Научная статья на тему 'Экологик таълим ва тарбия тушунчаларини шакллантириш тамойиллари'

Экологик таълим ва тарбия тушунчаларини шакллантириш тамойиллари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3457
321
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
талабалар / экологик таълим ва тарбияни шакллантириш / табиат мухофазаси / экологик маданиятни тарбиялаш. / students / environmental education and education / environmental protection / environmental education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шарафутдинова Румия Инфаровна, Муратова Гулсара Саитовна, Турсунбаева Мунисабону Тулкин Кизи

Ушбу мақолада олий ўқув юрти талабалари онгида экологик таълим ва тарбияни шакллантиришнинг қай даражада долзарблиги, ҳамда ушбу вазифаларни амалга оширишда қўлланилиши керак бўлган чора тадбирлар ўз аксини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRINCIPLES OF THE CONCEPT OF ENVIRONMENTAL EDUCATION

This article examines the relevance of environmental education and education in the consciousness of university students, as well as the steps that need to be taken to address these problems.

Текст научной работы на тему «Экологик таълим ва тарбия тушунчаларини шакллантириш тамойиллари»

УДК: 378.147.34

ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ВА ТАРБИЯ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ

ШАРАФУТДИНОВА РУМИЯ ИНФАРОВНА

Бухоро давлат университеты экология ва география кафедраси ассистенты. Бухоро шахри. Узбекистон Республикаси.

ОИСЮ Ю 0000-0002- 1270-924Х МУРАТОВА ГУЛСАРА САИТОВНА Бухоро давлат университети экология ва география кафедраси ассистенти. Бухоро шахри. Узбекистон Республикаси.

ОИСЮ Ю 0000-0003-2406-5581 ТУРСУНБАЕВА МУНИСАБОНУ ТУЛКИН КИЗИ Бухоро давлат университети инглиз тили ва адабиёти факультети 1 курс талабаси. Бухоро шахри. Узбекистон Республикаси. ОЯСЮ Ю 0000-0002-6581-6217 АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада олий уцув юрти талабалари онгида экологик таълим ва тарбияни шакллантиришнинг цай даражада долзарб-лиги, цамда ушбу вазифаларни амалга оширишда цулланилиши керак булган чора тадбирлар уз аксини топган.

Калит сузлар: талабалар, экологик таълим ва тарбияни шакллантириш, табиат мухофазаси, экологик маданиятни тарбиялаш.

ПРИНЦИПЫ ФОРМИРОВАНИЯ КОНЦЕПЦИИ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ВОСПИТАНИЯ

ШАРАФУТДИНОВА РУМИЯ ИНФАРОВНА

ассистент факультета экологии и географии Бухарского государственного университета. Город Бухара Республика

Узбекистан. ОИСЮ Ю 0000-0002-1270-924Х

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» №1 - январь-февраль (41) 2020

МУРАТОВА ГУЛСАРА САИТОВНА

ассистент факультета экологии и географии Бухарского государственного университета. Город Бухара Республика

Узбекистан. ORCID Ю 0000-0003-2406-5581 ТУРСУНБАЕВА МУНИСАБОНУ ТУЛКИН КИЗИ студентка 1 курса факультета английского языка Бухарского государственного университета. Город Бухара Республика Узбекистан. ORCЮ Ю 0000-0002-6581-6217 АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается актуальность экологического образования и воспитания в сознаниях студентов университетов, а также шаги, которые необходимо предпринять для решения этих проблем.

Ключевые слова: студенты, экологическое образование и воспитание, охрана окружающей среды, экологическое образование.

PRINCIPLES OF THE CONCEPT OF ENVIRONMENTAL EDUCATION

SHARAFUTDINOVA RUMIA INFAROVA

аssistant of the Faculty of Ecology and Geography of Bukhara State University. Bukhara City of the Republic of Uzbekistan.

ORCID ID 0000-0002-1270-924X MURATOVA GULSARA SAITOVNA аssistant of the Faculty of Ecology and Geography of Bukhara State University. Bukhara City of the Republic of Uzbekistan.

ORCID ID 0000-0003-2406-5581 TURSUNBAYEVA MUNISABON TULKIN KIZI student of the 1 course of the Faculty of English of Bukhara State University. Bukhara City of the Republic of Uzbekistan.

ORCID ID 0000-0002-6581-6217

ABSTRACT

This article examines the relevance of environmental education and education in the consciousness of university students, as well as the steps that need to be taken to address these problems.

