Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик – ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг асоси'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик – ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг асоси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1086
172
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Турдиев У., Карабаев Ф.

Ўзбекистонда мустақиллик йилларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш борасида давлат иқтисодий сиёсатининг асосий йўналишлари, белгиланган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши кенг миқёсда қизиқиш уйғотмоқда. Мазкур соҳани ривожлантириш мақсадида берилаётган имтиёз ва енгилликларнинг натижалари таҳлиллари мустақиллик йилларида эришилган ютуқларнинг бир йўналиши деб бахоланаяпти. Ҳозирги шароитда иқтисодиётнинг етакчи тармоқларини модернизациялаш ва янгилаш, таркибий ўзгаришлар ва диверсификация жараёнларини самарали амалга оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг иштирокини янада фаоллаштиришнинг асосий йўналишларини ўрганиш мухим ахамиятга эга.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик – ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг асоси»

Турдиев У.

Узбекистан Республикаси Монополиядан чикариш

ва ракобатни ривожлантириш давлат кумитаси раис в.б. Карабаев Ф.

Узбекистон Республикаси Монополияга карши сиёсатни

такомиллаштириш маркази директори

КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК - ИЖТИМОИЙ-ИКТИСОДИЙ ТАРАККИЁТНИНГ АСОСИ

Узбекистонда мустациллик йилларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш борасида давлат ицтисодий сиёсатининг асосий йуналишлари, белгиланган чора-тадбирларнинг амалга ошири-лиши кенг мицёсда цизициш уйтотмоцда. Мазкур соцани ривожлантириш мацсадида берилаётган им-тиёз ва енгилликларнинг натижалари тацлиллари мустациллик йилларида эришилган ютуцларнинг бир йуналиши деб бахоланаяпти. %озирги шароитда ицтисодиётнинг етакчи тармоцларини модерниза-циялаш ва янгилаш, таркибий узгаришлар ва диверсификация жараёнларини самарали амалга ошириш-да кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектла-рининг иштирокини янада фаоллаштиришнинг асосий йуналишларини урганиш мухим ахамиятга эга.

Мустакилликка эришилган дастлаб-ки йиллардан кичик бизнесни ривож-лантиришга мамлакатимиз иктисодий салохиятини юксалтирувчи мухим сохалардан бири сифатида алохида эъ-тибор каратилиб келинмокда. Прези-дентимиз мустакил тараккиёт даври-нинг бошиданок кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш биз учун мухим вазифа булиб колишини алохида курсатиб берганлар. Бунда, иктисодиётнинг мазкур сох,аси уч асосий масалани хал этиши кераклигига алохида урFу бериб утилган. Биринчидан, якин 5-10 йил ичида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари мамла-кат ялпи ички махсулотининг 50-60 фои-зига якинини ишлаб чикариши керак. Ик-

кинчидан, улар ах,оли бандлиги ва даро-мадлари усишининг энг мухим манбаи булмоFи зарур. Учинчи масала - мулк-дорлар синфини мамлакатдаги сиёсий, иктисодий ва ижтимоий баркарорликни таминлайдиган асосий куч сифатида шак-ллантириш зарур1.

Мазкур вазифалардан келиб чикан холда, мамлакатимизда амалга оши-рилган иктисодий ислохотлар оркали энг аввало иктисодий манфаатлар-ни руёбга чикаришнинг мухим восита-си хисобланган мулкчилик муносабат-

1 Каримов И.А. 2003 йилда мамлакатни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2004 йилда иктисодий ислохотларни чукурлаштиришнинг асосий йуналишларининг баFишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси // Ишонч, 2004 йил 10 февраль, 22-сон.

V_/

ларини мазмунан узгартиришга х,аракат килинди. Режали иктисодиёт шароити-да асосан давлат мулки монополияси-нинг х,укмронлиги ва бу муносабатларга ута расмиятчилик билан ёндашув мулк-чилик муносабатларининг самарадорли-гини деярли йукка чикарган эди. Шун-га кура, мамлакатимизда амалга оширил-ган иктисодий ислох,отларнинг марказий йуналиши куп укладли иктисодиётни яра-тиш, урта мулкдорлар синфини шакллан-тириш муаммоларига каратилди.

