Научная статья на тему 'Иқтисодии музокаралар жараенида танқидий фикрлашга йўналтирилган педагогик методлар аҳамияти'

Иқтисодии музокаралар жараенида танқидий фикрлашга йўналтирилган педагогик методлар аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
160
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стратегия / иқтисодиёт / макромуҳит / фаровон ҳаёт / ривожланиш / тадқиқотлар / музокара / мулоқот / иқтисодий назария / иқтисодий маълумотлар / бизнес / стратегик таҳлил / стратегия / экономика / макросреда / благополучная жизнь / развитие / исследования / дискуссии / общение / экономическая теория / экономическая информация / бизнес / стратегический анализ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ибрагимова Мариям Ғуломовна

Мақолада ёшларга табдиркорлик фаолияти олиб боришда баъзи зарур йўлланмалар бериш, бизнес стратегияси, унинг доимий ривожланишда бўлиши, стратегик танловлар, стратегик таҳлил натижаларини ўрганиб чиқишдан бошланиши ҳамда музокараларда устунликка эришишда қўлланиладиган танқидий фикрлашга йўналтирилган услублар ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ МЕТОДОВ, НАПРАВЛЕННЫХ НА КРИТИЧЕСКОЕ МЫШЛЕНИЕ В ПРОЦЕССЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ДИСКУССИЙ

В статье излагаются мнения о том, что для предпринимательской деятельности молодые люди должны получить основные рекомендации по этому направлению, представление о бизнес-стратегиях, о необходимости находиться в постоянном развитии, о выборе стратегии, об изучении результатов стратегического анализа, а также о методах критического мышления для достижения превосходства в ходе переговоров.

Текст научной работы на тему «Иқтисодии музокаралар жараенида танқидий фикрлашга йўналтирилган педагогик методлар аҳамияти»

Ибрагимова Мариям fуломовна,

Кукон давлат педагогика институти «Мех,нат таълими» кафедраси укитувчиси

ИКТИСОДИЙ МУЗОКАРАЛАР ЖАРАЁНИДА ТАН^ИДИЙ ФИКРЛАШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ПЕДАГОГИК МЕТОДЛАР А^АМИЯТИ

УДК: 37.02

ИБРАГИМОВА M.F. ИЦТИСОДИЙ МУЗОКАРАЛАР ЖАРАЁНИДА ТАНЦИДИЙ ФИКРЛАШГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ПЕДАГОГИК МЕТОДЛАР АЦАМИЯТИ

Маколада ёшларга табдиркорлик фаолияти олиб боришда баъзи зарур йулланмалар бериш, бизнес стратегияси, унинг доимий ривожланишда булиши, стратегик танловлар, стратегик тах,лил натижаларини урганиб чикишдан бошланиши х,амда музокараларда устунликка эри-шишда кулланиладиган танкидий фикрлашга йуналтирилган услублар х,акида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: стратегия, иктисодиёт, макромух,ит, фаровон х,аёт, ривожланиш, тадкикотлар, музокара, мулокот, иктисодий назария, иктисодий маълумотлар, бизнес, стратегик тах,лил.

ИБРАГИМОВА М.Г. ЗНАЧЕНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ МЕТОДОВ, НАПРАВЛЕННЫХ НА КРИТИЧЕСКОЕ МЫШЛЕНИЕ В ПРОЦЕССЕ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ДИСКУССИЙ

В статье излагаются мнения о том, что для предпринимательской деятельности молодые люди должны получить основные рекомендации по этому направлению, представление о бизнес-стратегиях, о необходимости находиться в постоянном развитии, о выборе стратегии, об изучении результатов стратегического анализа, а также о методах критического мышления для достижения превосходства в ходе переговоров.

Ключевые слова и понятия: стратегия, экономика, макросреда, благополучная жизнь, развитие, исследования, дискуссии, общение, экономическая теория, экономическая информация, бизнес, стратегический анализ.

IBRAGIMOVA M.G. THE IMPORTANCE OF PEDAGOGICAL METHODS AIMED TO CRITICAL THINKING IN THE PROCESS OF ECONOMIC DISCUSSIONS

The article deals with the need of young people who starting their business to focus on business strategies, on its continuous development, on the analysis of strategic choices, and on the ability of speaking in discussions. There is discussed the ways to teaching them from that point of view.

