Научная статья на тему 'Глобаллашув шароитида тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари'

Глобаллашув шароитида тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
488
99
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ГЛОБАЛЛАШУВ / ТАДБИРКОРЛИК / ХАВФСИЗЛИК / ГЛОБАЛИЗАЦИЯ / GLOBALIZATION / ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / ENTREPRENEURSHIP / SECURITY / БЕЗОПАСТНОСТЬ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Толаметова Зилола Абдужабборовна

Мақола глобаллашув шароитида тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлашнинг зарурати ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг устувор йўналишларини ёритиб беришга бағишланган.В статье основное внимание уделяется необходимости обеспечения безопасности предпринимательства в контексте глобализации и подчеркиваются приоритеты развития предпринимательства.This article focuses attention on the need to ensure the security of entrepreneurship in the context of globalization and emphasizes the priorities for the development of entrepreneurship.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Глобаллашув шароитида тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари»

ТОЛАМЕТОВА Зилола Абдужабборовна,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистан Миллий университети "Иктисодиёт назарияси" кафедраси доценти, иктифод фанлари номзоди

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ТАДБИРКОРЛИК ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК 334.78

ТОЛАМЕТОВА З.А. ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ТАДБИРКОРЛИК ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ

Макола глобаллашув шароитида тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлашнинг зару-рати ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришнинг устувор йуналишларини ёритиб беришга баFишланган.

Таянч иборалар: глобаллашув, тадбиркорлик, хавфсизлик.

ТОЛАМЕТОВА З.А. ОБЕСПЕЧЕНИЕ БЕЗОПАСНОСТИ И РАЗВИТИЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ

В статье основное внимание уделяется необходимости обеспечения безопасности предпринимательства в контексте глобализации и подчеркиваются приоритеты развития предпринимательства.

Ключевые слова: глобализация, предпринимательство, безопастность.

TOLAMETOVA Z.A. ADOPTION OF THE PROCESS OF SECURITY AND ENTERPRISE DEVELOPMENT IN GLOBAL ACHIEVEMENT

This article focuses attention on the need to ensure the security of entrepreneurship in the context of globalization and emphasizes the priorities for the development of entrepreneurship.

Keywords: globalization, entrepreneurship, security.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

Фан ва техника тез суръатлар билан тарацций этиб бора-ётган даврда ноёб саноат мацсулотлари, шунингдек, узига хос ва мацаллий эцтиёжларни цондиришга мулжалланган мацсулотларга эцтиёж юцори булади. Бундай мацсулотларни ишлаб чицаришни кичик корхоналарда жойлаштириш ицтисодий жицатдан самаралидир.

Янги яратилаётган иш жойларининг 3 тадан 2 таси кичик бизнес ва хусусий тад-биркорликда яратилмокда. 20 та ривожлан-ган мамлакатда барча яратилаётган иш жойларининг 68 фоизи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик х,иссасига тутри келади1.

Тадбиркорлик фаолиятида тадбиркорлик хавсизлигини таъминлаш учун энг мух,ими х,ар бир тадбиркор уз фаолиятида оптимал карорлар кабул килиши ва бозор коньюк-турасига мос х,олда х,аракатларни амалга оширишидир. Бозор муносабатлари тизи-мида тадбиркорлик фаолиятида хавф объектив равишда мавжуд булган х,акикат х,исобланади. Тадбиркор учун асосий хавф хатарлардан бири фойдани максималлашти-риш жараёнида юзага келадиган тадбиркор таваккалчилиги х,исобланади. Халкаро таж-рибанинг курсатишича тадбиркорликдаги хавф даражаси куплаб омилларга ботлик. Жумладан:

- Иш юзасидаги адолатсиз х,амкорлар

- Давлат ташкилотлари томонидан асос-сиз аралашувлар

- Сиёсий бекарорлик

- Молиявий бекарорлик

- Мансабдор шахслар томонидан тадбир-корлар х,укукларини бузилиши

- Тадбиркорлар лизингда, кучмас мулк, асбоб усукуналар, машиналарни ижарага олганда хавф хатарга дуч келиши мумкин. Ва хоказолар.