Иктисодиёт нодавлат секторининг шак-лланишида мулкни давлат тасарруфи-дан чикариш ва хусусийлаштириш жа-раёнларининг таъсири ах,амиятли булди. Бу борадаги ислох,отларнинг максадга йуналтирилганлиги, х,ар томонлама асосланганлиги ва изчиллигини таъ-минлаш максадида х,укумат даражаси-да мулкни давлат тасаруфидан чикариш ва хусусийлаштириш дастури ишлаб чикилиб, иктисодиётнинг барча тармок ва сох,аларида боскичма-боскич амалга оширилди. Жумладан, 1991-2000 йиллар-да 83,5 мингдан ортик давлат мулки объ-ектлари хусусийлаштирилган булса, 20012010 йиллар мобайнида 9 мингдан ортик давлат тасарруфидаги корхона ва объект-лар хусусийлаштирилиб, руйхатга олинган корхоналарининг умумий сонида нодавлат мулки корхоналарининг улуши деярли 93 фоизга етди.

Мамлакатимизда х,акикий мулкдорлар синфининг карор топиши жа-дал суръатларда амалга ошиб, тез орада узининг ижобий натижаларини курсатди. Узбекистонда иктисодиётнинг нодавлат сектори ах,амиятли салмокка эга булиб борди. Агар 1990 йилда республика ЯИМ умумий х,ажмида атиги 38,1 фоизи, жумладан саноат мах,сулотининг 10,4 фоизи, кишлок хужалиги мах,сулотининг 65 фоизи, чакана савдо айланмасининг 51 фоизи иктисодиётнинг нодавлат сектори-га туFри келган булса, 2009 йилга келиб ЯИМ умумий х,ажмининг 81,3 фоизи, саноат мах,сулотининг 81,9 фоизи, кишлок хужалиги мах,сулоти ва чакана савдо айланмасининг 99,9 фоизи нодавлат сек-торига туFри келди. Ушбу секторда банд булганларнинг улуши 1990 йилдаги 37,2

фоиздан 2010 йилда деярли 80 фоизга етди.

Кичик бизнеснинг ихчамлиги, х,аракатчанлиги, иктисодий манфаатлар-ни нисбатан туларок намоён эта олиши, бозор конъюнктураси узгаришларига тез мослаша олиши каби хусусиятлари унинг иктисодиётни тубдан узгартиришда энг самарали ва кулай воситалардан бирига айлантирди. Мазкур сох,а тараккиёти учун алох,ида шарт-шароитларнинг яратили-ши, солик, божхона ва бошка тулов имти-ёзларининг белгиланиши, нисбатан арзон кредит ресурсларининг такдим этилиши натижасида киска давр ичида кичик бизнес корхоналарининг сони ах,амиятли да-ражада ошиб борди. Статистик маълумот-ларга кура, 1992 йилда руйхатга олинган кичик бизнес корхоналарининг сони атиги 16,5 мингтани ташкил этган булса, 2011 йилнинг 1 январь х,олатига бу курсаткич (фермер хужаликларидан ташкари) 231,7 мингтага етди, яъни 14 баравардан купрок усди.

Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корликнинг ах,оли бандлиги даража-сини оширишдаги роли х,ам ах,амиятли х,исобланади. Дарх,акикат, тадбиркор уз маблаFларини ишлаб чикариш сох,асига киритар экан, айни пайтда уз даромадла-рини ошириш билан бирга жамият бошка аъзоларининг х,ам иш х,амда даромад билан таъминланишига моддий негиз ярата-ди. Мамлакатимизда бу борадаги фаоли-ят х,ам кенгайиб бормокда. 2011 йилнинг 1 январь х,олатига кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда банд булганлар сони 8639,3 минг кишини, шу жумладан, якка тадбиркорлар 6666,5 минг кишини, кичик корхона ва микрофирмадаги бандлар сони 1972,8 минг кишини ташкил этди.

Мамлакатимизда 2009-2011 йиллар-га мулжалланган Инкирозга карши чо-ралар дастури доирасида иктисодий усишни таъминлаш, янги иш уринларини ташкил килиш, бандлик муаммосини х,ал этиш, ах,олининг даромадлари ва фаровонлигини оширишда тобора мух,им урин тутаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантириш, раFбатлантириш ва куллаб-кувватлашга алох,ида эътибор каратилмокда. Бу тад-

бирларнинг асосий кисми кичик биз-неснинг ривожланишини куллаб-кувватлашни кучайтириш, ах,оли банд-лигига ва янги иш уринларини яратишни кумаклашишга каратилган булиб, уларни куйидаги йуналишлар буйича гурух,лаш мумкин: 1) кичик бизнес корхоналарининг тижорат банклари кредит ресурсла-ридан фойдаланиш имкониятларини кен-гайтириш; 2) кичик бизнес субъектлари учун солик имтиёзлари бериш; 3) уларга кулай фаолият шарт-шароитларини яра-тиш.