Keywords: strategy, economics, peaceful life, development, discussions, communication, economic theory, entrepreneurship, macro environment, economic information, strategic thinking.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

Узбекистон Республикасида миллий тарацциётнинг янги босцичига цадам цуйиб, барча соца ва тармоцларда демокра-тик янгиланиш жараёнлари амалга оширилаётган бугунги кунда биз учун бебацо неъмат булган мустацилликни янада купроц цадрлаш ва у яратиб берган имкониятлардан фойда-ланиш цар бир юртдошимиз, жумладан ёшларимиз учун алоцида уринлидир.

Кукон давлат педагогика институти барча таълим йуналиши 3-боскич талабаларига «Икти-содиёт назарияси» фани буйича профессор-укитувчилар томонидан билим, куникма ва малакалар берилади. Мазкур фаннинг «Икти-содий тараккиётнинг умумий асослари» деб номланган 1-булимидаги «Иктисодиёт назарияси фанининг предмети ва билиш услублари», «Ишлаб чикариш жараёни ва унинг натижа-лари», «Ижтимоий-иктисодий тизимлар ва мулк-чилик муносабатлари» мавзуларида куллани-лиши учун тавсия этиладиган иктисодий жара-ёнларга туFри бахо бериш малакасини шакллан-тирувчи педагогик услублар хакида тухталиб утамиз.

Шахсий ва ижтимоий фаровонлик масаласи тарихий, иктисодий, фалсафий, ижтимоий, статистик ва бошка тадкикотларда асосий урин эгаллагани учун улар фундаментал, комплекс ижтимоий-иктисодий масалалар хисобланади. Фаровонлик масаласи буйича А.Смит, Л.Валрас, К.Менгер, В.Парето, Н.Г.Чернишевский, Б.Катта-кишиев, И.Мамаюсупов, Б.Абдукаримов, А.Бек-темиров ва бошкаларнинг уз илмий карашлари ва концепциялари мавжуд1.

Купинча, яхши назариядан амалиёт фойда-лирок, деган фикрга таянамиз. Бу фикримизча, жуда хам туFри. Чунки хар кандай назарий фикр амалиёт билан мустахкамланмаса, у холда наза-риянинг кераги булмай колади. Мазкур фикр-ларга таянган холда маколамизда булажак тад-биркор стратегиясининг амалга оширилишида музокаралар олиб бориш коидалари туFрисида тухталиб утамиз.

Нима учун биз компания бизнес-стратегияси туFрисида жараён сифатида фикр юритамиз? Чунки бизнес стратегияси хеч качон тухтаб колмайди, у доимо ривожланишда булади. Бизни ураб турган мухит жуда тез узгариб туришлигини хисобга олиб, стратегик максад-ларни кайтадан куриб чикиш лозим булади.

1 Q.Yo'ldoshev, Q.Muftaydinov, V.Abdurahmonov. Iqtisodiy ta'limotlat tarixi. - Т.: «Iqtisod-moliya», 2006. -6-Ь.

Умуман стратегиянинг маъноси хам бизни ураб турган мухитга мослаштиришдан иборатдир. Факат шу шарт бажарилган холдагина компания-нинг яшаб колиш ёки ривожланиши эхтимоли булиши мумкин.

Стратегия шундай жараён хисобланадики, у аник белгиланган уч боскични уз ичига олади:

1) стратегик тахлил;

2) стратегик танлов;

3) стратегиянинг амалга оширилиши ва менежменти.

Стратегиянинг биринчи босцичи - стратегик тахлилнинг максади ахборот (маълумотлар) йиFишдан иборат. Чунки бирор масала буйича мухим карорлар кабул килишда мос ва керакли ахборотларга таянамиз. Компания фаолияти хам шундайдир.

Стратегик та^лилда иккита асосий боскич мавжуд (1-расм)2.

Биринчи боскич - ташкилотнинг ички мухи-тини текшириш (тахлил килиш), ички мухит тахлили. Ички мухит тахлили - компания струк-тураси ва ички жараёнларни астойдил текшириб куриш.

Ички мухит тахлилининг максади ташкилотнинг кучли ва заиф томонларини аниклашдан иборат.

Микромухит шундай фаолият доирасини уз ичига оладики, унда ушбу бизнес ракобатбар-дош хисобланади. Хар кандай ташкилот уз хаётий фазаларида ураб турган мухит омилла-рининг таъсирида булгани каби, уз навбатида ташкилот хам унга уз таъсирини утказиши мумкин. Баъзи холларда микромухит деб шундай ракобат мухити тушуниладики, ташкилот унда нафакат истеъмол ресурслари, балки ишлаб чикарган махсулотларни сотиш бозори учун ракобат курашини олиб боради.

