Научная статья на тему 'ДАВЛАТ БОШҚАРУВ ИДОРАЛАРИ АХБОРОТ РЕСУРСЛАРИ КОНФИДЕНЦИАЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ'

ДАВЛАТ БОШҚАРУВ ИДОРАЛАРИ АХБОРОТ РЕСУРСЛАРИ КОНФИДЕНЦИАЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
289
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат бошқарув идоралари / ахборот ресурслари / конфиденциаллик / ахборот майдони / интерактив хизматлар / хужжат айланиши / ахборот хавфсизлиги / government agencies / information resources / confidentiality / information space / interactive services / document management / information security

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Солижон Боходиржон Ўғли Абдурахмонов, Тохиржон Маъмуржон Ўғли Охунов, Исломбек Ахаджон Ўғли Махсудов

Мақолада давлат бошқарув идоралари томонидан жисмоний ёки юридик шахсларга кўрсатиладиган интерактив хизматлар ахборот ресурсларининг конфиденциаллигини таъминлашнинг меёрий-ҳуқуқий асослари тизимлилик нуқтаи назардан таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Солижон Боходиржон Ўғли Абдурахмонов, Тохиржон Маъмуржон Ўғли Охунов, Исломбек Ахаджон Ўғли Махсудов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL BASIS FOR ENSURING THE CONFIDENTIALITY OF INFORMATION RESOURCES OF PUBLIC ADMINISTRATION

In this paper, from system’s positions are analyzed legal and regulatory frameworks of ensuring confidentiality of information resources, interactive services provided by government authorities for persons or entities

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ БОШҚАРУВ ИДОРАЛАРИ АХБОРОТ РЕСУРСЛАРИ КОНФИДЕНЦИАЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ»

ДАВЛАТ БОШКДОУВ ИДОPАЛАPИ АXБОPОТ PЕСУPСЛАPИ КОНФИДЕНЦИАЛЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ^У^У^ИЙ

АСОСЛАPИ

Солижон Боходиржон Тохиржон Маъмуржон Исломбек Ахаджон yFли yFли Абдурахмонов yFли Охунов Махсудов

Мyxaммaд вл-Хорвамий номидaги Тошкент axборот теxнологиялaри

yниверситети фвргонв филиади

АННОТАЦИЯ

Mas^aAa дввлвт 6ошкврув идорйтари томонидвн жисмоний ёки юридик шaxслaргa курсвтилвдигвн интерaктив xизмaтлaр axборот ресyрслaрининг конфиденциадлигини твъминлвшнинг меёрий-хукукий всослври тизимлилик нукгаи нaзaрдaн твхлил этилган

Калит сузлар: дввлвт 6ошкврув идорйгари, axборот ресуротари, конфиденциaллик, axборот мвйдони, интерaктив xизмaтлaр, xyжжaт вйлвниши, axборот xaвфсизлиги

LEGAL BASIS FOR ENSURING THE CONFIDENTIALITY OF INFORMATION RESOURCES OF PUBLIC ADMINISTRATION

ABSTRACT

In this paper, from system's positions are analyzed legal and regulatory frameworks of ensuring confidentiality of information resources, interactive services provided by government authorities for persons or entities

Keywords: government agencies, information resources, confidentiality, information space, interactive services, document management, information security

звмонввий олвмнинг швкллвниш жaрaёни кечaётгaн бир Ba^i^a axборот-коммунитация теxнологиялaри Ba компьютер теxникa воситвлври жвмиятнинг ривожлвнишининг всосий фвкторлвридвн бири x1исоблaнaди. Аxборот тобм хусусиятга эта б^мо^да, axборот окими учун чегaрa мввжуд эмвс, axборот шaxсaн узи, дввлвт Ba бутун жвмият учун мухдм a^a^^rra эта, хдр ким конуний всосдв иxтиёрий axборотни излвши, кдбул килиши, узвтиши, ярвгиши Ba твркдтиши мумкин.

