Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик: имтиёзлар самараси'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик: имтиёзлар самараси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
405
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Э. Ф. Гадоев

Мамлакатимизда иқтисодиётнинг барқарор ўсишини таъминлаш ва тадбиркорлик учун барча қулай шарт-шароитларни яратиш борасида амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларни жонлантириш, тадбиркорлик субъектларини янада қўллабқувватлашга қаратилган тадбирлар Юртбошимиз томонидан эълон қилинган 2011 – “Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили”да ушбу соҳани янада ривожлантириш учун замин яратди ҳамда иқтисодийижтимоий тараққиётини янги, янада юксак босқичга кўтаришда муҳим аҳамият касб этди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик: имтиёзлар самараси»

Э.Ф.Гадоев

Узбекистон Республикаси Давлат солик кумитаси раиси уринбосари,

Солик академияси ректори, и.ф.н., доц.

КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК: ИМТИЁЗЛАР САМАРАСИ

Мамлакатимизда ицтисодиётнинг барцарор усишини таъминлаш ва тадбиркорлик учун барча цулай шарт-шароитларни яратиш борасида амалга оши-рилаётган ицтисодий ислоцотларни жонланти-риш, тадбиркорлик субъектларини янада цуллаб-цувватлашга царатилган тадбирлар Юртбошимиз томонидан эълон цилинган 2011 - "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили"да ушбу соцани янада ри-вожлантириш учун замин яратди цамда ицтисодий-ижтимоий тарацциётини янги, янада юксак босцичга кутаришда муцим ацамият касб этди.

Президентимиз Ислом Каримов таъ-кидлаганларидек: "Ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик кайта жих,озлаш, иктисодиётнинг етакчи тармокларини жадал янгилаш биз учун энг мух,им устувор вазифа сифатида изчил да-вом эттирилади. Мамлакатимизнинг барча минтакаларида бизнесни ривожланти-риш учун янада кулай ишчан мух,ит яратиш, тадбиркорлик, кичик ва хусусий биз-несга янада кенг эркинлик бериш, бюро-кратик тусик ва Fовларни бартараф этиш буйича зарур чора-тадбирларни амалга ошириш лозим".1

Ягона солик тулови ставкасини 2005 йилдаги 13 фоиздан 2012 йилда 5 фоиз-гача, ёки 2,5 баробардан ортик камайти-рилиши кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожи учун катта имкониятлар берди. Жумладан, 2000 йилда мамлакати-миз ялпи ички мах,сулотидаги кичик бизнес субъектлари улуши 30 фоизни таш-кил килган булса, 2011 йил якуни билан бу курсаткич 54 фоизни ташкил этиди.

1 И.Каримов. Барча режа ва дастурларимиз Ва-танимиз тараккиётини юксалтириш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади. Т."Узбекистон":2011.

Бугунги кунда иктисодиётнинг реал сек-тори корхоналарини куллаб-кувватлаш буйича, биринчи навбатда, ишлаб чикаришни модернизация килиш, кооперация алокаларини кенгайтириш, мустах,кам х,амкорликни йулга куйиш, мамлакатимизда ишлаб чикарилган мах,сулотларга ички талабни раFбатлантириш масалаларига кенг эътибор берилмокда.

Республикамизда солик юкини пасай-тириш, соликка тортиш тизимини содда-лаштириш ва унификация килиш, шунинг-дек, тадбиркорлик фаолиятини муайян сох,аларини куллаб-кувватлаш максадида кейинги йилларда катор кушимча солик имтиёзлари ва преференциялар берилди.

Тадбиркорликка максимал даражада янада кулай бизнес-мух,ит яратиш, хусусий мулкнинг устуворлигини мустах,камлаш, уни ишончли кафолатларини таъминлаш х,амда тадбиркорликка купрок эркинлик бериш ва ривожлантиришга йуналтирилган кенг чора-тадбирларни амалга ошириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 7 февралдаги ПК-1474 сонли Карорига мувофик «Кичик бизнес ва хусусий тад-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2012

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ЯИМ даги улуши, %.

1 Расм

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

биркорлик йили»нинг Давлат дастури кабул килинди.

