Научная статья на тему 'АДАБИЙ ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ ИШЛАШ МЕХАНИЗМИ'

АДАБИЙ ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ ИШЛАШ МЕХАНИЗМИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

79
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / таълим / билим / кўникма / амалиѐт / шакл / адабий таълим / механизм / интергация.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шахло Исамиддиновна Ботирова

Ушбу мақолада билимлар ва кўникмаларнинг жамият ҳаѐтидаги роли тобора ошиб, чуқурлашиб бориши ҳамда амалиѐтда орттирилган билим ва кўникмалар инсоннинг бу борадаги эҳтиѐжларини тўла қондира олиши учун янгидан-янги билим ва кўникмаларга, уларнинг амалиѐт билан муносабатида ўз мустақил позициясига эга бўлиш ишлаб чиқаришнинг исталган шаклида фаолият олиб бораѐтган ходимлар учун фундаментал аҳамиятга айланиб бориши хусусида сўз боради. Адабий таълимни кластер модели асосида ривожлантиришда педагогик олий ўқув юртларининг ўзбек тили ва адабиѐти таълим йўналиши фан дастурлари ўзаро интеграция ва олинган билимларнинг ҳаѐтийлигини ошириш нуқтаи назаридан қайта кўриб чиқилиши мақсадга мувофиқ бўлади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АДАБИЙ ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ ИШЛАШ МЕХАНИЗМИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

АДАБИЙ ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ ИШЛАШ МЕХАНИЗМИ

Шахло Исамиддиновна Ботирова

Тошкент втлояти Чирчик давлат педагогика института доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада билимлар ва куникмаларнинг жамият хаётидаги роли тобора ошиб, чукурлашиб бориши хамда амалиётда орттирилган билим ва куникмалар инсоннинг бу борадаги эхтиёжларини тула кондира олиши учун янгидан-янги билим ва куникмаларга, уларнинг амалиёт билан муносабатида уз мустакил позициясига эга булиш ишлаб чикаришнинг исталган шаклида фаолият олиб бораётган ходимлар учун фундаментал ахамиятга айланиб бориши хусусида суз боради.

Адабий таълимни кластер модели асосида ривожлантиришда педагогик олий укув юртларининг узбек тили ва адабиёти таълим йуналиши фан дастурлари узаро интеграция ва олинган билимларнинг хаётийлигини ошириш нуктаи назаридан кайта куриб чикилиши максадга мувофик булади.

Калит сузлар: инсон, таълим, билим, куникма, амалиёт, шакл, адабий таълим, механизм, интергация.

КИРИШ

Х,ар кандай сохада самарадорликка эришишнинг шарти тобора кадрлар салохиятига боFлик булиб, бу таълим ва ишлаб чикариш орасидаги масофани тобора кискаришига хамда таълимни иктисодий фаолиятнинг зарурий таркибий кисми сифатида намоён булишига олиб келди.

Таълим муассасалари хар доим инновация ва илмий ёндашувга эхтиёж сезади. Бу таълим шаклларининг турли даражаларига хам тааллуклидир. Чунки таълим эндиликда узининг тор сохасидагина ривожлана олмайди. Илмий методлар ва юкори малакали кадрлар таълимнинг имкониятларини, шубхасиз, кенгайтиради. Х,озирги кунда илм-фан таълим ва ишлаб чикаришдан ажралган холда мавжуд булиши мумкин эмас. "Назария назария учун" хизмат киладиган илмий тадкикот ва тажрибалар эскирди, эндиликда илм-фан ва ишлаб чикаришни интеграциялашган холатда параллел равишда олиб бораётганларгина ижобий натижаларга эришади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Адабий таълимда таълим турлари уртасида интеграция жараёнларини кучайтирмасдан, унинг мукаммал ечимлари борасида аник хулосаларга