Стратегик тахлилнинг иккинчи бощичи ташкилотнинг ташки мухитини урганиш хисобланади, яъни ташки тахлилдир. Бу боскич ташки мухитнинг «икки» катлами, яъни микромухит -

2 Уша жойда, 8-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

1-pacм. Cтpaтeгик тах,лил боcrçичлapи.

• ички мух,ит тах^или

• узлуксиз богликлик

тaшкилoтнинг якин ypaми вa мaкpoмyхит - тaш-килoтнинг yзoк1 ypaмини изчил тaхлил килишдан ибopaт.

Мaкpoмyхит тapмoкдa фaoлият кypcaтaëтгaн тaшкилoтгa, yмyмaн 6утун тapмoккa тaъcиp кypcaтyвчи биp кaтop мexaнизмлapгa эгa. Бун-дaн шу нapca aникки, x,ap кaндaй тaшкилoт яккa узи мaкpoмyхит oмиллapигa тaъcиp кypcaтиш ^билиятига эга эмac; aник вa тyfpи cтpaтeгия мухит yзгapишлapигa тeзликдa мocлaшиб o-лиш ^билиятини кyздa тyтaди.

Мaкpoмyхитни тypт xил - cиëcий, иктиcoдий, ижтимoий-дeмoгpaфик вa тexнoлoгик тaъcиp этиш дoиpaлapи бyйичa кypиб чикиш тaклиф этилaди.

Taшки тaхIлилни yткaзиш мyнocaбaти би^н тyплaнгaн мaълyмoтлap ëpдaмидa кoмпaния х^т фaoлияти учун кaндaй xaвф-xaтapлap вa имкoниятлap мaвжyдлигини aниклaб oлaди.

Taшкилoтнинг ички кучли вa зaиф тoмoнлapи хaмдa тaшки тaъcиp нeгизидaги имкoниятлap вa xaвф-xaтapлap aниклaнгaндaн кeйин, зaиф тoмoнлap вa xaвф-xaтapлapни хи^бга oлaдигaн хaмдa тaшкилoтнинг кучли тoмoнлapи, янги имкoниятлapидaн caмapaли фoйдaлaнишни кyздa тутувчи cтpaтeгияни тaнлaш бyйичa мypaк-^б мacaлa тypaди1.

Cтpaтeгик жapaённинг иккинчи боск,ичи -cтpaтeгик тaхлил ут^зилиши нaтижacидa oлин-гaн мaълyмoтлap acocидa кoмпaния кeйинги

1 Kattakishiyev B, Mamayusupov I. Strategik menejment. -T.: «Fan va texnologiya», 2008. -9-b.

фaoлияти учун тyfpи вa caмapaли xapa^ йyнaлишини тaнлaб oлишдaн ибopaт.

Ушбу бocкичдa cтpaтeгик тaхлилнинг Уpни кaттaдиp, чунки нoтУfpи, нoaник вa oxиpигa eтмaгaн мaълyмoт нoтУfpи cтpaтeгияни тaнлaшгa oлиб ^лиши мумкин.

Шyндaй килиб, cтpaтeгия тaнлoви cтpaтeгик тaхлил нaтижaлapини Уpгaниб чикишдaн бoшлa-нaди. Ушбу нaтижaлap acocидa мукэбил вapиaнтлap иш^б чикилaди. Му^бил вapиaнт-^ap тyзишдa y^ap кoмпaниянинг тaянч caвoл-лapи билaн кaндaй бofликликкa эгa бyлaëтгaнигa aлoхидa эътибop бepиш кepaк. Ундaн кeйин xap ^й^ мукэбил вapиaнт биp кaтop мeзoнлap бyйичa бaхoлaб чикилaди вa энг мaкбyл cтpaтe-гия тaнлaб oлинaди.

Cтpaтeгик жapaённинг учинчи боск,ичи тaнлaнгaн cтpaтeгияни кУллaб-кyввaтлaш вa уни aмaлиëтгa ку^шни уз ичигa oлaди.

Бу бocкич oлдинги икки бocкичдaн хaм мухим вa кийин жapaëн хиcoблaнaди. Бу 6oc-кичдa cтpaтeгия aмaлгa oшиpилaди вa бу epдa уз нaвбaтидa, мeнeжмeнтнинг ypни мухим Xиcoблaнaди.