Жумладан, Дастурга мувофик, давлат ва назорат органларининг корхо-налар молия-хужалик фаолиятига ара-лашувини тубдан кискартириш, текши-ришларни ташкил килиш тизимини яна-да такомиллаштириш ва мансабдор шах-сларнинг улар фаолиятига асоссиз ара-лашуви учун жавобгарлигини кучайти-риш, шу асосда тадбиркорлик субъектла-рининг ^укуклари ва конуний манфаатла-ри х,имоя килинишини кучайтиришни таъ-минлаш максадида, Узбекистон Республи-каси Президентининг 2011 йил 4 апрелда-ги «Тадбиркорлик субъектларини текши-ришларни янада кискартириш ва улар фа-олиятини назорат килишни ташкил этиш тизимини такомиллаштириш борасида-ги кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-4296-сонли Фармони кабул килиниши мух,им ах,амиятга эга булди.

Фармонда янги ташкил килинган кичик тадбиркорлик субъектларининг (акциз солиFига тортиладиган товарлар иш-лаб чикарувчи кичик тадбиркорлик субъ-ектлари фаолиятини текшириш, шунинг-дек бюджет х,амда марказлаштирилган маблаFлар ва ресурслардан максадли фойдаланиш билан боFлик текшириш-лар бундан мустасно) молия-хужалик фа-олияти улар давлат руйхатига олинган пайтдан бошлаб, дастлабки 3 йил мо-байнида режали солик текширувларидан утказилмаслиги белгиланди.

Фармонда белгиланган мух,им кулайликлардан яна бири 2011 йилнинг 1 апрелидан 2014 йилнинг 1 апрелигача булган даврда соликларни ва бошка маж-бурий туловларни уз вактида тулаб кела-ётган, шунингдек ишлаб чикариш суръат-ларини баркарор усиши ва рентабелли-гини таъминлаётган кичик тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фаолиятини солик текширувлари (юридик шах-сларни тугатиш чоFида, куз^атилган жи-ноят ишлари доирасида, шунингдек бюджет х,амда марказлаштирилган маблаFлар х,амда ресурслардан максадли фойдаланиш билан боFл и к режадан ташкари тек-ширишлардан ташкари) такикланди.

Шунингдек, кичик тадбиркорлик субъектларида солик текширувлари утказишнинг даврийлигини аник белгилаш максадида, кичик тадбиркорлик субъект-лари фаолиятини солик сох,асида текшириш муддатларини конун х,ужжатларида уларни утказиш кузда тутилган макси-мал муддатдан, яъни 30 календарь куни-дан ортик муддатга узайтирилишига йул куйилмаслиги белгилаб куйилди.

"Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили" Давлат дастурига мувофик х,амда тадбиркорлик фаолиятини кенг ри-вожлантириш учун кушимча кулай шарт-шароитлар яратиш, тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш тар-тибини янада такомиллаштириш ва хара-жатларини камайтириш максадида, 2011 йил 12 майда яна бир мух,им жужжат,

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг "Тадбиркорлик субъектларини таш-кил этиш ва давлат руйхатидан утказиш тартибини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида" 1529-сонли Карор кабул килинди.

Ушбу Карорга кура, 2011 йил 1 июндан бошлаб катор тадбиркорлик сохаларидаги субъектлар ходимларининг йиллик уртача сонини 50 дан 100 кишигача купайтиргани холда "кичик корхона" макомини саклаб колиш ва ушбу тоифадаги тадбиркорлик субъектлари учун белгиланган имтиёз ва преференциялардан фойдаланиш имко-ниятига эга булди.

Шунингдек, 2011 йил 1 июндан бошлаб тадбиркорлик субъектларини давлат рухатидан утказиш тартиблари соддалаш-тирилди ва ушбу максадда улардан олина-диган туловлар кискартирилди.

Жумладан, янги ташкил килинаётган масъулияти чекланган ва кушимча масъ-улиятли жамиятлар устав фондининг энг кам х,ажми давлат руйхатидан утиш учун хужжатлар такдим этилган сана-да конунчиликда белгиланган энг кам иш хаки микдорининг кирк бараваридан кам булмаслиги белгиланди, яъни амалдаги энг кам иш хаки микдорининг эллик бараваридан 20 фоизга камайтирилди.

Шуни алохида таъкидлаш керак-ки, тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш уларнинг аризасига кура намунавий таъсис хужжатлари асо-сида амалга оширилиши мумкинлиги белгиланди хамда тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказишда (хо-рижий инвестицияли корхоналар ва чет эл сармояси иштирокидаги бошка корхо-налар бундан мустасно) нотариал тарзда тасдикланган таъсис хужжатларини такдим этиш хакидаги талаб бекор килинди.

