Научная статья на тему 'Хомиладор аёллар психикасига таъсир этувчи низоли вазиятлар'

Хомиладор аёллар психикасига таъсир этувчи низоли вазиятлар Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
2280
162
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Ключевые слова
негатив / позитив / стресс / трансферт / кортизол / интеллектуал / депрессия. / negative / positive / stress / transfer / cortisol / intellectual / depression

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Қодирова Д. М., Ахмедова З.

Ушбу мақолада ҳомидадор аёлларнинг низоли вазиятларда психологик ҳолати ва низоларнинг ҳомилага таъсир этиши хусусида келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AFFECTING THE PSYCHE OF PREGNANT WOMENCONFLICT SITUATIONS

This article discusses the psychological state of pregnant women in conflict situations and the impact of conflict on the fetus

Текст научной работы на тему «Хомиладор аёллар психикасига таъсир этувчи низоли вазиятлар»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

ХОМИЛАДОР АЁЛЛАР ПСИХИКАСИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ НИЗОЛИ

ВАЗИЯТЛАР

Кодирова Д. М. , Ахмедова З.

Бухоро Давлат Университети

Анотатция: Ушбу мацолада уомидадор аёлларнинг низоли вазиятларда психологик уолати ва низоларнинг уомилага таъсир этиши хусусида келтириб утилган.

Калит сузлар: негатив, позитив, стресс, трансферт, кортизол,

интеллектуал, депрессия.

AFFECTING THE PSYCHE OF PREGNANT WOMENCONFLICT

SITUATIONS

Qodirova D. M, Axmedova Z.

Bukhara State University

Abstract: This article discusses the psychological state of pregnant women in conflict situations and the impact of conflict on the fetus.

Keywords: negative, positive, stress, transfer, cortisol, intellectual, depression.

Азал-азалдан, узбек хонадонларидан кучага баланд овознинг эшитилиши уят хисобланган. Ота-боболаримиз ажрим, болаларни тирик етим колдириттт, уйдаги гапни кучага олиб чикиш кабилардан ор килишган. Оиланинг хар бир аъзоси унинг шаъни, ор-номуси учун курашишни, шунингдек, обру-эътиборини юкорига кутаришни узи учун шараф деб билган. Бугунги кунда бир карашда узбек миллатига хос булмаган иллатлар, ешларда оилавий хаетга масъулиятсизлик, катталарга бехурматлик тез-тез кузга ташланиб колмокда. Бу эса узаро муносабатларда келиша олмаслик ва низоларда уз аксини топмокда. Х,ар бир оилада, албатта, низолар булиб туради. Лекин низони яратиш эмас, ундан кочиш ва унга сабаб булувчи омилларни билиш ва бартараф этиш йулларини ишлаб чикиш лозим. Низолар куйидаги тушунчалар тарзида хам тушунилади: тукнашув, кураш, жанжал, душманлик, келишмовчилик, уруш муносабатларида низоларнинг у еки бу тарзда ривожланиши окибатида шартли равишда турт хил оилалар шаклланиб боради, улар: - узаро муносабатлари мустахкамланган оилалар; - муносабатлари вактинча мустахкамланган оилалар; - янги низолар юзага келиб ва такрорланиб турадиган (низоли) оилалар; -муносабатлар узил-кесил бузилиб, ажралиб кетадиган оилалар. Буларнинг

ГМ

358

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

орасида энг маъкули 1-тоифа оилалар хисобланади. Ёшларимизнинг хар бири шундай мустахкам оила куришга интилишлари лозим 2-тоифа оилалар муносабатлари вактинча мустахкамланган оилалар хисобланиб, бундай оилаларда булиб утган низолардан сунг, эр-хотинлар уз вактида булиб утган низолар, зиддиятлардан туFри хулоса чикаришиб, уз хатоларини вактида англаб, бир-бирларини тушунишга харакат килсалар, уларда хам узаро хамкорлик юзага келиши мумкин. 3-тоифа оилалар низодан кейинги вазият характерига кура: “низолар кисман хал килинадиган ^ зурикишларнинг кучайиши ^ янги низонинг юзага келиши ^ улар яна кисман хал килиниши” 39 занжиридаги оилалар бу турт тур оилалар ичида энг характерлиси ва жиддий эътибор талаб килинадиганидир. Чунки айрим оилалар (4-тоифа) эр-хотин муносабатлари емонлиги, низолар чукурлашуви, зурикишлар кескинлашуви (хатто айрим холларда арзимаган нарсалар) туфайли бузилиб кетиши мумкин. Низоли вазиятларни хомиладор аёлларга таъсири жуда катта булиб, низоларни хар бир жойда куришимиз мумкин. Оилада, ишда, кучада зиддиятли вазиятларга дуч келамиз. Абатта, бундай холат оддий инсонларга таъсир курсатиш кучи хар хилдир. Лекин хомиладорлик вактида низоли вазиятлар жуда катта ахамиятга эгадир. Хомиладор аёлларга низолар, умуман низолашув жараёни жуда катта таъсир курсатади. Хозирги кунда аёллар жуда таъсирчан булиб колганлар, шу сабабли хам тугилаётган болалар хар хил касаллик билан дунёга келишмокда. Замон тараккий этган сари инсон хатти-харакатлари бир-бирларига булган муносабатлари хам узгариб кетмокда.