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

келмасдан туриб кутилган самарага эришиб булмайди. Таълим турлари уртасидаги интеграция жараёнлари эса мамлакат таълим структурасидан тортиб, бошкарув механизмлари-ю фан дастурларигача булган жуда катта тизимда узаро алокадорлик, узвийлик ва узлуксизлик тамойилларининг таъминланиши билан содир булади. Бу эса анчайин мураккаб ва тизимли фаолиятни талаб киладиган жараёндир. Бу жараён хакида таълимга доир манбаларда куп гапирилган булса-да, аммо ижрога келганда тизимлиликнинг йуклиги ва назария хамда амалиёт уртасидаги номувофиклик кузга ташланади. Бизнингча, бу борада тизимлиликни, таълим шакллари уртасида узаро алокадорлик, узвийлик ва узлуксизликни таъминлаш механизмларидан бири адабий таълимга нисбатан (умуман, барча таълим турларига) кластер ёндашувини татбик килишдир. Адабий таълимни кластерлаштиришда олий таълим муассасаси доминант бугин сифатида катта масъулиятни уз зиммасига олиши лозим.

Адабий таълим кластери адабий таълим билан алокадор барча йуналишлар буйича муаммоларни бартараф килиш, таълимни такомиллаштиришга каратилган таклифлар тайёрлар ва муайян фаолият курсаткичларини ошириш буйича таълим турларининг узаро хамкорлигида ишлаб чикилган лойихаларни мактаб-лаборатория (модулли мактабгача таълим лаборатория) ларида тажриба-синовдан утказиш ва муваффакиятли лойихаларни вилоят микёсида оммалаштиришни назарда тутади (1-расм).

Адабий таълим кластерида педагогик олий таълим муассасаси марказий уринни эгаллайди. Бу жараёнда педагогик олий таълим муассасаси мактабгача ва умумий урта таълим муассасалари учун илмий, методик, дидактик ва адабий таълимни ташкил килиш масалаларида, шунингдек, адабий таълимнинг узаро интеграцияга асосланган янги авлод воситаларини яратиш борасида етакчи субъект сифатида иштирок этади.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Биз таклиф килаётган адабий таълим кластер моделида педагогик олий таълим муассасаси ташаббускор макомида булиб, мактабгача ва умумий урта таълим муассасаларида адабий таълим билан боглик муаммоларнинг ечимига илмий ёндашувни карор топтиради. Муаммолар хам адабий таълим кластерлари каби таълим билан боглик турли йуналишларда булиши мумкин. Биз тадкикотимизга замонавий педагогик ёндашувлар воситасида адабий таълимни ташкил килиш муаммосини педагогик тажриба-синовдан утказишни

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

MaKcag KunraHMH3. ByHga yMyMTatnuM MaKTaGnapuHHHr agaGueT $aHH yKHTyBHunapura maxcra HyHanTHpunraH, кoмпeтeнцнaвнн, aKMeonorux eHgamyBnap acocuga H^oguH yKHTum, penpogyKTHB, эвpнcтнк, TagKHKoT Ba Kypra3Manu MeTognapgaH ^oöganaHuG gapc MamrynoTHHHHr caMapagopnuruHH omupumga onufi TatnuM MyaccacacH npo^eccop-yKHTyBHHnapuHHHr hhmhh canoxuaTugaH ^oöganaHum Ha3apga Tyranagu.

ÄgaGuM

Tat^HM Ba ^aH

T

H^MHH

TagKHKOT

MatHaBHaT Ba TapGua

v Auga f KTHKa

ÄgaGuH Tat^HM BocuTa^apu

\ Aapcj Ky^^ai f IHK Ba iMa^ap

ÄgaGuM

Tat^HMHH TamxH^ KHnum

MyaMMo^ap Oao^uaT KypcaTKHH^apuHH TaxoMH^^amTupum Tax^H^nap

-^ f-* I-* t-

MaxTaGrana Tat.nHM MyaccacacH

negarorux o^hh Tat^HM Myaccacacu

YMyMTat^HM MaxTaGu

I

HoHH^a^ap

H^MHH TagKHKOT^ap

I

HoHH^a^ap

I

Mogy^^H MaxTaGrana Tat.nHM naGopaTopuacu (Borna-.naGopaTopHa)