Амалга оширилган чора-тадбирлар на-тижасида кичик бизнес субъектларининг ялпи ички мах,сулотдаги улуши 2010 йилда 52,5 фоизга етди. Холбуки, бу курсаткич мустакилликнинг дастлабки йиллари-да 1,5 фоизни, 2000 йилда эса 31 фоизни ташкил этган эди. Бундай натижа бирин-чи навбатда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик давлат томонидан доимий куллаб-кувватланаётгани самарасидир.

Кичик бизнес фаолиятининг кен-гайиши иктисодиётнинг бошка сох,а ва тармоклари ишлаб чикариш х,ажмидаги салмоFининг ошиши оркали х,ам намо-ён булди. Хусусан, мазкур сох,анинг сано-ат мах,сулотлари ишлаб чикаришдаги улуши 2005 йилдаги 10,0 фоиздан 2010 йилда 19,6 фоизга, кишлок хужалигида тегишли равишда 95,7 фоиздан 97,9 фоизга, савдо-да 43,7 фоиздан 50,5 фоизга, юк ташиш-да 24,6 фоиздан 40 фоизга, асосий капи-талга инвестициялар х,ажмида 24 фоиздан 30 фоизга, экспорт х,ажмида эса 6 фоиздан 13,6 фоизга кадар ошди.

Мамлакатда кичик бизнеснинг бу кадар жадал ривожланишида энг аввало мазкур сох,а учун белгиланаётган солик имтиёзлари етарли даражадаги раFбатлантирувчи роль уйнаётганлиги х,исобланади. 19962011 йиллар мобайнида кичик бизнес субъектлари учун белгиланган солик ставкалари 38 фоиздан 6 фоизга кадар ёки 6,3 мартага кискарган. 2010 йилда ягона солик тулови ставкасининг 8 фоиздан 7 фоизга туширилиши натижасида са-ноат сох,асида фаолият юритаётган кичик корхоналар ва микрофирмалар 23,6 млрд. сум микдоридаги маблаFни тежаш имко-ниятига эга булган эди.

Кейинги йилларда мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш ва х,исобга куйиш ти-зимини такомиллаштириш масалалари-га катта эътибор каратилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2006 йил 24 майдаги ПК-357-сонли "Тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатига олиш ва х,исобга куйишнинг хабардор килиш тартибини жорий этиш туFрисида"ги Карорига биноан эндилик-да тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатига олиш, тегишли равишда, юстиция органлари ёки туман (шах,ар) лар х,окимликлари х,узуридаги Тадбиркорлик субъектларини руйхатга олиш ин-спекциялари томонидан бир вактнинг узида уларни солик ва статистика ор-ганларида х,исобга куйган х,олда амалга оширилмокда. Хозирда тадбиркор-ни ушбу идоралардан руйхатдан утиш ва уз фаолиятини бошлаш учун рухсат олиш муддатлари х,ам сезиларли даражада кискартирилган. Ариза-хабарномани бер-ган пайтдан бошлаб тадбиркорлик субъ-ектини давлат руйхатига олиб, унга давлат руйхатига олинганлик туFрисидаги гувох,номани беришгача утадиган муддат купи билан икки иш кунини ташкил этади.

Бу давр мобайнида давлат солик хиз-мати органлари юридик шахсни, якка тартибдаги тадбиркорни, юридик шахс булмасдан ташкил этилган дех,кон хужалигини бюджетдан ташкари Пенсия жамFармасига, Иш билан таъмин-лашга кумаклашиш жамFармаси ва Республика йул жамFармасига суFурта ба-даллари туловчилар сифатида х,исобга куяди. Давлат статистика органлари эса руйхатдан утказувчи орган томонидан бе-рилган статистика маълумотларига хос ракамларининг субъект томонидан ариза-хабарномада курсатилган маълумотларга мувофиклигини текшириб, юридик шахсни корхоналар ва ташкилотларнинг Ягона давлат регистрига киритади.