Тадбиркор бирон бир фаолиятга инве-стициялар сарф этар экан, унинг сарф этган

1 Политика в сфере занятости в целях устойчивого восстановления и развития. Международная конференция труда. 2014. www.ilo.org/publns. http:/www. ilo.org/wemsp 5 groups/pubTic/-ed_norm/-rekonf documents meetingdocument wems_204976.pdf

капиталини кайтаришда албатта хавф хатар мавжуд булади. Тадбиркорлик фаолияти олиб борилар экан, купгина молиявий опе-рацияларни (яъни акцияларни сотиб олиш, кредит операцияларини амалга ошириш ва бошкалар) амалга ошириш жараёнида х,ам тадбиркорлик хавфи мавжуд булади, бунда тадбиркор бу хавф хатарни уз зиммасига олади.Турли тадбиркорлик хатарлари ва "хав-фли" муносабатларнинг хавф табиати х,ар хил булиб, улардан энг асосийси инвестициянинг йуколишидир.

Тадбиркорлик фаолиятида хавф хатарлар ва тахдидлар куйидагиларда иборат булиши мумкин.

- Тижорат сири х,исобланган ахборотнинг белгиланган тартибини бузиш;

- Технологиялардан фойдаланиш тартибини бузиш;

- Жамоада носотлом ижтимоий ва психологик мух,ит;

- Ходимлар ва рах,барлар уртасидаги зид-диятлар иш ташлашлар, жамоат тартибини бузилиши;

Тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлашга корхонада фаолият юритаётган ходимлар-нинг билими, уларнинг таълими, иш тажри-басини юкорилиги узининг бевосита таъси-рини курсатади.

Тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш-нинг мух,им йуналишларидан бири тадбиркорлар бизнес режаси, уларнинг иш услу-бларини ахборот хавфсизлигини таъмин-лашдир. Тадбиркорлик фаолиятида ахборот хавфсизлигини таъминланмаса фирма фаолияти билан ботлик ишлаб чикариш ёки савдо сирлари каби кимматли маълумотларни йуколишига олиб келиши мумкин

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

Ривожланган мамлакатларда деярли барча пул операциялари компютер тизимлари ва тармок,лари орк,али амалга оширилади, лекин бунда тадбиркорлик хавфсизлигини таъмин-лаш мухимдир. Тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлашда ускуналарни мухофаза килиш ва комьютер фирибгарлигини олдини олиш, тасодифий юзага келадиган зарарлардан сакланиш зарур. Ахборотлаштириш жараёни кулайликларини юзага келтириш билан бирга тадбиркорлик фаолиятида турли хавфларини юзага келтириши мумкин. Замонавий циви-лизацияни шакллантиришда тадбиркор-лар фаолиятини ривожлантиришда, уларни хавфсизлигини таъминлашда тадбиркорлар фойдаланадиган ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш зарур.

Тадбиркорлар ахбороти хавфсизлигини таъминлашда куйидагиларга эътибор каратилади:

1. Почтада тадбиркорлик сирлари буйича маълумотлар бермаслик.

2. Агар компютерингиз махсус дастур ёрдамида интернетга уланган булса уларни химоя килиш:

Республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланиши ва фаолият курсатиши сохасидаги тажриба уларга давлат томонидан, шунингдек, ижтимоий институт-лар томонидан хам катта эътибор берилаётга-нини курсатади ва улар хозирги вак,тда ишлаб чикарилаётган саноат махсулотларининг умумий хажмида хам иш билан банд ходим-ларнинг умумий сонида хам анча салмокли уринни эгаллайди.

2015-йилда давлат активларини хусусий-лаштириш, аввало, чет эллик инвесторларга сотиш вазифалари куйилган булиб, бунинг учун тегишли шароитлар яратилди. Маса-лан, 506 та мулк комплекси танлов асосида, инвестиция киритиш шарти билан «ноль» кийматида янги мулкдорларга сотилди. Бу борада ана шу инвесторлар карийб 1 триллион сум ва 40 миллион АК.Ш доллари микдорида инвестиция киритиш, шунинг-

дек, 22 мингга якин янги иш урни яратиш мажбуриятини олди. 245 та кам рентабелли ва фаолият курсатмаётган ташкилот тулик тугатилди. Хусусийлаштириш дастури буйича фойдаланилмаётган ва курилиши тугаллан-маган 353 та давлат мулки объекти бузилиб, бунинг натижасида 120 гектар хажмидаги ер майдони бушади. Бу ерларнинг карийб 80 гектари ишлаб чикариш корхоналарини ташкил этиш ва хизматлар курсатиш объект-лари куриш учун тадбиркорлар тасарруфига берилди1.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни ратбатлантиришнинг тизимли чора-тадбирлари амалга оширил-мокда. 2014-йилда Узбекистан бизнес юри-тишни енгиллаштириш сохасида амалга оши-рилган ислохотлар буйича етакчи 10 та мамла-кат каторига киритилган Ташки иктисодий фаолият миллий банки х,узурида барча худудларда уз филиалларига эга булган "Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик субъектлари экспорт фаолиятини куллаб-кувватлаш жамтармаси" нинг ташкил этил-гани му^им ах,амият касб этмокда. Ушбу жамтарманинг асосий вазифаси мамлакати-мизда ишлаб чикарилаётган мах,сулотларни экспорт килишда зарур х,укукий, молиявий ва ташкилий ёрдам курсатишдан иборат.

