Научная статья на тему 'Экологическая культура веление времени'

Экологическая культура веление времени Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
176
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭКОЛОГИЯ / ТЕХНИЧЕСКАЯ ЭКОЛОГИЯ / ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ / ECOLOGY / TECHNICAL ECOLOGY / ECOLOGICAL EDUCATION

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Гойибов Рамазон Бобокулович, Бозоров Пирим Рахимович, Расулов Шухрат Хужакулович

В статье освещены вопросы преподавания экологических дисциплин в технических высших учебных заведениях, как основы формирования экологической культуры у инженеров технологов. Подчеркнуто, что в формировании экологической культуры играют роль воспитание в семье, средних и высших учебных заведениях общечеловеческих ценностей, любви к родному краю, к ее природе, ответственности за состояние окружающей среды. Кроме этого важны знания по экологическим вопросам в той отрасли, в которой работает специалист.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECOLOGICAL CULTURE TIME COMMAND

In article questions of teaching ecological disciplines in technical higher educational institutions as bases of formation of ecological culture at process engineers are taken up. It is emphasized that in formation of ecological culture play a role education in a family, average and higher educational institutions of universal values, love to the native land, to her nature, responsibility for state of environment. Besides knowledge of environmental issues in that branch in which the expert works is important.

Текст научной работы на тему «Экологическая культура веление времени»

ЭПИДЕМИОЛОГИЯ И МИКРОБИОЛОГИЯ

УДК: 57.042

ЭКОЛОГИК МАДАНИЯТ - ЗАМОН ТАЛАБИ

ГОЙИБОВ РАМАЗОН БОБОКУЛОВИЧ

Бухоро мухандислик-технология институти технологик жараёнларни бошкаришнинг ахборот-коммуникация тизимлари кафедраси катта уцитувчиси БОЗОРОВ ПИРИМ РАХИМОВИЧ физико-техник фанлар номзоди, Бухоро мухандислик-технология институти технологик жараёнларни бошкаришнинг ахборот-коммуникация тизимлари кафедраси доценти

РАСУЛОВ ШУХРАТХУЖАКУЛОВИЧ Бухоро мухандислик-технология институти технологик жараёнларни бошкаришнинг ахборот-коммуникация тизимлари кафедраси катта уцитувчиси АННОТАЦИЯ

Мацолада инженер-технологларда экологик маданиятни шакллантириш учун техник фанларга ихтисослашган олий уцув юртларида экологик фанларни уцитиш масалалари ёритилган. Экологик маданиятни шакллантиришда оиладаги тарбия, урта ва олий таълим муассасаларида умуминсоний цадриятлар, ватанга ва унинг табиатига муцаббат, атроф-муцитга нисбатан масъулият катта ацамиятга эгалиги таъкидланган. Шунингдек, мутахассис цайси соцада фаолият курсатса, шу соцадаги экологик вазият тугрисидаги билимлар цам муцим.

Калит сузлар: экология, техник экология, экологик тарбия

ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА ВЕЛЕНИЕ ВРЕМЕНИ

ГОЙИБОВ РАМАЗОН БОБОКУЛОВИЧ

Старший преподаватель кафедры информационно-коммуникативных систем управления технологическими процессами Бухарского инженерно - технологического

института. Республика Узбекистан.

БОЗОРОВ ПИРИМ РАХИМОВИЧ Кандидат физико технических наук, доцент кафедры информационно-коммуникативных систем управления технологическими процессами Бухарского инженерно -технологического института. Республика Узбекистан.

РАСУЛОВ ШУХРАТХУЖАКУЛОВИЧ Старший преподаватель кафедры информационно-коммуникативных систем управления технологическими процессами Бухарского инженерно - технологического

института. Республика Узбекистан. АННОТАЦИЯ

В статье освещены вопросы преподавания экологических дисциплин в технических высших учебных заведениях, как основы формирования экологической культуры у инженеров технологов. Подчеркнуто, что в формировании экологической культуры играют роль воспитание в семье, средних и высших учебных заведениях общечеловеческих ценностей, любви к родному краю, к ее природе, ответственности за состояние окружающей среды. Кроме этого важны знания по экологическим вопросам в той отрасли, в которой работает специалист.

