Научная статья на тему 'ДУАЛ ТАЪЛИМНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ДУАЛ ТАЪЛИМНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

103
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дуал таълим / касб-ҳунар таълими / касб-ҳунар таълими мактаби / дуаллик / dual education / vocational education / vocational school / duality

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Марғубахон Юнусалиевна Эшназарова, Бекзод Холмуродович Нурматов

Ушбу мақолада дуал таълимнниг келиб чиқиши, назарий асослари, шунингдек таълимнинг ушбу турининг мақсад ва вазифалари, афзаллик ҳамда камчиликлари хақида батафсил баѐн қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE THEORETICAL FOUNDATIONS OF DUAL EDUCATION

This article describes in detail the origin and theoretical foundations of dual education, as well as the goals and objectives, advantages and disadvantages of this type of education.

Текст научной работы на тему «ДУАЛ ТАЪЛИМНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

ДУАЛ ТАЪЛИМНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

MapFy6axoH Юнусалиевна Эшназарова

Наманган давлат университети доценти

Бекзод Холмуродович Нурматов

Наманган давлат университети укитувчисиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада дуал таълимнниг келиб чикиши, назарий асослари, шунингдек таълимнинг ушбу турининг максад ва вазифалари, афзаллик хамда камчиликлари хакида батафсил баён килинган.

Калит сузлар: дуал таълим, касб-хунар таълими, касб-хунар таълими мактаби, дуаллик.

THE THEORETICAL FOUNDATIONS OF DUAL EDUCATION

ABSTRACT

This article describes in detail the origin and theoretical foundations of dual education, as well as the goals and objectives, advantages and disadvantages of this type of education.

Keywords: dual education, vocational education, vocational school, duality

КИРИШ

Бугунги кундa кeлaжaк утмиш дaврлaригa кaрaгaндa тeзрoк ривожланиб вa инсoн хaётининг иктисoдий, сиёсий, ижтимoий вa мaънaвий сoхaлaридa aнчa фaoл нaмoён булиб, ишлaб чи^риш вa истeъмoлдaн тoртиб мaдaният, фaн вa тaълимгaчa булган хaётнинг турли сoхaлaригa тaъсир килиб келмокда.

Зaмoнaвий инсoн хaётидa кутилмaгaн муaммoлaр дoимo юзaгa кeлиб туради албатта, бу муаммоларни ^либ чикишини у тушунoлмaйди ёки тушунтирa oлмaйди, шу сaбaбли у бeзoвтaликни бoшдaн кeчирaди. Aлбaттa, кeлaжaкни кутиб oлиш учун унта тaйёргaрлик куриш кeрaк. Aввaлo, бунинг учун умумий тaълим вa ^сб-хутар тaълими тизимини тaйёрлaш кeрaк.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бир даврлар сoвeт сaнoaт мaктaби дунёдaги энг яxши мaктaблaрдaн бири Xисoблaнган. Яъни уша даврларда урта касб-хунар мактаблари булиб, биринчи

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

марта 1954 йилда очилган. Мутахассисларни касбий тайёрлашда махсус режалар асосида амалга оширилган.

Европа таълим тизими амалиётида эса, дуал таълимни келажакдаги мутахассиснинг муваффакиятли касбий ва ижтимоий мослашуви учун таълим ташкилоти ва иш берувчилар уртасидаги узаро таъсирининг самараси булиб хисобланган.

Адам Смит узининг таникли асарида таъкидлаганидек: "Дуал таълимда -иш жойида устоз шогирдга касб-хунарнинг анъанавий усулларини ургатиш деб хисоблаш керак, чунки уста билан бирга иш олиб бориш, ёш ишчиларни касбга булган кизикишларини ортириб боради" [2].

Талабалар учун дуал таълим касб-хунарни урганишда мустакил узлаштириш имконига эга булиш хамда устозларнинг танбех ва изохларига мослашиш учун ажойиб имкониятдир.

