ошиши мех,нат бозори эгилувчан-лигининг ошишига олиб келади. 2016 йилда жами мех,нат ресурсларининг 75,8%и икти-содий фаол ах,олини, мос равишда 24,2%и иктисодий нофаол ах,олини ташкил этган булса, 2021 йилга келиб бу курсаткичлар мос равишда 76,7% ва 23,3%ни ташкил этади. Тах,лил натижалари буйича келажакда кути-ладиган ижобий х,олатлардан бири - 2021 йилга келиб ишсизлик даражасининг 2016 йилга нисбатан кискаришидир (4,4%).

Иш билан бандлик хизматининг йиллар буйи ривожланиши конунлар, талаблар х,амда ижтимоий-иктисодий х,олатлар узгариши билан давом этмокда. Шунга мос равишда фаолият йуналишларига батафсил ва аник тузатишлар киритилмокда. Бирок давлат иш билан бандлик хизмати органла-рининг ташкилий тузилмаси шаклланиб бориши ва ривожланиши куп йиллар даво-мида деярли узгаришсиз колмокда. Худудий даражада давлат иш билан бандлик хизмати шаклланишининг замонавий ташкилий тузилмаси иш билан бандликка кумаклашиш буйича бир катор янги булимлар ташкил эти-лишини талаб этади2.

Узбекистонда мех,нат бозорида юзага келаётган ижтимоий-иктисодий ва демогра-фак ^олатлар ^амда уларнинг узгариши иш билан бандликка кумаклашиш сох,асидаги

2 Арабов Н.У. Узбекистон Республикасида мех,нат бозори инфратузилмасини ривожлантириш сама-радорлигини ошириш (Монография). -Т.: «Fan va texnologiya», 2017, -272-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

ташкилий тузилмалар фаолиятига сезиларли таъсир этмокда.

Мех,нат салохиятининг тез суръатлар билан усиши иш билан бандликни таъмин-лаш муаммосини кундаланг килиб куймокда. Давлат иш билан бандлик хизмати органла-рида буш иш жойлари мавжуд. Айрим давр-ларда ишчи кучига булган талабнинг коник-тирилмаганлик даражаси расмий ишсизлар сонидан 1,3-1,5 марта ортади. Бунга асосан, ишчи кучига талаб ва таклифнинг сифат курсаткичлари билан мос тушмаганлиги сабаблидир1.

Хозирги вактда давлат иш билан бандлик хизмати фаолиятининг самарадорлиги чега-раланган доирадаги курсаткичлар билан бах,оланмокда. Бунда гап одатда иш билан банд булганлар хакида эмас, балки иш билан банд булмаган ахоли хакида боради. Иш билан бандликни таъминлаш холатини бахолашнинг мезони ишсизлик даражаси-нинг узгариши хисобланиб, агарда у камайса иш билан бандлик хизматининг фаолияти самарали, агарда у ошса самарасиз хисоб-ланади.

Хулоса ва таклифлар. Фикримизча, мехнат бозори инфратузил-масини ривожлантириш самарадорлигини оширишнинг стратегик концепцияси куйи-даги чора-тадбирларни амалга оширишдан иборат булиши зарур:

1. Узбекистон Республикаси «А^олини иш билан таъминлаш тугрисида»ги Конунда курсатилган максадлардан келиб чиккан ^олда иш билан бандлик хизмати органлари фаолиятининг стратегиясини такомиллаштириш буйича:

1.1. Иш билан бандлик хизмати органлари томонидан иш билан бандлик дастурини стратегик режалаштириш жараёнида кела-жакдаги потенциал ишчи кучи таклифи (кор-хоналардан озод этилаётганлар, укув юрт-лари битирувчилари, харбий кисмдагилар, мактаб битирувчилари ва бошкалар) хакида

1 Холмуминов ШJР., Арабов Н.У. Мехнат бозори инфратузилмаси. Укув кулланма. -Т.: «Фан ва тех-нологиялар», 2016. -332-б.

аник ва тулик маълумотлар асосида бах,олаб борилиши зарур.

1.2. Малакали мутахассисларнинг резюме2 буйича маълумотлар банкини яратиш ва уларнинг индивидуал сифат таркибининг турли хиллигини таъминлаш.

1.3. Корхоналарнинг буюртмасига кура максадли касбга укитиш ва кайта укитишни ташкил этиш.

1.4. Корхона ва фирмаларда ходим иш жойининг иш х,аки буйича унинг каноатлан-тирилганлиги даражасини ишлаб чикиш.

1.5. Иш х,аки ва бошка конуний даромад-лар чегарасининг кун кечириш учун зарур булган микдордан кам булмаслигини таъминлаш.

1.6. Ёшларни мех,натга ургатиш буйича ^аракатларни фаоллаштириш, уларни ёппа-сига касбга йуналтириш сиёсатини ишлаб чикиш.

1.7. Ижтимоий химояга мухтож булган фукароларни ишга жойлаштириш буйича кушимча имтиёзлар яратиш.

2. Иш билан бандлик хизмати органлари фаолиятининг йуналишларини такомиллаштириш буйича:

2.1. Иш билан бандлик хизмати органлари ходимлари томонидан мижозларнинг куйи-даги гурухлари билан ишлашда табака-лаштирилган тарзда ва индивидуал жихатдан ёндашиш: мактаб укувчилари; харбий хиз-матдан озод этилган фукаролар; укув юрт-лари битирувчилари ва бошкалар.

2.2. Иш билан бандлик хизмати органлари ишини иш билан банд булган фукаролар, хакикатда иш излаётганлар ва ишсизлар билан ишлашга ихтисослаштириш.