Ключевые слова: экология, техническая экология, экологическое воспитание

ECOLOGICAL CULTURE TIME COMMAND

GOYIBOV RAMAZON BOBOKULOVICH

Senior teacher of department of information and communicative process control systems of Bukhara engineering - institute

of technology. Republic of Uzbekistan.

BOZOROV PIRIM RAKHIMOVICH Candidate of the physicist of technical science, the associate professor of information and communicative process control systems of

Bukhara engineering - institute of technology. Republic of Uzbekistan.

RASULOV SHUHRA T HUZHAKULOVICH Senior teacher of department of information and communicative process control systems of Bukhara engineering - institute

of technology. Republic of Uzbekistan.

ABSTRACT

In article questions of teaching ecological disciplines in technical higher educational institutions as bases of formation of ecological culture at process engineers are taken up. It is emphasized that in formation of ecological culture play a role education in a family, average and higher educational institutions of universal values, love to the native land, to her nature, responsibility for state of environment. Besides knowledge of environmental issues in that branch in which the expert works is important.

Keywords: ecology, technical ecology, ecological education

«Экология» термини (грек. oikos -уй, ва logos илм) биринчи марта 1866 Э.Геккел томонидан ишлатилган. Аввалида у факатгина тирик мавжудотлар ташки мухит билан муносабатларини урганган. Кейинчалик экология тушунчаси кенгрок булиб - тиббий, техник, сиесий, психологик ва бошкаларга булинган.

ХХ аср охирида инсониятнинг биосферадаги жараёнларга таьсири узининг ю^ори бос^ичига етди. Х,озирги авлод мах,аллий ва

7 U

маьнавий экологик ин^ироз вазиятлари кузатилмовда. Бундай мурракаб даврда экологиянинг илмий-назарий, амалий, таълимий маданий ва ахборий ах,амиятлари тобора ортиб бормовда.

XX асрининг 70-йилларида ривожланган капиталистик давлат-ларда тушкунлик башоратлари юзага келди. А.Печчеи, О.Тоффлер, Р.Фолк, Дж. Форестер, Д.Медоуз ва бош^алар ижтимоий-экологик тушкунлик вакиллари х,исобланадилар. Уларнинг фикрича х,озирги усиш суратлари ва табиатга тажовуз са^ланиб флса XXI асрнинг биринчи ярми якунида экологик ин^ироз му^аррардир. Экологик ин^ирознинг олдини олиш учун улар ижтимоий-и^тисодий ривожланиш суратларини минта^авий ёки жах,он ми^ёсида чегаралаш, секинлатиш зарурлигини таькидлайдилар.

Х,озирги кунда шиддат билан ривожланиб бораётган саноат тармо^лари, фан-техниканинг янги сох,алари, бутун дунёдаги глобал исиш жараёнлари бир ^анча экологик муаммоларни келтириб чи^армовда. Шуни ташвиш билан айтиш мумкинки, хар куни битта тур усимлик ёки битта хайвон тури ер юзидан йуколиб боряпти. 1983 йили хайвонларнинг 63 тури ва 1984 йил усимликларнинг 163 тури "Кизил китоб"нинг биринчи нашрига киритилди. Мана, орадан вакт утиб табиат мухофазасига муносабат узгарди. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1992 йил 9 мартдаги 190-сонли "Кизил китобни юритиш туfрисида"ги Карори кабул килинди.

1998 йил Узбекистон Республикаси "Кизил китоби"нинг 1-жилди (Усимликлар кисми) нашр килинди ва бунда усимликларнинг 301 тури (163 тадан 301 тага ошган) киритилганлиги кайд килинган булса, 2006 йилдаги янги нашрида эса "Кизил китоб"га киритилган усимликлар тури 305-турни ташкил этади. Бу курсаткич ошиб бормокда.