Узбекистон Республикасида олиб бори-лаётган иктисодий исло^отлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ЯИМ даги улуши 2000 йилда 31 фоизни ташкил этган булса, 2016 йилга келиб 56,9 фоизга етган2.

1 Узбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси...Бош максадимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бораётган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир/ www/lex.uz

2 www/stat/uz https://stat.uz/uz/press-sluzhba/ novosti-gks/432-analiticheskie-materialy-uz/2031

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

Расм 1. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ЯИМдаги урни1

Кичик тадбиркорликнинг иктисодиёт тармокларидаги улуши хам ошиб боргани холда 2012- йилда кичик тадбиркорликни экспортдаги улуши 14 фоизни ташкил этган булса 2015-йилда 27,8 фоиздан иборат булди. Шунингдек кичик тадбиркорликни саноат-даги улуши 2012-йилда 23,1 фоиздан иборат булган булса, 2015 йилда 40,6 фоизни ташкил этди. К,ишлок хужалиги махсулотларини етиштиришда асосан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши юкори булиб 2000 -йилда 73,6 фоиздан, 2016-йилда 98,2 фоиздан иборат булди

Х,озирда кичик бизнес сохасида яратила-ётган янги иш уринларининг асосий кисми хизмат курсатиш ва сервис сохаси улушига тутри келади. Бу эса кичик бизнес субъект-ларининг ахоли бандлиги-ни таъминлаш ва янги иш уринларини ташкил этишда мухим уринга эгалигини курсатади.

Узбекистон Республикасида олиб бори-лаётган иктисодий ислохотлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни

ЯИМ даги улуши 2016 йилга келиб 56,9 фоизга, саноатда 45 фоизга етган2.

2015-йилда мазкур сохада жами саноат мах,сулотларининг учдан бир кисми, кишлок хужалиги махсулотларининг 98 фоизи ишлаб чикарилди. 2015-йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни давлат томонидан куллаб кувватлаш натижасида микрофирма-лар, кичик корхона ва фермер хужаликлари фаолияти турт йилда бир марта, бошка хужалик субъектлари фаолияти эса уч йилда бир марта режали тартибда текширилади ва бундай текширувлар факат Назорат орган-лари фаолиятини мувофиклаштириш буйича республика кенгаши карорига асосан амалга оширилади. Бунда молиявий-хужалик фаолияти билан ботлик булмаган режали текши-рувларни амалга ошириш муддати 30 календарь кунидан 10 календарь кунига кадар кискартирилди. Шуни кайд этиш керакки, бу нормалар хусусий банк ва молия инсти-тутларига хам тегишлидир.

Республикамизда иктисодиётни ракобат-бардошлигини тубдан ошириш, экспортга

1 https://stat.uz/uz/press-sluzhba/novosti-gks/432-analiticheskie-materialy-uz/2031

2 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. / Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазир-лар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2017 йил 15 январь

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

1-жадвал. Кичик тадбиркорлик (бизнес)нинг иктисодиёт ва унинг асосий тармокларидаги улуши1

2012 2013 2014 2015

ЯИМ 54,6 55,8 56,1 56,7

Саноат 23,1 28,1 31,7 40,6

Кишлок хужалиги 97,8 98 98 98,4

Инвестиция 35,8 32,7 35,4 35,8

Курилиш 71,1 71,5 69,5 66,7

Савдо 87,3 86,6 86,3 87,1

Пуллик хизматлар 44,9 46,2 48,6 50,5

Жами хизматлар 46,8 48,9 51,5 55,6

Юк ташиш 44,2 47,3 50,9 53,7

Юк айланмаси 81,2 82,8 83,4 83,7

йуловчи ташиш 83,1 84,5 85,5 87,3

йуловчи айланмаси 87,6 87,7 88,6 89,2

Экспорт 14 26,2 27 27,8

Импорт 38,6 42,4 45,4 44,5

Бандлик 75,6 76,7 77,6 77,9

махсулот чикарадиган корхоналарни кул-лаб-кувватлашни кучайтириш, фермер хужаликлари, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг экспорт фао-лиятидаги иштирокини хар томонлама ратбатлантириш устувор ахамият касб этади.

