Научная статья на тему 'Иқтисодий тизимлар тараққиётида яширин иқтисодиётнинг ўрни'

Иқтисодий тизимлар тараққиётида яширин иқтисодиётнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
382
77
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
яширин иқтисодиёт / тараққиёт / режали иқтисодиёт / норасмий фаолият / теневая экономика / развитие / плановая экономика / неофициальная деятельность

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминов Нозим Гаффарович

Мақолада цивилизациянинг ҳар қандай босқичида яширин иқтисодиётнинг аҳамияти ва ўрни тадқиқ этилган. Ҳар қандай ижтимоий тизимдаги яширин иқтисодиётнинг хусусиятлари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье проанализировано значение и место теневой экономики в различных этапах цивилизации. Описаны особенности теневой экономики в условиях любой общественной системы.

Текст научной работы на тему «Иқтисодий тизимлар тараққиётида яширин иқтисодиётнинг ўрни»

МУМИНОВ Нозим Гаффарович,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди, доцент

ИКТИСОДИЙ ТИЗИМЛАР ТАРАККИЁТИДА ЯШИРИН ИКТИСОДИЁТНИНГ УРНИ

_УДК 330.342

МУМИНОВ Н.Г. ЩТИСОДИЙ ТИЗИМЛАР ТАРАЩИЁТИДА ЯШИРИН ИКТИСОДИЁТНИНГ УРНИ

Маколада цивилизациянинг х,ар кандай боскичида яширин иктисодиётнинг ах,амияти ва урни тадкик этилган. Хар кандай ижтимоий тизимдаги яширин иктисодиётнинг хусусиятлари ёритиб берилган. Таянч иборалар: яширин иктисодиёт, тараккиёт, режали иктисодиёт, норасмий фаолият.

МУМИНОВ Н.Г. МЕСТО ТЕНЕВОЙ ЭКОНОМИКИ В РАЗВИТИИ ЭКОНОМИЧЕСКИХ СИСТЕМ

В статье проанализировано значение и место теневой экономики в различных этапах цивилизации. Описаны особенности теневой экономики в условиях любой общественной системы.

Ключевые слова: теневая экономика, развитие, плановая экономика, неофициальная деятельность.

MUMINOV N.G. THE LAND OF THE SHADOW ECONOMY IN THE DEVELOPMENT OF ECONOMIC SYSTEMS

The article analyzes the significance and place of the shadow economy in different stages of civilization. The features of the shadow economy in the conditions of any social system are described. Keywords: shadow economy, development, planned economy, informal activity.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

Деярли барча мамлакатларда яширин иктисодиёт мавжуд булиб, унинг улуши турли мамлакатларда турлича. Ицтисодчи-мутахассисларнинг яширин ицтисодиётга муносабатлари цам турличадир.

Баъзилар уни иктисодий тараккиёт, давлат ик,тисодиёти бошкарувига салбий таъсир утказиш ва жиноий фаолият юритилишининг негизини ташкил килишда тулалигича айблаб, салбий бахо-ласа, иктисодиётнинг янги йуналишларига асос солувчи ва инновациялар авваламбор яширинча, кейин эса расмий тараккий этишини эътироф этувчи мутахассислар хам мавжуд.

Уз фукароларига маълум бир мажбуриятлар юкловчи ва чекловлар урнатувчи давлат пайдо булиши билан «ижтимоий келишув»ни1 писанд килмайдиган шахсларнинг давлатдан ташкари фаолияти - яширин иктисодиёт вужудга келади.

Индустрлаштиришгача булган ривожланиш шароитларида - осиёча ишлаб чик,ариш усули хукмрон жамиятларда - яширин иктисодий фао-лиятнинг хар учала тури2 учрайди. «Сувда сузиб юрган балик, сув ичмокдами ёки йукми аниклаш канчалик кийин булса, амалдорнинг давлат мул-кини узлаштираётганини хам аниклаш шунчалик кийиндир»3. Бундай фикрлар яна купгина авлод-ларда Мисрдан Хитойгача булган худудда кенг тарк,алган эди. Давлат бошк,аруви илми туFри-сидаги Шарк трактатларида давлат чунтаги билан уз чунтагини адаштирадиган амалдорларнинг рибохурлиги (порахурлиги) устидан арзлар жуда куп учрайди. Хитой жамиятшунослик фикрида юксак ёдгорлик хисобланган - «Янь те лунь» («Туз ва темир туFрисида бахс») хужалик юритишнинг норасмий («кулранг») сектори туFрисидаги энг к,адимги «стенограмма» (милоддан аввалги 81 йил) сифатида кабул килиниши мумкин: туз ва темирга давлат монополияси ушбу ноёб махсулотларни оммавий равишда яшириб ишлаб