Шунингдек, уз фаолиятини ташкил этиш харажатларини кискартириш, бунда айрим тоифадаги хужалик юритувчи субъектларга кулайлик ва имтиёзлар бериш кузда тутилган. Жумладан, уз фаолиятини давлат руйхатидан утказилганлик

V_/

учун дехкон хужаликлари, шунинг-дек давлат корхоналари негизида таш-кил килинадиган акциядорлик жамият-ларидан давлат божи олинмайди. Бориш кийин булган ва тоFли туманларда ташкил этиладиган тадбиркорлик субъектларидан эса давлат божи белгиланган ставканинг 20 фоизи микдорида ундирилади.

Мамлакатимизда кичик бизнес субъ-ектлари учун яна бир кулайлик - 2005 йилнинг 1 июлидан бошлаб тадбир-корлар учун солик ва бошка мажбурий туловларни хисоблаш ишларини амалга ошириш ва тулашнинг соддалаштирилган тартиби яратилди. Эндиликда микрофирма ва кичик корхоналар илгари тулаб ке-линган туртта тулов - ягона солик, бюд-жетдан ташкари Пенсия жамFармаси, Йул ва Мактаб таьлими жамFармаларига мажбурий ажратмалар урнига ягона солик тулови тулаш тартиби жорий этилди.

Маълумки, тадбиркорликнинг риво-жига салбий таъсир курсатиши мумкин булган жихат - бу уларнинг кимматли вактларини олиб, узининг мураккабли-ги ва такрорийлиги билан нохуш таассу-рот пайдо киладиган молиявий, статистик ва бошка турдаги хисоботларни топши-риш жараёни хисобланади. Айнан мана шу жараённинг тадбиркорлик фаолияти-га салбий таъсирини камайтириш ва тар-тибга солиш максадида кабул килинган Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2005 йил 15 июлдаги ПК,-100-сонли «Тадбиркорлик субъектлари томонидан такдим этиладиган хисобот тизимини та-комиллаштириш ва уни ноконуний та-лаб этганлик учун жавобгарликни кучай-тириш туFрисида»ги Карори мамлакати-миздаги тадбиркорлик субъектлари томонидан такдим этиладиган хисобот тизимини хам соддалаштириш, хам такомил-лаштириш имконини берди. Хусусан, 2005 йил 1 июлдан бошлаб микрофирмалар ва кичик корхоналар томонидан соликлар, йиFимлар, ажратмалар хамда бошка мажбурий туловлар буйича барча хисоб-китобларни давлат солик хизмати орган-ларига хар ойда такдим этишдан хар чо-ракда такдим этишга утказилди.

Шунингдек, микрофирма ва кичик корхоналар томонидан молиявий ва стати-

стик хисоботларнинг айрим шаклларини (масалан, бухгалтерия балансидан ибо-рат молиявий хисобот, молиявий натижа-лар туFрисидаги хисобот, дебиторлик ва кредиторлик карзлари туFрисидаги маъ-лумотнома) йилда бир марта, статистик хисоботни - хисобот турларига караб хар чоракда ёки хар йилда бир марта такдим этиш тартиби белгилаб берилди.

Юкорида кайд этилган карор асосида кичик корхона ва микрофирмалар учун солик органларига хисоботларни топ-шириш тартибини соддалаштириш нати-жасида илгариги солик хисоб-китоблар такдим этиш учун солик идоралари-га чорак давомида келиш даврийлиги 10 мартадан 1 мартага кадар, солик идо-раларига чорак давомида такдим этиладиган солик хисоб-китоблари сони эса 373300 дан 37330 га, яъни 10 баро-бар кискарди. Солик хисоб-китобларни солик идораларига такдим этиш даврий-лиги кискариши натижасида кичик бизнес субъектларида жами 3,3 млрд. сум маблаF тежалиб, ушбу маблаFлар иш-лаб чикаришни кенгайтириш, молиявий баркарорлигини мустахкамлаш ва инвестиция максадларига ишлатилишини таъ-минлади.