Туман (шахар) хокимликлари хузуридаги тадбиркорлик субъектларини руйхатга олиш буйича тегишли инспекци-яларда тадбиркорлик субъектларини давлат руйхатидан утказиш учун туланадиган давлат божи ставкаси энг кам иш хаки микдорининг бир бараварига тенг булиши белгиланганлиги хам тадбиркорлик фао-лиятини давлат руйхатидан утказишдаги харажатларни кискартиради.

Фармон кабул килингунга кадар давлат божи ставкаси энг кам иш хаки микдорининг икки бараварига тенг эди, яъни бу микдор тенг икки мартага камай-ди.

Ишбилармонлик мухитини янада туб-дан яхшилаш, бозор ислохотларини либе-раллаштириш ва чукурлаштириш йулидан жадал харакат килиш, тадбиркорлик-ка купрок эркинлик бериш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланти-риш йулидаги тусик ва Fовларни бартараф этиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликнинг мамлакат иктисодиётидаги роли ва улушини ошириш, экспорт салохиятини ривожлантириш, ахоли бандлиги ва даро-мадларини таъминлаш максадида, 2011 йил 24 августдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мухитини шакллантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-4354-сонли Фармони кабул килинди.

Фармонда бу йуналишдаги давлат бошкаруви ва махаллий хокимият орган-лари, хужалик бирлашмалари ва тижорат банкларининг мухим вазифалари белги-ланган.

Бу вазифаларнинг энг асосийлари-дан бири кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш йулидаги ортикча бюрократик тусик ва Fовларга бархам бериш, давлат бошкаруви функци-яларини кискартириш ва тадбиркорлик-ка купрок эркинлик бериш буйича аник чора-тадбирларни амалга ошириш, давлат бошкаруви органлари томонидан амалга оширилаётган турли рухсат бериш меъёр-лари хамда чеклаш тартибларини кескин кискартиришдан иборатдир.

Иккинчидан, тадбиркорлик фаолияти субъектларининг давлат бошкаруви идо-ралари, солик ва назорат тузилмалари би-лан узаро муносабатларида очиклик ва шаффофликни таъминлаш, хисоботлар ти-зими хамда молия, солик ва статистика идораларига хисоботларни топшириш ме-ханизмини уларни электрон тизим буйича такдим этишга боскичма-боскич утиш оркали тубдан соддалаштириш кузда ту-тилган.

Ягона солик, тулови ставкасининг пасайиш тенденцияси

2 расм

Ииллар

Шунингдек, Фармонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари-га солик,, божхона х,амда бошка туловлар буйича тадбиркорлик фаолиятини жадал ривожлантириш ва унинг самарадорли-гини оширишга кумаклашадиган кушимча имтиёз х,амда преференциялар бериш белгиланган.

Туртинчидан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг тижо-рат банклари билан узаро х,амкорлик ме-ханизмини янада такомиллаштириш ва соддалаштириш, тадбиркорлик субъект-ларига хизмат курсатиш сифатини ошириш, уларга ажратилаётган кредитлар, биринчи навбатда, янги ишлаб чикариш кувватларини ташкил этишга, мавжуд ишлаб чикариш кувватларини модернизация килишга ва технологик янгилашга йуналтириладиган узок муддатли кредитлар х,ажмини купайтириш х,ам мух,им вази-фа килиб белгиланган.

Яна бир мух,им вазифа - кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг ташки иктисодий фаолиятда кенг иштирок этиши учун кулай шарт-шароитлар яратиш, уларнинг мах,сулотларини ташки бо-зорларга олиб чикишга кумаклашиш, экспорт шартномаларини руйхатдан утказиш жараёнини х,амда умуман божхона маъ-муриятчилигини соддалаштириш ва либе-раллаштиришдан иборатдир.

Шу уринда, белгилаб берилган вази-фалар билан бир каторда, Фармон билан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик-ни куллаб-кувватлаш буйича кузда тутил-ган х,укукий меъёрлар ва имтиёзлар усти-да алох,ида тухталиб утиш лозим.

Жумладан, тадбиркорлик фаолияти субъектларининг барча даражадаги давлат бошкаруви идоралари, х,укукни мух,офаза килиш ва назорат органлари, тижорат банклари билан узаро муносабатларида тад-биркорлар х,укуклари устуворлиги прин-ципига амал килинади, яъни, унга мувофик, меъёрий-^укукий х,ужжатлардаги барта-раф этиб булмайдиган барча зиддиятлар ва ноаникликлар тадбиркорлар фойдаси-га талкин этилиши белгиланди.

