Научная статья на тему 'АХБОРОТ ВА КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИННОВАЦИОН МЕНЕЖМЕНТНИ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШИ'

АХБОРОТ ВА КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИННОВАЦИОН МЕНЕЖМЕНТНИ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

1182
89
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Инновация / менежмент / ахборот-коммуникация / технология / Innovation / management / communication / technology

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Малика Мухамаджоновна Парпиева

Ахборот ва коммуникацион технологиялар соҳасида инновацион менежментни ҳозирги ҳолати ва ривожланиши бўйича илм-фан янгиликлари, илмий таклиф ва тавсиялар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CURRENT STATUS AND DEVELOPMENT OF INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE FIELD OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES

The latest news, scientific proposals and recommendations on the current state and development of innovative management in information and communication technologies are presented.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ ВА КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОҲАСИДА ИННОВАЦИОН МЕНЕЖМЕНТНИ ҲОЗИРГИ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШИ»

АХБОРОТ ВА КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ СОХДСИДА ИННОВАЦИОН МЕНЕЖМЕНТНИ ХДОИРГИ ^ОЛАТИ ВА

РИВОЖЛАНИШИ

Малика Мухамаджоновна Парпиева

ТАТУ Менежмент ва Маркетинг кафедраси ассистенти malikaparpieva1983@gmail.com

AННОТAЦИЯ

Ахборот ва коммуникацион технологиялар сохдсида инновацион менежментни хрзирги хрлати ва ривожланиши буйича илм-фан янгиликлари, илмий таклиф ва тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар: Инновация, менежмент, ахборот-коммуникация,

технология.

CURRENT STATUS AND DEVELOPMENT OF INNOVATIVE MANAGEMENT IN THE FIELD OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES

Malika Mukhammadjonovna Parpiyeva

Assistant of the Department of Management and Marketing, TUIT malikaparpieva1983@gmail.com

The latest news, scientific proposals and recommendations on the current state and development of innovative management in information and communication technologies are presented.

Keywords: Innovation, management, communication, technology.

КИРИШ

Икгисодиётни модернизациялаш шароитида жах,он тажрибаси шуни курсатмовдаки, ривожланган саноат мамлакатлари миллий бойлигининг усиши

асосан инновацион жараёнларни ривожлантириш ва жорий этиш хисобига таъминланмокда. Киритилаётган янгиликлар ишлаб чикарувчи кучларнинг ривожланишига таъсир этади, фаравонликнинг усишига, хаёт сифатининг, таълим даражасининг юксалишига кумаклашади, ижобий инновацион иклимни шакллантиради ва бу билан мамлакатнинг инновацион салохияти ошади. Инновацион салохиятнинг юксалиши туфайли юкорирок даражага эришган иктисодий тизим кишиларининг ижодий кобилияти ортганлиги, уларнинг инновацион тараккиётга тайёр эканлиги билан характерланади. Бошкача айтганда, унда келгуси техник янгиликлар ва узгаришлар учун хам ижтимоий, хам иктисодий шарт-шароитлар шаклланади.

Республикамизнинг иктисодий ва ижтимоий муносабатлар тизимида куп узгаришлар амалга оширилиб келинмокда, миллий иктисодиётнинг тармок тузилиши, инновация ва инновацион FOялар хисобига янгиланиб келинмокда. Шу билан бир каторда мамлакатимизнинг жахон хамжамиятидаги урни ва мавкеи тобора мустахкамланиб бормокда. Бирок, бугунги фан техника тараккиёти, колаверса жахон бозорида руй бераётган инновацион узгаришлар эришилган ютуклар билан чегараланиб колишга имкон бермайди. Шу боис, миллий иктисодиёт ва жахон бозоридаги инновацион стратегик узгаришларни урганиш, тадкикотларни олиб бориш, назария ва услубларини яратиш, уларни амалга оширишнинг йулларини ишлаб чикишни такозо этади. Мазкур масаланинг ижобий хал килиниши эса иктисодий мустакилликка эришиш ва баркарор иктисодий усишни таъминлаш имкониятини яратади. Бозор иктисодиётига утишнинг устивор йуналишларидан бири иктисодиёт тармокларида инновацион ислохотлар, туб янгиланишларни модернизация килиши хисобланиб, у макроиктисодий баркарорликни таъминлаш, корхоналарни янги ахборот ва коммуникация технологиялари билан жихозлаш, иктисодиётда нодавлат сектор улушини оширишга асосланади. Ушбу жараён, шубхасиз мамлакатнинг инновацион, иктисодий салохиятини ошириш билан бир пайтда, ундан унумли фойдаланишни назарда тутади.