1 Ижтимоий келишув - жамиятда тинчлик, баркарор ривожланишни таъминлашга эришиш ва саклашнинг оптимал усулидир. Томонлар хамкорлиги шароитида эришилади, муносабатларниннг тажовузкор шак-лларга трансформациялашуви олдини олади. Ижтимоий келишувни купчиликнинг ижтимоий манфаат-лар, эхтиёжларни кузлашга каратилган ишончи, деб тушуниш зарур.

2 Яширин иктисодиёт уч секторга ажратиб ургани-лади: «иккинчи иктисодиёт» («ок ёкалилар»); «кулранг иктисодиёт» («норасмий»); «кора» («махфий») яширин иктисодиёт.

3 Артхашастра или Наука о политике: Перевод с санскрита и издание подготовил В.И.Кальянов. -М.,1993.

чикаришга олиб келди. «Кора» яширин ик,ти-содиётга мисол килиб папирусларда ёзилган Кадимги Мисрдаги макбараларни талон-тарож килувчилар фаолиятини келтириш мумкин.

Европанинг антик ва урта асрлари даврида давлат хали жамият устидан оммавий назорат урнатишга интилмаган ва яширин иктисодий фаолият Шарк мамлакатларидагига нисбатан кам даражада ривожланган эди. Шундай булса хам, бу даврда яширин иктисодий фаолият туFрисида тасаввурга эга булинган. Масалан, Тарбий Евро-пада «кулранг» (норасмий) иктисодий фаолият цехларда кабул килинган тартиб-коидалар, имти-ёзларга риоя килмайдиган цехдан ташкари фаолият куринишида ривож топган. «Ок, ёкали» яширин ик,тисодиётга мисол булиб христиан мамла-катларидаги судхурликни келтириш мумкин. Диний хукук билан фоиз эвазига ссуда бериш так,ик,ланган булса хам бу билан этно-конфессионал кичик гурухлар (биринчи навбатда, яхудийлар)дан ташкари ок,суяк ва черков фео-даллари хам шугулланганлар.

Жамиятни индустрлаштиришгача булган шаро-итда индустрланган жамиятга трансформациялашуви яширин тадбиркорлик фаолиятининг барча турларининг кескин ривожланишига олиб келди. Бозор иктисодиёти ишлаб чик,аришининг илк шакллари (масалан, таркалиб кетган мануфактура) легал цех хунармадчилигига нисбатан оммавий «махфий» оппозицияни намоён этади. XVI-XVШ асрларда Урта ер ва Кариб денгизлари, Хинд океа-нида денгиз к,арок,чилиги ривожланиб, денгиз маршрутларига жиддий таъсир курсатди. Хокимиятчиликка асосланган барча мамлакатлар-нинг давлат аппарати коррупция ва давлат мул-кини талон-тарож килишга дучор булди.

«Протестант этикаси» ракобатга ижозат берувчи, лекин зуравонлик ва конунбузарликни инкор этувчи «халол бизнес» шаклида бойлик ортидан кувишни бошлагандан сунг бозор иктисодиёти мустахкам оёкка тура бошлади. Янги даврда яширин бизнеснинг баъзи шакллари конунийлашиб (масалан, банк сохаси) ва энг жиноий шакллари билан (к,арок,чилик, коррупция) кураш катъийлашиб борди. «Классик» бозор иктисодиёти даврида яширин иктисодиёт бир оз

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

чекинса-да, лекин бутунлай йук булиб кетмади. Масалан, XIX асрга кадар амал килган савдони чеклаш оддий товарларнинг оммавий контрабан-дасини юзага келтирди; куллар билан савдо килиш контрабандаси эса XIX аср урталарига кадар равнак топди. ХХ аср бошларидаги бозор хужа-лигини давлат томонидан тартибга солишнинг кучайтирилиши замонавий типдаги уюшган жино-ятчиликнинг шаклланишига олиб келди.