Аxборот жвмияти изчил суръвтлврдв ривожлвнмокдв, бу тaрaккиёт инсонлвр уртвсидв, шунингдек инсонлвр Ba дввлвт уртвсидвги мyносaбaтлaрни шaкллaнтиришдa ифодaлaнaди. Бугунги кундв Узбекистондa ягота axборот мвйдонини ярвгиш 6уйичв двстур ишлв6 чикилгвн булиб, унинг швкллвниши Ba

ривожланиши ахборот тизимидаги маълумотларга фукароларнинг тезкор мурожаатини таъминлаш учун, шунингдек давлат бошкарув идоралари ваколатларини иктисодни бошкариш сохасида, шахснинг, жамиятнинг ва давлатнинг хавфсизлиги борасида ахборот тизимларидан фойдаланишда амалда жорий этишга каратилган [1,2].

Давлат бошкарув идоралари ахборот тизимидан фойдаланишни хукукий мувофиклаштиришда турли сир куринишида фойдаланувчи ахборот ресурсларига мурожаат этиш тартибларини урнатиш муаммоси мухим ахамият касб этади. Шунинг учун хам ахборот ресурсларига мурожаат этиш тартиби давлат бошкарув идоралари томонидан конунга асосан урнатилади, бу турдаги ахборот ресурсларидан фойдаланиш конфиденциал хусусиятга эга булган электрон хужжатлар айланиши хукукий режими билан мувофикланади. Электрон хужжат айланишида конфиденциалликни таъминлаш давлат бошкарув идораларининг келгуси фаолиятини белгиловчи мажбурий шарти хисобланади ва бу идораларда конфиденциал хусусиятга эга булган ахборот айланиши шахсий маълумотлар ва хизмат сирлари хукукий режими билан мувофиклаштирилади.

Шахсий маълумотлар ва хизмат сирлари хукукий асосларини тадкик этиш мажбурий чора хисобланади, чунки бугунги кунда режим маълумотларини кайта ишланмаслиги на факат фукароларга, балки давлат бошкарув идораларига уз таъсирини курсатади. Шахсий маълумотлар ва хизмат сирларини хукукий режимида кузланган асосий максад субъектларнинг хукуклари химоясини таъминлашдан иборат булиб, давлат бошкарув идораларида конфиденциал хусусиятга эга булган маълумотларни ифодалайди, хамда мансабдор шахсларнинг мазкур идорада давлат бошкарув манфаатларини кузлаб яратилган чеклаган ахборот хукукларини кандай амалга оширишларини назорат килади.

Сунги йилларда ахборот конунчилигини шаклланиши изчил олиб борилди, янги конунлар кабул килинди. Бугунги кунда ахборот сохасида муносабатларни мувофиклаштиришнинг хукукий асоси булиб, Узбекистон Республикасининг "Ахборотлаштириш", "Электрон ракамли имзо", "Электрон хужжат айланиши", "Электрон тижорат", "Электрон туловлар" тугрисидаги конунлари хизмат килади.

Келтирилган факторлар мажмуаси давлат бошкарув сохасида конфиденциал хусусиятга эга булган хужжатларни айланишида хукукий асосларни тадкик этиш ва яратишни такозо этади. Шунинг учун хам Узбекистон Республикаси конунчилигида электрон хужжат айланишида конфиденциал хусусиятга эга булган маълумотлардан амалда фойдаланишнинг хукукий тартиб коидаларини илмий-амалий ва назарий жихатдан тадкик этиш долзарб муаммо хисобланади. Бунинг учун аввало "ахборот ресурслари", "конфиденциал хусусиятга эга булган маълумотлар", "сир" хакидаги тушунча ва улар уртасидаги муносабатларни аниклаш зарур. Табиатан конфиденциал хусусиятга эга булган маълумотларни

курсаткичлари, таснифланиши ва ахборот-коммуникация тизимида электрон усулда айланишини, шахсий маълумотлар ва хизмат сирларини тахлил этиш талаб этилади. Давлат бошкарув сохасида конфиденциал хусусиятга эга булган маълумотлардан фойдаланишнинг хукукий режими, уларни шакллантириш, расмийлаштириш ва фойдаланишга рухсат этилиш имкониятлари ва конун коидаларини аниклаш керак.

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида конфиденциал хусусиятга эга булган ахборотлар мазмун ва мохиятига кура тавсифланганда куйидаги турларга булинади:

а) оммавий-хукукий сохада: давлат сирлари; хизмат сирлари;

б) хусусий хукукий сохада: тижорат сирлари; иш фаолиятига боглик хизмат сирлари; шахсий маълумотлар; ихтиролик ва муаллифлик сирлари.