Инсон уз хаёти ва фаолияти, шунингдек, барча тирик мавжудот дунёси - биосфера учун куз куриб, кулок эшитмаган микёсдаги бузувчанлик кудратига эга булган, катта ва кутилмаган салбий

79

жузгаришлар, атроф-мухитга узокни уйламай килинган муносабат, хатолар ва янги ишларнинг хосиласи сифатида хозирги ер юзидаги вазият юзага келди.

Узбекистонда хар бир киши 1 суткада 2-3 литр чучук сув ичади. Гидросферанинг факатгина 2,5 фоизини чучук сув ташкил килади. Кишлок хужалигининг айрим сохаларидаги сув сарфини киёсий хисоблаб курсак, 1 тонна буэдой етиштириш учун 1,5 тонна, 1 тонна шоли учун - 4-5 минг тонна, 1 тонна пахта етиштириш учун 10 минг тонна сув сарфланади.

Маълумки, Республикамизда ичимлик сувининг мивдори х,ам йилдан - йилга камайиб бормовда. Мисол учун, ах,оли жон бошига 1960 йилда 5000 метр куб сув туfри келган булса, 1980 йилда 3875 метр куб, 2000 йилда 2214 метр куб, 2010 йилда 2144 метр куб сув туfри келган. Мутахассисларнинг тахминига кура 2050 йилга бориб 1441 метр куб сув туfри келиши кутилмовда. Агар биз бугун ичимлик сувини тежаб, о^илона фойдаланмасак, эртага унинг етишмаслигини сезишимиз табиий х,ол. Бу эса уз навбатида сифатли ичимлик сувининг кескин камайишига олиб келади ва унинг таркиби х,ам кескин бузилади, демак, ичимлик сувини имконият даражасида тежаб сарфлаш керак.

Табиатдан фойдаланишда и^тисодий мех,анизмни такомиллаш-тириш мух,им ах,амиятга эга. Х,озирги кунда табиий мух,итнинг меьёри-дан орти^ ифлосланганлиги, табиий ресурслардан фойдаланганлик учун жарима ва туловлар жорий ^илинган. Бунинг натижасида тупланган маблаfлар турли экологик тадбирларга сарфланиши мум-кин. Узбекистонда янги и^тисодий муносабатларга утиш жараёнида табиатдан фойдаланишнинг узига хос и^тисодий механизми шакл-ланмовда.

Экология маданият жуда кенг ^амровли тушунчадир. Маданият

экологияга ва аксинча, экология маданиятга турли сох,аларда таьсир

80

курсатади. Бу тушунчалар учун умумий булган манбалар х,ам х,илма х,илдир. Фа^ат маданиятли кишигина табиат ва жамиятнинг узаро таьсирини о^илона йулга ^уйишга интилади, бу борадаги фаолиятини х,ам унинг маданияти белгилаб беради. Маданият одамларни билимли ^илишга, уларга иш тартиб-^оидаларини ургатишга, ишлаб чи^аришни, техника ва фанни экологиялаштиришда хизмат ^илади. Экологик маданият ^уйидагиларни ^амраб олади: табиатни мухофаза этиш маданияти, табиат бойликларидан фойдаланиш маданияти, экологик тизимни узгартириш маданияти. Узида экологик тарбияни шакллан-тирган инсон бир туман ми^ёсида табиатни мухофаза этиш бораси-даги fамхурлик ундан узо^лардаги экологик вазиятга х,ам самарали таьсир курсатишни теран тушунади. Табиий мух,итдаги камчиликларни бартараф этиш-барча миллат ва хал^ларнинг ишидир. Улар фаолиятини бир ма^сад ёьлида бирлаштириш экологик муаммоларни х,ал этишнинг мух,им шарти х,исобланади. Экологик маданият сох,иби булиш - фа^ат табиатга зарар келтирмаслик эмас, балки унинг гуллаб яшнаши, янада яхшиланишига х,исса ^ушиш, унга бешав^атларча муносабатда булганларга ^арши курашмо^ х,ам демакдир.

