Научная статья на тему 'ЭЛЕКТРОН ҲУЖЖАТ АЙЛАНИШ ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАЪМИНОТЛАРИ'

ЭЛЕКТРОН ҲУЖЖАТ АЙЛАНИШ ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАЪМИНОТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
256
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Электрон ҳужжат / электрон ҳужжат айланиш тизимлари / ташкилий таъминот / ҳуқуқий таъминот / техник таъминот / математик ва дастурий таъминот / эргономик таъминот / лингвистик таъминот / кадр таъминоти / хавфсизлик таъминоти.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Баҳодир МўМинов, Адилбек Даулетов

Мақолада электрон ҳужжат айланиш тизимларининг таъминотга қўйилган талаблари келтирилган. Ташкилотда қўлланиладиган электрон ҳужжат айланиши тизими унга қўйиладиган барча талабларга жавоб бериши, ташкилий, ҳуқуқий, техник, математик ва дастурий, эргономик, кадр, лингвистик, хавфсизлик каби таъминотларининг имкониятлари ҳақида маълумот келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭЛЕКТРОН ҲУЖЖАТ АЙЛАНИШ ТИЗИМЛАРИНИНГ ТАЪМИНОТЛАРИ»

Ж

TDSHKEIMT DAVLAT TRANSPORT UNIVEHSITETI

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ЭЛЕКТРОН ХУЖЖАТ АЙЛАНИШ ТИЗИМЛАРИНИНГ

ТАЪМИНОТЛАРИ

Бацодир МУМИНОВ,

Техника фанлари доктори, профессор Муцаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, Тошкент, Узбекистон.

E-mail: mbbahodir@gamil.com Адилбек ДАУЛЕТОВ, Ассистент, Муцаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, Тошкент, Узбекистон.

E-mail: davletov—odilbek@mail DOI: https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0- 1-pp101-105

Аннотация: Мацолада электрон цужжат айланиш тизимларининг таъминотга цуйилган талаблари келтирилган. Ташкилотда цулланиладиган электрон цужжат айланиши тизими унга цуйиладиган барча талабларга жавоб бериши, ташкилий, цуцуций, техник, математик ва дастурий, эргономик, кадр, лингвистик, хавфсизлик каби таъминотларининг имкониятлари цацида маълумот келтирилган.

Калит сузлар: Электрон цужжат, электрон цужжат айланиш тизимлари, ташкилий таъминот, цуцуций таъминот, техник таъминот, математик ва дастурий таъминот, эргономик таъминот, лингвистик таъминот, кадр таъминоти, хавфсизлик таъминоти.

Электрон жужжат айланиши тизимларининг(ЭХДТ) истеъмолчилари ташкилот фаолиятининг кулами ва узига хос жи^атлари билан фарц цилади. Анъанага кура, давлат сектори электрон жужжат айланиши тизимининг асосий истеъмолчиси булиб цолмоцда. Мутахассисларнинг фикрича, электрон жужжат айланиши технологияларини жорий этиш буйича лойи^аларнинг 30% га яцини давлат муассасалари томонидан амалга оширилади [1]. Шу билан бирга, инцироз шароитида *ам ривожланиш учун му^им туртки булган электрон жужжат айланиши тизими бозорининг барцарорлигига асос булган давлат томонидан цизициш уйготиши му^им а^амиятга эга [2]. Электрон жужжат айланиши "электрон ^укумат" тушунчасининг асосий элементи булиб, уни амалга ошириш давлат, а^оли ва бизнеснинг узаро муносабатларидаги бюрократик тусицларни бартараф этишга *амда коррупцияни камайтиришга ёрдам бериши керак[3]. Давлат ^окимияти органлари ва йирик давлат муассасаларида лойи^аларни амалга оширишнинг узига хос хусусияти сифатида ахборот хавфсизлигига цуйиладиган талабларнинг ортиб бораётганлигини ало^ида таъкидлаш лозим[4]. ^уйидаги 1-расмда электрон жужжат айланиш тизимининг таъминотлари келтирилган.