2015 йилнинг 1 январидан бошлаб респу-бликамизнинг барча худудларида тадбиркорлик фаолиятини к,уллаб кувватлаш, тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш максадида "ягона дарча" марказлари фаолият бош-лади.

Мазкур марказларнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборатдир:

- «ягона дарча» тамойили буйича давлат хизматлари курсатиш;

- тадбиркорлик субъектлари томонидан руйхатдан утказиш, рухсат бериш ва лицензия тартиботларидан утишда шаффофликни таъминлаш;

- тадбиркорлик субъектларига давлат хизматлари курсатишда бюрократик тусикларга йул куймаслик;

- тадбиркорлик субъектларига ахборот ёрдами курсатиш, шу жумладан давлат хиз-

1 Узбекистон Республикасининг йиллик статистик туплами. - Т., 2016. -68-б.

матлари курсатиш тартиби ва муддатлари тутрисида бепул консультациялар бериш.

- аризаларни кабул килиш ва руйхатдан утказиш;

Республикамизда тадбиркорларни кул-лаб кувватлаш максадида «Ягона дарча» марказлари оркали давлат хизматлари курсатадиган давлат органлари ва бошка ташкилотлар томонидан тадбиркорлик фао-лияти сохасидаги рухсат берувчи хужжатлар ва лицензиялар (бундан буён - рухсатнома ва лицензиялар) олиш тутрисидаги аризаларни кабул килинмокда;

Республикада тадбиркорлик субъектлари учун кулай шаклда рухсатнома ва лицензиялар олиш тартиби ва муддатлари хакидаги маълумотлардан масофадан туриб фойдала-ниш имкониятлари яратилмокда;

Ортикча мехнат ресурсларига эга булган туман ва шахарларда жойлашган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг лойихаларини молиялаштириш учун имтиёзли кредитлар ажратилмокда.

2016 йил 5 октябрда Узбекистон Респу-бликаси Президентининг "Тадбиркорлик фаолиятининг жадал ривожланишини таъ-минлашга, хусусий мулкни хар томонлама химоя килишга ва ишбилармонлик мухитини сифат жихатидан яхшилашга доир кушимча

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

чора-тадбирлар тутрисида" кабул килинган Фармони, тадбиркорлик хавфсизлигини таъ-минлашга хусусий мулкни хукукий химоя килишни янада кучайтиришга, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик учун кулай шарт-шароитлар яратишга ва хар томон-лама куллаб-кувватлашга, республиканинг инвестициявий жозибадорлигини оширишга йуналтирилган.

2017 йилнинг 1 январидан бошлаб куйидаги чоралар жорий этилди: - тадбиркорлик субъектлари фаолиятини режадан ташкари текширишларнинг барча турлари бекор килинди, бундан юридик шахснинг тугатилиши билан ботлик текширишлар, шунингдек, жисмоний ва юридик шахслар-нинг конун хужжатлари бузилиши холатлари тутрисидаги мурожаатлари асосида фак,атгина Назорат килувчи органлар фаолиятини мувофиклаштирувчи Республика кенгаши-нинг карорига мувофик утказиладиган киска муддатли текширувлар мустасно этилди

Шундай килиб, назорат килувчи органлар эндиликда режадан ташкари текширишлар бекор килинди. Республиканинг ахоли зич жойлашган ва ортикча мехнат ресурсларига эга булган худудларда касаначилик, косиб-чилик ва халк хунармандчилиги, шунингдек, оилавий тадбиркорликни ривожлантириш максадида "Бандлик ва мехнат муносабат-лари" вазирлиги томонидан мак,садли ва ман-зилли ишлати-лиш учун маблатлар, шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига тижорат банклари томонидан Имтиёзли кредитлаш махсус жамтармаси маблатлари хисобидан имтиёзли кредитлар ажратилмокда.

2017 йил 7 февралда Узбекистон Респу-бликаси Президентининг «Узбекистон Респу-бликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тутрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармони эълон килинди. Хусусан, мазкур 2017 - 2021 йилларга мулжалланган "Харакатлар стратегиясида"

мамлакатни ривожлантиришнинг куйидаги 5 та устувор йуналиши белгиланган:

1. Давлат ва жамият курилишини такомил-лаштириш;

2. Конун устуворлигини таъминлаш ва суд-хукук тизимини янада ислох килиш;

3. Иктисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштириш;

4. Ижтимоий сохани ривожлантириш;

5. Хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва диний батрикенгликни таъминлаш, чукур уйланган, узаро манфаатли ва амалий рухдаги ташки сиёсат юритиш.

Иктисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштиришга йуналтирилган макроиктисодий баркарорликни мустахкам-лаш ва юкори иктисодий усиш суръатла-рини саклаб колиш, миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини ошириш, кишлок хужалигини модернизация килиш ва жадал ривожлантириш, иктисодиётда давлат ишти-рокини камайтириш буйича институционал ва таркибий ислохотларни давом эттириш, хусусий мулк хукукини химоя килиш ва унинг устувор мавкеини янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик риво-жини ратбатлантириш, худудлар, туман ва шахарларни комплекс ва мутаносиб холда ижтимоий-иктисодий тараккий эттириш, инвестициявий мухитни яхшилаш оркали мамлакатимиз иктисодиёти тармоклари ва худудларига хорижий сармояларни фаол жалб этиш;

2017 - 2021 йилларда умумий киймати 40 миллиард АКШ доллари микдоридаги 649 та инвестиция лойихасини назарда тутувчи тармок дастурларини руёбга чикариш режалаштирилмокда. Натижада кейинги 5 йилда саноат махсулотини ишлаб чикариш 1,5 баравар, унинг ялпи ички махсулотдаги улуши 33,6 фоиздан 36 фоизгача, кайта ишлаш тармоти улуши 80 фоиздан 85 фоизгача етади.

Харакатлар стратегиясига асосан, худудларни хар томонлама ривожланти-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

риш буйича карийб 25 мингта инвестиция лойихасини руёбга чикариш хисобига 256,4 минг иш урни ташкил этиш оркали ахолини иш билан таъминлаш дастурларини тулик ижро этиш назарда тутилган. Ишсизлик дара-жаси энг юкори булган минтакаларда 46,8 минг янги иш урни ташкил этиш, тадбиркор-лик фаолиятини бошлаш учун таълим муас-сасаларининг 10 минг нафар битирувчисига кредитлар1 ажратиш режалаштирилмокда.

Мустакиллик йилларида мамлакатда хукукий демократик давлат, кучли фукаролик жамияти куришга, эркин бозор муносабат-ларига ва хусусий мулк устуворлигига, тад-биркорлик хавфсизлигини таъминлашга асос-ланган иктисодиётни ривожлантиришга, халк осойишта ва фаровон хаёт кечириши учун шарт-шароитлар яратишга, халкаро май-донда Узбекистоннинг муносиб урин эгал-лашига каратилган комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди.

Мамлакатимизда хусусий мулкни ишон-чли химоя килиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантиришни таъминлаш борасида кулай шарт-шароитлар яратилди.

Тадбиркорлик тузилмаларига давлат хиз-матлари курсатиш сифати ва улардан фой-даланиш имкониятларини тубдан оширишга доир комплекс ташкилий-хукукий чора-тадбирлар курилди.

Мамлакатимизнинг мустакил ривожла-ниши даврида мулкни хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чикариш буйича тизимли ишлар доирасида 30 мингдан ортик давлат объекти, шу жумладан, 6,5 мингта йирик ва урта корхона хусусий мулк килиб сотилди. Натижада хозир нодавлат секто-рига ялпи ички махсулотнинг 81 фоизидан купроти, саноат ишлаб чикаришининг 94

1 Узбекистон Республикаси Президентининг2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стра-тегияси туFрисида»ги Пф-4947-сон фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

фоизи ва барча банд ахолининг 82 фоизидан зиёди тутри келмокда2.

Бир катор корхоналарни хусусийлаштириш кутилган натижаларни бермади. Республика минтакаларидаги хусусийлаштирилган кор-хоналарнинг мулкдорлари ишлаб чикариш кувватларидан самарали фойдаланмаётгани ва корхоналарни узок муддатли ривожлантириш билан шутулланмаётгани, ихтисослашти-рилган ишлаб чикаришларни тикламаётган-лиги ва ишлаб чик,араётган махсулотларининг ракобатдошлигини таъминлайдиган замо-навий технологияларни жорий этмаганлик холатлари кузатилмокда.