Табиатни мухофаза ^илиш, табиатдан о^илона фойдаланиш ва экологик шароитларни яхшилашда экологик таьлим тарбия мух,им рол уйнайди. Турли мамлакатдаги экологик вазият, табиатдан фойдаланиш хусусиятлари куп жих,атдан ах,олининг экологик саводхонлик даражаси, экологик маданиятга бо^ивдир. Экологик тарбия оиладан бошланади. Экологик таьлим ва тарбия боfчадан олий у^ув юрларига-ча узлуксиз давом этиши лозим. Табиатга мехр-инсонларга о^ибатдир.

Узбекистон республикасида экологик таьлим ва тарбияни ривожлантириш сохасида маьлум тадбирлар ут^азилмовда. Мамла-катимизда экологик таьлим-тарбияни амалга оширишнинг узлуксиз консепсияси ишлаб чи^илган. Лекин бу борада камчиликлар х,али куп.

Жумладан Узбекистон Республикасининг "Табиатни мухофаза ^илиш

81

туfрисидаги" ^онунида ушбу масалага кам урин берилган. Экологик ахборот тизими яхши шакилланмаган. Бу муаммолар я^ин йиллар ичида ижобий х,ал ^илиниши лозим. XXI аср-экология асри булиши шуб^асиздир. Хар бир инсон она сайёрамиз табиатни зиён етказмасдан узгартириши, табиий бойликлардан о^илона фойдаланиш ва яшаш мух,итини са^лашдек му^аддас ишга узининг муносиб х,иссасини ^ушиши лозимдир.

Айни^са кимёвий, нефт ва нефт-кимёвий, табиий газларни ^айта ишлаш ва тозалаш жараёнларида атмосферага чи^ариб юбори-ладиган зах,арли нитроз газлар мивдорини минимал даражага келтириш х,озирги замоннинг ута мух,им талабларидан биридир. Олий техника у^ув юртларида талабарни табиатни севишга, уни куз Фрачи^дай асрашга, чи^инди махсулотларни зарарсизлантириш усулларини х,ар бир талаба онгига чу^ур сингдириш керак. Орол денгизининг ^уриши марказий Осиё мамлакатларидаги экологик тизимга уз таъсирини утказмовда. Навоий-азот заводи, ^изил^ум-цемент заводи, Муборак газни ^айта ишлаш заводи, янги ^урилаётган ^андим газ тозалаш заводи ва шу каби гигант заводлар мамлакатимиз и^тисодига салмо^ли х,иссасини ^ушмовда ва шу билан бирга атмосферага х,ам уз таъсирини утказмовда. Х,ар бир у^итувчи изла-нувчи олимлар талабаларни илмий изланишларга жалб ^илиб, талаба ва у^увчиларда табиатга нисбатан мех,р-мух,аббат, табиат мусаф-фолигини кейинги авлодларга ^олдириш экологик маданиятини шакллантириши биринчи галдаги ма^сади булиши шарт. Атмосферага чи^ариб ташланаётган зах,арли газлар мивдорини сезиларли даражада камайтириш учун замонавий технологик жараёнларни ишлаб чи^а-ришга жорий ^илиш, газлар таркибини анализ ^иладиган, захарли газлар мивдори ошиб кетганда огох,лантирувчи сигналларни ахборот коммуникация тизимлари ор^али давлат назорат органларига уз

ва^тида автоматик равишда хабар бериш ма^садга мувофи^ булади.

82

Бухоро вилояти мисолида куриб чи^адиган булсак, шах,ардан чи^ариб ташланадиган ахлатларни ^айта ишлаш автоматлаштирилган тизими-ни йулга ^уйиш, о^ава сувларни кимёвий тозалашни автоматлаштириш керак. Биргина Жондор туманида 80 дан орти^ ™шт пишириш заводлари мавжуд булиб, ушбу заводларда аксарияти ё^илли сифати-да кумир мах,сулотлари ё^илмовда. Бунда куп мивдорда ёнмай долган газлар атмосферага чи^арилади. Бу газларнинг куп мивдорини "Ис" газлари ташкил этади. Бу чи^инди газлар инсон саломатлиги учун жуда хавфли х,исобланиб айни^са аллергик касалликларининг купайи-шига олиб келади. Агар х,авога чи^ариладиган зах,арли газларни анализаторлар ёрдамида улчаб турилса ва уларни ахборот коммуникация тизимларига уланса, экологик назорат ^илувчи ходимлар иши ана енгиллашган булар эди.