Узбекистон Республикаси давлат бошкарув идоралари интерактив хизматлари тизимида конфиденциал хусусиятга эга булган ахборотлардан фойдаланишни мувофиклаштирувчи конунлари хужжатларида куйидаги холатлар уз аксини топиши максадга мувофик:

- давлат ахборот тизимларидан фойдаланиш тартиб коидалари;

- давлат бошкарув идоралари ахборот тизимларининг узаро муносабатларини амалга оширувчи усул ва услубиятлар;

- давлат бошкарув идоралари ахборот тизимларига фойдаланувчи ва давлат хизматчиларини йуналтириш усуллари;

- давлат бошкарув идоралари ахборот тизимларини бир неча факторлар буйича хукукий жихатдан табакалаш мумкин (сохалар буйича, худуд буйича, химояланганлик даражаси буйича, хукумат ижро этиш идоралари буйича);

- ахборотларни бузиши, йукотиши, узгартирилишига олиб келувчи махсус харакатлар ва рухсатсиз мурожаат этишдан химоялаш;

- маълумотларнинг ишончсизлиги, зидлиги ва ёпиклиги учун маъсулият чоралари.

Хизмат сирлари режимида фаолият юритувчи ижро этувчи хукумат идоралари маълумотларининг самарали айланиши учун ягона ахборот майдони ва давлат ахборот тизимини яратиш ва тегишли ахборот ресурслари билан таъминлаш лозим.

Давлат бошкарув органларида айланувчи расмий хужжатларнинг хусусияти унинг хукукий кучи хисобланади ва амалдаги конунчилик асосида узатилади, хужжат яратган ташкилот ваколати ва урнатилган расмийлаштириш тартиби билан характерланди. Бунда расмий хужжат асосида жисмоний ва юридик шахс томонидан яратилган ва урнатилган тартибда тасдикланган хужжат тушунилади. Ушбу талабларга жавоб бермайдиган тартибда яратилган хужжатларнинг хукукий кучи йук ёки кам деб хисобланади.

Бугунги кунда давлат бошкарув органларида электрон хужжат айланиш тизимини жорий этишга катта эътибор каратилмокда. Электрон хужжат айланишнинг икки синфи мавжуд. Биринчиси workflow - тизим, хужжат юритиш жараёни аввалдан аникланган булиб, технологик харакат схемаси ёрдамида ходимлар уртасидаги хужжат бошкарув харакати ва электрон хужжат айланишининг бошкаруви остида топширик берилади. Иккинчи синфга эркин харакатланувчи ad-hoc киради, бунда жараён тузилиши аввалдан белгиланмайди, бажарилиши жараёнида шаклланади (амални бажарувчи ходимнинг узи кейинги амални бажарувчисини белгилайди ва хужжат (топширик) ни беради. Эркин харакатланувчи тизимнинг хусусияти шундаки, ягона хужжат яратиш бир канча усулга эга ва бир биридан танланган бажарувчилар, хужжат (топширик) таркиби ва жараённи биридан иккинчисига утиш холати билан фарк килади.

Ахборотнинг мухимлилик ва кимматлилик даражаси кадим замонлардан инсониятга маълум. Шунинг учун хам кадимда ахборотни химоялаш ва унинг конфиденциаллигини таъминлаш учун турли хил усуллар кулланилган. Улардан бири - сирли ёзувдир. Ундаги хабарни хабар юборилган манзил эгасидан бошка шахс укий олмаган. Асрлар давомида бу санъат - сирли ёзув жамиятнинг юкори табакалари, давлатнинг элчихона резиденциялари ва разведка миссияларидан ташкарига чикмаган. Факат бир неча ун йил олдин хамма нарса тубдан узгарди, яъни ахборот уз кийматига эга булди ва кенг таркаладиган махсулотга айланди. Уни эндиликда ишлаб чикарадилар, саклайдилар, узатишади, сотадилар ва сотиб оладилар. Булардан ташкари уни угирлайдилар, бузиб талкин этадилар ва сохталаштирадилар. Шундай килиб, ахборотни химоялаш зарурати тугилади. Ахборотни уимоя цилиш ва конфиденциаллигини таъминлаш деганда:

• ахборот ресурсларининг жисмоний бутунлигини таъминлаш, шу билан бирга ахборот таркиби ва элементларининг бузилиши, ёки йуц цилинишига йул цуймаслик;

• ахборотнинг бутунлигини сацлаб цолган уолда, уни таркиби ва элементларини цалбакилаштиришга (узгартиришга) йул цуймаслик;

• ахборотни тегишли ууцуцларга эга булмаган шахслар ёки жараёнлар орцали тармоцдан рухсат этилмаган уолда олишга йул цуймаслик;

• ахборотнинг уациций эгаси томонидан берилаётган (сотилаётган) ахборот ресурслари фацат томонлар уртасида узаро келишилган шартномалар асосида цулланилишига ишониш кабилар тушунилади. Шунингдек, ахборот ресурслари конфиденциаллигини таъминлаш масалаларига куйидагиларни киритиш мумкин: ахборот хавфсизлигини таъминлаш; логин тушунчаси; парол тушунчаси; авторизация тушунчаси; руйхатдан утиш тартиби; логин ва паролга эга булиш шартлари; логин ва паролни бузиш; логин ва паролни угирлаш; ресурслардан рухсатсиз фойдаланиш ва унинг окибатлари; компьютер вируси;

вирусларнинг турлари ва вазифалари; вирусларга карши курашиш усуллари; хужум тушунчаси; ахборот хужумлари ва ундан сакланиш коидалари.

Давлат бошцарув тизимлари ва тармоцларида ахборот ресурсларини уимоя остига олиш деганда, тацдим этилаётган, сацланаётган ва цайта ишланилаётган ахборотни ишончлигини тизимли тарзда таъминлаш мацсадида турли восита ва усулларни цуллаш, чораларни цуриш ва тадбирларни амалга оширишни тушуниш цабул цилинган. Ахборот-коммуникация технологиялари тизимида ишлаш хавфсизлигининг мураккаблигига цуйидаги мисоллар орцали ишонч уосил цилиш мумкин.

1. Ахборот ресурсларини узатишда хавфсизликни таъминлашга цуйиладиган талабларни бевосита цуйидаги атамалардан аницлаш мумкин: конфиденциалик, аутентификация, яхлитликни сацлаш, ёлзоннинг мумкин эмаслиги, фойдаланувчанлик, фойдаланувчанликни бошцариш.

2. Куп уолларда яратувчи эътиборидан четда цолган уимоя тизимининг камчиликларини аницлаш мацсадида муаммога царши томоннинг нуцтаи назаридан цараш лозим. Бошцача айтганда, уимоянинг у ёки бу механизми ёки алгоритмини яратишда мумкин булган царши чораларни уам куриш лозим.

3. Химоя воситаларидан барча царши чоралар мажмуасини уисобга олган уолда фойдаланиш лозим.

4. Хавфсизликни таъминлаш чоралари тизими яратилганидан сунг бу чораларни цачон ва цаерда цуллаш масаласини ечиш лозим. Бу физикавий жой (маълум уимоя воситасини цуллаш учун тармоц нуцтасини танлаш) ёки хавфсизликни таъминловчи мантиций занжирдаги жой (масалан, ахборот узатувчи протокол сатуи ёки сатуларини танлаш) булиши мумкин.

5. Химоя воситалари, одатда, маълум алгоритм ва протоколдан фарцланади. Уларга биноан барча уимоядан манфаатдор ахборотнинг цандайдир цисми махфий булиб цолиши шарт (масалан, шифр калити куринишида). Бу эса уз навбатида бундай махфий ахборотни яратиш, тацсимлаш ва уимоялаш усулларини ишлаб чициш заруратини тугдиради.

Махфий ва кимматга эга булган ахборот ресурсларига рухсатсиз киришдан химоялаш энг мухим вазифалардан бири саналади. Компьютер эгалари ва фойдаланувчиларнинг мулки хукукларини химоялаш - бу ишлаб чикарилаётган ахборотларни жиддий иктисодий ва бошка моддий хамда номоддий зарарлар келтириши мумкин булган турли киришлар ва угирлашлардан химоялашдир. Хрзирги кунда хавфсизликнинг бир канча йуналишларини кайд этиш мумкин. Ахборот хавфсизлиги деб, маълумотларни йукотиш ва узгартиришга йуналтирилган табиий ёки сунъий хоссали тасодифий ва касддан таъсирлардан хар кандай ташувчиларда ахборотнинг химояланганлигига айтилади. Илгариги хавф факатгина конфиденциал (махфий) хабарлар ва хужжатларни угирлаш ёки