350 йил аввал Ян Амос Коменский томонидан ихтиро килинган "хаммага хамма нарсани ургатиш" тамойилига асосланиб укитилган анъанавий дарс шакли утган асрда инкироз боскичига утган эди. Кадрлар тайёрлаш ва халкаро мехнат бозорига етук мутахассисларни чикариш самарадорлиги ва сифатини оширишнинг аник ифодаланган усули - бу касбий таълим мактабларига дуал таълим тизимини жорий этиш хисобланади.

Дуал укитиш тизими - бу касбий таълимнинг тарихан йигилиб келинган шакли булиб, Европанинг сиёсий, иктисодий, диний ва технологик тарихига кириб келган. Бугунги кунда ушбу укув тизими Германия, Австрия, Дания, Голландия, Швейцарияда муваффакиятли кулланилмокда. "дуал", "дуаллик" атамаси (лот. "дуалис" сузидан олинган) "иккиланган, иккиланган бирлик" деган маънони англатади.

Дуал укитиш таълимнинг турли сохаларида кенг кулланилиш имконияти мавжуд. Педагогикада "дуал", "дуал тизим" тушунчалари биринчи марта Германияда 1960-йилларнинг урталарида таълимнинг янги шакли сифатида кулланила бошланган. Кейинчалик таълимнинг ушбу тури дунё буйича тан олинди ва дунё микёсида шухрат козонди. Бугунги кунда Германияда дуал укитиш тизими таълимда уз урнига эга булиб келмокда.

Ушбу турдаги касб-хунар таълими бир неча асрлар давомида мавжуд булиб келган. Узок вакт давомида нафакат Германияда, балки бутун Европада, шунингдек Осиёда факат йигитлар турли хил хунармандчиликка ургатиб келинган. Уста шогирдга маълум бир касбнинг керакли билим ва куникмаларни

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

сингдириб, техникасини намойиш этади, шу билан бирга талабалар устозининг билим ва куникмаларига эришишга интилдилар. [3, с. 22].

Немис олими Ж. Мюнх бундай укитиш тизимини икки хил укув ва ишлаб чикариш мухитига ажратади, умумий максад - тингловчиларнинг касбий тайёргарлиги йулида бир-бирини тулдириб ишлайди. Корхонанинг укув ва ишлаб чикариш мухитига куйидагилар киради: 1) кисман иш хаки туланадиган талаба учун иш жойи; 2) укув устахонаси ёки лаборатория; 3) ички машгулотлар.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Дуал тaълим ^н^пциясини тaкдим этиш учун куйидaги мaксaд вa вазифаларни белгилаб олдик: Максад:

- мутахассисларни тaйёрлaш oркaли тасб-хутар тaълими тизимини тaкoмиллaштириш;

- касб-хунар мактабларининг укув рeжaлaригa зaмoнaвий укитиш усуллaри вa вoситaлaрини жoрий этиш;

- узлуксиз тасб-хутар таълими мактаблари тизимини мoдeрнизaция килиш;

- мутахассисларнинг ^сбий стaндaртлaрини тaкoмиллaштириш. Вазифалар:

- мутахассис тaйёрлaш тизими вa халкаро мехнат бoзoри тaлaби уртaсидaги нoмувoфикликни бaртaрaф этиш;

- жамиятимизнинг бaрчa сoхaлaри вa мeхнaт бoзoри талабигa жaвoб бeрaдигaн бир кaтoр кaсб-хунaр тaълими муaссaсaлaрини ташкил этиш;

- булажак мутахассисларнинг кaсбий тaйёргaрлиги, етук кадр, шунингдек, уларни профессионал булиб етишишини тaъминлaйдигaн укув дaстурлaрининг мaзмуни вa тузилишини узгaртириш, сифaт жихaтидaн тaкoмиллaштириш;

- булажак мутахассисларни кaсбий тaйёргaрлигини тaшкил этишдa, тeгишли дaрaжaдa ишлaб чикилгaн, илмий, услубий вa мoддий-тexник тaъминoтни жoрий этиш.