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

1-расм. Электрон жужжат айланиш тизимининг таъминотлари.

Ю^орида келтирилган таъминотлар ташкилот ва унинг турдош ташкилотлари учун ЭХ,АТ яратиш учун физмат ^илади. Х,ар ^андай таъминотнинг уз вазифаси мавжуд булиб, улар ^уйидагилар [5]:

1. Ташкилий таъминот - ЭХДТни ишлаб чи^иш ва амалиётга жорий ^илиш давомида барча лойи^а иштирокчиларининг техник воситалари билан ва узаро ^амкорлигини тартибга солувчи меъёрий ^ужжатлар туплами, усул ва воситалар мажмуидир.

Ташкилий таъминот ^уйидаги вазифаларни амалга оширишга йуналтирилган булиши керак:

- тизимдан фойдаланадиган ташкилотларнинг мавжуд жужжат айланиш жараёнини та^лил ^илиш ва автоматлаштиришга ^аратилган вазифаларни ани^лаш;

- компьютер ор^али *ал ^илинадиган масалаларни тайёрлаш, шу жумладан, тизимни лойи^алаш учун техник вазифа ва унинг самарадорлиги учун техник-и^тисодий асосномани тузиш;

- ташкилот таркиби ва тузилиши буйича бош^арув ^арорларини ишлаб чи^иш механизми.

2. Х,у^ий таъминот - ЭХДТнинг яратилиши учун ^у^у^ий ма^оми ва фаолиятини белгилаб берувчи, тизимдан ахборотни олиш, ^абул ^илиш, узатиш ва ундан фойдаланиш тартибини тартибга солувчи ^у^у^ий нормалар мажмуидир.

Х,ар ^андай тизимда ^у^у^ий таъминотнинг асосий ма^сади ташкилотлар (давлат) ми^ёсида ^онун устуворлигини муста^камлаш ва таъминлашдан иборат[6]. Х,у^ий таъминот таркибига барча ^аралаётган ва жорий ^илиниши кузда тутилган ташкилот ми^ёсидаги ^у^у^ий ^ужжатларни киритиш мункин.

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙЛНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстоенчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

ЭХ,АТ фаолият курсатиш бос^ичларининг ^у^у^ий таъминоти ^уйидагилар билан изо^ланади:

- тизимнинг умумий полати ва ^усусий полати;

- ходимларнинг ^у^у^лари, бурчлари ва мажбуриятлари;

- бош^арув жараёни баъзи турларининг ^у^у^ий ^оидалари;

3. Техник таъминот - ЭХДТнинг ишлаши учун мулжалланган барча техник воситалар мажмуи, шунингдек, ушбу воситалар ва технологик жараёнлар учун тегишли ^ужжатларни уз ичига олади.

Техник воситаларнинг мажмуи ^уйидагилардан иборат булиши мумкин:

- барча турдаги компьютерлар ва уларнинг ^урилмалари;

- маълумотларни йигиш, са^лаш, ишлов бериш ва узатишнинг техник воситалари;

- коммуникация ^урилмалари.

ЭХДТнинг таъминотида дастлабки техник воситаларни танлаш, уларнинг имкониятига асосланиб, ишлашини ташкил этиш, маълумотларга ишлов беришнинг технологик жараёнларини лойи^алаштириш бос^ичларини уз ичига олади.

Техник таъминотни ташкил этиш, яъни техник воситалардан фойдаланиш шаклларининг иккита асосий шакли мавжуд: марказлашган(рееМо-реег) ва ^исман / тули^ марказлашмаган (мижоз-сервер тармо^лари).

4. Ахборот таъминоти - маълумот ва ахборотни таснифлаш, жужжат айланишига доир ^ужжатлар тузилмаси ва *ажми, ахборотни бош^ариш алгоритмлари, маълумотлар базасининг лойи^алаш усулларини уз ичига олади.