Cтpaтeгияни aмaлгa oшиpишдa кyйидaги мухим мacaлaлapни хи^бга oлиш зapyp:

- тaшкилoтнинг pecypc (нeъмaт)лap билaн тaъминлaнгaнлик дapaжacи;

- yйлaнгaн cтpaтeгияни ^бул килиш учун тaшкилoт тyзилмacи (crpy^ypac^ вa мaдaнияти-нинг тaйëpгapлиги;

- cтpaтeгияни aмaлгa oшиpишдaги yзгapиш-лapгa мeнeжмeнтнинг тaйëpгapлиги;

ЗAMОHABИЙ TAЪЛИMI ^ВРЕМЕННОЕ ОБPAЗОBAHИЕ 2019, 1(74)

- компания юксалиш йуналиши буйича ечимнинг моддий-техник асосланиши;

- ташкилотнинг ишлаб чикариш даражасида таклиф этилган стратегия ва сифат масалаларини ечишга тайёргарлиги;

- ташкилотнинг географик урни (позицияси) ва унинг халкаро ёки минтакавий бозордаги улуши;

- таклиф этилаётган стратегиянинг бизнес-нинг ички ва ташки катнашчиларига, шунингдек, компаниянинг жамият билан узаро муносабат-ларига таъсири1.

Хар кандай сохада фаолият олиб борувчи тадбиркор табиатан оптимист булиши шарт ва уз бизнесининг муваффакиятига ишониши керак. Тадбиркорда уз ишида юкори ютукларга эришиш хохиши булиши лозим. Кимки уз олдига юкори максад куймаса, табиийки, у малакасини ошириш ва фаолиятини такомиллаштиришга интилмайди. Бир суз билан айтганда, доимий равишда уз устида ишлаш ва изланиш мухимдир. Бу муваффакиятнинг бир томони, холос. Бошка бир томони одамлар билан ишлашни билиш, яхши ходимларни танлай олиш, уларга кенг имкониятлар яратиб бериш ва уларни функционал мажбуриятлари буйича бошкаришдир. Таж-рибали рахбар ходимлар олдида мактайди, якка холда танкид килади. У одамларни якка холда бошкаради, у ходимларнинг такдири, кучли ва кучсиз томонларини билади. Дук-пуписа ва куркитиш бошкарувни билмаслик белгисидир. Рахбар ходимларни тушуниши ва олдига куйилган вазифаларни хамкорликда хал этиш умидида булиши керак.

Тадбиркорликда музокаралар олиб бориш коидалари хакида кискача тухталиб утсак.

Музокара олиб боришдан олдин шахсан учрашинг ёки телефон, почта ва факс оркали боFланинг. Чукур уйлаб олинг: нима хакида ва кандай холатда гапириш керак? Сухбатдан олдин узингизни бир неча холатларда тасаввур килиб куринг ва ижобий жавоб олиш учун умид боFланг. Узингизни таништиргандан сунг эхти-молий мижозингизни бир суз билан жалб этиб олишга харакат килинг. Масалан, «биз сиз билан шартнома имзолашни хохлардик. Чунки сизнинг фирмангизни жуда яхши, деб хисоблаймиз. Агар рози булсангиз, мен узим кузатиб бораман, иложи борича сизга яхши хизмат курсатаман». Сухбат чоFида аник, мулойим булишга харакат

1 Kattakishiyev B, Mamayusupov I. Strategik menejment. -T.: «Fan va texnologiya», 2008. -10-b.

килинг. Агар зарурат булса, кейинги учрашувни таклиф этинг. Шартнома тузишга кулай мухит яратинг ва уйлаб куринг. Агар мижоз билан бошка бир жойда учрашмокчи булсангиз, купчилик биладиган кахвахонани танланг. Хисоб берилгунга кадар, узингиз уни тулаб куйинг. Кахвахонада шундай жойни танлангки, сизлар-нинг сухбатингизга халакит беришмасин.

Музокара тартибини шундай танланг: салом-лашув, муаммони таништириш ва унга кириш, муаммо тавсифи ва музокара давомидаги фикр-лар, уз позициясини тула ифодалаш, сухбат, муаммони хал этиш юзасидан шартнома ва сухбат якуни.