Тaлaбaлaр учун дуaл тaълим бaркaрoрлик вa кeлaжaкда ишoнчни кoзoниш учун aжoйиб имганиятдир. Ушбу тизим кeрaксиз кийинчиликлaрсиз, тасбий вa мeхнaт фaoлиятигa муaммoсиз вa тeнг рaвишдa кУшилишгa имкoн бeрaди. Дуал таълим тизими куп нарсаларга имкон беради. Масалан: Корхоналар билан биргаликда таълим олишни ташкил этиш келажакда корхонани малакали кадрлар билан таъминлаш, уз иктисодини ривожлантириш учун вакт ва

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

xapa«:araapHH Te^afiguraH, umnaö HHKapum Myxurara Mocnamuö onraH xoguMnapHH TaHnaö onagu.

^yan TatnuM Ha^a^ar MatnyM öup npo^eccuoHan Ba3H$anapHH öa^apumra ypraTagu, Sarau MexpaT ^aMoacuga MyBa^aKHtfrau Mocnamumra hmkoh öepagu, KepaKHH BaKonaT Ba MactynH^THH maKmaHrapagu. ^yan TatnuM TH3HMHHHHr a^3annHKnapHHH TatKugnaö yTcaK:

1. MyTaxaccHcnapHH aManufi Tafiepnam Ha^a^aT KopxoHanapga, Sarau TatnuM TamKHnoTnapHHHHr ycTaxoHanapu, naöopaTopnanapH Ba yKyB MafigoHnanapuga xaM aManra omupunagu;

2. TatnuM gacTypnapHHHHr Ma3MyHH Ba TapKuöu TatnuM Myaccacacu Ba KopxoHa ypTacuga KenumunraH öynnö, öapna ToMoHnapHHHr TanaönapHHH KoHgupumra hmkoh öepagu.

3r I 1 V> w

. TatnuM Myaccacacu Ba KopxoHa ypTacuga akhh MyHocaoaraap, y3apo x^MKopnuK puBo^naHumu MyMKHH.

4. Hmra ^ofinamraHga, MexpaT ^apaeHura Te3 Mocnamum эx1тнмo.пн KaTTa.

5. KopxoHaga aManufi umnapHH öa^apum ynyH yKyB Myaccacacugaru Ha3apufi ^aonuaTHHHr gouMufi y3rapumHHH ypraHum ynyH энг axmu TypTKH öynuö xu3MaT Kunagu;

6. KacÖHu aHHKpoK TymyHumHH TatMHHnafigH.

Ayan TatnuM TH3HMHHHHr u^oöufi TOMoHnapu öunaH öupra, yHHHr KaMHunuKnapuHH x,aM Kypuö HH^aMH3 [1] :

1. TatnuM TamKHnoTnapuHHHr yKyB gacTypnapu x,ap gouM x,aM KopxoHaga öa^apunaguraH umnapHHHr MaBcyMHfi KeTMa-KeTnuruHH Kynnaö-KyBBaraaMafigH;

2. TatnuM TamKunoTH öat3aH KopxoHa ToMoHugaH Tanaö KunuHaguraH yKyB MaTepuanuHH TaKguM этнmгa ynrypMacnuru MyMKHH;

4. KopxoHanapHH AHru (em) MyTaxaccucnapHH Kaöyn KunumHH ucTaMacnuru;

5. MonHABHfi HMKoHH^TnapHHHr eTumMacnuru caöaönu KopxoHanap y3 MaxcynoraapHHHHr HapxHHH omupum opKanu TatnuM onum ynyH nyn umnamra Ma^öyp öynMoKganap.

XY^OCA

fflyHgafi KHnuö, gyan TatnuM-KopxoHa (Myaccaca), Tanaöa x,aMga gaBnarnuHr MaH^aaraapu Ba Tanaönapura ^aBoö öepum MyxHM экaн.