Президентимизнинг 2005 йил 5 октяб-рдаги ПФ-3665-сонли "Тадбиркорлик субъектларини текширишни янада кискартириш ва унинг тизимини такомил-лаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги Фармони тадбиркорлик субъектларини текширишни ташкил килиш тизимини та-комиллаштириш ва текширишлар сони-ни кескин кискартириш имконини бер-ди. Фармонга кура эндиликда микро-фирмалар, кичик корхоналар ва фермер хужаликларининг молия-хужалик фаолия-тини хар турт йилда купи билан бир марта, бошка тадбиркорлик субъектларини эса хар уч йилда купи билан бир марта режа асосида текшириш утказилиши; янги ташкил килинган микрофирмалар, кичик корхоналар ва фермер хужаликларининг молия-хужалик фаолиятини улар давлат руйхатига олинган пайтдан бошлаб икки йил мобайнида режа асосида текширувдан утказилмаслиги; худудий солик органлари томонидан бошка туманлар (шахарлар)да

руйхатга олинган тадбиркорлик субъект-ларининг ишлаб чикариш бинолари, савдо шохобчалари каерда жойлашганидан ва хизматлар курсатиладиган (ишлар ба-жариладиган) жойдан катъи назар улар-нинг молия-хужалик фаолиятини текши-риш такрорланишига йул куйилмаган х,олда, тадбиркорлик субъекти руйхатга олинган жойдаги тегишли солик органлари билан бир вактда амалга оширили-ши; тадбиркорлик субъектлари текши-риш натижалари буйича назорат орган-ларининг такдимномаларини бажарган, шунингдек етказилган зарарни белгилан-ган муддатда ва тулик х,ажмда ихтиёрий равишда коплаган, шу жумладан пеняни тулаган такдирда уларга нисбатан молия-вий жазо чоралари кулланилмаслиги бел-гилаб куйилди.

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2009 йил 15 майдаги ПК-1112-сонли "Тадбиркорлик фаолиятини янада куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги Карорига бино-ан мамлакатимиздаги тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда рухсат бериш жа-раёнлари кискартирилиб, турли туловлар микдори оптималлаштирилди. Жумладан, 2009 йил 1 июндан бошлаб тадбиркорлик фаолияти билан шуFулланувчи юридик ва жисмоний шахсларни давлат руйхатидан утказиш учун бож х,акини - энг кам иш х,аки микдорининг 5 баробаридан 2 ба-робари микдоригача, тадбиркорлик субъектлари томонидан банкларда х,исоб ракамларини очиш учун туловларни - энг кам иш х,аки микдорининг 1 баробаридан 0,5 баробари микдоригача, кишлок жой-ларда эса - энг кам иш х,акининг 0,1 баробари микдоригача пасайтирилди.

Тадбиркорларнинг уз ишини ташкил этиш билан бoFл и к сарф-харажатлар х,ам ах,амиятли даражада кискартирилди. Масалан: архитектура-режалаштириш топширик тупламларини олиш киймати -4 баробар; лойих,а-смета х,ужжатларини экспертизадан утказиш - 2,5 баробар; кадастр х,ужжатларини расмийлаштириш киймати - 2 баробарга пасайтирилди.

Тадбиркорлик фаолиятини таш-кил этишда рухсат бериш жараёнлари-ни кискартириш ва туловларни оптимал-

лаштириш тадбирларининг ах,амиятли даражада амалга оширилганлигини норма-тивлар лойих,аларининг экологик экспер-тизасини утказиш буйича тулов микдори 75 марта, экологик экспертиза киймати 25 марта камайтирилганлигидан х,ам куриш мумкин. Умумий х,олда, тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда рухсат бериш жа-раёнларини кискартириш ва туловларни оптималлаштириш натижасида х,ар битта тадбиркорлик субъекти учун уз фаолиятини ташкил этишда уртача 4 миллион 207 минг сум микдоргача маблаFларни тежаш имконияти пайдо булди.

