Научная статья на тему 'АНТИПЛАГИАТ ДАСТУРИЙ ТAЪМИНОТИ'

АНТИПЛАГИАТ ДАСТУРИЙ ТAЪМИНОТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
166
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
плагиат / антиплагиат / кўчириб олинган матн / олий таьлим.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мухамадазиз Расулмухамедов, Абдулхай Азимов, Комолиддин Ташметов

Антиплагиат ҳужжатнинг умумий ўзига хослиги даражаси ҳақида маълумотни фоизда беради. Интернетда ўхшаш ёки бир хил матнли парчаларни топганда антиплагиат дастури ушбу қисмларни умумий таҳлилдан сўнг тегишли ранг билан белгиланган плагиат манбаларига ҳаволаларни кўрсатадиган рангли маркер билан белгилайди. Мазкур мақолада антиплагиат дастури ишлаш жараёни ёритилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Мухамадазиз Расулмухамедов, Абдулхай Азимов, Комолиддин Ташметов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АНТИПЛАГИАТ ДАСТУРИЙ ТAЪМИНОТИ»

Ж

TDSHKEIMT DAVLAT TRANSPORT UNIVEHSITETI

Ташкентский гссударстмнчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

4. Избрачков Ю.С., Петров В.Н. Информационные системы. Учебник для вузов. 2-е изд. - СПб.: Питер, 2005.

5. Кандзюба С.П., Громов В.Н. Делп^и 5. Базы данных и приложения. Лекции и упражнения. - С.П.: ДиаСофт, 2001.

6. Дарахвелидзе П.Г. и др. Программирование в Делп*и-7 (+ комплект). -С.П.: БХВ-Петербург, 2005.

7. Юлдашев У.Р., Жабборова Ш.Г. Х,аёт фаолияти хавфсизлиги (Дарслик). -Т., 2011, - Б. 468.

8. Ёрматов Г.Е. "Х,аёт фаолияти хавфсизлиги". - Т.: 2003.

9. Кудратов А., Ганиев Т., Юлдашев У., Ёрматов Ё, Хабибуллаев Н., Худоев Ф.Д. «Х,аёт фаолияти хавфсизлиги» марузалар курси. - Тошкент, 2005 й.

10. Юлдашев У.Р., Сапаев Ш.М. ва бош^алар "^аёт фаолияти хавфсизлиги" фанидан амалй машгулотлар. У^ув ^улланма. - Тошкент, 2010 й.

11. Бойназаров У.Р. Х,аёт фаолияти хавфсизлиги (маърузалар матни туплами). - Карши: Карши МИИ, 2010 й.

АНТИПЛАГИАТ ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ

Мухамадазиз РАСУЛМУХАМЕДОВ,

ф.-м.ф.н., доцент, Тошкент Давлат транспорт университети Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедра мудири

E-mail: mrasulmuxamedov@list.ru Абдулхай АЗИМОВ,

Тошкент Давлат транспорт университети Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедра ассистенти E-mail: azimovabdulhay1915@gmail.com Комолиддин ТАШМЕТОВ,

Тошкент Давлат транспорт университети Транспортда ахборот тизимлари ва технологиялари кафедра ассистенти;

E-mail: tashmetov1993@gmail. com DOI: https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0- 1-pp117-120

Аннотация: Антиплагиат хужжатнинг умумий узига хослиги даражаси хацида маълумотни фоизда беради. Интернетда ухшаш ёки бир хил матнли парчаларни топганда антиплагиат дастури ушбу цисмларни умумий тахлилдан сунг тегишли ранг билан белгиланган плагиат манбаларига хаволаларни курсатадиган рангли маркер билан белгилайди. Мазкур мацолада антиплагиат дастури ишлаш жараёни ёритилди.

Калит сузлар: плагиат, антиплагиат, кучириб олинган матн, олий таьлим.