Хусусийлаштирилган корхоналар негизида 2 мингдан ортик паст рентабелли ва зарар кураётган кам кувватли хужалик субъектлари, шу жумладан, мингдан ортик ишламаётган хамда деярли буш ётган объектлар, сама-расиз фойдаланилаётган ер участкалари ва ишлаб чикариш хоналари аникланган.3

Давлат органлари хусусийлаштирилган корхоналарнинг асл холатини урганиш, уларнинг ишлаб чикариш фаолияти ва молиявий-иктисодий ахволини мониторинг килиш, мавжуд муаммоларни тахлил этиш ва сабабларини аниклаш, уларни кредит ва моддий ресурслар билан таъминлашда, мухандислик-ишлаб чикариш инфратузилма-сини тиклашда, ички ва ташки савдо бозор-ларини топишда амалий кумак бериш билан суст шутулланмокдалар.4

Хусусийлаштирилган корхоналарнинг мавжуд улкан иктисодий ва ишлаб чикариш салохиятини хисобга олган холда, ишлаб чикаришни кенгайтириш, экспортни жадал-лаштириш, ахоли бандлиги ва даромадларини ошириш хисобига улар иктисодий усишнинг

2 http://uza.uz/oz/documents/khususiylashtirilgan-когкЬопа1аг-Ы1ап^Ь^Ь^ата^огПдМ8-04-2017. lex.uz

3 http://uza.uz/oz/documents/khususiylashtirilgan-korkhonalar-bilan-ishlash-samaradorligi-.

4 Узбекистон Республикаси Президентининг2017 йил 18 апрелдаги «Хусусийлаштирилган корхоналар билан ишлаш самарадорлигини ошириш чора тад-бирлари туFрисида»ги ПК-2895-сон карори.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

локомотиви булиб колишлари керак. Хусу-сийлаштирилган корхоналарни хар томон-лама куллаб-кувватлаш як,ин йилларда республика минтакалари ва бутун мамлакатни ривожлантиришда кучли омил булишини таъминлаши даркор.

Бирок республикамизда баъзи тадбир-корларнинг мукаммал "Бизнес Режа " ишлаб чика олмаганлиги тадбиркорлик хавфсиз-лигини таъминлаш дастурларини ишлаб чикмаганлиги, замонавий техника янгили-кларидан уз вактида фойдалана олмасли-клари уларни банкротлик холатига олиб келиб куйган. Бундай холатларни олдини олиш учун куйидагиларга алохида эътибор каратиш зарур:

1. Хусусийлаштирилган корхоналар-нинг реестрини жорий этиш буйича чора-тадбирларни уз вактида ва тулик хажмда амалга ошириш, улар фаолиятининг доимий мониторинги ва тахлилини олиб бориш;

2. Хусусийлаштирилган корхоналарни тиклаш ва фаолият самарадорлигини ошириш буйича «йул хариталари»ни ишлаб чик,иш ва амалга оширишни ташкил этиш, шунингдек, «йул хариталари»ни амалга ошириш билан ботлик масалалар буйича вазирликлар, идо-ралар, махаллий хокимият органлари, тижо-рат банклари ва бошка ташкилотларнинг фаолиятларини мувофиклаштириш;

Шундай килиб тадбиркорлик хавфсизли-гини таъминлаш учун куйидагиларни амалга ошириш керак.

Биринчидан, тадбиркорлар банкротлик холатларини олдини олиш учун, бозор-даги коньюктура узгаришларини мунтазам урганиб, мониторинг килишлари зарурдир.

Иккинчидан, муайян бизнес лойихаларини амалга оширишда, бизнес режаларини ишлаб чикишда хатарларни олдиндан бахолаш, рао-батчилар холатини ракобат мухитини чукур тахлил этишлари килиш зарур

Учинчидан, тадбиркорлик фаолияти конун доирасида булиши маънавий -ахлокий тала-бларга хам мос келадиган булиши керак.

Туртинчидан, тадбиркорлик фаолияти тулик конуний, яъни тадбиркорлик лойихаси конун талабларига мос булиши лозим.

Бешинчидан, хар бир тадбиркор бизнес режасини тузар экан, албата тадбиркорлик хавфсизлигини таъминлаш дастурларини тузиб чикиши зарурдир.

Мазкур дастурларда куйидагилар хисобга олиниши керак.