нусха олишдан иборат булса, хозирги пайтдаги хавф эса компьютер маълумотлари туплами, электрон маълумотлар, электрон массивлардан уларнинг эгасидан рухсат сурамасдан фойдаланишдир. Булардан ташкари, бу уаракатлардан моддий фойда олишга интилиш уам ривожланди. Ахборот ресурсларининг химояси ва унинг конфиденциаллигини таъминлаш деб, бошкариш ва ишлаб чикариш фаолиятининг ахборот хавфсизлигини таъминловчи ва ташкилот ахборот захираларининг яхлитлиги, ишончлиги, фойдаланиш усулининг осонлиги ва махфийлигини таъминловчи катьий регламентланган динамик технологик жараёнга айтилади.

Ахборот ресурсларининг конфиденциаллигини таъминлашдан кузланган максад куйидагилардан иборат:

- ахборот ресурсларининг узаро келишувларсиз узга шахсга чикиб кетиши, угирланиши, йукотилиши, узгартирилиши, сохталаштиришларнинг олдини олиш;

- шахс, жамият, давлат хавфсизлигига булган хавф-хатарнинг олдини олиш;

- ахборот ресурсларини йук килиш, узгартириш, сохталаштириш, нусха кучириш, тусиклаш буйича рухсат этилмаган харакатларнинг олдини олиш;

- хужжатлаштирилган ахборотнинг микдори сифатида хукукий тартибини таъминловчи, ахборот захираси ва ахборот тизимига хар кандай ноконуний аралашувларнинг куринишларини олдини олиш;

- ахборот тизимида мавжуд булган шахсий маълумотларнинг шахсий махфийлигини ва конфиденциаллигини сакловчи фукароларнинг конституцион хукукларини химоялаш;

- давлат сирини, конунчиликка мос хужжатлаштирилган ахборот ресурсининг конфиденциаллигини саклаш;

- ахборот тизимлари, технологиялари ва уларни таъминловчи воситаларни яратиш, ишлаб чикиш ва куллашда субъектларнинг хукукларини таъминлаш. Ахборот ресурсларини ишончли химоя килиш механизмини яратишда ташкилий тадбирлар мухим урин эгаллайди, чунки конфиденциал ахборот ресурсларидан рухсатсиз фойдаланиш асосан, техник жихатлар билан эмас, балки химоянинг элементар коидаларини эътиборга олмайдиган фойдаланувчилар ва ходимларнинг жинояткорона харакатлари, бепарволиги, совукконлиги ва маъсулиятсизлиги билан боглик.

Ташкилий таъминот конфиденицал ахборот ресурсларидан фойдаланишга имкон бермайдиган ёки жиддий кийинчилик тугдирувчи ижрочиларнинг ишлаб-чикариш ва узаро муносабатларини меъёрий-хукукий хужжатлар асосида регламентлашдир.

Давлат бошкарув органлари ахборот ресурсларидан фойдаланишга рухсати булган шахснинг идентификациялаш зарурлиги туфайли, фукаронинг хукумат ахборот ресурсларидан фойдаланишини технологик тартиблаш зарур. Одатда

^y^apoHHHr xyKyMaT uHTepaKTuB xu3Mara axôopoT pecypcugaH ^ofigagaHumu ukku KypuHumga aMagra omagu. XyKyMaT axôopoT pecypcgapugaH ^ofigagaHyBnu maxcgapHu нgeнтн$нкaцнflgam KpHyHnuguK ôugaH TapTuôgaHagu, xaMga ^yKapora MatgyMoT ogum xyKyKuHu ôepagu ëKu neKgafigu .