Мамлакатимиз иктисодиётининг хозирги холати миллий иктисодиётда инновацион узгаришларни амалга ошириш суръатларини жадаллаштиришни талаб этмокда. Иктисодиёти ривожланган мамалакатлар тажрибаси шуни курсатмокдаки, самарали инновацион стратегияни амал килиши мамлакат иктисодий ва табиий омилларидан окилона фойдаланиш оркалигина амалга ошириш мумкин. Бозор иктисодиётига утиш шароитида иктисодиёт инновацион шаклланиши энг аввало иктисодий усишни таъминловчи тармоклар хисобига юз беради, бу эса уз навбатида мамлакат иктисодиётини хом ашё экспорт килишини

камайтириш билан бирга уни кайта ишлашни ривожлантиришга, валюта маблаFларининг тежалишига, ахоли бандлигининг ошишига сабаб булади. Ушбу омиллар уз навбатида инновация стратегиясини амалга ошириш мамлакатимизнинг жахон хамжамиятидаги урнини мустахкамланишига олиб келади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маколанинг назарий ва методологик асоси булиб, ахборот ва коммуникацион технологиялар сохаси буйича етакчи мутахассисларнинг мехнатлари, шу билан бирга хориж олимларидан И.Ансоф, В.Беренс, Г.Бирман, М.А.Горелик, Е.А.Голубицкая, М.Питер, Л.Д.Рейман, Дж.Сакс, Г.А.Титоренко, Э.Хельферт каби олим ва мутахассислар изланишлар олиб боришган. Ахборот ва коммуникация технологиялари сохасида инновацион менежментни самарали куллашнинг назарий ва амалий муаммоларини Узбекистон олимларидан Ш.Р.Орифханов, Б.Б.Абдуллаев, Р.Я.Досумов, И.И.Искандаров, Т.К.Иминов, А.М.Кддиров, М.А.Махкамова, Р.М.Мухитдинова, Х.А.Мамажанов, И.А.Тухлиев, М.Л.Турсунхужаев, О.Х,.Х,икматов, М.Ш.Шарифхужаев, Л.И.Шибаршова, А.Н.Арипов, Х.А.Мухитдинов, Т.З.Тешабаев ва бошкаларнинг асарларида тадкик этилган.

НАТИЖАЛАР

Ахборот-коммуникация технологияларининг тез ривожланиши, «ахборот магистраллари» утказиш кувватининг ортиши туфайли йилдан-йилга ахборотнинг тобора каттарок хажми корхоналар, ташкилотлар ва алохида кишиларнинг кенгрок доирасида таркатилиши мумкин булмокда, лекин технологик улчамларнинг соф техник усиши хам маълумотларни оддий узатишдан жамиятда янги муносабатларнинг урнатилишига, билимларни таркатишнинг самарали тизимига ва пировардида «ахборот иктисодиётидан» «билимларга асосланган иктисодиётга» тула равишда утишни, таъминламайди, яъни ижтимоий - муносабатларнинг билимлар ва янги технологиялар иктисодий усишнинг асосий омилига айланадиган тарзда ташкил этишига олиб келмайди. Жадал ахборот - технологик ривожланишни иктисодий усишнинг ишлаб чикариш самарадорлигини ва кишилар фаровонлигини оширишнинг реал манбаига айлантиришга каратилган бундан узгаришлар, шубхасиз, мамлакат рахбарияти томонидан саъй-харакатларни кадрларни тайёрлаш ва кайта тайёрлашда тегишли институционал узгаришларни талаб килади. Биринчи навбатда бу фанга ва инновацияларга тааллукли булиб, бу сохаларда янги

билимлар хосил этилиши ва уларнинг ишлаб чикариш жараёнларини самаралирок ташкил этиш янги махсулотлар ва хизматлар куринишида тyFридан - тyFри мужассамлашуви юз беради.