1-pacM. ÄgaGuö TatnuM KnacTepuHHHr umnam MexaHH3MH

ÄgaGuö TatnuMHH xnacTep Mogenu acocuga pHBo^namupumga negarorux onufi yKyB wpTnapuHHHr y3Gex thhh Ba agaGueTH TatnuM HyHanumu $aH

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

дастурлари узаро интеграция ва олинган билимларнинг хаётийлигини ошириш нутаи назаридан кайта куриб чикилиши максадга мувофик булади. Фан дастурларини оптималлаштириш доирасида умумтаълим мактаблари ва урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларининг фан дастурлари хам педагогик олий таълим муассасаларининг фан дастурлари билан биргаликда ягона тизим ва яхлит фан нуктаи назаридан кайта курилиши максадга мувофик. Кайсидир таълим турининг укув режасидан келиб чикиб иккинчи таълим турида укув режаларнинг шакллантирилиши узини окламайди. Адабий таълим фан дастурларини оптималлаштиришда фанни яхлит равишда олиб, узвийлик, узлуксизлик ва интаграцияни таъминлаш нуктаи назаридан куриб чикиш максадга мувофик. "Юкоридан пастга" схемаси билан амалиётга жорий этилган фан дастурларида ушбу холатлар етарли даражада инобатга олинмаган.

Адабий таълим фан дастурларини ислох килишда табакалаштирилган ёндашув зарур. Бу укувчиларнинг кобилиятига караб ёндашувни таъминлайди. Адабий таълимда ягона фан дастурининг кулланилиши укитувчининг дарс машгулотини фанни узлаштиришга кийналаётган укувчи атрофида куришга сабаб булади. Умуман, бугунги кунда интерфаол методлар воситасида (уйин методларига асосан) дарс машгулотининг жунлаштирилиши гурухдаги кобилияти паст укувчиларга билим бериш, дарс машгулоти пайтида уларнинг диккат-эътиборини тортишга каратилмокда. Натижада, таълимдан кузланган максадлардан бири - кобилиятли укувчиларнинг таълимга булган юкори даражадаги эхтиёжларини кондириш даражасига кутарила олмаяпти. Шу тарика битта гурухда икки-уч хил тоифадаги укувчиларнинг бирга булиши натижасида укитувчига хам мураккаблик пайдо булмокда, укувчилар хам бундан факат зарар курмкда. Биз бу билан адабий таълимни тескари принцип асосида ташкил килмокдамиз. Бунинг натижасида бизнинг таълим тизимимиз давлат таълим стандартларининг (ДТС) минимум талаблар, хатто ундан хам паст даражадаги таълимни ташкил килиш билан банд булиб колмокда. Бизнингча, таълим жараёнларини табакалаштирилган фан дастурларига утказиш, унда дарс машгулотларини кутариш принципи асосида ташкил килиш адабий таълимни ташкил килиш билан боглик энг долзарб масала хисобланади.

Адабий таълим кластерининг жорий этилиши умумтаълим мактабларида адабиёт дарс машгулотларининг сифатини оширишга хизмат килади. Адабий таълим кластери платформаси оркали олий таълимнинг умумтаълим мактаби билан кластер хамкорлик муносабатининг йулга куйилиши, педагогик олий таълим муассасаси Узбек тили ва адабиёти кафедралари хамда умумтаълим

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

мактабларининг она тили ва адабиёт фанлари буйича ташкил килинган методик бирлашмалар уртасида тезкор кайта алоканинг таъминланиши фанни укитиш билан укув, услубий, ташкилий ва таълим воситалари билан боглик муаммоларни хамкор субъектларнинг салохиятларини жамлаш воситасида зудлик билан бартараф килиш имконияти пайдо булади. Кластер доирасида турли таълим шаклларига мансуб таълим субъектлари умумий максад атрофида бирлашадилар, узаро назорат тамойилига асосан фаолиятларини мунтазам танкидий кузатиб бориш мумкин булади.