2.3. Иш берувчилар билан ишлашда кор-хонада иш билан бандлик масалаларига тегишли турли хил жараёнларни истик-боллаштиришдан тортиб, корхонани модер-низациялаш, ривожлантиришда махсус буюртмаларни бажариш учун ходимларни максадли тайёрлашгача булган жараёнлар буйича самарали методикани ишлаб чикиш.

2 шахсий варакалари (тахр.)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

2.4. Иш билан бандлик хизмати органла-рининг энг фаол йуналишлардаги фаолият-лари буйича имкониятларини кенгайтириш учун ижтимоий химояга мухтож булган фук,аролар, яъни ногиронлар ва пенсия олди-даги ёшда булганларни камайтириш оркали уларга сарфланадиган молиявий маблаFларни тежаш.

Иш билан бандлик хизмати органлари фаолиятининг асосий максади - фукароларни ишга жойлаштиришга кумаклашиш, ишлашни хохлайдиган ва тезда унга киришмокчи бул-ганларга каратилгандир. Юкорида келтирил-ган категориядаги фукаролар, кам таъмин-ланганларни моддий жихатдан куллаб-кувватлаш ижтимоий таъминот хизматига мувофик моддий куллаб-кувватлаш объекти булиши зарур. Ахолини иш билан таъмин-лашга кумаклашиш Давлат жамFармаси маблатлари мехнатга лаёкатли фукароларни иш билан бандлигига кумаклашиш буйича фаол иш билан бандлик сиёсати утказишга таксимланиши зарур.

2.5. Иш билан бандлик хизмати органла-рининг мижозлар билан ишлаш доирасини кенгайтириш, масалан, нафака тайинлашда кишини пухта текшириш ёки алдов йуллари билан нафака олаётганларни мунтазам назо-рат килиш.

3. Иш билан бандлик хизмати органлари фаолият самарадорликларининг курсаткичларига ба^о бериш буйича:

3.1. Барча булимлар учун ахборотга эга булишни таъминлаш.

2.2. Булимлар уртасида хамда туман мехнат булимлари уртасида тажриба алма-шиш жараёнини ташкиллаштириш.

3.3. Туман мехнат булимлари фаолиятла-рининг самарадорлигини бахолаш ва мун-тазам назорат этиш.

4. Мехнат бозори ^олатига ба^о бе-ришда унинг мезонлари ва курсаткич-ларини такомиллаштириш буйича:

4.1. Иш жойларининг сони ва х,олатини бах,олаш курсаткичларини ишлаб чикиш зарур. Иктисодиёт тармокларида юзага кела-ётган таркибий узгаришлар натижасида кор-

хоналардаги мавжуд иш жойларининг х,ам-маси хам шароити ва иш хаки тулови буйича макбул хисобланмайди.

4.2. Ишчининг мехнат унумдорлигини ошириш буйича унинг иш жойи характерига мувофиклигини аниклаш учун методика ишлаб чикиш.

4.3. Корхоналарда кадрлар кунимсиз-лигини камайтириш буйича чора-тадбир-ларни ишлаб чикиш.

5. Давлат ва нодавлат иш билан бандлик хизмати органлари фаолиятларининг самарадорлигини ошириш буйича:

5.1. Давлат иш билан бандлик хизмати органлари ва кадрлар агентликлари уртасида тажриба алмашишни ташкил этиш.

5.2. Давлат ва нодавлат иш билан бандлик хизмати органлари уртасида ягона буш иш уринлари маълумотлар базасини вужудга келтириш хамда ахборотлар алмашишни йулга куйиш.

5.3. Юкори малакали (эксклюзив) кадрлар буйича икки томонлама маълумотлар бан-кини тузиш.

5.4. Иш билан бандликка кумаклашиш сохасида фаол иш билан бандлик сиёсатини амалга ошириш буйича узаро хамкорликни таъминлаш.

5.5. Ахолини иш билан таъминлашда тармоклардаги касбий малака буйича ихти-сослашиш.

Юкорида келтирилган фикр-мулохазалар буйича куйидагича хулоса чикариш мумкин: иш билан бандлик хизмати тизимида янгича стратегия ишлаб чикиш зарур, шундай экан, янги масалаларни бажаришни таъминлашда янги иш билан бандлик хизматининг ташки-лий тузилмасини яратишга эхтиёж сезилади. Шунинг учун бугунги иктисодий узгаришлар катъий равишда зарур булган энг мухим ислохотларни утказиш кераклигини ва иш билан бандлик хизматининг тез суръатлар билан ривожланишини талаб этмокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгар-лик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. / Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига батишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2017 йил 16 январь.

2. «Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сонли фармони, 1-илова, 4.1-банд.

3. Абдурахмонов К,.Х. Мехнат иктисодиёти (дарслик). -Т.: «Мехнат», 2009. -512-б.

4. Арабов Н.У. Узбекистон Республикасида мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш самарадорлигини ошириш (Монография). - Т.: <^ап va texnologiya», 2017, -272-б.

5. Холмуминов Ш.Р., Арабов Н.У. Мехнат бозори инфратузилмаси. Укув кулланма. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2016. -332-б.

6. Узбекистон Республикаси йиллик статистик туплами. 2007-2016 йиллардаги статистик туплам.

7. Колесникова О. Об оценке эффективности работы службы занятости. // «Человек и труд», 2002, № 3. -С. 55-56.

8. Смирнов С. Методы оценки государственной политики занятости. // «Вопросы статистики», 1998, № 4. -С. 29-34.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.