Э.Шестром фикрича низо хар бир инсоннинг ичида бор. Унинг бир томони бошкариб туради. Яъни контролдир. Иккинчи томони низога карши чикади. Ички низолар инсоннинг ичида яшашга куч топади ва гохида инсон узи хохлагани учун ривожланиб ташкарига чикиб кетади. Ички низо позитив ёки негатив тенденциянинг кураши ёки негатив, позитив тенденциянинг субъект психикасида курашидир. Ички шахсий низо икки шахсий киррани бир-бири билан муносабаддадир1. Инсоннинг хар бир хатти-харакати унинг ички кечинмаларини курсатиб туради ва низоларни хам. Инсон реал хаётда низоларни бартараф килиш учун уз «Мен»нини тугри ва аник англаб олиш керак. Шунда уни «Мен»нини ташки куриниши мухут билан москиради. Инсон психикасида кечаётган кечималарни ташки куринишига утиб кетиши трансферт хисобланади. Кейинчалик инсонда онгсиз холатда содир булади.

Хомиладор аёл конфликтли вазиятга тушиб колса у албатта стресс холатини бошидан кечирада. Аёл дучор буладиган стресс таъсирлари ва хомиладорлик даврида давом этади. Хафа килувчи кечинмалар, хомиладорлик

'Конфликтология/Под .ред А.С. Кармина

359 http://oac.dsmi-qf.uz

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

хакидаги ахборот, ишхонадаги ва оиладаги келишмов- чиликлар билан боглик булиттти мумкин.

Хомиладорлик вактидаги стресс бола рухиятига таъсир курсатади. Хомиладорлик вактида стресс булган оналарнинг болаларнинг асаб тизими анчайин заиф ва бундай болалар хулк-атвор бузилиши, янги шароитга мослашишда муаммоларга купрок лаёкатли бу- лишади. Хомиладорлик даврида турмуш уртоги томонидан зулм курган аёлларнинг бола- лари аклий даражасининг анализи шуни курсатдики, хама нарсанинг сабабчиси стресс гармони кортизолнинг организмда купайиб кетишидир. Амниотик суюкликдаги кортизол даражаси канча куп булса, боланинг 18 ойлик даврида интеллектуал даражаси шунча паст булган. Бундан ташкари бундай болалар бошка болаларга нисбатан купрок бетокат булишади ва куркувни купрок хис киладилар. Психомотор ривожланишдаги тухталишлар каби хулк-атвордаги камчиликларга эга болаларга 15% га якини буларни болалар онанинг корнида ривожланаётган пайтда, онада кечган стресс оркали орттиради. 2 Энг зарарлиси булиб аёлга хомиладорлиги вактида турмуш уртоги зулм утказган холдаги аёлнинг кечирган стресси эканлиги аникланди. Аёл айникса хомиладорлик вактида огир стрессни бошдан кечиришига тугри келади. Салбий факторлар таъсирига энди бир эмас, балки икки- та хаёт йуликади. Шунинг учун, стресс сабабларини унинг асоратларини тушуниб етиш ва уларни кулга олишга урганиш жуда мухимдир.

Маълумки, аёл организми салбий факторлар таъсирига жуда сезувчандир. Биринчи навбатда, бу хомиладор аёлда намоён булади ва асорат сифатида -боланинг саломатлигига таъсир этади. Шунинг учун хомиладорликгача ва у кечаётган вактда стресс холатлардаги кочиш жуда мухим. Агар хомиладор булишдан олдин, аёл характерида ортикча хиссиётга берилувчанлик, жанжалкашлик, сабабли ва сабабсиз тулкинланиб кетиш, хавотир, куркув урин тутган булса, хомиладорлик вактида хам хар бир кечинма учун “товон тулашга” тугри келади. Стресс хомиладор аёлнинг хамма органлари ва организмнинг бутун системасига “зарба беради”.

Агар хомиладор аёлда стресслар даражаси камайтирилса, болалардаги 100 минглаб неврологик, психологик муаммолар холатларини олдини олиш мумкин. Шуни айтиш жоизки олинган натижалар изохига кура 2 хил фараз таклиф килиш мумкин.

Биринчи фараз онанинг стресси ва чакалокнинг яхши ривожланиши орасидаги богликлик мавжудлигини кортизол гармони сабабли, яъни бу гармон стресс гармони булиб она организмида маълум холатларда ишлаб чикарилади

2 Перенеталъная психология И. Добряков 2 -е-спб Питер 2010

п°л

360

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

ва хомилага ижобий таъсир курсатади. Аксинча меъёридан купайиб кетса она ва бола ривожланишига салбий таъсир курсатади.

