Научная статья на тему 'КИБЕРЖИНОЯТЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ҲАМДА УЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШГА ДОИР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА АМАЛИЁТИ'

КИБЕРЖИНОЯТЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ҲАМДА УЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШГА ДОИР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА АМАЛИЁТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
1151
174
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
халқаро тажриба / ахборотни ҳимоя қилиш / интернет / маълумот / кибержиноятлар / кибермакон / халқаро ҳамкорлик / стандарт / international experience / information security / internet / information / cybercrime / cyberspace / international cooperation.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Бекзод Бахтиёр Ўғли Жумаев

Мақолада кибержиноятларга қарши курашишда ҳамда тергов қилишга доир хорижий тажриба амалиёти ёритилиб ўтилган. Шунингдек, халқаро органларнинг мақоми, махфийлик соҳасида ягона ҳуқуқий сиёсатни ишлаб чиқиш ва уни амалга ошириш истиқболлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FOREIGN EXPERIENCE PRACTICES IN THE FIGHT AGAINST CYBERCRIME AND INVESTIGATION

The article describes the experience of foreign experience in combating and investigating cybercrime. It also outlines the status of international bodies, the development and implementation of a unified legal policy in the field of privacy.

Текст научной работы на тему «КИБЕРЖИНОЯТЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ҲАМДА УЛАРНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШГА ДОИР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА АМАЛИЁТИ»

КИБЕРЖИНОЯТЛАРГА ЦАРШИ КУРАШИШ ХДМДА УЛАРНИ ТЕРГОВ ЦИЛИШГА ДОИР ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА АМАЛИЁТИ

Бекзод Бахтиёр уFли Жумаев

Узбекистан Республикаси Бош прокуратураси Академияси магистратураси

"Тергов фаолияти" тингловчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада кибержиноятларга карши курашишда хамда тергов килишга доир хорижий тажриба амалиёти ёритилиб утилган. Шунингдек, халкаро органларнинг макоми, махфийлик сохасида ягона хукукий сиёсатни ишлаб чикиш ва уни амалга ошириш истикболлари баён этилган.

Калит сузлар: халкаро тажриба, ахборотни химоя килиш, интернет, маълумот; кибержиноятлар, кибермакон, халкаро хамкорлик, стандарт

FOREIGN EXPERIENCE PRACTICES IN THE FIGHT AGAINST CYBERCRIME AND INVESTIGATION

Bekzod Bakhtiyor ugli Jumaev

Master's student of the Academy of the Prosecutor General's Office of the Republic of

Uzbekistan "Investigative activity"

ABSTRACT

The article describes the experience of foreign experience in combating and investigating cybercrime. It also outlines the status of international bodies, the development and implementation of a unified legal policy in the field of privacy.

Keywords: international experience, information security, internet, information; cybercrime, cyberspace, international cooperation.

КИРИШ

Замонавий дунёда ахборот жамият тараккиётининг энг мухим таркибий кисмига айланди десак асло муболага булмайди.Жамиятнинг ахборот жамиятига айланиши шуни англатадики, хар кандай шахсий маълумот ахамиятли булиб бормокда. Айни пайтда маълумот энг мухим кадриятлардан бири сифатида тан олинган, шунга кура, унинг химояси уни кабул килиш ва этказишдан кам булмаган мухим фаолиятдир. Масалан,Араб бахори деб аталмиш инкилобий вокеалар оммавий ахборот воситалари ва сиёсий нуткдаги ахборот-коммуникация технологияларининг роли билан узвий боглик булиб чикди. Мисли курилмаган ахборот таркатиш тезлиги Интернет (асосан ижтимоий тармоклар оркали)