Унутманг: сухбатни муваффакиятли олиб бориш учун аклингизда ёки ^озда харакатнинг бир неча вариантлари булсин. Шунинг учун сухбат максади, аник таклифингиз ва муаммони самарали хал этиш йулларини олдиндан уйлаб куйинг. Шерикнинг аргументларини олдиндан куриш ва кучсиз томонларини топишга харакат килинг. Мажбурий карор кабул килиш холати ва унинг окибатини уйлаб куринг.

Белгиланг: сизнинг мижозингизда махсуло-тингизга аник эхтиёж борми? Шу жумладан, сотиб олиш хукуки ва унга хак тулаш кобилиятини хам.

Сизнинг хамкорингиз музокарага яхши тайёр-ланган булса, мухокама мавзусини тула билса, хамкорини тушуна билса, унинг максадини тула англаса, уз фикрларини аник маълумотлар билан асосласа ва сизнинг фикрларингизни маъкулламаса шундай килинг. У хам сиз каби шахсий бизнеси манфаатини кузламокда, так-лифларингизнинг ижобий ва салбий томонларини чукур уйламокда. Сухбатнинг шу йусинда олиб борилиши мулокот пайтида сизни хар хил чалFишлардан саклайди. Масалан, музокарани тенг олиб бориш, уни чузишга интилиш ва хоказо. Чунки музокара муваффакиятли утиши бошиданок хамкор билан умумий позиция топишдан иборат.

Мухокамани мавзунинг асосий томонларидан бошлаш, яъни асосий масалаларга утиш ва ундан сунг кисмлар буйича куриб чикиш. Факат уз манфаатларингиз билан чегараланиб колман, йукса иккинчи томон вакиллари узларига хеч кандай афзаллик колмаслигини билиб колади. Хамкорга уз сохаси мутахассиси сифатида муро-жаат килинг. Аммо буни таъна юзасидан таъкид-ламанг.

Музокара мухитига сухбат олиб бориш йули катта таъсир этади. Мулокот жараёнида каттик

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

ва тез гапирманг, йукса сухбатдошингизда уни уз фикрингиз билан боFлаб олаётгандай фикр туFилади. Агар жуда секин ва тушунарсиз гапир-сангиз, сухбатдошингиз сизни туFри тушунганли-гига ишонч хосил килиш максадида сизга савол беришга мажбур булади. Качонки музокара ута катта булмаган бинода утказилса, бунда алохида услубдан фойдаланиш керак - «ярим овозда ва аник».

Шошилманг, сиз янги маълумот берганингиз-дан сунг сухбатдошингиз уйлаб олиши шарт. Айтайлик сиз махсулотни кургазма килиш ёки ундан фойдаланиш йулини курсатмокчисиз. Мижозга эхтимолий истеъмолчи сифатида харакатларини англашга ёрдам беринг. Ушбу махсулот оддий ва мураккаб булишидан катьий назар, кургазманинг максади таништиришдир. Куриш жараёнида мураккаблигига карамасдан кизикиб колиши мумкин.

Кукон давлат педагогика институти «Тарих» факультети 1-боскич талабалари учун «Кичик бизнес ва тадбиркорлик» фани хамда барча таъ-лим йуналиши 3-боскич талабаларига «Икти-содиёт назарияси» фани мавзуларида музока-рани кенг мухокама талаб килувчи масалалар-дан бошламаслик лозимлигига алохида тухталиб утиш мухим. Сабаби, у тусикка олиб келиши мумкин.

Музокара чоFида турли усуллардан фойдаланиш мумкин:

- таъкидлаш шаклида (мен шуни тушун-димки, курилмани етказиб келишни уз зимман-гизга оласиз);

- мулохаза шаклида (айтайлик транспорт масаласи хал этилди);

- кушимча савол бериш шаклида (хамкор таклифига аниклик киритиш максадида «кушимча воситалардан кандай фойдаланиш мумкин»)1.

Таклифингиз ишончли булиши учун фикрни киска ва аник мисолларда ёритиш, кераксиз ваъдалардан йирок булиш, хамсухбат фикрини тинглаш лозим. Зарур холларда уз фикрини ифодалашда хамкор фикрларидан хам фойдаланиш, кушимча саволлар билан хамкор фикрини туFри тушунилганлигини текшириб олиш мумкин.

Инсон шахсиятига тегиш ва камситишга йул куймаслик керак. Музокарада боши берк

1 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик: ташкил этиш, режалаштириш, бошкариш. - Т.: «Фан ва технология», 2005. -152-б.