BnpHHHH KypuHumgaru axôopoT pecypcgapura pyxcaT, MatgyMoT ogumra pyxcaT ôepugraH maxcHH aBBaggaH нgeнтн$нкaцнflgam ôugaH xapaKTepgaHagu. By Typgaru uxT^pufi MatgyMoTra pyxcaraap neKgaHraH goupagaru pyxcaT xucoôgaHagu, MacagaH, gaBgaT cupgapura ôofhhk ëKu maxcufi MatgyMoTgap. Hgeнтн^нкaцнa MatgyM ôup maxcHuHr Kyfiugaru MatgyMoTgapHu ogumgapu ynyH 3apyp:

- ôeBocuTa ymôy maxcra agoKagop ôygraH MatgyMoTgap, atHu TamKugoT ëKu xoguMgapHuHr y3gapuHuHr MatgyMoTgapuHu ogumra pyxcara ôygraH, ygapHuHr xyKyK Ba Ma^ôypuflTgapura Tatcup KypcaTyBnu MatMypufi MatgyMoTgapra pyxcara ôygraHga;

- MatgyM ôup maxcHuHr y3 gaBo3uMura ôoFguK Ma^ypuflTgapuHu ôa^apum ynyH 3apyp MatgyMoTgap, ôy y3 unura maxcHuHr gaBgaT cupgapura ôoFguK MatgyMoTgap ôugaH umgamuHu, ëKu xyKyKHu Myxo$a3a Kugum opraHgapu xoguMu ëKu T^ôu^T xoguMgapuHuHr maxcufi cupgapugaH xaôap TonumHu ogagu.

fflyHu agoxuga TatKuggam go3uMKu, xap KaHgafi maxc ^a^aT нgeнтн$нкaцнa KuguHraHugaH cyHr MatgyMoT ogum xyKyKura эгa ôygagu. MacagaH, myHgafi Mogeg ëpgaMuga $yKapo Ba TamKugoT MaH3uggapu xaKugaru MatgyMoTgapHu ogumra pyxcarau TamKug этнm MyMKuH. MatgyMoT xap KaHgafi maxcra $aKaT нgeнтн^нкaцнa KuguHraHgaH cyHruHa TaKguM этнgнmн MyMKuH. Ymôy Mogeg acocuga gaBgaT opraHgapu MatgyMoTgapuHu TaKguM этнm, ôyropTMa ôepugumu opKagu TamKug этнgagн. MatgyMoTra ôyHgafi Typga pyxcaT ôepugumu TaHKugra xaKKoHufi ca3oBop, nyHKu MatgyMoT ograH, нgeнтн^нкaцнaпaнraн maxcra MatnyMoTHu TapKamacguru xaKuga MactyguaT MKgaô ôygMafigu, myHuHrgeK ôyHgafi MatnyMoTHu Ha3opaT Kugum caMapa ôepMafigu. y3uhu нgeнтн^нкaцнa Kugum MatMypu^THu ynyH Kygafi TycuK ôyguô, MatgyM gapa^aga кoppyпцнoн cagoxuaTra эгa ôygumura umkoh apaTagu. MatgyMoTra aBBaggaH нgeнтн^нкaцнagaн yTum opKagu pyxcaTra эгa ôygraH maxc MatnyMoTra ôynraH pyxcaTHoMacuHu, maxc xaKugaru MatnyMoTnapuHu, onraH MatnyMoraapuHu, onuHraH MatnyMoT TapKuôu Ba MatnyMoT TaKguM этнпraн BaKT xaKugaru MatnyMoraapHu caKgamu Tanaô этнпagн. MatnyMoTra pyxcaT ôepugumHuHr ukkuhhu KypuHumu pyxcaTra эгa ôygraH maxcgaH нgeнтн$нкaцнagam Tagaô этнgмaгaн xog. By Typgaru MatgyMoTgapra pyxcaT ôepugumu, xap KaHgafi maxcHuHr нgeнтн^нкaцнacнз MatgyMoT ogum xyKyKura эra ôygumu ôugaH xapaKTepgaHagu. ByHgafi xoggapga gaBgaT axôopoTgapuHu TaKguM этнm gaBgaT Ma^ôypuaTu xucoôgaHagu.