яширинишни истаган режимларга карши харакатлари халкаро микёсдаги репрессив харакатлари жамоатчилик ва ахборот урушини олиб бориш буйича этарли махоратга эга булмаган. Хозирги вактда глобаллашув тенденциялари ва у олиб келадиган муаммолари кучаймокда. Бундай шароитда трансмиллий кибержиноятларга карши курашишда барчанинг иштирок этиш масаласи глобал конун устуворлигининг салбий окибатларига бархам беради. Кибержиноятчилик муаммосининг глобал мохиятини тушуниш жуда мухимдир. Шундай килиб, хозирда киберхужумлар нафакат хусусий шахсларнинг ишини фалаж килмокда балки дунёдаги тузилмаларни хам, ушбу турдаги хужумлардан химояланишни амалга оширадигандавлат органлари хам, давлат хам йук.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шунингдек, бир катор хорижий мамлакатлар тажрибасини тахлил этишимиз максадга мувофикдир. Хусусан, Япония жиноят кодексида ушбу турдаги жиноятлар учун ахборот технологиялари сохасидаги жиноятлар айнан бир булим ёки бобда эмас, балки кодекснинг турли бобларида акс этган. "Хужжатларни калбакилаштириш сохасидаги жиноятлар" номли XVII боб куйидагиларни назарда тутади: - давлат хизматчисини расмий тасдикланган хужжатда нотугри ёзувларни киритишга мажбур киладиган харакатлар, хусусан хукуква мажбуриятлар билан боглик расмий тасдикланган хужжатнинг асл нусхаси булган электромагнит мухитда сохта ёзувлар киритиш (157 -модда (расмий хужжатларни сохталаштириш); - сохта хужжат ёки тасвир (расм)ни таркатиш, электромагнит ташувчилардаёзувнитакдим этиш, хужжатни ёки расмни калбакилаштирганёки узгартирган, сохта хужжат ёки чизма яратган ёки уларга нотугри маълумотлар киритишни ташкиллаштирган шахс каби жазоланади. (158-модда (сохта расмий хужжатни таркатиш);- бирор юридик фактни расмийлаштириш, хукукларниамалга оширишда фойдаланиш учун мулжалланган учинчи шахс фаолиятини ноконуний тусиб куйиш максадида электромагнит таркатувчилари воситасида гайриконуннй хужжат тайёрлаш; агар юкорида айтиб утилган жиноят давлат органи ёки давлат хизматчиси томонидан амалга оширилса (161-модда 2-кисм (электромагнит воситалари оркали ноконуний хужжатлар яратиш); "Ишчанлик обруси ва тадбиркорликка карши жиноятлар" номли XXXV боб куйидаги компьютер жиноятларини назарда тутади:-тадбиркорни ишчанлик обрусига компьютер базасидаги электромагнит хужжатларни йук килиш, унга нотугри маълумотлар, буйруклар ёки бошка усулларни киритиш максадида зид равишда харакат килишоркали зарар етказиш (234-модда 2-кисм (компьютерга зарар етказиш оркали тадбиркорликка тускинлик килиш); "Фирибгарлик ва товламачилик жиноятлари" номли XXXVII боб куйидаги компьютер жиноятлари учун жавобгарлик белгилайди:- мулк

хукукини олиш, узгартириш ёки йукотиш тугрисида гувохлик берувчи сохта электромагнит хужжатларни бошка шахс томонидан бизнес операцияларида ишлатиладиган компьютерга нотугри маълумотлар ёки буйрукларни киритиш, сохта электромагнит хужжатларни бошка шахснинг тадбиркорлик фаолияти давомида муомалага чикариш ва бундан ноконуний даромад олиш ёки учинчи томон фойда олишига хиссакушиш оркали тайёрлаш (246-модда 2-кисм (компьютер фирибгарлиги).