КИРИШ

Антиплагиат дастури нимани ани^ текширади, плагиат нима? Бугун биз у^увчилар томонидан бундай муаммоларга тез-тез дуч келмовдамиз: "Менга тайёр асл матн керак, улар ^андайдир плагиат дастурини текширишади -билмайман, лекин баъзилари *ам булади" ва ^оказо. Худди шу тарзда ушбу

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

асарларни ёзадиган муаллифлар ва у^итувчилар: "Мен барча асарларни узим ёзаман, адабиётларни жуда э;тиёткорлик билан излайман, фа^ат расмий манбалардан фойдаланаман, сизнинг антлагентлигингиз билан ;еч нарсани текширмайман, ани^ биламан, менинг ишим 90% дан орти^ оригинал". Э;тимол, энди купчилик ;айратга тушиши мумкин, аммо антиплагиат дастури бу иш интернетда тугаган асарлардан кучирилганми ёки йу^ми, купчилик уйлаганидек. Антиплагиат дастури фа^ат кучиришга олинган матнни курсатади. Плагиат дастури кучириб олинган матнни интернетда ёки уз плагиат маълумотлар базасида топилган ;ар ^андай матн деб ;исоблайди. Антиплагиатни топиш буйича энг маш;ур хизматлардан бири бу Антиплагиат веб-сайти. Ушбу сайт форумида сиз ушбу дастурнинг иши тугрисида тули^ маълумот ва куплаб шар;ларни топишингиз мумкин. Антиплагиат иши буйича бош^а саволлар булмайди. Матнни текширгандан сунг ушбу дастур кучириб олиб топилган ;аволалар руйхати билан ;исобот чи^аради. Ва ;ар бир ;исоботда са;ифанинг ю^ори ^исмида катта ;арфлар билан ёзилган: "Х,урматли фойдаланувчи! Илтимос, шуни ёдда тутингки, антиплагиат тизими маълум бир матнни кучириб олиш ёки олмаслик ;а^идаги саволга жавоб беради. Кучиришга олинган парча ^онуний таклиф эмас, балки айнан плагиатми ёки йу^ми деган саволга жавоб сизнинг ихтиёрингизда ^олади. Шуни ;ам таъкидлаш керакки, тизим кучириб олиш манбасини уз маълумотлар базасидан топади, лекин унинг асосий манбаи эканлигини ани^ламайди". Яъни яна бир бор таъкидладикки, антиплагиат дастурда фа^ат олинган матн курсатилган ва у ^аердан келиб чи^иши му;им эмас - китоб, дарслик, монография, ма^ола, тайёр рефератлар ёки дипломлардан. Иншо, муста^ил иш, курс иши, тезис ёзиш кучириб олишни уз ичига олади. Тули^ бошдан ёзилган бирон бир иш йу^. Агар сиз бирон-бир олий у^ув юртининг курс иши ёки тезис учун талаблари билан биронта ^улланмани очсангиз, унда сиз материал ёзиш, урганиш, муста^ил равишда та;лил ^илиш ва шу асосда курс ишини ёзиш учун керак булган йури^номани у^ишингиз мумкин. Куриб чи^илаётган матн, барча и^тибослар, изо;лар, маълумотномаларни уз ичига олиши шарт. Энг яхши ;олатда кодировкаларнинг ярмидан иборат булган матн асл матннинг 70% дан купрогига эга булиши мумкин эмас. Биз ;озир назарий иш ;а^ида гаплашамиз. Масалан, ахборот технологиялари буйича тезисда дастурий ма;сулотнинг бутун алгоритмини ёки кодини ёзишингиз суралади. Алгоритм ёки дастур кодини ёзиш са;ифаларни катталаштиришнинг энг маш;ур усули ;исобланади. Фа^ат дангаса уни курс ишларида ишлатмайди. Яна бир мисол, физикада ишлаш маълум усуллар буйича обьектларда тад^и^отлар ва тажрибаларнинг мавжудлигини тахмин ^илади. Ушбу усулларнинг барчаси, албатта, ишда келтирилган ва ^ушимчаларда мавжуд, шунинг учун иш ;ам 100% ноёб булиши мумкин эмас. Х,у^шуносликка оид ишлар ^онунлар и^тибослари, уларга шар;лар ва суд амалиёти ;амда бош^алардан иборат. Оддий одам учун ю^ори даражадаги узига хослик билан асар ёзиш ^ийин. Ноёб асарларни ёзиш учун бизнинг муаллифларимиз манбаларни уз сузлари билан ^айта ёзадилар, ;амма талабалар ;ам бунга ^одир эмаслар, шунинг учун "техник созлаш" деб номланган нарса оммалашиб кетди, бу матндаги ;арфларни рус алифбосидан инглиз тилига алмаштириш ёки асарга яширин матн ^ушишдан иборат. Узига