Педагогик олий таълим муассасаси негизида ташкил килинган адабий таълим кластери платформаси кластер доирасида хамкорлик муносабатларини ташкил килишда электрон онлайн майдон вазифасини утайди.

Адабий таълим кластери платформаси "адабий таълим кластернинг вазифалари", "адабий таълим кластернинг тамойиллари", "адабий таълим кластернинг йуналишлари", "адабий таълим кластернинг стратегиялари", "адабий таълим кластернинг субъектлари", "фойдали манбалар", "укитувчилар учун курсатма ва тавсиялар", "мактаб-лаборатория" инновацион тажриба майдончалари", "мактаб-лаборатория" йуналишлари", "мактаб-лаборатория" лойихалари" каби булимлар (сахифалар) дан иборат. Савол-жавоблар ойнаси олий таълим муассасаси ва умумтаълим мактаблари укитувчиларининг тезкор кайта алока боглашининг имконини беради. "Мактаб-лаборатория" инновацион тажриба майдончаларида тажриба-синовдан утказилаётган лойихаларнинг тажриба-синов жараёнини кузатиш, муносабатларини билдириш имконияти яратилади.

ХУЛОСА

Адабий таълим самарадорлигини оширишга нисбатан инновацион ёндашувлардан бири кластер модели экан, унда адабиёт фан укитувчиларининг хайрихохлиги ва салохиятидан унумли фойдаланиш мухим ахамиятга эга. Адабий таълим кластери доирасида фан, таълим ва ишлаб чикариш (таълим муассасаси) интеграциясини таъминланган шароитда ушбу ёндашув ривожланишнинг давомийлигини таъминлайди. Кластернинг муваффакиятли ривожланиши учун таълим муассасалари ва бошка субъектларининг адабий таълимни ривожлантиришга каратилган катъий тараккиёт стратегияси, субъектлар манфаатларини мустахкамлаш имконини берадиган хамкорлик дастурлари булиши лозим. Тошкент вилояти адабий таълим кластерининг стратегияси ва дастури мазкур кластер муносабатларида марказий бугинни

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-6-1279-1284

ташкил килувчи Чирчи; давлат педагогика институти Узбек тили ва адабиёти кафедраси томонидан ишлаб чикилиши ва тегишли муассасаларнинг таклиф ва мулох,азалари билан тулдирилган хрлда тасдикланиши максадга мувофи;.

REFERENCES

1. Мирзиеев Ш. М. "Мы построим наше великое будущее вместе с нашим храбрым и благородным народом." "Узбекистан" -2017.

2. Саидахмедов Н. Педагогическое мастерство и педагогические технологии. -Т.: АПИ, 2003.

3. Султанова Г. А. Педагогическое мастерство. - Т.: ТДПУ им. Низами, 2005.

4. Botirova Sh.I. (2020). FORMING PATRIOTIC SPIRIT WITHIN PEDAGOGICAL EDUCATION CLUSTER. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, <5(10), 200-205.

5. Botirova Sh.I. (2018). The Role of Artistic Literature In The Spiritual Development of Youth. Мировая наука, 5(14), 26-28.

6. Botirova Sh.I. (2018). Methodology And Technology оf Social And Pedagogical Activity. Теория и практика современной науки, 1(31), 14-16.

7. Botirova Sh.I. (2018). The Role оf Artistic Literature In The Spiritual Development оf Youth. Мировая наука, 5(14), 26-28.

8. Botirova Sh.I. (2019). Poetics of artistic psychologism. Теория и практика современной науки, 2(44), 31-34.

9. Ботирова Ш.И. (2020). Педагогик таълим инновацион кластери янги устувор йуналиш сифатида. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES, 1(3), 487-494.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.