Айникса, 2012 йилнинг 1 январидан са-ноат сох,асидаги микрофирмалар ва кичик корхоналар учун ягона солик тулови ставкаси 6 фоиздан 5 фоизга камайтири-лиши белгиланганлиги уларни молиявий куллаб-кувватлашда катта ах,амиятга эга эканлиги аник ва равшан.

Яна бир имтиёз, яъни Фармон билан 2011 йилнинг 1 октябридан бош-лаб соликлар, божхона божлари ва йиFимлари, шунингдек, бошка мажбурий туловларни тулаш муддатларини бузган-лик учун пеня микдори кечиктирилган х,ар бир кун учун пеняни х,исоблаш тарти-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2012

би сакланган холда, амалдаги микдорига нисбатан учдан бир кисмга камайтирилди.

Юридик шахсларга текширувлар на-тижалари буйича кушимча хисобланган солик ва бошка мажбурий туловларни, шунингдек, молиявий санкцияларни ун-дириш туFрисида карор кабул килинган кундан бошлаб олти ой мобайнида тенг улушларда тулаш хукукини берилиши эса, уларни молиявий ахволини ёмонлашиши холатларини олдини олишга хамда бир маромда фаолиятини давом эттириш им-конини беради.

Хисоботларни тайёрлаш ва такдим этиш борасидаги сарф-харажатларни кискартириш максадида барча кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъект-ларини 2014 йилнинг охиригача солик ва молиявий хисоботларни топшириш-нинг электрон тизимига боскичма-боскич утказилишини таъминлаш кузда тутилди хамда 2011 йил 1 сентябрдан кичик бизнес субъектларидан тижорат банкларида миллий валютада хисобракамини очган-лик учун тулов ундиришни бекор килинди.

Хужалик субъектлари томонидан сав-до ва сервис сохасида харид килинадиган товар (иш, хизмат)лар учун корпоратив пластик карталаридан фойдаланган холда туловларни амалга оширишда тулов тер-миналлари чекларини бирламчи бухгал-терлик хужжатларига тенглаштирилиши ва кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига банк муассасаларига энг кам иш хакининг йигирма баробари микдоригача булган накд пул тушумини мустакил топшириш хукуки берилиши хам бухгалтерия хисобини юритиш ва молиявий хисоботларни тузишда кулайликлар яратади.

Фармонда кичик бизнес субъектла-рини экспорт-импорт операцияларини амалга оширишлари борасида хам катор кулайликлар белгиланган.

Жумладан, микрофирмалар ва кичик корхоналар узи ишлаб чикарган товар (иш, хизмат)ларни экспорт килишдан ту-шадиган валюта тушумининг 50 фоизини мажбурий сотишдан озод этилди.

Шунингдек, хужалик субъектлари урнатилган технологик ускуналар-га Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланадиган руйхат буйича республи-

ка худудига олиб келинадиган эхтиёт ва бутловчи кисмлар учун 2016 йилнинг 1 январигача божхона туловларини (бож-хона расмийлаштириш йиFимлари бундан мустасно) тулашдан озод этилди.

Кичик бизнес субъектларига уз товар-лари билан ташка бозорга чикишларига "Марказсаноатэкспорт" давлат акциядор-лик ташки савдо компанияси кошида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари махсулотларини экспорт килиш буйича "Узтадбиркорэкспорт" ихтисос-лаштирилган ташки савдо компаниясини ташкил этилиши мухим омил булади.

Хусусий мулкчиликни ривожлантириш йулида ортикча бюрократик тусикларни бартараф этиш хамда тадбиркорлик фа-олияти куламини кенгайтириш, мамла-катнинг экспорт салохиятини ошириш ва махсулотларни экспортга етказиб бе-ришни купайтиришда кичик бизнес субъ-ектларининг фаол иштирок этишлари учун кулай шарт-шароитларни яратиш максадида, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2011 йил 24 августдаги "Бюрократик тусикларни бартараф этиш ва тадбиркорлик фаолияти эркинлигини яна-да ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-1604-сонли Карори кабул килинди.