Иккинчи фараз хаёт тарзи ва шахсий хусусиятларнинг мавжудлиги билан изохлаш мумкин. Чунки, хаётида стресс холати мавжуд булганидан куп шикоят килган оналар фаол хаёт тарзи билан ажралиб туради, лекин шу билан бирга улар хеч качон психолога мурожаат килишмаган ва депрессия холатидан

3

кийналишмаган.

Булажак оналар учун стрессларга унчалик диккат бермасликлари ва стресс туфайли куркувга тушиш унчалик арзирли холл эмас, чунки уларнинг кичик “доза”лари болага факатгина фойда келтириши мумкин, лекин онани соглигини хакида бундай деб булмайди.

Хомиладорлик узидан кейин стресс симптомларини келтириб чикарувчи организм холатининг узгариши. Хомиладорлик туфайли стресс синдроми пайдо булишининг сабаби купгина аёлларнинг оналик билан боглик булган хеч кандай режага эга эмасликлари. Хомиладорлар тугрикдан кейинги депрессия. Куп аёллар тугрукдан кейин тушкунлик холатидан шико коят килишади. Тугрукдан кейинги депрессия тугрук утгандан 3кундан кейин бошланиши сабабли бу ерда химик ва гармонал узгаришлар алохида урин тутганлиги куриниб туради. Психологик стресслар хам уз урнини эгаллайди. Психология учун боланинг эр ва хотин кушилиши натижасида кандай конструктив ёки деструктив мотивлар асосида пайдо булиши хам ахамиятлидир. Айникса, аёлнинг хомиладорлик давридаги хис-кечинмалари, боланинг канчалик кутипга каби психологик омиллар кейинчалик у билан амалга ошириладиган психотерапевтик ишларда амалий ахамият касб этади. И. В. Добряков (2003) хомиладор аёлларнинг шу давр мобайнидаги психологик кечинмаларининг шаклларини шундай тафовутлайди: • оптимал тип; • гипогестагнозик тип, яъни, турли сабабларга кура, хомиладор аёл ва уни )фаб турганларнинг унинг холатига эътибори камлиги куринишида (масалан, талаба булган хомиладор аёл укиши ташвишлари билан хомиласига етарли вакт ажратиб эътибор беролмайди); • эйфорик тип, яъни хомиладор аёлнинг янги холатидан ута лаззатланиши, бутун вужуди билан “маза” килиши холати; • хавотирли тип; • депрессив типАёлнинг хомиладорлик даврини кандай бошидан кечириши унинг она булганидан кейинги хулк-атворини белгилайди. Тутиш www. ziyouz. com kutubxonasi билан боглик ташвишлар психоаналитик йул билан О. Ранк ва С. Гроффляр томонидан батафсил фганилган. Тугрукдан кейинги давр эса яна психологик жихатдан алохдда давр булиб, у иккала томоннинг фарзанд тугилишига булган хлссий муносабати характеридан келиб чикади. 3 4

3 Перенитал психология Д. Илхомова / тошкент

4 Oила психологияси: Дарслик. Педагогика олийгохдари талабалари учун Муаллиф: В.М.Каримова. - Т.: “Fan va texnologiya”, 2008. - 170 б

ГМ

361

http://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

Х,омиладорлик даврида кузатиладиган психологик узгаришлар ривожланаётган бола психикасига таъсир этмасдан куймайди. Хусусан булажак онадаги узгаришлар бола психикасининг асабий зурикишларига кейинчалик хаёти давомида уз таъсирини курсатади Дунё олимлари куп йиллар мобайнида утказган тадкикотлар шуни курсатдики, поп, рок, реп ва шунга ухшаш шовкин-суронли кушикларни мунтазам тинглаб юрган хомиладор аёллар дунёга келтирган болалар вакт утган сари туполончи, гапга кирмас, ута инжик ва ужар булиб боргани аникланган. Аксинча, майин, сокин ва классик мусикаларни эшитган аёлларнинг фарзандлари мулойим, очик чехра, кувнок, тартибли ва тарбияли булиб улFайган. Шунинг учун хам буюк мутафаккир бобомиз Абу Али ибн Сино фарзандни хомиладорлик давридан бошлаб тарбиялаш керак, деб бекорга таъкидламаган.. Шундай экан хомиладор аёл холатини тушуниш хар кандай низоли вазиятни иложи борича ижобий хал килишга уриниш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Перенеталъная психология И. Добряков 2 -е-спб Питер 2010

2. Конфликтология/Под. ред А. С. Кармина

3. Перенитал психология Д. Илхомова / тошкент

4. Оила психологияси: Дарслик. Педагогика олийгохдари талабалари учун Муаллиф: В. М. Каримова. - Т. : “Fan va texnologiya”, 2008. - 170 б

References

1. Penetal psychology I. Dobryakov 2 -e-spb Peter 2010

2. Conflictology / Pod. red A. S. Carmine

3. Perenital psychology D. Ilkhomova / tashkent

4. Family Psychology: Textbook. For students of pedagogical university Author: VM Karimova. - T. : “Science and technology”, 2008. - 170 p

362

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.