Республика, со^а тармо^лари ва ^удудий ташкилотларда ягона ^ужжатлаштириш тизимларини яратишга ахборот таъминоти масъул булади. Бундаги асосий ма^сад ишлаб чи^аришнинг турли со^а курсаткичларининг таэдосланувчалиги ва тезкор ахборот билан таъминлашдан иборат ^исобланади. ЭХДТнинг ахборот таъминоти асосида талаблари белгиланган ягона элементларни ишлаб чи^иш лозим. Уларга:

- ягона ^ужжатлар тизими ;

- бош^арувни турли даражадаги ^ужжатларнинг ягона шаклларида яратиш;

- жужжат ^усусиятлари ва контентларнинг таркиби ва тузилиши шаблони.

5. Математик ва дастурий таъминот - Эх,АТнинг ма^садни амалга оширишга йуналтирилган масалаларининг ечимини таъминлаш учун математик усуллар, моделлар, аалгоритмлар ва дастурлар мажмуи *амда техник воситалар мажмуасининг узвий ишлашини таъминловчи дастурий мажмуаларни (операцион тизим, драйверлар, кутубхона) уз ичига олади.

Математик таъминотнинг элементлари сифатида ^уйидагиларни ^араш мумкин:

- бош^арув жараёнларини моделлаштириш воситалари;

- бош^арув масалаларининг моделлари ва усуллари;

- математик дастурлаш усуллари, математик статистика, тупламлар назарияси ва бош^алар.

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

Дастурий таъминот - махсус дастурий мажмуалар - тизимли, амалий ва ускунавий дастурий таъминотларни ва уларнинг техник ^ужжатларини уз ичига олади.

6. Эргономик таъминот - ЭХДТнинг юцори самарали фаолияти учун хатосиз ишлашга мулжалланган шароит яратиш орцали ишлаб чициш ва ^аёт даври босцичларида цулланиладиган усул ва воситалар мажмуидир. Бу таъминотнинг элементлари сифатида иш уринларига эрногомик талаблар, ахборот моделлари, кадрлар иш фаолияти шарт-шароитларини уз ичига олган турли ^ужжатлар мажмуи киради.

7. Лингвистик таъминот ахборотни тацдим этиш ва бошцариш цоидаларининг ёзилиши усулларидан ташкил топади. Шунингдек, ЭХДТдаги цидирув модулининг мо^иятини, фойдаланувчи ва тизим узаро функционаллиги, мослашувчанлигини белгиловчи усуллар ва цоидалар мажмуаси сифатида цараш мумкин. Лингвистик таъминот элементларига алифбоси, хизматчи белгилари ва буйруцлари киради. Жуда куп лолларда лингвистик таъминот суровлар ва ^исоботларни шакллантирувчи инсон-машинанинг узаро тушунишидир.

8. Кадр таъминот - ЭХ,АТ билан ишлашда кадрлар тайёрлашни ташкил этиш ва утказиш усуллари ва воситалари мажмуи. Унинг мацсади тизимнинг ишлаш самарадорлигини ва уни янада ривожлантириш имкониятини сацлаб цолишдир.Кадрлар таъминоти элементлари сифатида уцитиш усуллари, курс дастурлари ва амалий машгулотлар, техник тайёргарлик, дидактик воситалари ва улар билан ишлаш цоидаларини уз ичига олади.

9. Хавфсизлик таъминоти - ЭХ,АТ доирасида ташкилотларнинг фаолиятидаги барча со^аларни цамраб олган ва бошцарувнинг барча даражаларида (стратегик, тактик ва оператив) фаолият курсатадиган ахборот хавфсизлиги усуллари ва чора-тадбирлари мажмуасидир. Одатда, бу таъминот со^аларида ^уцуций, ташкилий ва техник таъминотлар билан биргаликда олиб борилади.

Хавфсизлик таъминоти - мураккаб ташкилий - техник тузилмадан иборат булиб ^исобланади:

- интеграциялашган ахборот хавфсизлиги тизимининг самарали ишлаши ва ривожланишини таъминловчи жараёнлар мажмуи;

- ходимларнинг ахборот хавфсизлиги тизими фаолияти билан шугулланувчи ахборот хавфсизлиги булимлари ходимлари, шунингдек, ахборот хавфсизлиги со^асидаги ички ^ужжатлар талабларига ва бошца ахборот хавфсизлиги вазифаларига риоя этилишининг мониторинги.