МУ^ОКАМА

Ахборотлашган жамият шаклланишида инновацион жараёнларнинг ривожланиши янада мухим ахамиятга эга. Бунда янги технологиялар ва техникаларнинг тури, тезкор алока, турли биотизимлар ва роботлашган техникаларнинг яратилиши ва уларнинг яратилиш муддатининг кискалиги янги технологияларнинг юзага келишини ва жадаллик билан хаётга кириб келишини куриш мумкин.

Бозор иктисодиётининг такомиллашиб бориши инновацион технологияларнинг турли хужалик фаолияти юритувчи турли касб эгалари ва турли тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириб борувчи жараёнларнинг фаолиятига шароит яратиб беради. Уларнинг самарали мехнати учун бу фаолият эгаларини канчалик бозор хакида, ракобатчилари хакида, истеъмолчилар хакида ва нихоят талаб ва таклиф хакида канчалик ахборотга эга булсалар, шунчалик самарали иш олиб борадилар. Бунда инновацион технологиялардан булган ахборот фаолияти катта роль уйнайди.

Инновацион технологияларнинг яккол намуналаридан бири бу -ахборот-коммуникация технологияларидир (АКТ).

Ахборот-коммуникация технологиялари - ахборотларни йотиш ва узатиш, туплаш, кайта ишлаш, саклаш, такдим этиш ва фойдаланиш услублари, усуллари тизимига айтилади.

Ахборот-коммуникация технологиялари - бошкарув вазифаларини хал этиш учун тизимли ташкил этилган ахборот жараёнларини амалга ошириш усули ва воситаларининг мажмуидир.

Ахборот-коммуникация технологияларининг ишлатилиши, кулланиши ва бажарадиган вазифаларига кура классификацияларга булиш мумкин.

Шундай килиб, ахборот-коммуникация технологияларини техник нуктаи назардан йиFувчи, кайта ишловчи, ахборотни таксимловчи, ташкилотни бошкаришда кабул килинадиган карорларни куллаб-кувватлаш учун ташкил килинган, узаро боFланган компонентлар туплами дейиш мумкин. Ахборот технологиялари карор кабул килишни куллаш, координация ва бошкариш билан бирга менежерларга тахлил килиш, комплекс масалаларни ечиш ва янги карорлар кабул килишда ёрдам беради.

1-жадвал

Ахборот-коммуникация технологияларининг классификацияси

АКТ кулланилишига караб Анъанавий

Янги ахборот технологиялари

Маълумотларни электрон кайта ишлаш

Бошкарув масалаларини камров даражасига караб Бошкарув функцияларини автоматлаштириш