Т

ТОйИНЕЫТ Г1АУ1_ДТ ТЙАНЗРОРТ иМ^ЕНЁНЁТ!

Ташкентский гссударстоенчый транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

хосликни оширишнинг ушбу усули бизнинг компаниямизда ^улланилмайди, уни ани^лаш жуда осон [1]. Антиплагиат дастурларидан фойдаланиш, албатта, мумкин ва зарур, дастур жуда фойдали. Аммо мен буни тасди^лашга расмий равишда я^инлашмаслигини жуда хо;лайман. Масалан, антиплагиат деб номланган дастур мавжуд. Олий у^ув юртлари талабалари ;ужжатларини текшириш учун ушбу дастурдан кам даражада фойдаланади. Бу, асосан, сайтлардаги таркибни текшириш учун уйлаб топилган. Антиплагиат ^идирув тизимлари ёрдамида ишларни текширади, яъни интернетда жойлаштирилган барча материалларни текширади. Назарий иш учун ушбу дастур билан текширилганда ю^ори узига хосликка эришиш жуда ^ийин. Аммо агар сиз кучириб олинган матн таъкидланган текширув натижаларига назар ташласангиз, унда асл нусханинг сунгги фоизини курмасдан ;ам асар кучирилган-ёзилмаганлигини осонгина тушунишингиз мумкин [2]. Курс иши, реферат, диплом ёзишда асарнинг узига хослиги талаб ^илинадиган даражаси курсатилган. Дастурларнинг текшириш усуллари бош^ача. Ва турли хил дастурларда синовдан утказилганда узига хосликнинг якуний фоизи фар^ ^илиши мумкин. Биз ;ар ^андай босма, электрон манбада нашр этилган китоблар, дарсликлар, монографиялар, нашрлар ва бош^аларга асосланган ;олда асарлар ёзамиз. Барча манбалар келтирилган. Аммо ушбу ма^олада тавсифланган сабабларга кура бизнинг ишларимизнинг асл даражаси сизнинг олий у^ув юртингизда талаб ^илинганидан паст булиши мумкин, агар бу борада олдиндан келишув булмаса. Сизнинг ишингиз чиндан ;ам асл эканлигига, бош^алардан нафа^ат узининг семантик юки, балки ишлатилган матн шакллари ва стилистикаси билан ажралиб туришига ишонч ;осил ^илиш учун, мавзуга ухшаш матнларни топиш учун чинакам титаник ишни бажариш керак. Ва уларни узингизнинг ^улингиз билан текширинг, формулаларнинг ухшашлиги ва тасодиф мавзуси. Аммо интернет пайдо булиши билан ушбу ма^садлар учун суровни тугри шакллантириш ор^али бундай матннинг барча манбалари тугрисида ани^ маълумот бера оладиган ^идирув тизимларидан фойдаланиш мумкин булди. Ва бугунги кунда ушбу усул ;ужжатларнинг ноёблиги даражасини кузатиш учун махсус дастурлар билан алмаштирилди. Антиплагиат ани^ ёки суюлтирилган гугуртларни топиш ва матндан кучириб олиш учун матнни та;лил ^илиш билан шугьулланади. Антиплагиат дастури ана шундай дастурларнинг асосчиси ;исобланади. 10 йилдан орти^ ва^т давомида у тармо^ манбаларида суз шаклларининг ани^ ёки суюлтирилган мослигини излаш учун турли хил матнларни та;лил ^илмовда. Дастурий ма;сулот яхшиланиши билан у плагиатни ^идириш воситаси сифатида тобора мо;ирона булиб боради, аммо ишлаш приципи ;али ;ам узгаришсиз ^олмовда.