Яширин иктисодиёт ривож топишининг янги боскичи ХХ асрнинг урталаридан бошланди. У хужаликнинг глобал трансформациялашуви билан боFликlДир. Ривожланаётган мамлакатларда яширин иктисодий фаолиятнинг кенгайиб бориши шу мамлакатлар замонавий индустриал мамлакатлар ва жах,он бозорига кушилиб бориши билан боF-ликдир. 1970-йиллардан бошлаб «социалистик» мамлакатлар иктисодиётларининг криминалла-шуви индустриал жамият маъмурий бошкарув моделининг бозор бошкаруви модели олдидаги енгилиши натижасида юзага келди. Постсоциа-листик мамлакатларда 1990-йиллардаги радикал иктисодий ислох,отлар давомида «буюк криминал инкилоб» булиб утди ва яширин иктисодий фаолиятнинг барча турлари кескин ривож топа бош-лади. Яширин иктисодиётнинг усиши постиндустриал жамиятга утаётган ривожланган мамлакатлар учун х,ам хосдир, уларда индивид эркин-лигининг сифат жих,атдан усиши характерлидир. Норасмий бандлик усиши, «кулларни боFлайдиган» давлат чекловларини айланиб утишга интилиш, истеъмолчиларнинг «такикланган неъматлар»га интилиши юкори даражада ривожланган жами-ятларни тизимли модернизациялашнинг кушимча самарасидир.

Шундай килиб, х,ар кандай ижтимоий-иктисодий тизимнинг ривожланиши (ибтидоий жамоа тузумидан ташкари) албатта яширин иктисодий муносабатларнинг ривожини х,ам такозо этади. Шундай экан, бу муносабатлар тасо-дифий эмас, балки формацион тараккиёт натижасида конуний юзага келгандир.

Яширин иктисодиёт ижтимоий таракдиётни жадаллаштирувчи омил сифатида. Жамиятнинг тараккиёти мунтазам равишда амалга оширилиб келинаётган инновациялар билан боFликдир. Инновациялар деганда купинча техник характер-даги ихтиролар назарда тутилади, аслида эса янги инситутлар (янги «уйин коидалари»)нинг ихтиро килиниши х,ам техник ихтиролардан кура катта ах,амиятга эгадир. Масалан, акционер жамиятлар

«ихтироси» бозор иктисодиётининг тарак,к,иётига буг машинаси ихтиросидан кура катта ах,амиятга эга булган. Аммо институционал новаторлик доимо х,ар кандай жамиятда купчиликни ташкил этувчи анъанавий меъёрлар тарафдорларининг каршилигига дуч келади. Конунчилик меъёрлари купчиликнинг хох,ишларини акс эттиргани сабабли, янги «уйин коидалари»нинг пайдо булиши конун-чиликнинг бузилиши билан амалга оширилади. Бинобарин, институционал новаторлик узида албатта эски расмий (конуний) ва янги норасмий (ноконуний) амалиётларнинг ракобатини мужас-самлаштиради.

Фридрих фон Хайекнинг кайд этишича, «... ракобат тадкикот жараёни сифатида жуда мух,им булиб, ракобат вактида тадкикотчилар фойдаланилмаган имкониятларни кидиришади ва бошка инсонларга курсатишади». Бу «ракобат, ихтиро жараёни каби» узида албатта легал иктисодиётнинг яширин билан ракобатини х,ам мужассамлаштиради. Янги коидаларнинг норасмий характери уларнинг амалга оширилишида кушимча харажатларни юзага келтирса-да, унинг афзалликлари иктисодиётга каттарок наф келти-ради. Шу сабабдан эски расмий ва янги норасмий уйин коидалари ракобатида анъанавий тизим билан солиштирганда катта афзалликларни таъ-минловчи янги коидалар Fолиб булади.

Яширин иктисодиётнинг ушбу инновацион роли тизимлараро силжишларда (бир иктисодий тизимдан иккинчисига утишда) якколрок акс этади. Собик иттифокнинг сунгги ун йиллигида яширин иктисодиётнинг жадал ривожланиши бунинг яккол мисоли булиб хизмат килиши мум-кин.