Кдрор кабул килишни куллаш

3 Электрон офис

ч Эксперт куллаш

i-H Матнли редактор билан ишлаш

о ч Жадвалли процессор билан ишлаш

о Технологик операцияларнинг МБ си билан ишлаш

W кулланилиш синфига караб График объектлар билан ишлаш

H Мультимедиа тизимлари

» Гиперматн тизимлари

< « Фойдаланувчи интерфейсига караб Пакетли

в Диалогли

g Тармокли

S о « Локал

Тармок тузилишига караб Куп даражали

H о еь О ю X Таксимланган

Бухгалтер хисоби

Хизмат курсатиш сохаларига караб Банк иши

Солик иши

СуFурта иши

Бошкалар

XX асрнинг иккинчи ярмида илмий - техника тараккиёти иктисодиёт усишининг белгиловчи омилига айланди. Х,ар бир янги махсулот ортида, асосан, инсоннинг аклий мехнати турибди, бу махсулотни яратиш мобайнида инсоният жамFарган билимлар ижтимоий кийматга айланмокда. Илмий- техникавий ахборот илмий тадкикотларда хал килувчи роль уйнайди. Шунинг учун ахборот билан боFлик фаолият фан бутун инфраструктурасининг ядросидир. Илмий -техникавий сохасининг тез ривожланиши, унинг иктисодиётнинг мустакил тармоFига айланиши илмий мехнат таксимоти зарурлигига, окибатда фан инфраструктурасининг яратилишига олиб келди. Муайян ахборот мухитида ишлаётган олимлар зарур нашрларни (илмий хисоботлар, журнал ва китобларни, шунингдек электрон куринишда) тез олиш, ечилаётган муаммоларни Узбекистондаги ва хориждаги хамкасблари билан мухокама килиш, олинган натижаларни тез нашр этиш имкониятларига эга булишлари лозим.

Кейинги йилларда давлат томонидан илмий-техника ахбороти тизимини кайта куриш буйича, бозор шароитларида унинг самарали ишлаши буйича

анчагина саъй-харакатлар амалга оширилмокда. Илмий-техника сохасида ахборот сиёсатининг асосий вазифаси, ахборот фондларининг доимий тулдирилишини таъминлаш «Узбекистон фукароларига фан, технологиялар ва таълим сохасида ахборот ресурсларидан максимал эркин фойдалана олишларини таъминлашга кодир булган ахборот тизими замонавий ахборот ва коммуникацион технологиялар негизида доимий ривожлантиришдан иборатдир. Бунда куйидаги коида хал килувчи булиши лозим: фойдаланувчи ахборот бошкариш имкониятига эга булади, лекин ахборот кишилар устидан назорат учун ишлатилмаслиги керак.

Сунгги йилларда республикада ахборотлаштириш ва телекоммуникациянинг конунчилик базаси яратилди. У ахборот- коммуникация технологиялари фаолиятининг иктисодий, хукукий ва ташкилий асосларини белгилаб беради. Ахборот - коммуникация тизимлари, тармоклари ва маълумотлар базалари яратилди, ишлатилишини тартибга солувчи меъёрий -хукукий хужжатлар ишлаб чикилди ва амалга киритилди.

Республиканинг конунчилик базаси билан белгилаб берилаётган ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишлари орасидан куйидагиларни ажратиб курсатиш мумкин:

- давлат ва минтакавий ахборот тармокларини ривожлантириш иктисодиёт хужалик секторлари илмий-техникавий фаолиятининг ахборот таъминоти;

- глобал ахборот тармокларининг ишлаб туриши, тармокларга тижорат режимида киришни мувофиклаштириш, турли тармоклардан ва улар такдим этадиган хизматлардан фойдалана олишда биргаликни таъминлаш;

- киммат ускуналардан узок фойдаланишни ташкил этиш, ёш тадкикотчиларни масофадан укитишига имкониятларни таъминлаш;

- ахборот ресурсларига мулкчиликнинг барча турларини ривожлантириш ва химоя килиш.

Узбекистонда давлат Фан ва техника сохасида ахборот фондлари ва тизимлари яратилишига кумаклашмокда. Уларнинг вазифалари илмий-техникавий ахборотни йотиш, давлат руйхатига киритиш, тахлилий ишлов бериш, саклаш ва истеъмолчиларга етказишдан, илмий махсулотнинг нашр этилишига, хориждан илмий-техникавий нашрларнинг олинишига ёрдам беришдан иборат. Куйидаги давлат ахборот фондлари, хужжатлаштирилган илмий-техникавий билимларни жамлаш лозим: илмий нашрлар, дарсликлар, ахборот материаллар, илмий хисоботлар, конференциялар материаллари, диссертациялар, саноат каталоглари, патент-лицензия хужжатлари ва бошкалар.