Президентимизнинг 2011 йил 4 апрел-даги "Тадбиркорлик субъектларини тек-ширишларни янада кискартириш ва улар фаолиятини назорат килишни ташкил этиш тизимини такомиллаштириш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармонини эълон килиниши мазкур сох,а ривожи учун янада янги кулайликларни яратди. Жумладан, унда янги ташкил килинган кичик тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фаолияти улар давлат руйхатига олинган пайтдан бошлаб дастлабки уч йил мобайнида режали солик текширишларидан утказилмаслиги, 2011 йилнинг 1 апрели-дан то 2014 йилнинг 1 апрелигача булган даврда соликларни ва бошка мажбу-рий туловларни уз вактида тулаб келаёт-ган, шунингдек, ишлаб чикариш суръат-ларининг баркарор усиши ва рентабел-лигини таъминлаётган кичик тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фаолиятини солик сох,асида текширишнинг такикланиши, ушбу текшириш муддатла-рини конун ^ужжатларида кузда тутил-ган максимал муддатдан, яъни 30 календарь кунидан ортик муддатга узайтирили-шига йул куйилмаслиги кабилар белгилаб берилган1. Ушбу чора-тадбирлар оркали давлат ва назорат органларининг корхоналар молия-хужалик фаолиятига арала-шувини тубдан кискартириш, текшириш-ларни ташкил килиш тизимини янада та-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг "Тадбиркорлик субъектларини текширишларни янада кискартириш ва улар фаолиятини назорат килишни ташкил этиш тизимини такомиллаштириш борасидаги кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармони 2011 йил 4 апрель

V_/

комиллаштириш, шу асосда тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатлари химоя килинишини кучай-тиришнинг таъминланиши мамлакати-миз ижтимоий-иктисодий тараккиётининг жадаллашувига, баркарор иктисодий усиш суръатларининг таъминланишига ахамиятли хисса кушади.

Кичик бизнес ва тадбиркорлик субъ-ектларини молиявий жихатдан куллаб-кувватлаш тадбирлари кучайтирилди. Ху-сусан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига ажратилган кредитлар хажми 2001 йилда 171,5 млрд. сумни таш-кил этган булса, бу курсаткич 2010 йилда 2690 млрд. сумни, яъни деярли 16 ба-равар купрокни ташкил этди. Умуман ол-ганда 2001-2010 йиллар мобайнида ажратилган кредитлар хажми деярли 8,7 трлн. сумга етди.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликни ривожлантиришда хорижий инве-стициялар кенг жалб этилмокда. Хусусан, Осиё тараккиёт банки, Ислом тараккиёт банки, Германия тараккиёт банки (^Ш), Хитой Халк Республикаси хукумати ва бошка халкаро молия институтлари томо-нидан кичик бизнесни ривожлантиришга ажратилган кредитлар хажми 2008 йилда 80 млн., 2009 йилда 121,8 млн., 2010 йилда 146 миллион АК,Ш долларига тенг булди.

Кичик бизнес корхоналарининг тижо-рат банклари кредит ресурсларидан фой-даланиш имкониятларини кенгайтириш борасида уларнинг айланма маблаFларни тулдириш учун кредитлар беришнинг энг юкори муддатини 12 ойдан 18 ойга кадар узайтирилди. Бу эса, бошка шароитлар узгармагани холда, кичик бизнес кор-хоналари томонидан фойдаланилаётган кредит ресурслари хажмининг 1,5 бара-варга оширди.

Шунингдек, тижорат банклари томонидан янгидан ташкил этилаётган кичик ва хусусий корхоналарни устун равиш-да куллаб-кувватлаш учун урнатилган меъёрлар доирасида Имтиёзли кредит-лаш жамFармаси ресурс базасини кен-гайтиришга йуналтирилган маблаFлар микдорининг 2 баравар купайтирилиши хам бу борадаги мухим тадбирлар жумла-сига киради.

Бунинг натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг мамлакатимизда янги иш уринларини ташкил килиш, ахолининг даромадлари ва фаровонлигини оширишнинг мухим омили сифатидаги натижалари салмокли булиб бормокда. Мазкур сохада 2002 йилда 369,3 минг, 2005 йилда 434,2 минг, 2006 йилда 290 минг, 2008 йилда 374 минг, 2009 йилда 391,8 мингта янги иш уринлари яратилган эди. 2010 йилда яра-тилган жами 950 мингдан ортик янги иш уринларининг 600 мингтаси (65 фоизи) кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасига туFри келди. Бунинг натижасида, кичик бизнесда банд булганлар сонининг жами иктисодиётдаги банд булганлар со-нига нисбатан улуши 2008 йилда 73,1 фо-изни ташкил этган булса, 2010 йилга ке-либ 74,3 фоизга етди.