а) Молиявий ижарачиларга туловлар, соликлар туловига кодирлик, соликка тор-тишдаги узгаришлар

б) Ташкилий иш жараёнларини тутри таш-киллаштириш, шартномаларни, жумладан лизинг шартномаларини мукаммалигини таъминланиши

в) Тадбиркорлар уз корхоналаридаги техник асбоб ускуналарни замонавий фан техника талабларига жавоб беришини таъминлаши, асбоб ускуналарни лизингга олиши

Олтинчидан, тадбиркорлар нормал фаолият курсатишлари учун уз тасаруфидаги иншоотларни, мулкни, компания иктисодий хавфсизлигини таъминлашлари, шунингдек тадбиркорлар уз фаолиятлари давомида хамкорлар, ракобатчилар билан муросали муносабатларда булишлари зарур;

Еттинчидан, тадбиркорлар уз корхона-ларида мехнат интизомини таъминлаши, мехнатни тутри ратбатлантириш, жамоада ижодий мухитни таъминлаши, мехнат унум-дорлигини ошириши лозим;

Саккизинчидан, технологик ракобатбар-дошликни ошириш, дизайн ва янги асбоб ускуналар билан таъминлаш тадбиркорлар-нинг интелектуал салохиятини ошириш, энг сунгги илмий ютукларни жадал ривожлан-тириш, замонавий технологияларни ривож-лантиришнинг устувор йуналишларини ишлаб чикиш. Тадбиркорларнинг иктисодий, саноат илмий техникавий тадбирларга оид савдо сирларини саклаш ва Интелектуал мулк агентлиги томонидан интелектуал мулк хукукларини химоя килиш, оптимал ахборот-ларни куллаб кувватлаш.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

Тук,к,изинчидан, хар бир тадбиркор уз кор-хонаси шароитини мунтазам аниклаб бориши, ходимларнинг узаро муросали муносабатда булишини таъминлаши, ходимлар уртасида узаро карама карши томонлар юзага келган холатларда узаро карама - карши томонлар-нинг манфаатларини мувофиклаштириши, зарур булганда маъмурий, интизомий чора-ларни куллаш билан вазиятни яхшилаш мум-кин.

Тадбиркорлик хавфсизлигини таъмин-лашда тадбиркор тижорат хавф даражасини тахлил килиши, отзаки ёки математик усул-лар, моделлардан унумли фойдаланиши техник тажриба ва мутахасислар тажрибасини урганиши, ахборот технологиясидан фойдала-ниб, индивидуал элементлар хакида саволлар лойихасини ишлаб чик,иб, алохида хар бир элемент учун ноаник,ликни тахлил килиши, бахолаши ва шу асосда энг яхши вариантни танлаши, шуларга асосланган холда уз иши буйича карорлар кабул килиши зарур. Тадбиркор уз ишини стратегиясини тутри кабул килиши тадбиркорлик хавфсизлигини таъ-минлайди.

Республикамизда тадбиркорлик фаоли-ятини ривожлантиришнинг устувор йуна-лишлари куйидагилардан иборатдир:

- кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини технологик воситалар, кичик механизациялар, станоклар ва бошка хилдаги унча мураккаб булмаган воситалар, шунинг-дек, транспорт воситалари билан таъминла-ниши учун лизинг компанияларини филиал-ларини купайтириб бориш;

- тадбиркорлик фаолияти хавфсизлигини таъминлаш, хусусий тадбиркорларни микро-кредитлар билан таъминлаш жараёнларини доимо давом эттириш, бунда республикадаги тижорат банклари ва бюджетдан ташкари фондлар маблатидан кенг фойдаланиш;

- хусусий мулкчиликни хар томонлама химоя килиш ва ишбилармонлик мухитини сифат жихатдан янада яхшилаш;

- тадбиркорлик субъектларига «ягона дарча» марказлари, давлат органлари ва бошка ташкилотларнинг давлат хизматлари курсатишнинг самарадорлиги, замонавий ахборот-коммуникация технологияларининг жорий этилишини тизимли тахлил килишни кенг йулга куйиш;

- «Ягона дарча» марказлари оркали давлат хизматлари курсатишда ваколатли органлар томонидан конунчиликка риоя этилиши усти-дан назоратни таъминлаш;

- илтор халкаро тажрибани хисобга олган холда, «ягона дарча» марказлари оркали давлат хизматлари курсатишни янада такомил-лаштириб бориш. "Ягона дарча» марказлари оркали курсатилаётган хизматлар сифатини янада яхшилаш ва ошкоралигини таъмин-лаш

4.Узбекистон Республикаси Хусусий-лаштирилган корхоналарга кумаклашиш ва ракобатни ривожлантириш давлат кумитасининг1 кадрлар салохиятини мустахкамлаш, кумита кадрларини тизимли равишда тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва мала-каси оширилишини ташкил этиш.Хусусийлаш-тирилган корхоналарни кайта тиклаш ва фаолияти самарадорлигини ошириш буйича «йул хариталари»ни ишлаб чикиш ва уни такомил-лаштириб бориш