Давлат инновацион сиёсатининг шаклланиши ва руёбга чикарилишига ахборот билан кумаклашиш давлат томонидан тартибга солишнинг хукукий, иктисодий ва бошка шаклларидан фойдаланилган холда Узбекистон Республикасидаги инновацион жараённинг турли буFинларининг мувофиклаштирилишига каратилган. Ахборот сиёсати ва илмий-техника сиёсати бир-бири билан якиндан боFланган. Айни пайтда инновацион сиёсатни руёбга чикариш учун зарур булган ахборот узига хос хусусиятга эга. Ахборот кисми инновацион иклимни шакллантиришда, инновация секторига инвестицияларни жалб этиш учун шароитлар яратишда энг мухим роль уйнайди. Инновацион фаолиятни шакллантирилишидан олдин инновацияларнинг ахборот инфаструктураси яратилиши лозим ва бу инфраструктура дастурлар руёбга чикарилишида ишга солинади.

Фан-техника ва инновациялар сохасида давлат сиёсатини шакллантириш учун бир катор мустакил блоклардан иборат булган комплекс ахборот, асос зарур:

- фан ва инновациялар статистикаси, тадкикотлар ва ишланмаларни олиб борувчи ташкилотлар таркибига, кадрлар, фанни молиялаштириш, илмий кадрлар, фаннинг натижалари буйича маълумотларни кушган холда;

- фан ва техника ривожланишининг устувор йуналишларини аниклаш учун бошлаетич маълумотлар;

- илмий-техникавий кисмига эга булган давлат максадли дастурлари доирасида илмий-техникавий лойихаларнинг бажарилиши туFрисида маълумотлар;

- давлат максадли илмий-техникавий дастури доирасида кичик дастурлар буйича илмий-техникавий лойихаларнинг бажарилиши туFрисида ахборот, молиялаш, энг мухим натижалар, эксперт бахолари хакидаги маълумотларни кушган холда;

- давлат илмий марказлари;

- илмий-техник салохиятнинг худудий таксимламланиши, худудий илмий-техникавий дастурлар;

- олимларнинг ижтимоий химоя килиниши (иш хаки, пенсия таъминоти ва х.к.)

- халкаро илмий - техникавий хамкорлик.

Илмий ва илмий-технологик махсулот бозорини яратиш, сохага жиддий инвестицияларни жалб этиш учун потенциал инвесторларга уларни кизиктирувчи технологияларни ва илмий махсулотни топиш хамда олинадиган фойдани максимал хисобга олиб, каторларни бахолашга имкон берадиган яхлит

ахборот тизимини яратишни талаб килади. Бунда давлат илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари натижаларини маваффакиятли тижоратлаштириш учун, мулкчиликнинг барча шаклларидаги корхоналар томонидан яратилган технологиялар етказиб берилиши учун шарт-шароитлар яратиш, илмий-техника сохасининг кичик корхоналарининг кредитлар билан молияланишларига, инновацион лойихаларни бажариш учун кооперациялашувларига, инновацион лойихалар экспертизаси ташкил этилишига, ходимларни технологик менежментга тайёрлашга кумаклашиши лозим.

Инновацион сиёсатни ахборот билан кувватлаш комплекс характерда булиши лозим ва инновацион фаолиятнинг барча томонларини камраб олиши зарур: илмий-техникавий ва патент ахборотни тахлил килиш, аник технологияларни танлаб олиш, уларнинг бозор имкониятларини тахлил килиш ва бахолашдан тортиб то инвесторларни ахтариш, ходимларни танлаш ва янги махсулотли сертификатлашгача.