"Жиноятни яшириш ва йук килиш турдаги жиноятлар" номли XL боби куйидаги компьютер жиноятларини белгилайди: - давлат органлари иш юритувида фойдаланиладиган электромагнит ташувчидаги хужжатларни йук килиш ёки бузиб курсатиш (258 -модда (давлат органлари расмий хужжатларни йук килиш); - бошка шахс томонидан фойдаланиладиган ва унинг хукуква мажбуриятларини белгилаш билан боглик булган электромагнит ташувчидаги хужжатни йук килиш ёки бузиш (259-модда (шахсий хужжатларни йук килиш)1.

Шунингдек, Японияда бу турдаги жиноят икки гурухга ажратилган булиб, 1-гурухга компьютерларга кириш билан боглик жиноятлар деб номланиб, ушбу гурухга компьютер фирибгарлиги, ёзувларга зарар етказиш ва бизнесга аралашиш, тулов карталари билан боглик, компьютерга рухсатсиз кириш каби жиноятлар ва 2-гурухга Интернет тармогидан фойдаланиш оркали содир этиладиган жиноятлар деб номланиб, ушбу гурухга фирибгарлик, муаллифлик хукукининг бузилиши, ахлоксиз характердаги одобсиз хабарлар юбориш, болалар порнографияси билан боглик материалларни таркатиш билан боглик жиноятлар киритилган2

МДХ, давлатларитомонидан жиноий конунчиликдакомпьютер ахборотлари сохасидаги жиноятлар учун жавобгарлик масалаларини конуний тартибга солиш буйича муайян тажриба тупланган.

МУХ,ОКАМА

Европанинг ривожланган мамлакатлари каторига кирувчи Францияда эса, ИТ-технологиялари ёрдамида содир этилган, яъни маълумотларни автоматик кайта ишлаш сохасидаги зарарли сохта банк карталари ва шахсий маълумотларни химоякилувчи паролларни клонлаш, бузиш имконини берадиган дастурий таъминот, компьютер ёки тармоклардан фойдаланиш коидаларини бузиш, иккинчи гурухга эса, жиноий ишларни тайёрлаш ва содир этишда ракамли технологиялардан фойдаланишга оид жиноятлар кибержиноятлар тоифасига

1Официальноеиздание The Penal Code of Japan (Law No. 45 of 1907, as amended by Law No. 77 of 1921, Law No. 61 of 1941, Law No. 124 of 1947, Law No. 195 of 1953, Law No. 57 of 1954, Law No. 107 of 1958, Law No. 83 of 1960, Law No. 124 of 1964, Law No. 61 of 1968, Law No. 30 of 1980, Law No. 58 of 1987, Law No. 31 of 1991).

2Н.А.Морозов. Борьба с компьютерной преступностью в Японии // Обществои право. 2014. № 2(48).- с. 144.

киритилган булиб3, Жиноят кодекси оркали санкцияланган компьютер жиноятларини умумий объектига нисбатан 3 та катта туркумга ажратиш мумкин:

1) компьютер воситасидан фойдаланиб содир этиладиган шахсга карши каратилган жиноятлар;

2) компьютер воситасидан фойдаланиб содир этиладиган мулкка карши каратилган жиноятлар;

3) компьютер воситасидан фойдаланиб содир этиладиган миллат, давлат манфаатларига карши каратилган жиноятлар.

ЖК 4118-моддаси буйича чет давлат, чет эл корхонаси ёки чет эл назорати остидаги корхона, ташкилотга ёки уларнинг вакиллари хисобидан ЭХМ ёки картотекалар хотирасидаги маълумотлар, хужжатлар, ахборотлар, предметлар, методлар, курилмаларникулга олиш ёки етказиш максадида хатти-харакатларни амалга оширган шахс жиноят содир этишда айбдор деб топилади. Франция ЖК 4-китоби 1-булими 3-боби миллий мудофаага булган тажовузлар хакида булиб, унинг "Миллий мудофаа сирларига булган тажовузлар", деб номланган 2-кисмида "ЭХМ ёки картотекалар хотирасидаги маълумот, хужжат, предмет, ахборотлар -ушбу миллий мудофаа учун мухим булган маълумотларни таркалишини чеклаш максадида химоя чоралари объектлари булиб, миллий мудофаа сирлари хисобланадилар", деб белгиланган. Франция жиноят конунчилиги айрим хорижий мамлакатлар, шу билан бирга Узбекистон Республикаси жиноят конунчилигидан фаркли равишда факатгина жисмонийшахслар учун эмас,балки жиноят содир этишда айбдор деб топилган юридик шахслар учун хам жиноий жавобгарлик масаласини белгилайди. Хусусан, Франция Жиноят кодекси 121-2, 226-16, 226-17, 226-18, 226-19, 226-20, 226-21 ва 226-23-моддалари, шунингдек, 226-22-модданинг 1-кисмида курсатилган жиноятларда юридик шахслар юридик шахслар жиноят субъекти сифатида каралиши мумкин.