Антиплагиат тизимидаги гугуртларни излаш матннинг семантик та;лилига асосланган. Яъни уни дастлабки ^исмларга ажратиш, уларни таркибий ^исмларга булиш, сунгра дастур ;ар бир сегмент учун интернетдаги уйинларни ^идириб топади, тегишли ;ужжатларга ;аволаларни узатади, муаллифга ажратиб курсатади ва тули^ ;исобот чи^аради. Антиплагиат ;ужжатнинг умумий узига хослиги даражаси ;а^ида маълумотни фоизда беради. Интернетда ухшаш ёки бир хил матнли парчаларни топганда антиплагиат дастури ушбу ^исмларни умумий та;лилдан сунг тегишли ранг билан белгиланган плагиат

ж

ТОЙНКЕЫТ ОАУ1_ДТ ТЙДЫЁРйЙТ иЬНУЕЙЙНГП

Ташкентский государственный транспортный университет

"Актуальные вопросы развития инновационно-информационных технологий на транспорте" АВРИИТТ-2021 1-Республиканская научно-техническая конференция (Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)

манбаларига ;аволаларни курсатадиган рангли маркер билан белгилайди. Агар матнда сари^ ранг устун булса, демак, белгиланган суз шакллари тармовда бир неча бор топилган. Бош^а ранглар тармовдаги жамоат доменида ухшаш матнли са;ифа мавжудлигини курсатади. Антиплагиат ноёб булмаган фрагментларни ажратиб курсатиш билан бир ^аторда, ;ужжатнинг умумий узига хослиги даражаси тугрисида маълумот беради. Белгиланган алгоритм буйича ;исобланади. Антигирмачилик ну^таи назаридан, матннинг мутла^о узига хослиги - 100% узбошимчалик билан берилган ^ийматдир. Демак, дизайннинг узига хос хусусиятларидан келиб чиэдан ;олда, худди шу талабалар асарлари 95% дан ю^ори узига хосликка эга булолмайди ва уларга керак эмас [3]. ^андай булмасин, ;исобланган ^иймат мутла^ ;а^и^ий эмас, бу шунчаки матн муаллифи томонидан тилни билиш даражаси, унинг маълумотини асл нусхада ^айта ишлаш ва тавдим этиш ^обилияти ва уз матнларида узгаларнинг матнларидан фойдаланмасликдир.

ХУЛОСА

Бошида айтилганидек, талабалар ишларининг дастлабки кодларида плагиат таълим муассасаларининг жиддий муаммоларидан биридир, бу тажрибалар натижалари билан тасди^ланган. Плагиат детекторлари алла^ачон ишлатилмовда. Гарбнинг йирик университетларининг аксарияти бунга лойи^ эмас, сиз нафа^ат плагиат дастурига ишонишингиз, балки купайтиришингиз кераклигини ;ам унутманг. Талабаларнинг шахсий жавобгарлиги, уларга бош^алардан кучириб олишнинг яхши о^ибатларга олиб келмаслигини айтишимиз лозим.Дастурни Ларавел Остобер дастуридан фойдаланиб, тузиб чивдик. Дастурни ривожлантириш ва такомиллаштириш буйича кейинги режалардан бири иккита файл ухшашлиги фоизига янги курсаткичларни киритиш.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Плагиатни ^идириш усулларини ишлаб чи^иш. Абраров Ринат Динарович. "Ёш олим" 12-сон (116) 5-7-бетлар. Июн, 2016.

2. Матннинг узига хослигини текшириш. [Электрон ресурс ;ттп://шшш.этхт.ру/антиплагиат/

3. Антиплагиатни ^андай алдаш керак. Антиплагиатни алдашнинг ишлаш усуллари. [Электрон ресурс].: ;ттп://студроом.ру/ антиплагиат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.