Х,озир бу фаолият минтакаларда инновацион инфраструктурали ташкил этиш йули билан амалга оширилмокда. Бу фаолият асосан Узбекистон Республикаси иктисодиёт вазирлиги, Олий ва урта махсус таълим вазирлиги, Халк таълими вазирлиги каби махкамаларда жамланган. Мазкур махкамалар томонидан ташкил этилган тармокларда фан ва таълимни интеграциялаш буйича дастурлар доирасида турли минтакавий инновацион марказлар яратилмокда. Уларнинг максади кичик инновацион корхоналарни куллаб- кувватлаш, ишлаб чикаришнинг тармок фани ва олий укув юртлари фани билан интеграциялашувига ёрдам беришдир. Бундай марказларни ташкил этишда инновацион корхоналар учун ахборот-коммуникация инфраструктурасини шакллантиришга, уларга маслахат хизмати курсатиш ва ходимларини укитишга алохида эътибор каратилди. Алохида инновацион илмий -техника марказлари асосида илмий-техникавий махсулотнинг электрон биржалари ташкил этилади, патент-лицензия сохасида хизматлар курсатилади.

Мамлакатимизда маълумотларни узатиш тармоFи ривожланмокда, вазирликлар, идоралар, муассасалар ва ташкилотларнинг ахборот-коммуникация тизимларини ва тармокларини маълумотларни узатиш миллий тармоFига бирлаштириш йули билан ягона ахборот макони шакллантирилмокда. Фойдаланувчиларнинг халкаро ахборот тармокларига, интернетни хам кушган холда кира олишларини таъминлаш учун йулдошли ва орадаги ракамли каналларидан фойдаланиб туFридан-туFри алокалари яратилган интернет

тармоFи буйича халкаро каналларнинг умумий утказиш куввати кенгаймокда. Интернет тармоFи провайдерлари ва фойдаланувчилари сони жадал ортмокда.

Инновацион фаолият тадкикот объекти сифатида жуда кенг сохадан иборат булиб, мураккаб ва бир хил булмаган жараёнлар ва ходимларни камраб олади. Одатда, инновацион фаолият кенгрок тушунчадир, яъни ташкилотлар ва фирмаларнинг максадлари, имкониятларига боFлик равишда инновацион жараёнларнинг йотиндисини камраб олади.

ХУЛОСА

Ушбу маколада ахборот ва коммуникация технологиялари сохасида инновацион менежментни хозирги холати ва ривожланишини назарий асослари ёритилган булиб, унда инновацион менежмент ва унинг мохияти, инновацион менежментни ташкил этишнинг назарий асослари хамда ахборот ва коммуникация технологиялари сохасида инновацион менежментни хозирги холати ва ривожланиши баён этилган.

Юкорида келтирилган фикрлардан хулоса шуки, натижаларининг йуналганлиги буйича инновациялар илмий инструментарий сифатидаги инновацияларга, инновация-жараёнларга ва инновация-махсулотларга булинади. Инновациялар тупламининг мухимлиги даражасига бахо бериш максадида шу тартибда ажратилади.

Узбекистон Республикасида инновацион тадбиркорлик ривожланиши ва инновацияларни бошкариш муаммоларининг методологик асосларини замонавий талабларга асосланган холда ишлаб чикиш зарур.

Инновацион фаолиятнинг самараси корхоналарнинг инновацион максадлари ва имкониятларига, ходимларнинг инновацион фикрлаш кобилиятларига боFлик.

REFERENCES

1. Афонин И.В. Инновационный менеджмент. - М.: Гардарики, 2005.

2. N.Rosenberg(2004) "Innovation and economic growth"

3. Белокнов А.В. и др. Менеджмент организации; современные технологии, Ростов на Дону, "Феникс", 2002.

4 Голубецкая Е.А. и др. Экономика связи. М. РиС 2006 г.

5 Арипов А.Н., Иминов Т.К. «Узбекистон ахборот-коммуникация технологиялари сохаси менежменти масалалари» Монография -Т.: «Фан ва технология», 2005.

6 Мухитдинов Х.А., Иминов О.К. Проблемы повышения финансово -экономической эффективности инфокоммуникационных услуг в Узбекистане. Диссертация на соис. уч.ст. к.э.н. Ташкент "Академия"-2007 г

7 www.biznes-daily.uz

8 Waseda University and CIO International Academy Rankings, 2018. https://informationpolity.com/news-blog/14th-waseda-iac-international-digital-government-rankings-2018-report

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.