НАТИЖА

А^Ш жиноят конунчилигидаахборот технологиялари ва коммуникация воситалари оркали жосуслик, узгалар ахборот технологиялари ва коммуникацияларига рухсатсиз кириш, касддан химояланган ахборот технологиялари воситаларига киберхужум оркали шикаст етказиш, зарар келтириш, угрилик килиш, тахдид килиш, талончилик, тухмат килиш, хакорат килиш ва бошка шу каби жиноятлар белгилаб куйилган булса, кибержиноятчилар учун жарима ва камокжазолари тайинланишлиги аник жиноят конунчилигида курсатиб куйилган. А^Шда кибержиноятчилик ва унга карши курашиш узгача ривожланган булса, Россияда бошкача ривож топган. Масаланиянада аникрок

3А.В.Федоров. Информационная безопасность в мировом политическом процессе: учеб, пособие. - М.:2006. -

с.111.

тушунтирадиган булсак, "Telegram", "WhatsApp", "Одноклассники", "Facebook" каби ижтимоий тармоклар аслида узаро мулокот учун зарур булса-да, аммо уларнинг кулайлиги ва хавфсизлиги турлича булганлиги сабабли хам кибержиноятчилар ушбу технологияларга карши хужум килишдан олдин кайси бирининг хавфсизлиги заиф эканлигини аниклайди ва шунга караб узининг кейинги харакатларини олиб боради. АКШда CERT Интернет хавфсизлигини таъминлаш маркази ташкил килинган ва у томонидан 1988 йилда 6 та, 1989 йилда 132 та, 1990 йилда эса, 252 та киберходиса аникланган4. 1990 йилда АКШда "Sundevil" операцияси уюштирилиб, АКШнинг 14 шахридаги хаккерларга нисбатан мисли курилмаган ов уюштирилган. Бунинг окибатида, 1993 йилда Лас-Вегасда хаккерларнинг биринчи хар йили утказиладиган йигилиши булиб утган5. Булар шуни англатадики, АКШда мисли куилмаган даражада бу турдаги жиноятлар учун кураш олиб борилади. Шу нуарсани таъкидлаб утиш керакки, Ахборот ва ахборот технологиясидан жиноят максадида фойдаланиш муаммоси борган сари барча давлатларни ташвишга солмокда. Компьютер ва электрон тармоклардан, коммуникация воситаларидан фойдаланиш ва таркатиш шундай жиноятларга сабаб булувчи хавф ва зарар куламини кучайтиради6. АКШда кибержиноятларга карши курашиш юзасидан биринчи норматив хужжат 1978 йилда АКШнинг Флорида ва Аризона штатларида кабул килинган "Компьютер жиноятлари тугрисида"ги акти7хисобланади.Бу норматив-хукукий хужжат факатгина, компьютер жиноятларига нисбатан жиноий жавобгарликни белгиловчи биринчи конун булиб колмасдан, балки жиноятчилик сохасида янги давр - кибержиноятчиликнинг бошланиши хакидаги биринчи ишора хам эди. Жумладан, АКШ интернет оркали товарлар, хизматлар, капитал ва маълумотларни эркин харакат килиш имкониятларидан фойдаланиш билан боглик жиноятларга карши курашиш учун 2006 йилда АКШ Европа Кенгашининг кибержиноятчилик тугрисидаги Конвенциясини (Будапешт Конвенцияси) ратификация килди ва уни маъкуллаган 16-давлат булди8. Конвенцияга биноан АКШ халкаро жараёнларни куллаб-кувватлади. Кибержиноятларга карши курашиш сохасидаги процессуал конун хужжатларини уйгунлаштириш, шу жумладан "Кучли еттилик" мамлакатлари орасида ахборот туплаш ва алмашиш