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматидан фойдаланишни хукукий тартиблашнинг ташкилий чора тадбирлар таркибига куйидагиларни киритиш мумкин:

- интерактив хизмат электрон хужжат маълумотларини мухофаза килишни таъминлашни тартибга солувчи меъёрий-хукукий хужжатлар талабларининг бажарилишини назорат килиш;

- электрон хужжат маълумотлари хавфсизлигини таъминлаш учун жавобгар булган, объектлараро электрон хужжат айланиши фойдаланувчилари ва администраторининг мансабдор шахсларини белгилаш;

- давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида объектлараро хужжат айланиши бош администратори серверидаги маълумотлар базасининг резерв нусхасини кучириш, тиклаш ва архивга киритиш тартибини, шунингдек вирусга карши базаларни янгилаш тартибини белгилаш;

- давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида электрон хужжат айланиш тизимининг дастурий-техник воситаларини таъмирлаш-тиклаш ишларини утказиш учун кириш тартибини белгилаш ва бошкалар.

Интерактив хизмат тизимини жорий этиш жараёнида хукумат тузилмасининг ахборот марказига ягона ойна оркали киришнинг соддалашган интерфейси, электрон ракамли имзо ёрдамида умумий авторлаштириш тизими, алохида ташкилотнинг интеграллашган ахборот тизими яратилган.

Узатилаётган маълумотларнинг туликлиги ва конфиденциалигини таъминлаш максадида 128 -разрядли маълумотларни шифрлар тизими жорий этилган; Электрон хужжатларни хукукий кучга эгалигини тасдикловчи электрон ракамли имзо тизими кулланилган; электрон сертификациялаш тизими киритилган.

Фукороларни авторлаштириш ва хужжатларни аутентиклигини назорат килиш Net ва Microsoft SQL Server технологиясига асосланади. Одатда электрон хукумат интерактив хизматлари портали .Net Framework, ASP.NET ва Visual C# технологиясини куллайди.

Фойдаланувчилар талабларига кура тизим куйидаги мезонларга жавоб бериши лозим: фойдаланувчи билан юкори даражада дустона муносабатда булиши, очик архитектурага эга булиши, асосийси электрон хавфсизлик таъминоти сохасида энг янги ютукларга таяниши. Электрон хукумат тизимини жорий этишда турли тармокли инфратузилмани интеграциялаш, турли ташкилотлар томонидан яратилган сайтлар ва ахборот тизимлари каби муаммоларга дуч келинади.

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларининг асосий тамойиллари куйидагилардан иборат:

a) давлат бошкарув идоралари интерактив хизматидан фойдаланишнинг технологик имкониятини тизим фойдаланувчиларининг динамик узгарувчан сони билан таъминлаш;

b) давлат бошкарув идоралари интерактив хизмат тизими фойдаланувчилари томонидан ахборотга оид узаро хамкорликнинг мослашувчи технологиялари, форматлари, протоколларини ягона бир хил имкониятли дастурий-техник воситалардан фойдаланишга мослаш;

c) давлат бошкарув идоралари интерактив хизматлари тизими фойдаланувчилари томонидан дастурий таъминот ва сертификатланган дастурий-техник воситалардан меъёрий-хукукий коидаларга риоя этиш;

d) давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида узатилаётган, кабул килинган ва кайта ишланган электрон хужжат маълумотларининг туликлиги ва яхлитлигини таъминлаш;

e) давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида электрон хужжат айланиши тизимида моддий-молиявий ва вакт харажатларини камайтириш;

f) давлат бошкарув идоралари интрактив хизматлари электрон хужжат айланишида маълумотлар хавфсизлигини ва конфиденциаллигини таъминлаш

[3].

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида электрон хужжат айланиши тизимининг техник-технологик инфратузилмаси куйидагилардан иборат: электрон хукумат интерактив хизматларида электрон хужжат айланиши бош сервери, унинг администратори булиб, объектлараро электрон хужжат айланиши тизими мененжери хисобланади; объектлараро электрон хужжат айланиши тизими фойдаланувчиларининг бошкарув серверлари; химояланган алока каналлари.

Уз навбатида, бош сервернинг техник воситалари уз ичига электрон почта сервери, тасдикловчи марказнинг дастурий-аппарат воситалари, ахборотни мухофаза килиш воситалари ва электрон узаро ишлаш дастурий-техник таъминотининг бошка воситаларини олади. Бош администраторнинг асосий вазифалари куйидагилар хисобланади: кайта ишланадиган, сакланадиган ва узатиладиган электрон хужжатни рухсатсиз фойдалана олишдан ва маълумот администратор серверида булганида хамда химояланган алока каналлари буйича объектлараро электрон хужжат айланиши тизими фойдаланувчиларининг серверларигача узатишда ахборот хавфсизлигини таъминлаш; хужжат айланиши тизими фойдаланувчилари уртасида электрон хабарлар алмашинуви.