1970-йилларда совет яширин иктисодиётининг «кашф» этилиши хорижий советологлар томонидан «социалистик лагер» мамлакатларидаги мар-казлаштирилган режа, тотал х,исобот ва назоратга асосланган мустакил хужалик фаолиятининг урга-нилиши билан борликдир. Биринчи тадкикотчилар Собик иттифок иктисодиётида амал килаётган механизмлар расмий эълон килинган ва совет матбуотида тарFиб этилаётган моделдан фарк килишини кайд этишган. Бу борада Арон Каце-нелинбойгеннинг концепцияси жуда кизикар-лидир. Унда тулик режалаштириладиган совет хужалигида гуёки бозор муносабатларининг батафсил таснифланиши амалга оширилган. Таклиф этилаётган ёндашувда яширин муносабатлар аномалия эмас, балки бозор алокалари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

тизимининг компонентларидан бири сифатида намоён булган. Мак,ола муаллифи куйидагича фикр билдирган: «Совет тажрибаси, марксистик ёндашувдан фаркли уларок,, режали социалистик тизим бозор элементларига мухтожлигини кур-сатди. СССРда мавжуд булган бозорларнинг бир к,атор турлари хакида тухталиб утиш мумкин».

Шундай к,илиб, А.Каценелинбойген совет иктисодиётини расмий-режали муносабаталар-нинг бозор (легал, яримлегал ва умуман нолегал) муносабатлари билан узига хос синтези сифатида урганишни тавсия этган. Бунинг натижасида совет хужалиги тизимининг яширин куп-укладлилиги масаласи кутарилади. 1980-йилларда советолог-лар Собик иттифок,да тулик, режалаштириш ва марказдан бошкариш пардаси ортида аралаш турдаги иктисодий тизим яширинган, деган фик-рга келишган эди. Бунда норасмий ва назорат остида булмаган ишлаб чик,ариш расмий ишлаб чикаришдан кам булмаган ахамиятга эга эди.

1960-1980 йилларда Собик иттифокда оддий товар ва хизматлар яширин бозорининг ривож-ланиши «оддий совет одамига» бозор муносабатлари туFрисида куйидаги баъзи элементар тушунчаларни берди: инсонлар уртасида узаро фойдали муносабатларни урнатиш керак - «сен - менга, мен - сенга» тамойили асосида; пул -буюк улчов воситаси; савдо-сотик танловга имко-ният булиши ва томонларнинг узаро розилиги билан амалга оширилади. Совет тизимида деярли барча инсонлар нолегал бозор муносабатлари иштирокчиси булганлиги хамда яширин бозор муносабатларининг оммавийлиги 1990-йиллар-даги иктисодиётни бозор модернизациялашуви жараёнини енгиллаштирди - купгина бозор инсти-тутлари (масалан, воситачилик савдоси) буш жойда эмас, балки шу структуранинг яшириндан легалга трансформацияси ёрдамида вужудга келди. Айнан совет яширин иктисодиёти (кам-сонли диссидентларнинг «чикишлари» эмас) маъмурий-буйрукбозлик иктисодий тизимидан бозор хужалигига утишни тайёрлашда катта роль уйнади.

Яширин иктисодиёт факатгина тизимлараро эмас, балки тизим ичидаги силжишларнинг хам ташаббускоридир. Масалан, эркин ракобат капи-тализмидан «монополистик» капитализмга утиш АКШда (бошка мамлакатларда хам) очикдан-очик конунни бузувчи «карокчи-баронлар»нинг (Джон Рокфеллер ёки Джон Морган каби) фаолияти билан боFликдир.

Яширин иктисодиёт ижтимоий таракдиётга туск,инлик цилувчи омил сифатида. Институ-ционал инновацияларнинг пайдо булиши учун яширин иктисодиёт ижобий таъсир курсатса, уни илдиз отиши учун эса, аксинча, хавфлидир. Янги «уйин коидалари» оммавий тус олиши учун улар криминаллик белгиларини йукотишлари ва расмий хаётда ва омма онгида урнашган булиши керак. Аммо яширин иктисодий фаолият «сояда яшаш»ни енгиллаштирувчи купгина меъёрларни юзага келтиради, лекин «соядан чикишга» тус-кинлик килади. Шу сабабдан, собик норасмий «уйин коидалари»ни легаллаштириш янги инсти-туционал амалиётни яширинлик «мероси»дан «тозалаш» учун курашни бекор килмайди.