Ишлаб чикаришни тиклаш ва ривожлантириш буйича «йул хариталари»ни ишлаб чикиш ва амалга ошириш, тадбиркорлик фаолиятининг асосларини ургатиш, шунинг-дек, хусусийлаштирилган корхоналарни куллаб-кувватлашнинг молиявий манбала-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг "Хусусийлаштирилган корхоналарга кумаклашиш ва ракобатни ривожлантириш давлат кумитасини ташкил эти иктигуэдрВАспидаИЯг/'Э кбНОМИк! 0ФИ ндндсвг из 117]Ф) -5016-сон Фармони.

pини кeнгaйтиpишни тaлaб этaди. Бизне^ peжaлap ишлaб чик,иш, тaдбиpкopлик фao-лияти coхacидaги ^нунчилик, менежмент, мoлия бoшкapyви мacaлaлapи вa бoшкa фaн-лap бyйичa xycycийлaштиpилгaн кopxoнaлap paхбapлapи sa ишлaб чикapиш-тexник xoдим-

лapи учун дoимий фaoлият юpитaдигaн Укув кypcлapини тaшкил этишт йyнaлтиpилгaн Taдбиpкopлик фaoлияти acocлapини укитиш pecпyбликa мapкaзи вa унинг худудий фили-aллapини бapпo этиш хaмдa yлap фaoлиятини caмapaли тaшкиллaштиpишни тaъминлaш;

Адабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнти Иcлoм Кapимoвнинг мaмлaкaтимизни 2015 fii^a ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpиш якyнлapи вa 2016 йилгa мyлжaллaнгaн иктиcoдий дacтypнинг энг мухим ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вaзиpлap Maхкaмacи мaжлиcидaги мaъpyзacи...Бoш мaкcaдимиз - мaвжyд кийинчиликлapгa кapaмacдaн, oлиб бopaëтгaн иcлoхoтлapни, ик1тиcoдиëтимиздa тapкибий yзгapишлapни изчил дaвoм эттиpиш, xycycий мулкчилик, кичик бизнec вa тaдбиpкopликкa янaдa кенг йул oчиб бepиш хиcoбидaн oлдингa юpишдиp. Toшкeнт . www.iex.uz.

2. Кapимoв И.А. 2015-йилдa иктиcoдиëтимиздa туб тapкибий yзгapишлapни aмaлгa oшиpиш, мoдepнизaция вa дивepcификaция жapaëнлapини изчил дaвoм эттиpиш Xиcoбидaн xycycий мулк вa xycycий тaдбиpкopликкa кенг йул oчиб бepиш - ycтивop вaзифaмиздиp. 2014 йилдa ижтимoий икти^дий pивoжлaниш якyнлapи вa 2015 йилгa мyлжaллaнгaн икдишдий дacтypнинг энг мухим ycтивop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вaзиpлap Maхкaмacининг мaжлиcидaги мaъpyзacи

3. Mиpзиëeв Ш.M. Эpкин вa фapoвoн, дeмoкpaтик Узбeкиcтoн дaвлaтини биpгaликдa бapпo этaмиз. I Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Пpeзидeнти лaвoзимигa киpишиш тaнтaнaли мapocимигa бaFишлaнгaн Олий Maжлиc пaлaтaлapининг кУшмa мaжлиcидaги нутк. -T., 2016. -56-б.

4. Mиpзиëeв Ш.M. Taнк1идий тaхлил, кэтъий тapтиб интизoм вa шaxcий жaвoбгapлик

- хap биp paхбap фaoлиятининг кyндaлик кoидacи булиши кepaк. I Maмлaкaтимизни 2016 йилдa ижтимoий-ик1тиcoдий pивoжлaнтиpишнинг acocий якyнлapи вa 2017 йилгa мyлжaллaнгaн иктишдий дacтypнинг энг мухим ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Вaзиpлap Maхкaмacининг кeнгaйтиpилгaн мaжлиcидaги мaъpyзa, 2017 йил 14 янвapь.

- Toшкeнт: "Узбeкиcтoн", 2017. -104- б.

5. Узбеки^н в цифpax. - 2013 йил. Гocyдapcтвeнный шмитет Pecпyблики Узбеки-cтaн no Стaтиcтикe -T .2013

6. Toлaмeтoвa З.А. Иктиcoдиëтни мoдepнизaциялaш жapaëнидa мeхнaт бoзopини pивoжлaниш йyнaлишлapи 2014. Toшкeнт . "Иктиcoдиëт" 305 б

7. Toлaмeтoвa З.А. Meхнaт иктиcoдиëти вa coциoлoгияcи. 2017. Toшкeнт. "Фaн вa тexнoлoгия" 400 бет

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.