Кичик бизнеснинг баркарор ривожла-нишида экспортга йуналтирилган ва импорт урнини босувчи ишлаб чикариш учун замонавий технология ва асбоб-ускуналар билан таъминланганлик катта ахамият касб этади. Ушбу муаммони самарали хал этиш максадида Тикланиш ва тараккиёт фонди томонидан Узбекистон Миллий банки, Асака-банк, Узсаноаткурилишбанк ва Агробанкда хориждан экспортга йуналтирилган ва импорт урнини босув-чи ишлаб чикариш учун замонавий технология ва асбоб-ускуналарни харид килиш буйича инвестицион лойихаларни молия-лаштириш учун 5 фоизгача йиллик ставка-да хамда хар бир кредит микдори 3 миллион доллардан ошмаган хажмдаги кредит линиялари очилди.

Мамлакат тимизда 2011 йил "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили" деб эълон килиниб, махсус Давлат дасту-ри ишлаб чикилди. Мазкур Дастур доирасида амалга оширилиши кузда тутилган энг мухим устувор йуналишлар сифати-да куйидагилар белгилаб берилган: кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-лари фаолияти учун янада кулай мухит яратиш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфа-атларини химоя килишни кучайтириш-га йуналтирилган норматив-хукукий ба-зани янада такомиллаштириш; кичик биз-

нес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фаолиятига дав-лат ва назорат тузилмаларининг арала-шувини кескин камайтириш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш тартибини соддалаштириш ва фаолият юритишнинг моддий-техник шарт-шароитларини таъминлаш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларига солик ва бошка туловлар бораси-да енгилликлар яратиш, х,исобот топши-риш тизимини такомиллаштириш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини кредитлаш механизмини яна-да такомиллаштириш; кичик бизнесни ри-вожлантириш учун хорижий инвестици-яларни кенг жалб этиш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг ташки иктисодий фаолият сох,асидаги иш-тирокини кенгайтириш; илFор илм-фан ютукларига асосланган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланти-ришга кенг йул очиб бериш; кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларига такдим этилаётган имтиёзлар ва кулай шароитлар тизимини янада ри-вожлантириш. Бугунги кунда ушбу дастур чора-тадбирларининг изчил амалга оши-рилиши сох,а ривожида уз самарасини бермокда.

Бугунги кунда мамлакатимизда амалга оширилаётган иктисодиётнинг етак-чи тармокларни модернизациялаш ва ян-гилаш, таркибий узгаришлар ва диверсификация жараёнларини самарали амалга оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг иштироки-ни янада фаоллаштириш учун куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш мух,им х,исобланади:

-кичик бизнеснинг технологик, таш-килий, функционал ва тармок жих,атидан таркибий тузилмасини такомиллаштириш. Хусусан, замонавий техника ва техноло-гиялардан фойдаланиб, замонавий талаб-га жавоб берувчи тайёр мах,сулот ишлаб чикарувчи, инновацион лойих,а ва ишлан-маларни амалга оширувчи кичик корхона ва микрофирмаларни устувор даражада ривожлантириш зарур;

-кичик корхоналарнинг «х,аётий цикли»да кулам жих,атидан ривожланиш йуналишини кучайтириш. Яъни, улар-нинг секин-аста йирик корхоналарга усиб утишини раFбатлантирувчи иктисодий механизмни ишлаб чикиш ва йулга куйиш мух,им х,исобланади;

-йирик корхоналарнинг кичик бизнес билан кооперация алокаларини янада мустах,камлаш ва бошкалар.

Юкоридаги фикр-мулох,азалардан ке-либ чиккан х,олда таъкидлаш мумкин-ки, мамлакатимизда иктисодиётни тубдан ислох, этиш, бозор муносабатлари асос-ларини шакллантириш ва кенгайтириш, таркибий узгартиришлар оркали замонавий тармок ва сох,аларни яратиш, ишлаб чикаришни модернизациялаш ва диверси-фикациялаш оркали баркарор иктисодий усишни таъминлаш, янги иш уринларини ташкил килиш, бандлик муаммосини х,ал этиш, ах,олининг даромадлари ва фаровонлигини оширишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг имконият-ларидан кенг фойдаланиб келинмокда. Ушбу жараёнларнинг муваффакияти ва юкори самарали булишида Президен-тимиз томонидан белгилаб берилган ислох,отлар стратегиясининг аник ва изчил амалга оширилганлиги мустах,кам асос булиб хизмат килмокда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.