Янги «уйин коидалари» нолегал статусга эга булган вактда, уларнинг иштирокчилари конунни (ёки бошка умумкабул килинган меъёрларни) бузишга мохирлик билан ёндашишлари зарур. Аммо конунга бундай бефарк муносабат узок муддат давом этиши мумкин эмас. Хар кандай ишбилармонлик маданияти конунни хурматлайди, акс холда бизнес «коидасиз уйин»га айланади ва уз-узидан емирилиб кетади. Шу сабабдан яширин сектордаги муносабатларни легаллаштириш конунсизликни легаллаштиришни англатмайди.

Яширинлик «мероси»нинг бошка элементи -яширин сектор муносабатларида улар ривожла-наётган ижтимоий-иктисодий тузумнинг элемент-лари мавжудлигидир. Яширин иктисодий муно-сабатлар легаллашаётганда бу элементлар жамоат тараккиётига тускинлик килувчи элементларга айланади ва четга чикарилиб ташланиши зарур.

Собик иттифокнинг 1980-йилларидаги яширин иктисодиётни тадкик этувчи купчилик олимлар унинг бозор характерига эга эканлигини таъкид-лаган холда, яширин иктисодиёт субъектларининг келажакдаги «нормал» бозор муносабатларининг агентлари сифатида эътироф этилмаганини кайд этишди. Л.Тимофеевнинг ёзишича, «Бугунги кунда ахлокшуносларни аввалги тузумда райком секретари булганлар хозирги вактда банклар ва бир-жаларнинг президентлари булиб олишгани хаво-тирга солмокда. Улар хусусий мулк асосида булса хам, худди аввалгидек, мамлакатдаги барча мод-дий бойликларни тасарруф этишади. Минг афсуски, бозор конунлари шуни такозо этади»1. Ушбу холатнинг мукаррарлигини сиёсатчи Андра-ник Мигранян хам таъкидлаган эди: <^ирланиши

1 Тимофеев Л.М. Институциональная коррупция. - М.: Издательство: РГГУ, 2000. -С. 231.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 2

кepaк бул^н hapca тeзpoк yFиpлaниши зapyp. БУ УFиpликни тyгaтишнинг ягoнa ycyлидиp»1. Аммo тaбиий caвoл тyFилaди: «yFpи»нинг билим вa кyникмacи yFиpлaнгaн буюм вa pecypcлapни caмa-paли бoшкapишгa eтapмикaн?

Зaмoнaвий тaдбиpкopлap купчилик хoлaтдa coвeт дaвpидa яшиpин цexлap oчиб иш юpитгaн-лap ëки <OCM» xyжaлик-пapтия элитacи вaкиллapи Xиcoблaнишaди. Улap кyюнгaн хoлдa ишлaб чикapишлapини тaкoмиллaштиpишгa xapa^ килишaëтгaнлapи йук,. Улap бoшкa eнгилpoк, ^м capф, pиcк дapaжacи кaм ycyллapдaн фoйдaлa-нишмoкдa. Улapнинг xarm-xapara™ - Вeбep бyйичa «хaлoл дapoмaд»гa вa Шyмпeтep бyйичa ижoдий Узини нaмoëн этишгa интилиш эмac, бaлки бу Map^ бyйичa «бapчa инcoний кoнyниятлapни пoймoл килмoк»ликдиp. Coвeт дaвpидaги яшиpин «мaъмypий бoзop» кaтнaшчилapи хoзиpги вaктдa нopмaл бoзop paкoбaтчилигининг дyшмaнлapи cифaтидa фaoлият юpитишмoкдa. Бyндaй нoбoзop ëw бoзopгa кapши фaoлият yлapнинг aввaл хaм coFлoм бoзop мyнocaбaтлapигa кУшилмaгaн-ликлapидaн дaлoлaт бepaди.

Бaъзи тaдкикoтчилap coвeт иттифoки дaвpи-дaги яшиpин иктиcoдиëтдa нoлeгaл бoзop ceктopи мaвжyд бyлгaн, oдaмлapни xyжaлик юpитишгa ту^к булувчи мaъмypий чeклoвлapдaн oзoд этил^, мaмлaкaтдa биpдaнигa иктиcoдий эpкин-лик иктишдий тapaккиëтнинг caбaбчиcи бyлaди, дeгaн фикp билдиpгaнлap. Аммo иктиcoдиëтни бoшкapишдa дaвлaтнинг apaлaшyви кaттa ax,a-миятга эгa экaнлиги эътибopгa oлинмaгaн.