Х,еч кимга сир эмас купчилик ах,оли яшайдиган пункларда табиий газ етишмаганлиги туфайли, ^изил^ум чулларидаги саксовулзорлар йу^олиб кетмовда. Бунинг о^ибатида эса чанг мивдори ошиб бормовда. Чулдаги барча усимликларни вазифаси чанг кутарилишини олдини олади.

Мамлакатимиз йулларида енгил автомобилларнинг х,аддан таш^ари купайиб кетганлиги, улардан чи^аётган зах,арли углеводород газларининг атмосферадаги мивдори ошиб кетишига сабаб булмовда. Мактаб, лицей ва коллежларда, олий укув юртларида мана шу муаммони х,ар бир у^увчи ва талабага етказиш бу бизнинг бурчимиздир. Ота-боболаримиздан долган азалий урф-одатларга амал ^илиб, х,ар йили одам жон бошига биттадан мевали ва манзара-ли дарахт ут^азиб уни кукартирса, нафас олаётган х,авомиздаги кислород мивдорини купайтириб, карбонат ангидрид мивдорини камайтириб жуда зарур булмаганда шахсий автомо-биллардан фойдаланишни чекласак, мусаффо х,аво билан нафас олиш бахтига муяссар булар эдик.

Одам организмидаги кислород етишмаслиги инсон саломат-лигига салбий таъсир курсатиб, бир неча касалликларнинг келиб чи^ишига сабаб булади. Табиатни асраб-авайлаш барчамизнинг му^аддас бурчимиз булмоли керак. Агар оддий статистикага мурожаат ^иладиган булсак, Узбекистонда 32 млн ах,оли яшайдиган булса, х,ар бир одам йилига бир дона мевали ёки манзарали дарахт утказиб парвариш ^илса, бу экологик муаммоларни ечишда мух,им натижаларни беради.

Экологик тарбия бугуннинг энг долзарб муаммоларидан бири х,исобланади. Биз онгли инсонларнинг биринчи галдаги вазифамиз иложи борича атроф-мух,ит учун зарарли булган нарсаларни зарарсиз х,олга келтириш, яъни зарарсизлантиришдир. Бу албатта биричи навбатда, ичимлик сувига, тупроэда ва х,авога нисбатан айтилаётган фикрлардир. Бу борада, энг аввало х,ар бир инсон узи яшаб турган уй, куча, мах,алла, ^ишло^ ва шах,арни ифлосланишдан асраш уни ободлаштириш, кукламазорлаштириш, табиий мавжуд табиат инъом этган сулим, тоза х,аволи, сувли, му^аддас жойларни уз х,олида са^лаш ва улардан унумли фойдаланиш ^улимиздан келади. Бунинг учун ёшларимизнинг экологик саводхонлигини, маданиятини ошириш, табиатга булган муносабатларини яхшилаш борасидаги билим, куникма ва малакаларини аввало, оиладан бера бошлаб, кейинчалик мактабларда, у^ув юртларда такомиллаштириш зарур.

Экологик тарбияни унинг мохиятини тушунтиришдан бошлаш керак. Талабаларни экологик тарбиялаш маънавий тарбиянинг асоси десак хато ^илмаймиз. Экологик дунё^араш шаклланишида экологик билим ва акидаларнинг роли катта. Бу дунёкараш Ватан, табиат, соглик, тана гигиенаси, табиатни мухофаза килиш, жамоат гигиенаси ва бош^аларни уз ичига олади. Ушбу билимларни ва тушунчаларни талабага хар хил дисципланаларни утишда шакллантирилади. Махсус

курслар билан бирга, бошка дарсларни утишда, у^итувчилар томонидан ушбуга ахамият бериш керак.