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматларида электрон хужжат айланишини амалга оширишда ахборот хавфсизлиги техник ва дастурий воситалар, хамда бир катор ташкилий тадбирлар комплекси билан таъминланади. Хусусан, техник тадбирларга куйидагилар киради: функционал

имкониятларининг тулик хажмида ахборотни мухофаза килиш воситаларини ташкил этиш ва улардан фойдаланиш; кайта ишланадиган электрон хужжат маълумотларининг яхлитлигини таъминлаш; электрон хужжат маълумотини вирусга карши химоялашни таъминлаш.

Давлат бошкарув идоралари интерактив хизматида объектлараро электрон хужжат айланишини амалга оширишда ахборот хавфсизлигини таъминлаш мухим ахамият касб этади. Ушбу масалани хал килиш учун куйидаги шартлар бажарилиши зарур:

- телекоммуникациялар инфратузилмасини таъминлашга ва объектлараро электрон хужжат айланиши учун тармокни куришга куйиладиган талабларни белгилаш;

- давлат бошкарув идоралари объектлараро ахборот алмашинув тизимининг дастурий-аппарат воситаларини ва ахборот ресурсларини рухсатсиз фойдаланишдан химоялаш буйича чоралар ишлаб чикиш;

- объектлараро ахборот алмашинувида электрон ракамли имзодан фойдаланиш сохаларини белгилаш (химояланган муаллифлаштириш, хакикийлигини тасдиклаш ва хоказо);

- электрон хужжатларни алока каналлари буйича узатишда ва объектлараро ахборот тизимининг маълумотлар базасида ахборотни криптографик мухофаза килиш воситаларини куллаган холда саклашда электрон хужжатларни бутунлигини химоялаш ва таъминлаш буйича талаблар ишлаб чикиш;

- давлат бошкарув идоралари интерактив хизматида объектлараро электрон хужжатлар алмашинишида химояланган уланиши талабларини бажариш [4].

Дастурнинг ахборот хавфсизлигини таъминлашда, жумладан, ахборотни рухсатсиз учириб ташлаш, узгартириш, бузиш, кучириб олиш, тусиб куйиш ва ахборот ресурсларига ноконуний аралашувга доир бошка хатти-харакатларнинг олдини олиш, конунчиликка мувофик равишда хужжатлаштирилган ва электрон шаклдаги давлат сирини, ахборотнинг махфийлигини саклаш, Узбекистон Республикасининг ахборот ва компьютер технологиялари сохасидаги ахборот хавфсизлигини таъминлаш тизимини ташкил килиш ва ахборот хавфсизлигини таъминловчи хизматларни шакллантириш, маълумот узатиш тармокларига химоя воситаларини жорий этиш самарадорлигини бахолаш, лойихаларни ахборот хавфсизлигини таъминлаш талабларига жавоб бериш нуктаи назаридан экспертизадан утказиш учун доимий ишлайдиган (идоралараро) эксперт гурухини тузиш ва ахборотни химоя килиш буйича тавсиялар ишлаб чикиш, мамлакатда ахборотни криптографик химоялаш воситаларини ишлаб чикиш каби тадбирларни амалга ошириш кузда тутилган.

REFERENCES

1. Mukhtarov Farrukh Muhammadovich «A conceptual model of information security in international relations» International Conference "Scientific research of the SCO countries: synergy and integration" April 26, 2018. Minzu University of China, Beijing, PRC p.145-151.

2. Мухтаров Ф.М. «Методы реализации информационных ресурсов в информационном обществе», «Инфокоммуникации: Сети - Технологии -Решения» научно - технической журнал, г. Ташкент 2018 г. 45-том №1, стр. 55-61.

3. Мухтаров Ф.М. «Обеспечение информационной безопасности государственных тайн в информационной среде» Вестник ТашГТУ №1, г.Ташкент 2018 г., стр. 4045.

4. Мухтаров Ф.М. «Выбор приоритетных факторов концептуальной модели государственной информационной безопасности» International journal of innovative technologies in social science. 4(8)Volume 3, p. 89-94, Warsaw Poland, June 2018 y.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.