кучаларга кириб колиш холлари булади. Муам-мони бундай холларда кайта куриб чикиш, «психологик» кулай шаклда бошлаш, яъни муаммога бошка тарафдан ёндашиш зарур. Музокара чоFида сухбатнинг ривожланишига халакит бер-маслик учун фикрлар таркоклигига эътиборни каратиш, асосийсини саклаб колган холда майда масалаларни тушириб колдириш, улардан воз кечиш яхши самара беради.

Музокара чоFида томонлар асосий масала буйича ягона фикрга келмасдан, айрим муноза-рали холатлар вужудга келса, бу холатда эри-шилган бош натижаларни тартибга солиш ва шу асосда келгусида мухокама этилиши керак булган холатларни аниклаш, талаблардан кис-ман воз кечиб, келишилган холатда шартнома тузилишига харакат килиш керак. Таклиф хамкорга умуман туFри келмаган холатда, унга уйлашга вакт (имконият) бериш керак.

Качон шартнома якунланади? Жавоб факат битта, качонки хамкор унга тайёр булса. Айрим холларда хамкорга имтиёз ёки кисман ён бериш мумкин. Шартноманинг тузилишида хамкорга унинг фойдалилигини исботлаш керак булади. Бу ерда мижозни каноатлантирадиган тасдик-ловчи ёзма гувохномадан фойдаланиш жоиз. Бу мижоз иккиланаётган холларда энг кучли восита хисобланади.

Олди-сотди буйича музокара жараёнида сотувчи доимо тезрок сотилишини тавсия килади, агар сиз рози булсангиз, улар яна кулай шароитни таклиф этади.

Музокарага кайтиш учун имконият бор булса, музокара столидан хохлаган пайтда туриб кетишга тайёр туриш лозим.

Чет эллик хамкорлар билан музокара олиб бориш жараёнида унинг миллий услубига эъти-бор бериш мухимдир. Хар бир халк уз урф-одати, маданияти ва анъанасига эга, буларнинг хаммаси музокара жараёнига узвий боFлик. Миллий услуб маълум бир элатга эмас, балки мамлакатга хосдир.

Масалан, музокара олиб боришнинг амери-кача усули2 куйидагича тавсифланади: америка-ликлар хар кандай масалаларни хал этишда факатгина умумий томонлар билан чекланиб колмайдилар. Унинг барча деталлари буйича мухокама килишга интиладилар, музокаралар давомида хамкорга нисбатан очик кайфиятда булиш билан фарк киладилар. Ута расмиятчи-ликни ёктирмайдилар, очик дустона муноса-

2 Уша жойда, 153-154-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

батда буладилар. Шу холатнинг хамкордан хам узига нисбатан булишини талаб киладилар. Шунинг учун музокара олиб борувчи америка-ликлар агрессив ва талабчан хисобланадилар.

Америкаликлар узларининг юкори устамон-лиги билан ажралиб туришади. Уларнинг вакил-лари таркибида музокара масалаларига таал-лукли булмаган одамларни кам учратиш мум-кин. Делегациянинг хар бир аъзоси масалани хал этишда нисбатан мустакил хисобланади. Хар кандай масалаларни комплекс хал этишга ало-хида эътибор берадилар. Музокарани оммавий ахборот воситаларида ёритишни хохлайдилар.

Ишбилармонлик дунёсида музокаралар маз-мунини ёзма равишда кайд этиш максадга мувофик хисобланади. Мехмондустлик ва яхши кабул учун миннатдорчилик хам унутилмайди. Ёзишмада жавоб бериш муддатини бузишга йул куйилмайди

Музокара муваффакиятли ёки натижасиз ути-шидан катъий назар, у албатта мухокама килиниши шарт.

Инсон омили бор жойда мулокот жараёни мавжудлигини инобатга олсак, нутк маданияти, атрофдагиларни шахсий фикрга ишонтириш, уз карашларида катъий тура олиш, айтилаётган жумланинг аник ва равон булиши нафакат тад-биркорликда, балки барча жабхаларда мухим роль уйнайди.

Маълумки, танкидий фикрлаш мустакил фикрлашдир. Мустакил фикрлашни урганган киши вазиятни урганиб, тахлил килиб, зарур карор кабул килади. Агарда муваффакият-сизликка учраса, ундан чикиб кетиш усулларини излайди, топишга интилади. Куйган максадига эришиш учун тинмай харакат килади. Шунинг учун хам кейинги йилларда укувчи-талабаларни танкидий фикрлашга ургатувчи методларни дарс жараёнида куллашга катта эътибор каратил-мокда. Инсон танкидий фикрлар экан, у ёки бу Fоялар билан танишади, уларни амалга оши-ришдаги мумкин булган окибатларни олдини оладиган булиб боради.