Экологик тарбиядан максадга эришиш учун ушуб масалаларни ечиш оркали эрилишади:

1. Таълимий - экологик муаммолар ва уларни ечиш йуллари мажмуасини шакллантириш;

2. Тарбиявий - экологик тугри талаботларни, соглом турмуш тарзи, табиатга экологик карашларни шакллантириш;

3. Ривожлантирувчи - ташки мухитни урганишни, унинг холатини бахолаш ва яхшилаш, интеллектуал ва амалий системасини ривожлантириш: интеллектуал (экологик холатни анализ килиш), эмоционал (табиатни севиш), маънавий (табиатнинг ташки мухитнинг холати учун маъсул булиш).

"Таълим туfрисида"ги ^онун билан "Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури" мантилий узвий яхлитликнинг бир бутун муштарак мундарижасидир. Беш булим, 34 моддадан иборат "Таълим туfрисида"ги фнун Узбекистон Республикаси тараэдиётида хал^нинг бой маънавий-маърифий салох,ияти, умуминсоний ^адриятларга х,амда х,озирги замон маданияти, и^тисодиёти, илми, техникаси ва технологиясининг сунгги юту^ларига асосланган мукаммол таълим тизимини барпо этишнинг яхлит ^оидасига айланди. ^онуннинг бош ма^сади - "... фу^ароларга таълим-тарбия бериш, касб-х,унар ургатишнинг вду^ий асосларини белгилайди х,амда х,ар кимнинг билим олишдан иборат конституциявий вду^ини таъминлайди" (1-модда).

1992 йил 9 декабрда муста^ил Узбекистон Республикасида янги "Табиатни мух,офаза ^илиш туfрисида"ги ^онунда муста^ил юртнинг х,ар бир ^арич ерини мух,офаза ^илишга ^аратилган чора-тадбирлар белгилаб берилган. Мазкур ^онун 11 булим, 53 моддадан иборат. У табиий мух,ит шароитларини са^лашнинг, табиий ресурслардан

фойдаланишнинг аду^ий-и^тисодий ва ташкилий асосларини белги-лаб беради.

^онуннинг ма^сади инсон ва табиат уртасидаги муносабатлар уйfун мувозанатда ривожланишини, экология тизимлари, табиат комплекслари ва айрим объектлар мух,офаза ^илишини таъминлашдан, фу^ароларнинг ^улай атроф мух,итга эга булиш вду^ини кафолатлашдан иборат.

Турли у^ув юртлари тайёрланадиган ёш профессионал-техник мутахассисларнинг экологик билимини ошириш, турли сох,аларда хизмат ^иладиган ишчи хизматчиларда табиат ва ундан фойдаланиш, атроф-мух,итга х,урмат-эътибор билан ^араш, ишлатилаётган асбоб-ускуна, техникадан табиат бойликларига зарар келтирмайдиган даражада фойдаланишда ёшларни ургатиш-экологик таълим-тарбиянинг асоси х,исобланади. Бундай ма^садга эришиш борасида ^уйидаги ишлар ^илиниши керак:

1. У^ув юртлари ва коллежлар у^ув режалари, дастурлари тарбия ишларига "Атроф-мухит мухофазаси" ва "Экология асослари" мавзуларини киритиш, ю^ори курсларда табиат ва табиий бойликлар-дан фойдаланиш борасидаги дарсларни купайтириб бориш керак;

2. Экологик таьлим тарбияга оид у^ув режа х,амда дастурларни у^ув юртлари, коллежларнинг мутахасисларнинг тайёрлаш йуналиши-га ^араб тузиш керак. Масалан, самолётсозлик, ози^- ов^ат, геология ва гидрогеология, савдо, машинасозлик, ^ишло^ хужалиги, боэдорчи-лик, чорвачилик сохаси учун алохида дастурлар, методик ^улланма-лар яратилган булиб, уларда х,ар бир мутахасисларнинг табиатга салбий таьсир ^илиши ва ^андай йуллар билан атроф-мухитни са^лаш мумкинлиги каби муаммолар уз аксини топган булиши керак;