Keywords: students, environmental education and education, environmental protection, environmental education

Экологик таълим ва тарбия бугуннинг долзарб масалаларидан бири. Х,ар бир инсонда узи яшаб турган уй, куча, махалла, кишлок ва шахарни ифлосланишдан асраш, уни ободонлаштириш, кукаламзор-лаштириш, табиий масканларни асл холида саклаш ва улардан унумли фойдаланиш, юртимиз табиатини мухофаза килиш сингари фазилатларни шакллантириш экологик тарбиянинг ажралмас кисмидир. Ахолининг экологик маданиятини юксалтириш, атроф-мухитга окилона муносабатда булиш, табиат неъматларини келгуси авлодлар учун асраб-авайлаш хиссини шакллантириш антропоген таъсирларнинг олдини олишда асосий омиллардандир. Бунда экологик таълим-тарбиянинг ахамияти хам нихоятда юкори. Зеро, экологик таълим-тарбия табиат ва жамият уртасидаги узвийликни таъминлаш хамда табиий баркарорликни саклашда мухим ахамиятга эгадир. Шунингдек, экологик таълим-тарбия ёшларни табиатдан онгли равишда фойдаланиш ва улар калбида табиатга мехр-мухаббат уйготиш хамда тежамкорликка ургатишда кул келади. Албатта, ёш авлод калбида табиатга нисбатан хурмат хиссини шакллантириш ва ривожлантириш мухим масалалардан саналади. Бу, уз навбатида, педагог кадрлар зиммасига катта масъулият юклайди. Экологик таълим ва тарбия тугрисидаги дастлабки элементар тушунча урта мактабларда бошланади. Экологик хавфсизлик ва атроф-мухит мухофазасига алохида эътибор каратилаётган бир пайтда экологик маданият тушунчасининг магзини

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» №1 - январь-февраль (41) 2020

х,амма х,ам бирдек англаб етаётгани йук. Табиат бойликларидан унумли фойдаланиш, уларни мух,офаза килиш масалаларини онгли равишда х,ал этиш учун оила, мактабгача таълим муассасаларидан бошлаб болаларда табиатга мех,р-мух,аббат ру^ини шакллантириш, экологияга оид билимларни улар шуурига сингдириш даркор. Бу келажакда атроф-му^итни мух,офаза кила оладиган ва табиатдан окилона фойдаланадиган авлодни шакллантиришнинг му^им шартидир. Зеро, усиб келаётган ёш авлод табиат хщидаги билимларни эгаллаб, теварак атрофнинг нозиклигини, унинг гузалликларини калбан х,ис кила олсагина, она-Ватанга, унинг табиатига му^аббати ошади. Лекин олий укув юртларида ушбу йуналишдаги ишлар нима сабабдандир оксоклайди. Ушбу муаммони бартараф этиш максадида талабаларда экологик таълим ва тарбияни шакллантиришнинг куйидаги стратегияларини ишлаб чикиш даркор, яъни :

1. Талабаларни табиат гузалликларини севиш, улардан эстетик завк олиш рухида тарбиялаш.

2. Жонли ва жонсиз табиат ривожланиш конуниятлари, табиат билан жамият уртасидаги мураккаб узаро муносабатлар ва шунингдек, инсон хужалик фаолиятининг табиатга таъсири окибатлари хщида билим бериш.

3. Талабаларда экологик маданиятни тарбиялаш.

Табиатни сева билишни, ундан тугри ва онгли равишда фойдалана билишни тарбиялаш экологик тарбия ва экологик маданиятнинг асоси булиб, кишиларда табиат олдида масъулиятни англаш ^иссиётини х,осил килади. Ватанни севиш ва ватанпарварлик табиатини севишдан бошланади. Бинобарин, талабаларда табиатга х,акикий му^аббат туйгусини х,осил килмай туриб, уларни Ватанпарварлик рухида тарбиялаш мумкин эмас. Инсоннинг табиат

кучошда булиши уни рухан тетиклаштириб, унинг мехнат кобилияти ва ижодий фаолиятини оширади.

Табиат мухофазаси масаласи, юкорида курсатиб утилганидек, мураккаб, куп киррали масала булиб, унинг педагогик аспекти энг мухим сохалардан биридир.

Табиатга мухаббат, табиат гузалликларини севиш ва табиатдан рационал фойдаланиш гояларини болаликдан сингдириб бориш ва бу тарбияни урта ва олий мактабда укиш жараёнида давом эттириш зарурдир. Факат шу йул билангина табиатга эхтиётлик билан муносабатда булишни инсонлар онгига сингдириш мумкин.

Талабаларда табиатга нисбатан мухаббат ва гамхурлик туйгу-лари оила ва мактабда тарбияланади. Болаларни табиатга мухаббат рухида тарбиялашни ёшликдан бошлаш зарурлигини машхур прогрессив педагоглар уз асарларида таъкидлаб утишган, бунга мисол XVII асрда яшаган машхур педагог Я.А.Коменскийнинг "Сезиларли нарсаларни расмларда ифода этиш" номли китобидир. Бу китоб болалар тушунадиган энциклопедиядан иборат булиб, болаларга табиатни севишга, унинг хаёти ва тузилиши билан танишишларига ёрдам берадиган шаклда ёзилган.

Табиат мухофазасида инсонпарварлик - гуманизм максадлари, яъни кишиларга яхшилик, гамхурлик килиш мухим урин тутади. Х,амма машхур педагоглар укувчиларни ёшлигидан бошлаб инсонпарварлик, табиатпарварлик рухида тарбиялашни таъкидлаб келганлар.