4Л.П.Зверянская. Исторический анализ этапов развития киберпреступности и особенности современных киберпреступлений // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2016. - Т. 15. - С. 881-885. -URL: http ://e-koncept.ru/2016/96090. htm.

5А.Николаева, М.Тумбинская. Киберпреступность: история развития, проблемы практики расследования. Казанский национальный исследовательский технический университет им. А.Н.Туполева-КАИ Казань, Россия. Материалы международной конференции Sorucom 2014 // 13-17 октября 2014. https://computermuseum.ru/articles/materialy-mezhdunarodnoy-konferentsii-sorucom-2014/629/.

6 Р.А. Каламкарян, Ю.И.Мигачев. Международное право: Учебник - М.: Эксмо, 2004. - С.426.

7 F.L. Computer Crimes Act tit. XLVI Chapter 815 (1978) on-line http://www.flsenate.gov/Statutes/index.cfm App_mode=Display_Statute&URL= Ch0815.htm> cited April.

8 Конвенция о защите физических лиц при автоматизированной обработке персональных данных (Страсбург, 1981 г.). Доступизсправ. правовойсистемы «КосультантПлюс».

саъй-харакатларини мувофиклаштириш учун норасмий канал яратишни таклиф килди. Бундан ташкари, А^Ш хукук-тартибот идоралари кибержиноятчиларни хибсга олиш ва экстрадиция килишда куплаб хамкор давлатлар билан мунтазам хамкорлик килиб келмокда. 2009 йилдан бошлаб А^Ш Конгрессининг хар бир сессиясида киберхавфсизликка карши курашишга каратилган бир неча конун лойихалари куриб чикилди, бирок улардан факат бир нечтаси хар икки фракциянинг кумагини олди ва конунларга айланди. Улардан бири юкорида таъкидлаганимиздек, 2015 йилдаги "Киберхавфсизлик тугрисида"ги актдир. (The Cybersec urity Act of 2015)9. Ушбу акт давлат органлари, шунингдек, улар ва ушбу дастурда иштирок этиш учун ихтиёрий розилигини билдирган бизнес ташкилотлари уртасида кибер тахдидлар хакида маълумот алмашишни тартибга солади. Таъкидлаш керакки, 2010 йилдан Америка КушмаШтатларида Кибер ходисаларга жавоб бериш буйича миллий режа (The National Cyber Incident Response Plan — NCIRP)ни ишлаб чикила бошланган ва ушбу режа хар йил бошида даврий максадларга мослаштирилади. Кибер ходисаларга жавоб бериш буйича миллий режани тузувчи ташкилот кибер ходисаларгакарши миллий ёндашувни тавсифлайди; хусусий сектор, штатлар ва махаллий хукуматлар ва бир нечта федерал агентликлар инсидентларга жавоб беришда кандай рол уйнашини ва барчанинг харакатлари интеграциялашган жавоб чоралари учун кандай килиб мос келишини мухокама килади10. Шундай килиб ушбу ташкилот миллий даражада турли хил кибер ходисалар холатида баъзи ташкилотларнинг роли, мажбуриятлари ва амалга ошириши лозим булган процедуралари тугрисида аник тавсиф беради.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, ушбу сохадаги халкаро хамкорлик турли хил жараёнларни яратишни уз ичига олади. Халкаро ташкилотлар асосий максад сифатида уюшган жиноий тармоклар фаолиятига бархам беришни олий максад сифатида белгилаб олишлари зарурдир. Фикримиз якунида таклиф сифатида шуни айтишимиз мумкинки, кибержиноятчиликка карши курашиш тартибини тартибга солувчи ягона глобал хужжат ишлаб чикилмаган булиб, кибер космосдаги субъектларнинг харакатларини конуний тартибга солиш, кибержиноятчиликка карши курашиш чораларини саёзлигича колмокда.