3.Табиат мухофазаси ва экологияга оид янги укув режалари, дастурлари, у^ув ^улланмаларининг бош^а дарслар ^аторига

киритилиши ёш мутахасисларнинг ^обилиятини оширади ва келажакда

86

юфри малакали техник-инжинер-педагог-экологлар тайёрлашга имкон беради;

4.Турли корхоналарда хизмат ^илаётган ишчи-хизматчиларни ^айта тайёрлаш йули билан, уларда табиат ва табиий бойликлардан о^илона фойдаланишга иштиё^ уйfотиш керак. Бундай ма^сад маълум экологик таълим-тарбия дастури ва методик ^улланмалар асосида амалга оширилади;

5. У^ув юртлари, коллежлар талабаларига атроф-мух,ит муаммоларига оид экологик таълим-тарбия беришда бош^а ташкилот-ларнинг тажриба, талабаларни урганиш, махсус экологик йуналиш кузда тутилган курс, диплом ва лойих,а ишларини топшириш, уларнинг натижаларини кенг оммага етказиш, талабаларни тавдирлаш керак булади.

Экологик таълим-тарбия олий у^ув юртларида янгидан тузилган у^ув режалари, махсус дастурлар ва методик тавсиялар асосида олиб борилиши, бу борада биологик ва нобиологик фанлар уртасидаги доимий узвий бо^и^лик асосида дарслар утилиб, табиат ва унинг бойликларини мух,офаза ^илишда, ю^ори малакали мутахассислар тайёрланиши шарт.

Экологик таълим-тарбия олган мутахассисларда атроф-мух,ит-нинг тузилиши, унда булиб утаётган во^еалар, экологик узгаришлар х,амда х,ал^ хужалигининг турли тармо^ларидан чи^аётган орти^ча флди^ларни ^айта ишлаш йули билан зарарли моддалар мивдорини камайтириш, табиатни са^лаш борасидаги тажрибаларни умумлаш-тириш ва бош^а жойларга х,ам жорий ^илиш, табиий бойликлардан фойдаланишда исрофгарчиликка йул ^уймаслик, атроф-мух,ит мух,о-фазасини ю^ори даражада олиб боришда ах,олини жалб ^ила билиш мох,ирлиги булиши керак.

Экологик таълим-тарбия ишларини турли касбдаги ах,оли ичида, табиат ва унинг бойликларини са^лаш, эъзозлаш, купайтириш, атроф-

и 7

мух,итни кукаламзорлаштириш каби ишларни амалга оширишда авлодлардан-авлодга утиб келаётган яхши удум ва урф-одатлар, ^ули гул боfбонлар тажрибаларидан кенг фойдаланган х,олда олиб бориш керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Баратов П. Табиатни мух,офаза ^илиш. Т. У^итувчи. 1983 й.

2. Ёрматов Д., Нор^улов А., Авазов С.\, Султонов Н. Саноат экологияси "Узбекистон файласуфлари миллий жамияти" нашриёти. Тошкент 2007 й.

3. Отабоев С., Набиев М. Инсон ва биосфера. Т. У^итувчи. 1995. 307 б.

4. Тиловов Т. Экологиянинг долзарб муаммолари. ^арши. "Насаф" 2003 й.

5. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т. Узбекистон 1992.

6. Усмонов М.Б., Рустамбоев М.Х., Холмуминов Ж.Т. ва бошк. Экология хукуки. Т.:"Узбекистон ёзувчилар уюшмаси" 2001 й.

7. Холмуродов Н. Сурхондарё табиати ва унинг мухофазаси. Т. "Хинор" 1998 й.

8. Ходиметов Ю. Ижтимоий экологияга кириш. Т. У^итувчи. 1994.

9. Эргашев А. "Умумий экология" Т. У^ит. 2003

10. Эргашев А., Эргашев Т. Экология, биосфера ва табиатни мухофаза ^илиш. Тошкент "Янги аср авлоди" 2005 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.