Карорга мувофик, 2011 йил 1 сентябрдан бошлаб тадбиркорлик фаолияти сохасида рухсат беришга доир Вазирлар Махкамаси карорлари билан белгиланган 50 та хужжатларнинг амал килиши бекор килинди. Жумладан, ер участкала-ридан фойдаланиш сохасида; ер остидан фойдаланиш сохасида; табиатдан фойдаланиш сохасида; ишлаб чикариш сохасида ташки иктисодий фаолият сохасида; автомобиль, темир йул, дарё ва хаво транспор-ти сохасида; савдо ва умумий овкатланиш сохасида ва бошка сохаларда турли хил рухсат олиш тартиботлари бекор килинди.

Шунингдек, Карор билан Давлат бошкаруви органлари ва махаллий давлат хокимияти органлари томонидан конун хужжатларида назарда тутилмаган рухсат-номалар ва рухсат бериш тартиботларини янги турларини жорий этиш такикланди.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2011 йил 17 октябрдаги 283-сонли карори билан хам 12 турдаги

фаолият турларига рухсат бериш тартиби бекор килинди.

Айникса, 2011 йил 1 октябридан бош-лаб кичик саноат ишлаб чикаришларни жойлаштириш учун ер участкаларини аж-ратишга доир мурожатларни ваколатли органлар томонидан куриб чикиш ва ке-лишиш муддати бир ойдан ошмаслиги че-клаб куйилди.

Мазкур Карор билан 2011 йилнинг 1 октябридан бошлаб товарлар, ишлар ва хизматларни экспорт килувчи микрофир-малар ва кичик корхоналар учун давлат божхона хизмати органларида экспорт контрактларини х,исобга куйиш товарлар-ни божхона расмийлаштируви жараёни-да бевосита божхона постларида амалга оширилиши белгиланди (Узбекистон Ре-спубликаси Президентининг 1997 йил 10 октябрдаги ПФ-1871-сонли Фармони билан тасдикланган руйхатга мувофик хом ашё товарлари экспортидан ташкари). Бу йуналишда 2011 йил 1 октябрдан бошлаб тажриба тарикасида, экспортга етка-зиб бериш билан боFлик булган тарти-ботларни божхона расмийлаштируви, декларация килиш, сертификатлаштириш, санитария-эпидемиология назорати ва то-варларни божхона расмийлаштируви жа-раёнида катнашадиган бошка ташкилот-лар фаолиятини бир вактнинг узида амалга оширилишини таъминлайдиган "бир дарча" тамойили асосида бажариш меха-низмини боскичма-боскич жорий этиш белгиланганлигини алох,ида таъкидлаш лозим.

Мазкур Карорга мувофик, товарлар-ни экспорт килишда туланадиган божхона расмийлаштируви йиFимларининг амал-дагига караганда уртача 2 маротабага ка-майтиришни назарда тутувчи янги ставка-лари белгиланди.

Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик субъектлари товарларини экспорт килиш буйича курсатиладиган хизматларни арзонлаштириш максадида «Узтадбиркорэкспорт» ихтисослашти-рилган ташки савдо компаниясига х,ам кушимча имтиёз ва преференциялар белгиланди.

Хулоса килиб айтиш мумкин-ки, юкорида таъкидланган Фармон ва Карорларнинг кабул килиниши ва ижти-моий х,аётга татбик этилиши, уз навбатида, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик-нинг юртимиз иктисодиётидаги улушини янада купайишига, кулай ишбилармонлик мух,итини шакллантиришга, тадбиркорлик фаолияти эркинлигини ва куламини янада оширишга, тадбиркорлик субъектлари-да солик текширувларини кискартириш ва улар фаолиятини назорат килишни таш-кил этиш тизимини такомиллаштириш х,амда назорат органларининг тадбиркорлик субъектларининг молия-хужалик фа-олиятига аралашувини янада камайиши-га, мамлакатимиз экспорт салох,иятини ошириш ва мах,сулотларни экспортга ет-казиб беришни купайтиришда кичик бизнес субъектларининг фаол иштирок этиш-лари учун кулай шарт-шароитларни яра-тишга хизмат килади.

Адабиётлар руйхати:

1. 2012-йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. 19.01.2012 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов-нинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Вазир-лар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси.

2. И.Каримов. Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараккиётини юксал-тириш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади. Т."Узбекистон":2011

3. Узбекистон Республикасининг2012 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари прогнози ва давлат бюджети параметрлари туFрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг Карори 30.12.2011 й. N ПК-1675

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.