Танкидий фикрлаш Fоя ва имкониятларнинг ижодкорлик билан уЙFунлашуви, концепция ва ахборотларни кайта куришдек мураккаб жара-ёндир1. Бу фаол ва интерактив билишнинг бир неча даражаларида бир вактда руй берадиган жараён булиб хам хисобланади.

1 D.Tojiboyeva, A.Yo'ldoshev. Maxsus fanlarni o'qiyish metodikasi. - Т.: «А^асЫ». 2009, -350-б.

Унда ахборот олиш охирги натижа эмас, балки бошланFич нукта булади. Танкидий фикрлаш мавжуд булгани учун билиш жараёни индивидуал, онгли, узлуксиз ва самарали булиши таъминланади.

Аввало, танкидий фикрлаш савол куйиш ва муаммони аниклашдан бошланади. Шу боис ахборотларни саралаш ва улар ичидан керакли-ларини ажрата олиш талаб этилади. Танкидий фикрлаш асосли аргументлар топишни, билди-рилган фикрни туFрилигини атрофлича асослаб беришни талаб килади.

У билдирилган фикр, Fояларни бир-бири билан таккослаш ва улар асосида карор кабул килишни урганади, уз нуктаи назарини ишлаб чикадиган булади. Танкидий фикрлашга кара-тилган методлар Fоя ва имкониятларни ижодкорлик билан уЙFунлашуви турли ходиса ва ахборотларни кайта фикрлаш ва хаёлан кайта тахлил килишлик мураккаб жараёндир.

Биламизки, танкидий фикрлашга йуналтирил-ган методлар орасида китоб устида ишлашга асосланган метод танкидий назар методидир. Бу оддий, самарали усул булиб, матннинг мазму-нини тадкик килиш имконини беради, уни шахсий тажриба билан боFлайди ва уз муносаба-тини билдириш имконини яратади.

Масалан, укувчи-талабаларни ижодий фикр юритиш, билдирилган фикрларни таккослаб, бахо бериш куникмаларини шакллантирадиган методлардан бири «Делфа» методир. «Делфа» методида у ёки бу мезонларга кура мукобил вариантлар танланади хамда улар орасидан мухимлари ажратиб олинади. Фараз килайлик, корхонада мехнат унумдорлиги пасайиб кети-шига куйидаги бешта асосий сабаб курсатилади. Булар:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• иш вактида танаффусларнинг куплиги;

• техниканинг эскирганлиги;

• ишчилар малакаси пастлиги;

• хом ашёнинг сифатсиз чикиб колиши;

• корхонада хароратнинг пастлиги.

Шулардан энг мухимини топиб, бартараф

этишимиз зарур. Аввало, укитувчи хар бир сабабни курсатиб, талабаларга, ана уша сабаб-лардан кайси бири уларнинг фикрича, энг мухими хисобланишини курсатишни сурайди. Талабалар навбати билан уз фикрларини билди-ради. Улар техниканинг эскиргани деб жавоб бериши мумкин.

Укитувчи талабаларга мурожаат килиб, шу фикрга кушиладиганлар овоз бериш оркали тасдиклашларини сурайди. 25 талабадан 17

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

нaфapи кул кyтapca, тeхникaнинг эcкиpгaнли-гини 17 oвoз дeб бeлгилaб куямиз. Бapчa вapиaнтлap шу acнoдa oвoзгa куйилиб мyxoкaмa Kилинaди. Cyнгpa «K/^a янa кaндaй фикp 6OP?» caвoли Уpтaгa тaшлaнaди. Янги фи^нинг тapaф-дopлapи xaм aниклaнaди. Шу aco^a мexнaт yнyмдopлиги пacaйиб ^тишининг энг acocий caбaблapи кyйидaги тapтибдa жoйлaштиpилaди:

• тeхникa-тeхнoлoгия эcкиpгaнлиги;

• ишчилap мaлaкacи пacтлиги;

• хoм aшёнинг cифaтcиз чикиб кoлиши;

• иш вaктидa тaнaффycлapнинг куплиги;

• кopхoнaди xapopaтнинг пacтлиги.