9 Jenna McLaughlin, Last-Minute Budget Bill Allows New Privacy-Invading Surveillance in the Name of Cybersecurity, THE INTERCEPT (Dec. 18, 2015), https://theintercept.com/2015/12/18/lastminute-budget-billallows-new-privacy-invading-surveillance-in-the-name-of-cybersecurity/; Mark Jaycox, EFF Opposes Cybersecurity Bill Added to Congressional End of Year Budget Package, EFF (Dec. 18, 2015), https://www.eff.org/deeplinks/2015/12/statement-finalized-congressionalcybersecurity-bill.

10https://www.us-cert.gov/sites/default/files/ncirp/National_Cyber_Incident_Response_Plan.

REFERENCES

1. Официальноеиздание The Penal Code of Japan (Law No. 45 of 1907, as amended by Law No. 77 of 1921, Law No. 61 of 1941, Law No. 124 of 1947, Law No. 195 of 1953, Law No. 57 of 1954, Law No. 107 of 1958, Law No. 83 of 1960, Law No. 124 of 1964, Law No. 61 of 1968, Law No. 30 of 1980, Law No. 58 of 1987, Law No. 31 of 1991).

2. Н.А.Морозов. Борьба с компьютерной преступностью в Японии // Обществои право. 2014. № 2(48).- с. 144.

3. А.В.Федоров. Информационная безопасность в мировом политическом процессе: учеб, пособие. - М.:2006. - с.111.

4. Л.П.Зверянская. Исторический анализ этапов развития киберпреступности и особенности современных киберпреступлений // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2016. - Т. 15. - С. 881-885. -URL: http://e-koncept.ru/2016/96090.htm.

5. А.Николаева, М.Тумбинская. Киберпреступность: история развития, проблемы практики расследования. Казанский национальный исследовательский технический университет им. А.Н.Туполева-КАИ Казань, Россия. Материалы международной конференции Sorucom 2014 // 13-17 октября 2014. https://computermuseum.ru/articles/materialy-mezhdunarodnoy-konferentsii-sorucom-2014/629/.

6. Р.А. Каламкарян, Ю.И.Мигачев. Международное право: Учебник - М.: Эксмо, 2004. - С.426.

8. F.L. Computer Crimes Act tit. XLVI Chapter 815 (1978) on-line http://www.flsenate.gov/Statutes/index.cfm App_mode=Display_Statute&URL= Ch0815.htm> cited April.

9. Конвенция о защите физических лиц при автоматизированной обработке персональных данных (Страсбург, 1981 г.). Доступизсправ. правовойсистемы «КосультантПлюс».

10. Jenna McLaughlin, Last-Minute Budget Bill Allows New Privacy-Invading Surveillance in the Name of Cybersecurity, THE INTERCEPT (Dec. 18, 2015), https://theintercept.com/2015/12/18/lastminute-budget-billallows-new-privacy-invading-surveillance-in-the-name-of-cybersecurity/; Mark Jaycox, EFF Opposes Cybersecurity Bill Added to Congressional End of Year Budget Package, EFF (Dec.18,2015),https://www.eff. org/deeplinks/2015/12/statement-finalized congressionalcybersecurity-bill.

11.https://www.uscert.gov/sites/default/files/ncirp/National_Cyber_Incident_Response_ Plan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.