Талаба ёшларниг бевосита табиат кучо^да булиб, унинг гузал манзараларидан эстетик завк олиши, уларда табиатга нисбатан гуманизм туйгуларини уйготишга ёрдам беради. Табиат билан бу хилда бевосита алокада булмаган холларда ёшлар табиатга, унинг манзаралари ва бойликларига бепарво карайдиган булиб етишадилар.

Бундай х,олатларни бартараф этиш максадида дарсдан ташкари вактларда талабалар билан табиатга экскурсия утказиш катта ах,амиятга эга. Бундай экскурсияларда табиат мух,офазасига оид турли материаллар туплаш, тушунтириш ишлари олиб бориш, талабаларни инсон учун фойдали булган х,айвон ва усимликлар билан таништириш зарур. Бепарволик окибатида табиатга зарар етишини мисоллар билан курсатиш керак. Талабаларга фойдали кучатлар утказиш, кушлар учун ясама уялар урнатиш эса табиий ресурсларни купайтириш воситаси эканлигини англатиш керак.

Олийго^ларда табиат мух,офазасига оид киска метражли кино-фильмлар курсатиб бориш х,ам катта а^амиятга эга. Табиат ва унинг гузаллигига оид санъат асарлари, расмлар кургазмаси, шеър ва ^икоялар х,ам талабаларда табиатга яхши муносабатда булиш туйгусини уйготади.

Олийгох, териториясида тажриба богчаси, гулзор манзарали дарахтлар экилган майдон, бутазор булиши зарур. Табиат мух,офа-засига оид ишлар ушбу тажриба участкаси ёки бошда олиб борилади, талабалар буларни саклаш, парвариш килиш билан шугулланадилар.

Олийго^ларда табиатни мух,офаза килиш жамиятининг бошланшч ташкилоти ташкил этилиб, унга талабалар, укитувчилар аъзо булиб киришлари лозим. Таълим муассасаларида экологик марказлар, экология клублари ташкил этиш, мунтазам равишда экофестиваллар х,амда танловлар утказиш яхши самара беради.Табиат мухофазасига ба^шланган махсус кечалар утказилиши, уларда "Табиатни мухофаза килиш", "Экотуризм", "Экоталим", "Экотарбия", "Жамият ва унда экологиянинг роли", "Узбекистон курикхоналари ва уларнинг фаолияти" каби мавзуларида докладлар, сухбатлар, тадбирлар утказилиб турилиши керак. Тадбирларда талабаларнинг экологик ва эстетик маданиятини юксалтириш, табиат ^акидаги билим ва интеллектуал сало^иятини

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» №1 - январь-февраль (41) 2020

ошириш, она табиат ва унинг неъматларига мехр-мухаббат рухида тарбиялашга каратилган янги дастур ва лойихаларни ишлаб чикиш, тизимга татбик этиш сингари масалалар мухокама этилиши лозим.

Хулоса килиб айтганда, табиатни сева билишни, ундан тугри ва онгли равишда фойдалана билишни тарбиялаш экологик тарбия ва экологик маданиятнинг асоси булиб, кишиларда табиат олдида маъсулиятнинг англаш хиссиётини хосил килади. Айтиш мумкинки, инсон тафаккурини олий даражадаги боскичи бу экологик тафаккурдир. Зеро, инсон узини англаши ва унинг атроф мухитга булган муносабатини ижобийлаштириши, яьни кундалик хаётимизда табиатга салбий таъсир курсатиши мумкин булган хар кандай хатти-харакати окибатини аввалдан англаб етиши ва шунга яраша фаолият курсатиши, тегишли билим ва куникмаларга эга булиши, хар биримиз узимизни табиатнинг ажралмас бир булаги ва унинг халоскори эканлигимизни унутмаслигимиз лозим. Шунинг учун таълим-тарбиянинг барча боскичларида тингловчи ва тарбияланувчиларни экологик тафаккурини ривожлантириб бориш хар биримизнинг табиат олдидаги мукаддас бурчимиз булиб колиши даркор.

Адабиётлар руйхати:

1. Н.Д. Андреева, В.П.Соломин, Т.В.Васильева "Теория и методика обучения экологии" олий укув юрти талабалари учун дарслик «Академия» Нашриёт маркази, 2009. - 208 б.

2. Илмий-методик журнал «География и экология в школе 21 века» №5 2006 й.,№10 2006 й.,№ 4 2009 й.

3. Чуйкова Л.Ю., Сиговатова М.В." Взаимосвязи человека и природы" (урта мактабнинг 6-синф укувчилари учун укув кулланма). 2-нашр. Астрахань, 2001. - 232 б.

4. Чуйков Ю.С., Чуйкова Л.Ю., Сиговатова М.В. "Основы экологических знаний" (урта мактабнинг 7-синф укувчилари учун экологиядан укув кулланма). 2-нашр. - Астрахань, 2002. - 212 б.

5. Табиат мухофазаси ва экология. Тошкент Укитувчи 1986 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.