AnöaTTa, öyna^aK ÖHrapyBHHnapHH y3 MyTaxaccucnuKnapu Syfiuna MyBa^^aKuaTnu um öunaH TatMHHnam Macanacu KH3HKTHpagu fflyHHHr ynyH gaBnaT öyTyH HKTHcogueT ynyH ManaKanu Kagpnap Tafiepnam MacanacuHH

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

сaмaрaли хэл килиб келмокда. Юкори ва замонавий даражага эга булган мутахассисларни тайёрлашда дуал таълим тизимининг элементларидан фойдаланиш максадга мувофикдир, чунки эйнэн мэнэ шундай мaшFулoтлaр тaлaбaгa мотивация беради, уз 6илимлэрини курсэтиш, ижoдий ривoжлaниш имкoниятлaрини бeрaди, шу билан бирга фикрлэш, уз фaoлиятини рeжaлaштириш вэ кутилган нэтижэлэргэ эришишни ургатади.

REFERENCES

1. Эшназарова, М. Ю., Катаева, М. М. (2021). Theoretical basis of mobile learning and use of mobile platforms. International Journal on Integrated Education, 4(1), 184187.

2. Имомов, А., Эшназарова, М. Ю., Тошбоев, С. М. (2020). "Чизикли алгебраик тенгламалар системаси" мавзусини "Муаммоли технология" асосида укитиш. Modern informatics and its teaching methods, 1(1), 197-202.

3. Samaridin Barakayevich Qorayev, Marjan Smatillayevna Janbayeva. (2021). Boshlang'ich sinf o'qish darslarida sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish. Academic research in educational sciences, 2(4).

4. Samaridin Barakayevich Qorayev, Sarvinoz Baxtiyorovna Allayorova. (2021). Boshlang'ich sinf o'quvchilarini pirls xalqaro baholash dasturi tizimiga tayyorlash jarayonini takomillashtirish masalalari. Academic research in educational sciences, 2(2).

5. Кораев, С.Б. (2018). Умумий урта таълим муассасаларида укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этишнинг долзарблиги. Таълим, фан ва инновация 4, 28-31.

6. M. Tilakova, S. Qoraev. (2020). Recommendations for students'creative ability development. Academic Research in Educational Sciences, 1(4), 184-189.

7. Мавжуда Тилакова, Самариддин Кораев, (2020). Укувчилар креативлик кобилиятларини ривожлантириш буйича тавсиялар. Academic research in educational sciences, 4.

8. Kuzmanova, G. B. (2021). Umumiy o'rta ta'lim maktablari matematika darslarida matnli masalalarni o'rgatishda innovatsion klaster usulining ahamiyati. Ekonomika i sotsium, 4(83).

9. Kuzmanova, G. B. (2021). Umumiy o'rta ta'lim maktablarida matnli masalalarning ta'limiy ahamiyati. Academic research in educational sciences, 2(3), 1154-1159.

10. Жабборова, О., Ташпулатова, Д. (2021). Бошлаетич синф укитувчиларининг малака талаблари. Ekonomika i sotsium, 5(84).

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1254-1259

11. Каримжонов, А., Жабборова, О. (2021). Ян Амос Коменскийнинг таълим-тарбияга оид карашлари. Ekonomika i sotsium, 5(84).

12. Жабборова, О. М., Ахмедова, Н. Ш. (2021). Бошлангич синф укувчиларини миллий гоя асосида тарбиялаш омиллари. Екопот1ка i sotsium, 4(83).

13. Jabborova, O. M. (2021). Systems for The Development of Primary Education in The Process of Higher Pedagogical Education. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(04), 449-453.

14. Жабборова, О. М. (2021). Мураккаб шароитларда булажак тасвирий санъат укитувчиларини касбий тайёрлаш. Ekonomika i sotsium, 4(83).

15. Жабборова, О. М. (2021). Бошлангич таълимда интеграциялаш масалалари. Academic research in educational sciences, 2(4), 702-706.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.