Coвeт xyжaлик тизимидa acлидa биттa эмac, бaлки иккитa пapaллeл яшиpин иктиcoдиëт мaв-жуд эди - бoзop (дeфицит вa нoëб тoвapлapни нoлeгaл ишлaб чикapиш) вa мaъмypий-бyйpyкбoзлик (тaниш-билишчилик эвaзигa нoлe-

гaл имтиëзлapгa эгa булиш). Бу икки тизим, мox1иятигa ^pa биp тaнгaнинг икки тoмoнини aкc эттиpap эди, чунки умумий кoидa cифaтидa poл-лapни aлмaшиш кaбyл килингaн эди. «Яшиpин Ljex» юpитyвчиcи уз бизнecи билaн фaкaтгинa мax1aллий (ëки yндaн х^м юкopиpoк) paхбa-pиятнинг xaйpиxoхлиги бyлгaндa шyFyллaниши мумкин эди. Бу хoлaтдa кaм xapaжaтли вa юкopи cифaтли мaхcyлoт ишлaб чикapиш кoбилияти «coвFa» бepиш кoбилиятигa ниcбaтaн кaм aхaмиятгa эгa эди.

Икки тoмoнлaмa фaoлият юpитиш бoзop инети-тyтлapининг пaйдo булиб, шaкллaниб бopишидa хaм уз aкcини кypcaтди. Яшиpин иктиcoдий мyнo-caбaтлap oдaмлapни pacмий хyжжaтлapгa нoфop-мaл ëндaшyвгa, инcoн кaпитaлини pивoжлaнти-pишдa мaлaкaни oшиpишгa эмac, «i<epaic™» oдaм-лap билaн мyнocaбaтлap Уpнaтишгa yндaди. Икти-coдий тизим тapaккиëтидa яшиpин иктиcoдиëт фyнкциялapининг иккиëклaмaлиги yнивepcaл Koнyниятни юзaгa кeлтиpaди: яшиpин иктигадий мyнocaбaтлap инcтитyциoнaл иннoвaциялapнинг йyнaлишлapини бeлгилaйди, aммo yлapнинг oммaвий paвишдa жopий этилиши жapaëнидa «opкaгa тopтиш»ни бoшлaйди.

Хyлoca Уpнидa шуни тaъкидлaш лoзимки, иктиcoдиëтнинг xaвфcизлиги нyктaи нaзapидaн яшиpин иктиcoдиëтгa oид илмий вa aмaлий тaдкикoтлapни мyнтaзaм oлиб бopиш лoзим. Уни pacмийлaштиpиш бopacидa кyпpoк мaъмypий эмac, бaлки шyндaй иктиcoдий мexaнизмлapни ишлaб чикиш вa жopий килиш лoзимки, икти-coдиëтнинг бapчa cyбъeктлapи учун икти-coдиëтнинг яшиpин киcмидa эмac, бaлки тулик pacмий фaoлият юpитиш <aттapoк нaф <eлтиpcин. Бу мacaлa нaфaкaт yïa мypaккaб, бaлки бapчa MДX дaвлaтлapи учун yтa дoлзapб хaмдиp.

Ддaбиётлaр рyйхaти:

1. Лaтoв Ю.В., Кoвaлeв С.Н. Teнeвaя экoнoмикa: Учeбнoe пocoбиe для вyзoв. I Пoд. peд. д.п.н., д.ю.н., пpoф. В.Я.Кикoтя; д.э.н., пpoф. Г.M.Кaзиaxмeдoвa. - M.: «Нopмa», 2OO6.

2. Шecтaкoв А.В. Teнeвaя экoнoмикa. - M.: Издaтeльcкий Дoм «Дaшкoв и К°», 2OOO. -С. 152.

3. Аpтxaшacтpa или нayкa o пoлитикe: Пepeвoд c caнcкpитa и издaниe пoдгoтoвил В.И.Кaльянoв. - M.,1993.

4. Tимoфeeв Л.M. Инcтитyциoнaльнaя кoppyпция. - M.: Издaтeльcтвo: РГГУ, 2OOO. -С. 231.

1 Tимoфeeв Л-M. Инcтитyциoнaльнaя <oppyпция. - M.: Издaтeльcтвo: РГГУ, 2OOO. -С. 232.

ИКТИДОД ВД MGЛИЯ I ЭKGHGMИKД И ФИНДНШ 2O18, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.