Тадцицот давомида урганилган ЭХДТнинг турлари ва ишлаб чицишининг босцичларини бошцариш тизимлари, таъминотлари асосида яратилса, тизим тулиц ва амалий томондан етарли даражада адекват ^исобланиши мумкин.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Кумагина Е.А., Неймарк ЕА. Модели жизненного цикла и технологии проектирования программного обеспечения: учебного методические пособие / Е.А. Кумагина, Е.А. Неймарк. - Нижний Новгород: Изд-во ННГУ, 2016. - С. 41.

1fr

TOSHKENT DAVLAT TRÄN SPORT UNItf ERSlTETI

Ташкентский гссуларственчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 I-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

2. Доросинский Л.Г., Зверева О.М. Информационние технологии поддержки жизненного цикла изделия. Ульяновск: Зебра, 2016. - С. 243.

3. Мазур И.И. Управление проектами. / И.И. Мазкур, Шапиро Н.Г. Ольдерогге. - М.: Омега - Л, 2004. - С. 405.

4. Кузнецов С.Л. Современные технологии документационного обеспечения управления ООО «ТЕРМИКА.РУ», 2017 г. - С. 470.

5. Muminov B.B., Dauletov Yu. Classification and Mathematical Model of Electronic Document Circulation Systems International Journal of Advanced Research in Science Engineering and Technology. Vol. 7, - PP. 15142-15150. Issue 10, October 2020.

6. Муминов Б.Б., Даулетов А.Ю. "KUTUBXONA.UZ" Илмий услибий журнал № 1 (49) 2021 - Б. 38-44.

MS SHAREPOINT VA OFFICE 365 PLATFORMASINING RIVOJLANISHI VA KENGAYISHI

Lola XALMEDOVA,

Toshkent davlat transport universiteti, Toshkent, O'zbekiston DOI: https://doi.oiW10.47689/978-9943-7818-0-1-DD105-107

Annotatsiya: Ushbu maqolada MS Sharepoint va Office 365 platformasining rivojlanishi va kengayishi masalasi muhokama qilinadi. Tashkilot ma'lumotlarini boshqarishda MS Sharepoint 2019 va Office 365 platformasi muhiti tanishtirib otilgan.

Kalit so'zlar: Microsoft Sharepoint, portal, biznes, veb-sahifa, elektron ofis, saytlar, Ofis 365.

Dunyoda SharePoint yoki Office 365 ni o'rnatish soni juda katta, lekin ulardan foydalanishning nozik jihatlari haqida ma'lumot yetarli emas. Bundan tashqari, SharePoint 2016 uchun korxonalarning rejalari haqida ma'lumot kamroq [1, 2, 3]. Avvalo, Microsoft Sharepoint 2019 ning funksional tuzilishining imkoniyatlarini bilish zarur [4]:

- biznes razvedkasi - biznes ma'lumotlarini yaxshiroq tushunish, qabul qilish orqali ongli qarorlar qabul qilish: Excel server elektron jadvallari va ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish, hisobot markazi, BI veb-qismlari, asosiy ishlash ko'rsatkichlari / asboblar paneli);

- hamkorlik - hamkorlikning sodda va intuitiv qilinishi: hujjatlar, vazifalar, kalendarlar, bloglar, Wiki, elektron pochta integratsiyasi, loyihalarni boshqarish, Lite, Outlook integratsiyasi, oflayn hujjatlar / ro'yxatlar);

- portal - ma'lumotlarga, jarayonlarga va odamlarga bog'langan va rolga asoslangan kirishni ta'minlash: korporativ portal shabloni, sayt katalogi, shaxsiy saytlar, ijtimoiy tarmoqlar, maxfiylikni nazorat qilish;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.