Дeмaк, бу мyaммoни eчиш учун янги тeхнo-

лoгиялap coтиб oлиш учун мaблaF тoпиш йyллa-pини кидиpиш rapa^

Юкopидaги кeлтиpилгaн мaшFyлoтлap КУ^н дaвлaт пeдaгoгикa инcтитyти «Tapих» фaкyльтe-тининг жopий йил aвгycт oйидa фaкyльтeт ^н-гaши тoмoнидaн тacдиклaнгaн фaн дacтypи aco-cидa aмaлгa oшиpилaди.

Ку^н Luaxap вa aтpoф тyмaнлapнинг икти-coдий имкoниятлapи юкopи дapaжaдa экaнлиги xeч кимгa cиp эмac. Бyндaй шapoитдa тaдбиp-кopлик фaoлиятини oлиб бopиш тaбиийки, xaм ^a^ xaм фoйдaли. Айникca ёшлap бу cox^arn жapaёндa yзлapини cинaб ^иши ижoбий xoлaт caнaлaди. Бунинг учун укув жapaёнидa тaълим бepиш кyникмaлapидa иктиcoдий caлoxиятни oшиpишгa хизмaт килувчи мaълyмoтлapни элeк-тpoн, кoFoз, ayдиo, видeo iuai<^a дoимий бepиб бopиш мaкcaдгa мyвoфикдиp.

Мaвжyд кaмчиликлap:

- ёшлapнинг yзигa ишoнчи тyлaкoнли эмac-лиги;

- иктиcoдий фaoлиятни бoшлaшгa йyнaл-тиpилгaн мaълyмoтлap acocaн мaxaллий ишлaб чикapиш (xyнapмaндчилик, кacaнaчилик, зap-дoзлик) coxacигa кapaтилгaнлиги;

- чeт эл билaн paкoбaтбapдoш мaxcyлoтлap бpeнди яpaтилишигa эътибopнинг юкopи эмac-лиги;

- ёшлapнинг мexнaтceвapлик вa бизнec мaшaккaтлapигa бapдoшлилик хиcлaтлapини юкopи дapaжaдa шaкллaнмaгaнини инoбaтгa oлиш зapyp.

Бугуннинг эpтacи булган ёшлap кaттa opзy-иcтaклap билaн ижтимoий-иктиcoдий xaётгa киpиб кeлap э^н, кул ypмoкчи бyлгaн ишлaб чи^иш, caвдo-coтик, хизмaт кypcaтиш вa бoшкa тapмoклapдaги фaoлияти учун зapyp биз-нec жapaёнидa мyзoкapa мacaлacи yтa мухим-лигини инoбaтгa oлиши зapyp.

Иктиcoдий билимлapнинг мyкaммaллиги, зaмoнивий фикpлaш cифaтлapининг Luai^a^ гaнлиги, aхлoкий фaзилaтлapнинг юкopи дapa-жaдa булиши xaмдa иннoвaциoн Foялapгa чaнкoклиги микpo вa мaкpo иктиcoдиёт тapмoFигa кaдaм куяётган xap биp ёш йигит-Kизлap учун xaмpox бyлмoFи, шaхcий cифaтлap xaзинacидaн жoй oлмoFи лoзим. 3epo, зaмoнa-вий билим вa кyникмaлapгa эгa, мaмлaкaтнинг мyнocиб кeлaжaги учун жaвoбгapликни уз зим-мacигa oлa билaдигaн бapкaмoл, мaкcaдгa инти-лyвчaн вa cepFaйpaт ёшлapни тapбиялaш мaм-лaкaтнинг бapкapop вa илдaм pивoжлaниши-нинг мухим шapтидиp.

Адабиётлар руйхати:

1. Yo'ldoshev Q., Muftaydinov Q., Abdurahmonov V. Iqtisodiy ta'limotlat tarixi. - T.: «Iqtisod-moliya», 2006.

2. Kattakishiyev B., Mamayusupov I. Strategik menejment. - T.: «Fan va texnologiya», 2008.

3. Кичик бизнec вa хycycий тaдбиpкopлик: тaшкил этиш, peжaлaштиpиш, бoшкapиш. - T.: «Фaн вa тeхнoлoгия», 2005.

4. Tojiboyeva D., Yo'ldoshev A. Maxsus fanlarni o'qitish metodikasi. - T: «Aloqachi», 2009.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ I CОBPЕMЕHHОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.